(...)
Latineko podiu-ren eratorri ugarietako bat da. Ricardo Ciérbide eta Graciliano Herrero [TCO-I, 58-59. orr.] Zarrakaztelun ere azaltzen den toponimo hau aztertzean honela mintzo zaizkigu: "El Puyalato, Carcastillo. Es uno de los pocos topónimos que se pueden registrar en documentos medievales y cuya vigencia se mantiene en la actualidad. Se trata de un monte situado al N.O. del término municipal, cerca de La Presa, donde confluyen los términos de Carcastillo, Cáseda y Gallipienzo. Su altitud es de 435m. y efectivamente es alargado, respondiendo a su calificativo de LATUM [Cf. Oibarko Piedralata (PRA-Oibar, 15. k., 1596), Peña de Piedralatta (id., 32. k., 1710), Piolata (id., 59. k., 1758), Piedra Piolata [pjoláta] edo Peolata [pèoláta] egun.]. Se documenta en 1319: «... ala falda insana que esta enta puylato». Esta forma Puylato es más etimológica que la moderna Puyalato. Tal vez al producirse la apócope de -o de Puyo, esta partícula siguiera pronunciándose Púy, introduciéndose entonces una -a, por atracción de la á tónica de -lata, para deshacer el hiato que tanto repugna al aragonés" Galipentzun toponimo hau berandu azaltzen da. Egungo eguneko Puyalato [pùyaláto]-ren Puya-ren azken -a-ren presentzia aipatu bi autore horiek idarokitzen duten -lato-ren á tonikoaren erakargarritasunari zor dakioke, baina ez dugu ahaztu behar Galipentzun bertan Puyarraso dugula (Pujo rasso 1615ekoa den lehen lekukotasunean) eta honen eragina handia izan zitekeela. Azken toponimo honetan ere, Ciérbide eta Herrerok proposatzen dutena onar daitekeela dirudi, esan bezala lehen agerraldian Pujo rasso dugulako. Edozein modutan, ez dugu atzentzen ahal, orobat, Galipentzu XVIII. mende arte euskalduna izan zela, eta apofonia, elkarketan, arrunta dela euskaraz, toponimoaren etorkia gorabehera. Puyalato Antoñanzas deitu "corraliza"-ren barruan dago, Zarrakaztelu eta Kasedako mugan (= herri honetako Pueyo de las Tres Mugas. Ikus gorago). Antzina ordea, herri hauetako muga aldean La Oliveta eta Landederra "corraliza"-k zeuden, eta ez dakigu zer erlazio zegoen hauen artean, alegia, maila bereko toponimoak ziren ala batzu besteen barruan zeuden. Nolanahi ere, garbi dago Puyalato eta Puyarraso toponimo zaharrak direla. Barranco de Puyalato alderdiko errekasto txikia da, alegia, Zarrakazteluko mugaren eta Antoñanzas-en artekoa (? Barranco de Antoñanzas). Reta Janárizek Saso de Puyalato ere biltzen du [EHZE, 488. or.].
(...)