(...)
Etimologia iluneko toponimo honek haitz 'harria', 'arroka' izan dezake bukaeran, baina amaiera hau -i (t)z atzizki 'nabarra' ere izan daiteke. Mitxelenak (AV, 41. or.) honela dio gai honetaz: "Quizá sea (haitz) el segundo elemento de apellidos que pueden también explicarse por el suf. -i (t)z. Arraiz, etc." Aintzat hartu behar dugu Zapaiz [zapáiz] -anus, -ana latinetikako atzizkiez horniturik bide dauden Erlosiana (Rusiana orain) eta Aurino-rekin mugatzen duela, inguruan euskal jatorri garbi-ko beste leku-izen batzuk ere edukiagatik. Mitxelenaren arabera (El elemento latino-románico en la lengua vasca, PT, 195-219. orr.), Iruñeko Erdi Aroko Ceapeiz toponimoa latineko senape-ren eratorria den zeape (Zaraitzu), ziape (Erronkari) 'mostaza'-rekin erlazionatu beharra bide dago, eta baliteke Uxueko Zapaiz-ek ere horrekin zerikusia izatea, baina hau balizkako kontu hutsa da. Alto de Zapaiz (1786) orain idoi berri dagoen "Corral del Cubanico"-ren aldameneko gaina dateke, hau da, Kastillu despoblaturik gertu dagoen mendixka; Barranco de Zapaiz (1828az geroztik) Aitzandieta, Basandi eta Sulue-ko erreken bategitetik sortzen den errekari esaten zaio, Paso de Sulue-tik Paso de Apeztegialorra-rainoko zatian. Monte de Zapaiz, Sulue eta Apeztegialorra bitarteko oihezkia da, alegia, El Carasol del Vedado-ren aitzinean dagoena (ikus Eskobarea sarrera). 1776ko rincon grande de Zapaiz egun Rincón del Horno deitzen den zokoa da, antza. Zapaiz-ek, goraxeago esan moldean, Aurino-ren azpiko aldean dagoen Erlosiana-rekin mugatzen du ekialdetik, Apezategialorra eta El Vedado-rekin iparraldetik, Sulue eta Kastillu-rekin mendebaldetik, eta Lakumulatu eta Lerbeltz-ekin hegoaldetik.
(...)