1.
(V-ger-m-gip, G-azp-to, L-ain; VP 13r, Lar, Añ),
xano (L, B, BN; Ht VocGr , Arch VocGr, VocBN , Dv, H),
zano (B; Deen I 40, II 114 y 228b <sano>)
Ref.:
A(txano, xano, zano);
GarateCont 1949, 363;
EtxbaEib;
ElexpBerg
. Gorro; capucha. "Bonnet" Ht VocGr 334. "Birrete" Lar. "Birreta de cardenal, Kardenalen txano gorria" Ib. "Birretina de granaderos, txano jarioa" Ib. "Becoquín" Ib. "Gorra, gorro" Ib. "Montera" Añ. "Xanoa, boneta, le casque à mèche, le bonnet de nuit" Arch VocGr. "Coiffure en forme de bonnet de nuit" VocBN. "Bonnet de laine ou de soie" Dv. "Gorro cónico" A. "Xano (L, B, BN), gorro puntiagudo en forma de gorro de dormir" Ib. "Capucha" Garate Cont BAP 1949, 363. "Gorro cónico, como el de los magos. Aratostietan leztxe, txanua jantzitta urten dau kalera" Etxba Eib. "Capucha, gorro. Otz eitten dau ta jantzi txanua" Elexp Berg. Cf. Ag Kr 147: Mañasiren aita, Txanogorri. Tr. En la tradición meridional se documenta desde Moguel. Al Norte se encuentra en M. Elissamburu, Zerbitzari y Lafitte. Los autores meridionales emplean la forma txano y los septentrionales xano. [Barberuaren] bideko janzija da txano gorri bat ta bere ganian txapel eskerga. MgPAb 45.
Ekatzu nere oerako txanoa. BOEg 2633.
Txapela soldadu txanoa baño obeto zetorkion. ZabGabon 52.
Oerako txanoa. ABGuzur 143.
Ikhusten dudala gure herriko Peyo, bere xano beltxa buruan. ElsbFram 147.
Jeup! oles egin zuan Pillipek [artzaiak] , txanoa garrondoruntz jetsiaz. AgG 156.
Ikusi zutelarik, bere bizar zuri luzearekin, xano ttipi bat buruan, Otsolarreko ermitau saindua. ZerbIpuinak 84.
Umiak txano gorrijak buruban jantzitta lei ganera juaten ziran. Altuna 24.
Aizkora ta txanodun arlote [batek]. (Quijote IX)"Algún villano de hacha y capellina"
.LdiRIEV 1929, 208 (Or ib. 7 buruzorrodun).
Ekarri nion sedazko txano bat [...]. Bere koxkabillo batera ta bestera eroriaz. AlzRam 37.
Lati-itsasaldeko yendeak oitzen duten txano gorriari oillar-luma zutik sartu zion. OrMi 17.
[Jaun erretora] othoitz-alkian da, belhaunikatua, xanoa kaskoan. LfMurtuts 9.
Beltran [...] egun berexitarako oi zun guda jantzi ederrenaz apaindurik joan zan. Txano ta galtzak gorri margozkoak. EtxdeAlosT 76.
Gudari-txanoan luma luzedun kukur bikaiña. EtxdeJJ 173.
Baziran buru-gañetik lurrerañoko jantziak txano ta guzti. AnabAprika 18.
[Ikasle gazteok] ezagun-errezak zenituen, orrazkera ardurazkoa, txano ikusgarria ta esku-makila ongi landuak erabili oi baitzituzten. ZaitPlat 21.
Mundu guztiko clown / arpegi tristeak / jazkera gorria eta txano berdea. LasaPoem 81.
Txano txuri batekin / [Indurainek] estali kalparra. Zendoia 125.
Naiz-ta ibilli txapel aundia, / naiz ta ibilli txanoa.Insausti 142.
azpiadiera-1.1
(Usos figs.). Itzaga ta Elo-mendi, illunabarreko izar goiztarren ñirñirrak artzen asiak dira dagoaneko, beren laiñozko txano-gaiñetan. Mok 21.
Mendiburuetako artillezko laño-txano zurixkak. TAgUzt 258.
Tranbien tintinak eta txirriak ozkia ematen zuten; txanodun ta txanorik gabeko tarranten pa-pak isua biotzean. AnabPoli 53.
Oihal zuri zuria [...], zapiekin egindako txano zuriak plateren gainean puntaz gora. OskKurl 85.
Anbotok txanua jazten badau, eurixa laster. (V-gip). EZBB I 33.