- (Anat.) cabeza;
burua tente ikusi nuen sugegorria: vi a la víbora con la cabeza levantada
burua estaltzeko: para cubrir la cabeza
- lok.;
bururik ez hankarik: ni cabeza ni pié
burutik behera kaka egin: mofarse / reirse / burlarse de
burutik buru(ra) (hasieratik amaierara): de cabo a rabo, de principio a fin
burua lehengo lepotik: no cambia en nada
burutik oine(ta)ra / burutik oine(ta)raino: de pies a cabeza, de arriba abajo
buru(-)hutsik / buru(-)hutsean / buru(-)has: con la cabeza descubierta
burua makurtu/beheratu: humillarse
burua joan/nahasi/galdu: enloquecerse
buruan eduki / izan /ipini /jarri / hartu, buruak eman: recordar, acordarse, venir a la memoria
buruan erabili/pasatu: reflexionar, meditar
burua berotu: incitar
burua erakutsi/agertu: mostrarse, manifestarse
burua altxatu: animarse
burura ekarri/eman/etorri: recordar, traer/venir a la memoria
burura igo: emborracharse
burutik egin/jauzi/joan/nahasi: enloquecerse, chochear
burutik egon: estar loco/ca
burutik kendu/joan: olvidar
buru atxiki: hacer frente
burua nekatu/hautsi: cansarse
burua bat egin: unirse
burutan atera: recordar
- iz. irud. mente, talento, inteligencia, intelecto;
buru argia da: es de mente lúcida
buru-lana: trabajo intelectual
- cabeza, punta redonda;
orratz-buru zuria: cabeza blanca de alfiler
- h.e. punta, extremo, final;
mahaiaren buruan zeudenak: los que estaban en la cabecera de la mesa
mahaiburua: presidencia / cabecera de la mesa
titiburua: pezón
- (lugar) cabo, término, final;
errotik bururaino ezagutu: conocer desde las raices a la cabeza
urtearen bururaino: hasta el fin del año
- iz. jefe/fa, responsable;
etxeko burua: la jefa de la casa
- espiga;
buru beteak biltzen: recogiendo las espigas
- (plantas) cabeza, bulbo, unidad;
azaburuak biltzen ibili da: ha andado recogiendo cabeza de berzas
- h.e.. (-buru) inicio, comienzo, meta;
hitz buruan maiz aurkitzen da b-, d-, g-/p-, t-, k- aldaera: al comienzo de palabra frecuentemente hay mutaciones de b-, d-, g- = p-, t-, k
iturburua: fuente
helburua: meta
- (libro) capítulo;
liburuaren laugarren burua: el cuarto capítulo del libro
- (unidad) persona, res;
zenbat buru?: cuántas personas / reses?
- (‘neure’, ‘zeure’, ’ bere’…) uno/a mismo/a;
bere burua: a sí mismo
bere burua bota du zubitik behera: se ha hechado por el puente
neure kabuz egin dut: lo he hecho por mi mismo
- postpos. (-en buruan) al cabo de, a los/las;
bost urteren buruan: al cabo de cinco años
hiru egunen buruan piztuko naiz: resucitaré a los tres días
- postpos. (-en buruko) de al cabo de, para cabo de;
zenbait egunen buruko osoki sendatua zen: se había curado para al cabo de varios días
- postpos. (-i buruz) a): hacia, en dirección a;
gizona heriotzari buruz doa: el hombre va hacia la muerte
nik ez dakit jendea zeri buruz doan: yo no sé a qué va la gente
b): acerca de, sobre
nahikoa hitz egin dugu gai honi buruz: hemos hablado suficioente sobre este tema
- postpos. (-i buruzko) correspondiente a, sobre, acerca de;
Mogelen lanei buruzko argitasun asko dator ikerketa horretan: en ese estudio vienen muchos aclaraciones sobre los trabajos de Mogel
- postpos. (-en buruz) por sí mismo;
hark bere buruz ikasten ditu abesti guztiak: aquel se aprende él mismo todas las canciones
- postpos. (-en burutik) como apetece;
ez naiz neure burutik (neure kabuz, kasa) mintzo: no hablo por mi mismo
- postpos. (-ra/rat buruz) hacia, a;
badoa herrira buruz: va al pueblo
oihanetarat buruz: hacia el bosque
- lok.;
bere (neure...) buruarekin (egin, egon, esan…: hacer, estar, decir por sí (mi…) mismo
bere (neure...) buruaren jabe: libre, dueño de si (mi…) mismo / responsable
bere (neure...) buruaren nagusi: libre, dueño de si (mi…) mismo / responsable
bere (neure...) buruaz beste egin: suicidarse/me/te…, matarse/m/te…
bere (neure...) buru(ta)tik: por si (mi,…) mismo
- (‘buru’ gehi 'aditza');
buru jarri: (dio) ponerle de jefe
buru izan/egin: presidir
buru egin / buru eman / buru atxiki: hacer frente, oponerse
buru eman (dio): acabar, rematar, dar fín
buru bat egin: compararse
- (‘burua’ gehi 'aditza');
burua agertu / burua erakutsi: descubrirse, mostrar la cabeza
hacerse notar, destacar:
burua altxatu / burua jaso: levantar cabeza, tomar ánimos
burua apaldu / burua beheratu: agachar/bajar la cabeza, humillarse
burua arindu (zaio): desvanecerse (da) chochear
burua bat egin: comparar(se)
burua berotu: incitar, instigar, calentar los casos
(bere…) burua bota / burua hil / buruaz beste egin: suicidarse
burua galdu / burua nahasi: perder la cabeza, enloquecerse
burua hautsi / burua urratu: romperse la cabeza, devanarse los sesos, reflexionar
burua jan (dio): lavar el cerebro, comer el coco
burua joan: perder el conocimiento, sentir vértigo
burua makurtu: ceder, capitular, rendirse
burua nekatu: cansar la cabeza, preocuparse
burua zuritu: justificarse
buruak eman (dio): ocurrirse, encapricharse, antojar
- (‘buruan’ gehi 'aditza');
buruan eduki/izan: tener en la cabeza, recordar, tomar en cuenta, considerar
buruan erabili (buruari eman): pensar, maquinar, tramar
buruan hartu: tomar en cuenta, considerar, aprender, memorizar
buruan ipini / buruan jarri: ocurrirse, meter en la cabeza
buruan pasa/pasatu (zaio): pasar por la cabeza, ocurrirse
buruan sartu: meter en la cabeza, entrar en la cabeza
burutan atera: salir/sacar adelante, llegar/llevar a buen término
- (‘burura’ gehi 'aditza');
burura ekarri / burura eman: recordar, traer a la memoria, hacer recordar
burura etorri: acordarse, venir a la memoria
burura igo (zaio): subírsele a la cabeza, ofuscarse
- (‘burutik’ gehi 'aditza');
burutik egin / burutik izan / burutik jauzi / burutik aldaratu / burutik joan / burutik nahasi: enloquecer, perder el juicio
burutik egon: estar loco/ca, estar mal de la cabeza
burutik joanda / eginda dago: está loco, ido/da de la cabeza
burutik kendu: disuadir
- (‘buruz’ gehi 'aditza');
buruz esan: recitar de memoria
buruz ikasi: memorizar, aprender de memoria
buruz jakin: saber de memoria
buruz ari izan / jardun / aritu: hablar de memoria