Euskaltzaindiaren Hiztegia

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. arrosario.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Maiztasuna

g.er.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Txostenaren laburpena

izenondo eta izenlagunak: a) BizkPresak (“fray Diego de Chaves agustindarra”), J.L. Zurutuza (“aita Gebara agustindarra”), M.M. Apalategi (“aiek utzi zuten etxean monja augustindarrak sartu omen ziran”); b) Gazt MusIx (“Agustindar prailetzat egiten konbentu berean profesa”), La Cruz (“agustintar lekaimeak izan zuten beren elizkisun ederra”), E. Zabala (“agustindar lekaimeen Artxiboko karpeta”, “La Esperanzako agustindar lekaimeek egingo zuten bezala”), J.J. Agirre (“Mendaroko agustindar lekaimeen artxiboan”, “agustindar fraile bat“, “agustindar lekaimeak Magdalena basilikara aldatu ziren”); M. I. Astiazarain (“Agustindar errekoleto honek”).

Atzizkien araberako erabakiak

-tar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aha 5: Cb Eg ("Aha goapoa!"), Ox ("Aha putziko, hori duk planta! / Belztu zauk belztu goizeko manta"), JEtchep 2 (adib.: "Aha! Le Basque, neska horren izena badakik?") // eta OEH argitaratuan, Amatxi Herr 1959 ("Aha! #mdash#zuen otsoak karraskatu#mdash# beha zazie huni!"); ik. hor ajaja sarrera.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aha 2: A. Valdes ("Inguruari begiraldi bat botatzen dio. Ez da inpresionatuegia gelditzen. Aha!"), E. Azkue ("Aha #mdash# marmar egin zuen Tobik"); ahaa 1, X. Mendiguren B. ("Leher egiten du, zoroaren gisa, izuturik. Ahaa... fruutt... gut gut... sñak... plaff... patapum... oeuh"); aja 1, J. Legarreta ("Aja - esan zuen Wonka jaunak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

'aha' esperientzia : Euskalterm 1 (experiencia 'aha') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

aha : DRA (1 boca, filo de herramienta; 2 interjección irónica), Lh DBF (1 adieran: interj. ironique) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

interj.

Jatorrizko forma

ahabi(a)

Euskaltzaindiaren Arauak

ahabia Vaccinium myrtillus.

Forma zahar komuna da hobestekoa

lehen itzuliko erabakia aldatuz, eta ohargilearen arrazoiari kasu eginez, ahabia proposatuko da

Jatorrizko forma

ahago /landarea/

Euskaltzaindiaren Arauak

ahago Rumex patientia.

Forma baten adiera(k)

formak ez du arazorik; adieraz, berriz, aski nahasia da. Ba al dago izen erabiliago eta hedatuagorik? AB22ko hustuketan ez da jaso. OEH-ak ager. bakarra jaso du.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: ahogorri: Ik. ahago / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Ik. ahago.

Forma baten adiera(k)

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: †  / HiztEn: Ik. ahogozo / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. ahogozo.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: ahaide nagusi .

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ahaide txiki forma aztertzean azpisarrera gisa proposatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahaide eta handi sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ahaide txiki aztertzean azpisarrera gisa proposatua. hur2 2 adieran beste adibideren bat gehitzea komeni da: baserri hori hurra duzu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahaide eta hur sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAIDE HURBIL (H, A (s.v. ahaide)). Pariente próximo. "Cognati, [...] ahaide hurbillak" Urt V 285. Ordean baduzu bertze ahaide bat ni baino hurbillagoa. Lg I 248. Haltoki laudatua / ahaiderik hurbilenaz izan denaz geroztik. Monho 60. Ain aide urbilak egin dire, ezi biók dire gorputzbát. LE Matr2 89. Boozek deitzen du Juezen aitzinera bertze aide urbil ura. Echn Ruth 4, tít. Don Beltramoren ahaide hurbil batek. Laph 2. Alaba bat eta bertze ahaide hurbil bat, biak serora. HU Aurp 183. Barnaba apostoluaren aide urbilla zan. Ir YKBiz IX. Zuen aiderik urbillenak. Ib. 198n. Aitorensemea, san Frantsiskoren ahaide urbila. Zub 45. Aialdeko ta lagun, urbillen aideak, / egin ttute gosari-bazkari-legeak. "Parientes más próximos". Or Eus 365. Zerbitzari ahaide hurbilegia dugu hartaz espantuka hasteko: hemengo lerro eta xehetasunak kofesio bat bezala hartuko ditutzue. Zerb Azk 70. Ahaide hurbilekiko tratua ez da beti ezta agian maizenik ere, lagungarri izaten. MEIG VI 133. (Fig., ref. a personas). Munduko anitzek leneko ero zenbaiten aide urbillak dirudite. Mb IArg I 60. Platonen aide urbillen artean agertzen zaigu gizon goren au. Zait Plat 9. Nabari da Txirritak jakin zuela, eta Goethe baten ahaide hurbila dugu alde horretatik, bere bizitza ontzen. MEIG III 98s. (Fig., ref. a cosas). Hitzketeria eta kuriostasuna, / ahaide hurbillak dire: / haskazi bereko haur dire bedere. Gy 257. Ahaide hurbilak dira bizkitartean, elgarren haurrideak [abere gorrien tuberkulosaren mikrobioa eta jendearen baitako tuberkulosaren mikrobioa]. JE Med 121. Kenbrera (Welsh) eta kernera (Cornish), breizeraren ahaide hurbilak. Mde Pr 281. Harritzeko orobat Japoniako eta hemengo landare izen eta bertze frango hitz zoin elgarren ahaide hurbilak diren. Zerb Azk 42. [Forma] hura, Goierrikoa, Bizkaiko neban-en ahaide hurbila. MIH 80. Bizkaiko aditza eta lapurtarra elkarren ahaide hurbilagoak direla. Ib. 391

adib.: ahaide 1 iz. Norbaitentzat, bere familiako beste norbait. Ez gara haien ahaideak. Senideak eta gainerako ahaideak. Ahaideak eta adiskideak. Ahaide hurbila, hurkoa, handia. Ahaide txikia. Aberatsa ahaide handi egin, pobrea ahaide txiki. Haginak hurrago ahaideak baino (esr. zah.).

ahaide hurbil 13: Elhuyar 4, Berria 4, EiTB 3, Argia, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahaide hurbil 18: Herria, Berria, Elizen arteko Biblia, Patziku Perurena, Itxaro Borda, Iñaki Segurola, Juan Garzia, Iñaki Iñurrieta, Elena Touyarou, Daniel Landart, Jon Muñoz, Jose Antonio Mujika.

LB: 24 “Abiapuntuko hizkuntza eta xede hizkuntza elkarren ahaide hurbil direnean ez litzateke egon behar tarte handirik itzurgintzarako, bestela arriskua dago premia gabeko iruzurra egiteko egileari eta irakurleari” (Argia), “Espezie ezberdinen arteko ezberdintasun genetikoak oso eskasak dira: txinpantzeen ahaide hurbilak gara gizakiak eta bai begetalak zein euliak izaki perfektuak dira, gizakien antzera” (EiTB) / EPG: 18 “Aldi berean gara guztiok ahaide hurbil eta guztiok desberdin” (Juan Garzia), “Aita, seme edo ahaide hurbil izan, elkarren lagun gaizto edo zozo baino ezin bailitezke izan familian” (Patziku Perurena) / ETC: 164 “Gaur egun, jakitun gara genomaren % 98 partekatzen dugula gure animalia-ahaide hurbilenekin, hots, txinpantzeekin” (Juan Garzia), “Grandmontagnek osaba zuen Klaudio, eta ahaide hurbilak haren emaztea eta bai koinata ere, printzearen emazte euskalduna preseski.” (Kepa Altonaga).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: ahaide handi/hurbil/hurko/hurre pariente próximo; Adorez: ahaide hurbila: pariente próximo; Labayru: ahaide hurbil 1 iz. pariente próximo. Ez zituen ezagutzen, ezta bere ahaide hurbilekoenak ere: No los conocía, ni a sus parientes más próximos;

hurbil 3 adj. Hurbil dagoena. Ik. hurko. Herri hurbilenera. Gertakari baten kausa hurbila. Ekialde Hurbila. || Ahaide hurbilak: ahaidetasun mailaz hurbil daudenak. ahaide 1 iz. Norbaitentzat, bere familiako beste norbait. Ez gara haien ahaideak. Senideak eta gainerako ahaideak. Ahaideak eta adiskideak. Ahaide hurbila, hurkoa, handia. Ahaide txikia. Aberatsa ahaide handi egin, pobrea ahaide txiki. Haginak hurrago ahaideak baino (esr. zah.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da, dagoen bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazioa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da ahaide eta hurbil sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAIDE HURKO (ahaide urkho Urt II 46, H; aide u. Lar, Aq 1418, A). Pariente próximo. "Parientes cercanos" Lar. "Aide urko, aide urren, parientes próximos o carnales" A. Cf. AHAIDE HURTXO. Booz gure ahaide hurkoa da. Lg I 247. Rut-en aide urkoago hura ere an igarotzen zan. Lard 161. Aittamarik ez aide urkurik baga. Echta Jos 127. Iru ezkutitz egin ditut nere aide urkoen etxera. A Ardi 1. Biltzen dan diru guzia bere aide urkoenak eskuratu dezaten. A Itzald II 80. Ezagutzen ez ebanak usteko eban Alarcos kondearen aide urkoa zala. Or Tormes 75

adib.: ahaide 1 iz. Norbaitentzat, bere familiako beste norbait. Ez gara haien ahaideak. Senideak eta gainerako ahaideak. Ahaideak eta adiskideak. Ahaide hurbila, hurkoa, handia. Ahaide txikia. Aberatsa ahaide handi egin, pobrea ahaide txiki. Haginak hurrago ahaideak baino (esr. zah.).

Ez dugu aurkitu ahaide hurko formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: Ez dugu aurkitu ahaide hurko formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da, dagoen bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ahaide txiki aztertzean azpisarrera gisa proposatua.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahaide eta hurko sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

AHAIDE TXIKI (aide txiki A). Pariente lejano. v. IZTER-LEHENGUSU. * Aberatsa aide andi egin, pobrea aide txiki. msOch 46.

LB: 6, EPG: 3, ETC: 29

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: ahaide kutsu/txiki pariente lejano; Adorez: 0, Labayru: 0

txiki 2 adj. (Zenbait hitz elkartu berezitan). Ni jaiki baino lehen eginak zituen gosari txiki eta handiak. Toki zelaietan ganadu handia hobea da txikia baino. Arratsaldeko bostak aldera irteten zen auzotik eta ordu txikietan itzultzen zen maiz. Aberatsa ahaide handi egin, pobrea ahaide txiki. Lehengusu txikia. Zortziko txikia. ahaide 1 iz. Norbaitentzat, bere familiako beste norbait. Ez gara haien ahaideak. Senideak eta gainerako ahaideak. Ahaideak eta adiskideak. Ahaide hurbila, hurkoa, handia. Ahaide txikia. Aberatsa ahaide handi egin, pobrea ahaide txiki. Haginak hurrago ahaideak baino (esr. zah.).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Definitzeko modukoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Horrekin batera jasotzekoak dira: ahaide handi, ahaide hurbil, ahaide hurko, ahaide hur.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahaide eta txiki sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahaidego 'ahaidetasuna'

Zerrendako onartua baino forma gomendagarriagoa(k)

ahaikoa baino hedatu-biziagoa da; baina are gomendagarriagoa da ahaidetasun

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Ongi eratua da

gutxi erabilia, baina egokia.

Atzizkien araberako erabakiak

-teria.

Forma baten adiera(k)

senitartea, ahaideen multzoa.

Zerrendakoa da hobestekoa, hedatuena baita

ahaikoa eta ahaidegoa baino gomendagarriagoa da

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahaide(tu), ahaidetzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Forma baten adiera(k)

ahaide bihurtu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: ahaiko(a).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

g.er. Ik. (1) ahaideak; (2) ahaidetasun.

Jatorrizko forma

ahaire "doinua"

Euskaltzaindiaren Arauak

ahaire Zub. 'doinua'

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Jatorrizko forma

ahakar, aharra

Euskaltzaindiaren Arauak

ahakar Sin. aharra.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa emateko eskatuz: ahakar egin, ahakarrean .

Sinonimoa(k)

aharra

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: -.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahakar sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahakar sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahakar(tu), ahakartzen.

Sinonimoa(k)

aharratu.

Aditz-erregimena

da ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ahal bezainbatean (eta ahal bezanbatean 5, ahal bezenbatean 2, ahal bezenbatian 1, al bezanbatean 1) 9: Lg I 2 ("nahi luke saindu hark munduari ihes egin dakion, egin ahal bezanbatean", "Ez dugu deusere galduren munduari ihes egiteaz, egin ahal bezanbatean"), Mih ("nahi baduzue model paregabe haren arabera bizi, ahal bezanbatean gogoan erabilatzue haren fedearen bizitasuna, obedienziaren lehia lasterrak..."), Ub ("Gurasoak erakutsi behar die kontuz heren humeai dotriña, ta al bezanbatean, bialdu behar ditue Elizara"), ECocin ("Hausten dira arroltziak, nahasten dira gorringuak, yoiten dira xuringoak, nahasten beroatziz ahal bezenbatian hotz balinba"), Arb Igand 3 ("ahal bezanbatean kausitu behar gara bertze alde Elizako Ofizo Dibinoetan", "Zein Meza behar da bereziki entzun? Herriko Meza Nagusia egin ahal bezanbatean", "Ahal bezenbatean, zuen herriko meza entzun behar duzue"), JE Bur ("Gure lehia litake, gure irritsik minena, aita eta ama familiakorik baizen ez baledi, ahal bezenbatean, onets erakustuntzat"), Mde Pr ("Baina lehenik, artatu behar zaitut ahal bezainbatean"); ahalik bezenbatean 1, Dh ("Hauta ahalik bezenbatean kofesor argitu ta arthatsu bat").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahal bezainbatean (eta ahal bezain batean 1, ahal bezenbatean 2) 4: JE 2 ("Euskaltzaleen Biltzarreko gizonen xedea da, euskaldun umeak ager diten gazte danik frantsesaren ikasle, ba, bainan euskaraz bermatuz, beiratuz euskara eta ahal bezenbatean apainduz", eta bestea OEHko testuinguru berean), Herr 1960 ("Gobernuak goresmenak egin diozkate bai poliza-gizoneri, bai armadako soldado gehieneri, beren buruen jabe egon baitira, eta zibilen arteko sarraskiak ahal bezain batean debekatu eta trabatu dituztelakoan"), TesBer (2 P 1,5: "Horrengatik, entsea zaitezte lotzera, ahal bezainbatean, fedeari bertutea, bertuteari ezagutza").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahal bezainbatean : EuskHizt (ahal bezainbat ASko adibide gisa), ElhHizt (adib. gisa s.u. bezainbat: bezainbat[ean] AS) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahal izan sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL DEN (Ante adj. o adv. en grado superlativo). v. ahalik. Al dan ongiena apaindu bear da. AA I 451. Berbaz al dan ondoen / egiñaz berari. AB AmaE 357. Al dan laisterrena errespuesta emango diyot. Moc Damu 14. Eran goizian txuritik, / al dan onenetik. JanEd II 14. Al dan maizena etorri zaite. Tx B II 137. Al-dan zeatzenik arloa argi ikusi. Ldi IL 79. Artzaiak beren artaldeekin al dan kalterik txikiena egin bear diote. Munita 129. Bearreko zan gaur Iorrera / al dan geien joatea. BEnb NereA 158. Beiratu zekena, / al dan okerrena. JKort in NEtx LBB 313. Ahal den kutsurik gutxiena. Ugalde in MEIG IX 55. Al dan ixillena preparatzen asi bearra zegoan. Albeniz 59. v. tbn. Al dan: Sor Gabon 59. Iraola 84. Arrantz 123. EusJok II 153. Basarri 114. Uzt Sas 121. (ahal zen, en pasado). Donostiyara eraman eta / al zan lenena kuratu. JanEd II 85. Al zan maizena iyurtzi. Tx B II 112. Aal zan aguroena zijoala. Anab Aprika 103

adib.: ahal izan, ahal izaten, ahalko/ahal izango 1 da/du ad. (Ezkerrean duen aditz bati dagokiola). Aipatzen dena gertatzeko edo egiteko eragozpenik edo ezintasunik ez izan. (Era burutu gabeak). Erraz egiten ahal dut: erraz egin ahal dut, erraz egin dezaket. Gaur joaten ahal naiz: gaur joan ahal naiz, gaur joan naiteke. Ozta-ozta entzuten ahal nion: ozta-ozta entzun ahal nion, ozta-ozta entzun niezaiokeen. Nahi zuen guztia jaten ahal zuen: nahi zuen guztia jan ahal zuen, nahi zuen guztia jan zezakeen. Aurkitzen ahal badu: aurkitu ahal badu, aurki badezake. Nork daki non gelditzen ahal den: nork daki non gelditu ahal den, nork daki non geldi daitekeen. Uzten ahal zituen on guztiak: utzi ahal zituen on guztiak, utz zitzakeen on guztiak. Bizi ahal banendi. Bertso berri batzuek jarri ahal banitza. 2 (Era burutuak). Denek ikusi ahal izan dugu zein kementsu agertu den. Atzeko atetik sartu ahal izan zen. Eduki ahal izan balitu. 3 (Geroaldian). Beste hiru antzerki-lan ikusi ahal izango dira. Hola egiten ahalko du hark ere, nik gaur egin dudana. 4 (Ezezko esaldietan, aurreko adieretan aipaturiko kasu guztietan). Ik. ezin. Ez naiz etortzen ahal: ezin naiz etorri. Ez du ekartzen ahal: ezin du ekarri. Mintzatzen ahal ez direnak. Engainatzen ahal ez gaituena. Ez du jasan ahal izan. Galdetu ahal izan ez diona. Ez zuen egin ahal izango. Ez zuen egiten ahalko. 5 (Beste aditz bati ez dagokiola). Ahal badu ekarriko du. Ahal balu ekarriko luke. Gaur bertan, ahal bada (balitz). Ahal denean ahal dena eginez gero. Ahal duzun lasterrena presta ezazu (Ik. ahalik). Mundu bat ahal den zuzenena. Erabaki dute ahal den etxe guztietara igortzea eskutitza. Ahal duena egiteko. Ahal den neurrian. Ahal dela behintzat, ez nuke ezer galdu nahi. 6 Hara iritsi ez ahal zen, kontatu zion Wolfiok Apezpikuari gertaera guztia: hara iritsi bezain laster. Ez ahal zen Diputazioko ate nagusian barrena Roman desagertu, han non ikusten dugun jende multzo bat.

ahal den 1090: Ortzadar 13, ElCorreo 2, Deia 23, Elhuyar 41, Elkar, Consumer 104, HABE 9, Berria 435, EiTB 111, Euskaltzaindia 4, Eusko Legebiltzarra, Jakin 31, Karmel 7, Argia 131, Laneki 90, Erlea 2, DiarioVasco 85.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal den 433: Herria 93, Berria 163, Ibon Uribarri, Xabier Arregi, Jon Alonso, Hasier Etxeberria, Bernardo Atxaga, Menane Oxandabaratz, Piarres Xarriton, Agustin Otsoa, Josu Zabaleta, Koldo Izagirre, Imanol Zurutuza, Joseba Sarrionandia, Patziku Perurena, Piarres Aintziart, Pako Aristi, Anjel Lertxundi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasotzea aski da, baina komeni da adibide argigarri gehiago sartzea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIA (guzia B ap. A). Tanto como se puede, todo lo posible; en lo posible. "Ari-zuntza sobera luzea bada, eztaiteke ongi josi, besoa al guzia edatuagatik ere (B), [...] todo lo posible" A (s.v. zuntz). Arnoa hutsten duzunean ere, ahal guztia xutkatuagatik, gelditzen da usaina bedere. 'Por más que seques todo lo posible'. Ax 532 (V 342). Okultatu beár da alguzía iten den ongia, jakinik ikusten duéla Jangoikoak. LE Prog 106. Inbenáza bere mutil onbát alguzia, amen, otoi. 'Hazme en todo lo posible un buen servidor tuyo'. Ib. 98. Emendátu len gaizki egina, suplitu alguzia. 'Resarce todo lo posible'. Ib. 114. Obrátus al guzía orrén borondatearén kunplitzen. LE Ong 44r. Zenbat eman? Ahal guzia. HU Zez 141. Oro lasterka jin dire laguntza eskaintzera; batek lan, bertzeak aterbe, itzaingo; orok ahal guzia. Ib. 167.

adib.: ahal 1 1 iz. Ahalmena, indarra. Agertu zuen bere ahala eta indarra. Edozein gauza egiteko duen eskua eta ahala. Osasunarekin zaudenean, ahala duzunean. Nola izan zuten indar, antze, ahal, esku eta botere pena haietatik aldaratzeko. Ari zaitez ahal guztiaz. Geure ahal guztiaz. Beren ahal guztiak egiten dituzte erdiesteko. Gure ahal txikia.

ahal guztia 8: Berria 4 (adib.: “Bidenabar, adierazi du horren alde Espainiako Gobernuak eginen dituen ahal guztiak babestuko dituela”, “Tresnek dituzten ahal guztiak erabiltzen ditut”), EiTB 4 (“Ahal guztian saiatzen dira kumeak seguru egon daitezen”, “epaimahaikideek ahal guztia egin zuten onena aukeratzeko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal guztia 21: Jon Muñoz 3, Patxi Ezkiaga 3, Karlos Zabala 2, Jose Morales 2, Patxi Zubizarreta 5, Josu Zabaleta, Jokin Urain, Bernardo Atxaga, Pello Zabala, Joxan Elsoegi, Daniel Landart.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIAN. En lo posible. v. AHALAZ. Imitátzeko nik ére ál guzían. LE Ong 82r. Bizi izatu zen ordu arteraino bezala, ahal guzian ixilik eta izpiritua Jainkozko gauzez bethea. Jnn SBi 48. Igande egunaren giristinoki eta osoki begiratzea, Meza-nausia eta Bezperak ahal guzian entzunez. Arb Igand 47. Poli aal guztian begira zegokion gozatuaz. Anab Poli 36. Rozinanteren lauazka aal-guzian ekin zion. Berron Kijote 94. (Precedido de bere, etc.). "Liberal [...] Esta voz [...] viene de dia, mucho, multitud, y de bere ala, bere al guzian, en cuanto, o con cuanto puede: y el liberal da mucho en cuanto puede" Lar. Laborariak behar du, bere ahal guzian, etxean sorthu zaioen aratxetarik egin etxeko azienda guzia. Dv Lab 253

ahal guztian 1, EiTB (“Ahal guztian saiatzen dira kumeak seguru egon daitezen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal guz(t)ian 8: Patxi Ezkiaga 2, Jose Morales 2, Jokin Urain, Xabier Mendiguren Elizegi, Pello Zabala, Xipri Arbelbide.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal izan sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL GUZTIAZ Todo lo posible; en lo posible. Orduan bada penatzen dire ahal guztiaz / spiritu biak bata berzearen lehiaz. EZ Man I 50. Hunat hunat emazue kolpe ahal guztiaz. Ib. 112. Ihes egiozu ahal guziaz munduko habarrotsari. Ch I 10, 1 (SP ahal bezanbat, Mst ahalaz). Gure erlijio santua, oiei gozotoro erakustera al guziaz saiatzen dan Ama baten amore biguña. Arr GB 3. Sartzera al guziaz saiatzen zan. Arr May 82. Ontan saiatu zan ahal guziaz, eginalik bizkorrenez. Zait Plat 89. (Precedido de bere, etc.). "Neure ahal guziaz, de tout mon pouvoir" SP. Bethiere bere ahal guziaz huni darreitzalarik. Lç Ins A 7v. Eskerrak bedere emanen derauzkitzut neure ahal guztiaz. Mat 241. Geure ahal guztiaz zu / zaitugu adoratzen. EZ Noel 63. Adoratzen zaitut neure ahal guztiaz. Harb 14. Hunetan geure ahal guztiaz permatu eta bulharka iarri. Ax 460 (V 299). Behar dugu bada Philotea gure ahal guziaz gure urrikimendua emendatu. SP Phil 30. Ihes egiozute, zure ahal guziaz, tentazione hura sor-arazi darotzuten gauzei. He Gudu 119. Zerukotz on diren obren zure ahal guziaz egiteko. Brtc 173. Bere ahal guziaz hekiei laguntza emaitera ekharriak baitire. Jaur 381. Ene ahal guziaz eginen dut zure solas zuhurrez baliatzera. Dv Lab 147. Ez dugu nehork erraite beharrik zoin eskualde lagun gure ahal guziaz. HU Zez 140. Kintzeek ez dute hausterik, beren ahal guziaz bermatzen direlakotz sei gudukariak. JE Bur 29. Gure al guziaz Yesu-Kristo ongi ezagutzen saiatzea. Ir YKBiz V. Norbait zen halere bere ahal guziaz apezpiku dohakabea soleitu zuenik. Ardoy SFran 56. Al guziz asi nintzan gogo-iraulketa. Or Aitork 207s

adib.: ahal 1 1 iz. Ahalmena, indarra. Agertu zuen bere ahala eta indarra. Edozein gauza egiteko duen eskua eta ahala. Osasunarekin zaudenean, ahala duzunean. Nola izan zuten indar, antze, ahal, esku eta botere pena haietatik aldaratzeko. Ari zaitez ahal guztiaz. Geure ahal guztiaz. Beren ahal guztiak egiten dituzte erdiesteko. Gure ahal txikia.

ez dugu aurkitu ahal guztiaz forma.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahal guztiaz 6: Jon Muñoz 4, Koldo Zuazo, Alberto Ladron Arana.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa ahal guztia azpisarrera proposatuaren azpiadiera gisa.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahal izan, ahal izaten, ahalko / ahal izango: ekarri ahal izateko; etortzen ahal da; ahal dela; ahal den sailik handiena; ezin konta ahal / AS: ahal adina, ahal adinako, ahal bezain, ahal bezainbat, ahal bezala.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

lantaldeak uste du, arauko azken adibidea (ezin konta ahal) hemendik kentzekoa dela, eta ezin nahiz kontatu sarrer(et)an eskaintzekoa. // AS gisa gehituz: ahal bezainbatean .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

ahal adina(ko), ahal bezain, ahal bezainbat, ahal bezala

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"ekarri ahal izateko", "etortzen ahal da", "ahal dela", "ahal den sailik handiena"; "ezin konta ahal"

Sistematika zainduz gehitzekoa

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL IZATERA. En caso de poder, a poder ser. Al izatera batuko nituban leku onetara mundubaren seme alaba maite gustijak. JJMg BasEsc 280. Orduban, al izatera, gustijok gurako genduke astiro ta ziatz igarotia arimako gauzaak. Ib. 82s. Emon biar jakola janarija al izatera egosija. "A poder ser". Ur Dial 68 (It albait, Dv, Ip ahalaz). Egon biar dau al izatera ikusbegijan. Ib. 71. Al-izatera alduko balitz / gizon arroen almena, / nun asetuko ete litzake / bere naimenik gurena? (Interpr.?). Enb 150. Aserre artan esan zenduen, ark bezela al izatera ['en caso de poder como él'] ziran guziak erre eta kiskaliko ziñituzkeala. Arr GB 85.

ahal izatera 17: Berria 13, Jakin, Argia 2, Laneki 1.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal izatera 19: Berria, Xabier Amuriza 2, Xabier Olarra, Jesus Mari Mendizabal, Bernardo Atxaga, Juan Garzia, Patxi Ezkiaga, Imanol Unzurrunzaga, Harkaitz Cano 2, Patziku Perurena, Pedro Alberdi, Bego Montorio, Patxi Zubizarreta, Markos Zapiain, Ramon Saizarbitoria, Karlos Linazasoro.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHAL OROZ. En lo posible; todo lo posible. Jesüs-Kristi erakustia haren hitzaren arau hura ahal oroz onsa maite dügüla. Bp II 123. Lehenik behar dügü Jinkua adoratü, / eta lagün protsimua ahal oroz lagüntü. Etch 664. Ahal oroz mundu guziari / izan adi bethi zerbitzari. "Il faut autant qu'on peut obliger tout le monde". Arch Fab 103. Guri, eskuararen atxikitzea eta zaintzea etsai guzietarik, ahal oroz; elez eta egintzaz. HU Aurp 213. [Aphezek], nurk bere parropian, ahaloroz üskara garbi begiratzeko. ArmUs 1900, 64. Berma bethi ahal oroz / haren hazkartzeari. Etcham 112. (Precedido de bere, etc.). Ene ahal oroz / diat lagüntüren. Xarlem 1037. Ixilian bere ahal oroz Jinkoa zerbützatzen zielarik. Ip Hil 13. Eskual-herriaren gure ahal oroz argitzea. HU Zez 79

ahal oroz 3, Berria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahal oroz 3, Herria (J.-L. Davant).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa Ipar. markarekin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahal sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

ahala: iritsi ahala eseri dira; esan ahalak esan dizkiote elkarri.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

bi sarreratan emateko proposatuko da (kontu guztiak argitzeko asmorik gabe, edo ezin konpon ditzakegula aitortuz, gramatikari baitagozkio hein handian): ahala 1 (aditzaren era burutuaren ondoan) '-en neurrian': iritsi ahala eseri dira; eta ahala 2.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

"iritsi ahala eseri dira"; "esan ahalak esan dizkiote elkarri", etab.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: AS: (norbaitek) bere ahala egin / ElhHizt: AS: nork bere ahala egin / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

egin: -a.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahal 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

nere ahala egin dut; bere ahala egiten duena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH argitaratuan ez zaie azpisarrerarik eman ahala eman, ahala egin eta 'por poder / par procuration' adierako ahalez, ahalordez modukoei.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ahalorde 9: L. Aldoy 3 (adib.: "Jasotzat emanik aurreko idazkia ... eta berebat behar bezala askietsitako ahalordearen kopia"); GAO 1993 4 (adib.: "Besteren izenean agertzen direnek edo proposamenak sinatzen dituztenek horretarako duten ahalorde nahikoa aurkeztu behar dute"); UZEI 2 (adib.: "Ahalorde-eskrituraren kopia").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahalorde : HiztEn (1 ahaldundua 2 pertsona batek beste baten ordez iharduteko duen ahalmena); Euskalterm 7; ahalordedun : Euskalterm 2 (apoderado; poderhabiente); ahalordetze : Euskalterm 4 (apoderamiento); ahalordetu : Euskalterm 3 (apoderar); ahalordea eman : Euskalterm 1 (apoderar); ahalorde-emaile : Euskalterm 2 (poderdante); ahalordez : Euskalterm 1 (por poder) // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

Admin. eremukoak: esku-emate : AgAld hitz-bilduma (delegaci#mdash#n de poderes); eskuz : AdminEL (por poder); ahalorde : KoopHizt (apoderado; ahaldun sinonimoarekin); ahalordetze berezi : KoopHizt (apoderamiento singular); ahalordetze orokor : KoopHizt (apoderamiento general) // Ez ditugu aurkitu ap. AdmHizt, AdminMila, HezkAdmin, LurraldeAntol, EurItune, TokiJaurb, LHH, AdmProz.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ahalorde : ElhHizt (Zuz. #mdash# poder que se otorga a alguien); HiruMila (poder); Lh DBF (mandataire); DRA (mandatario); ahalordedun : ElhHizt (Zuz. #mdash# poderhabiente); ahalorde-emaile : HiruMila (poderdante); ahalordetari : Lh DBF (mandataire); ahalordetu : ElhHizt (Zuz. #mdash# apoderar) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal (por) poder(es) / (par) procuration formen ordainak: HiruMila: poder: facultad para actuar en lugar de alguien: ahalorde, eskuorde, manu, mandatu, esku; poder otorgado por escritura: eskrituraz egiletsitako ahalordea; poder para pleitos; auzietarako eskuordea; por poder de X: X-ren eskuordez / X-ren mandatuz / X-k ahaldunduta // ElhHizt: ahalordez // XarHizt: procurateur: ahaldun, eskudun, mandatari, ordezkari // Casve FE: procuration: ordarigoa, ordegoa, eskübide, ordaieskü // HaizeG FB: procuration: ordain-esku, mandatu, botere // T-L LBF: procuration: ordain-esku, mandatu, bothere // PMuj DCV: poder: autorización, mandato: manu, mandatu, mezu, eskubide; dar poderes: aldundu; poder, representación: ordain-esku // Ez ditugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Azkue Aurkibidea.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALAKO (Dv). a) (Precedido de part.). "Eman dio jan ahalako ogi bat, il lui a donné un pain aussi grand que ce qu'il en peut manger. Ekharri du jasan ahalako egur zama bat, il a porté une charge de bois aussi forte qu'il peut porter" Dv. Cf. AHALEKO. Usain gozo bat erosiko dinat, besoetan jasan ahalako kriztailezko untzi eder batean. JEtchep 64s. Eman zidaten jaso ahalako pena, / ahal bezain umilki hartu nuen dena. Xa Odol 317. Nik berriz tira ahalako paso bat bota nakon lepo gibelean eta nik ez hutsegin. Etchebarne 72. b) (Precedido de sintagma con suf. -t(z)eko). (Lo) que puede, pueden, etc. v. MODUKO (b). Berriz ta berriz entzun ditut zurtzeko alakoak. Zait Sof 49. Urteak sena ekarri bai didate, altsuagoekin batera yardun al izateko alakoa, gañera. Ib. 51.

ahalako 8: Elhuyar, Consumer, Berria, EiTB 2, Jakin, Argia 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ahalako : Herria 4, Elizen arteko Biblia, Patxi Zubizarreta, Asisko Frantzizko, Koldo Izagirre, Patziku Perurena…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa ahala 1 sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Diakronia

Zah.