Tr. La forma (h)un se documenta en Leiçarraga, Oihenart, Mendigacha y en autores vizcaínos, ya desde RS . Es posible que en Leiçarraga y RS se trate de (h)una, con -a constitutiva.
sense-1
1.
(V-m),
hun (V, Sal, R; hünBN-mix, S; SP, Añ, Gèze(hün), Dgs-Lar 11, H(huiñ, un)),
uñ (Lcc)
Ref.:
A(gun, un);
VocPir 200;
Lrq(hün);
EtxbaEib(una)
. Tuétano, meollo, médula, núcleo (sentidos prop. y fig.); savia."
Un, [...] 2.º médula de las plantas. [...] 4.º sustancia blanquecina que está dentro del cuerno"A.
"Savia de vegetales"Ib."
Unetarañok sartu jata otza, [...] hasta los tuétanos"EtxbaEib.
v. muin. Ardiesten du arimaren eta spirituaren, baieta iunkturén eta hunén dibisionerano. LçHe 4, 12 (He fuinetaraiño, TB, IBk muinen, Dv muinetara, Ol muñak
).
Azur andiak una andia. RS 524.
Geratu gogarte bakotxean, eta ez igaro bigarrenera arik eta ustu artean ango deboziño ta un gozoa. AñLoraS 90s.
Sartuko jatzu sua aotik, estarritik eta elduko jatzu un eta erraijetaraño. UrMarIl 40.
Osatuko ete zarian bere / sarritan nozu bildurtu, / unetaraño sartu jatzula / gatx ori neban sinistu. ABAmaE 21.
Erori bildurrez dar-dar ari dira gaxuak [zuaitzak] : guna ez dijuakie geiago ta ori-oriak gelditu dira. EEs 1920, 212.
Eguzkiaren guna, ordea, nolakoa dan jakiten ez da errez. ArgEgut 1928, 49.
Ez soroak larratz daudelako, noski, gun-muña zekendu zaiotelako baizik. Aitzol(
inLauxBBa IV
).
Arrautz zuringoaren barrenean gorringoa bezela, kizkin-mamiaren barrenean kizkin guna duzu. ZaitRIEV 1933, 66.
Gizartekeria bere izatez eta unez kaltegarri da. EguzkGizAuz 30.
Zure Iainko-izan orren meetasunez nere animaren guneraiño sartzen baitzera. OrQA 182.
Euskerak guna, mamia, aberats-aberatsa dauka. EtxdeAlosT 8.
Ezagutzen baitzun ezur-gunaraño bere anaia. EtxdeJJ 120.
Nere bizitza zearo aldatuko zuena zuputz ezagutu nuen, txiripaz topatu nere biziari guna emango ziona. TxillLet 59.
Uri nausietarik asmo barrietarako ta aurrekuntzarako bultzekadea etorri baiakon [Bizkaiari], erri txiki ta baserriek euren gogo ta gune emon eutsen. Mañarikua(
inAkesIpiñ 4 (tal vez por guna o gunea, que podría corresponder tbn. a gune
)
).
Gizartearen atari, muiña ta guna bezala den familia. VillJaink 156.
Azurretako unetaraño zurkatxa sartuta ebala. EtxbaIbilt 462.
Soin-miñak akulu yakoz jainkozko arloari guna aterateko. OnaindSTeresa 45.
v. tbn. A Ezale 1897, 238a. Belaus EEs 1926, 25. Laux BBa 2. Erkiag Arran 116. Onaind in Gazt MusIx 153. Un: Astar II 138. A Ardi VII. Vill in Bilbao IpuiB 6.
sense-2
2.hun (BN, Sal, S, R; SP). Ref.: VocPir 209; A (un, hun); Lrq (hün); ContR 522. Sesos, cerebro. "Cerveille" SP s.v. fuina. "Hünak saiaskiak beno gozo hobea dü" A. "Unak, los sesos" (R-is) ContR 522. Non hona, han huna. OPr 338.
Deseo duanareki, al banu, eskuta batez sar nazake buruko unen erdi-erdian gore uskararen mintza moldia dena gisa. Mdg 148.
sense-3
3.Tema. Adi-poesi eta maite-olerkiak ez-ezik beste gun ederra dituen olerkitxoak aurki lezazkike irakurleak. Aitzol(
inLauxBBa XII
).
Orra [unai-kanta onen] guna: Koridonen zoritzarreko maitasuna, biotza erretzen dion maitasun doakabea, deitoratzen du. Ibiñ Virgil 34.
azpisarrera-1
GUNAK JAN.
Influir (en alguien). "Unak xan dazkoie, le han comido los sesos" ZMoso 62.