Tartaloetxetako trikuharria, Zegama (Gipuzkoa).
Altzaniako Estazio Megalitikoa.
Euskadiko beste trikuharri batzuk, hemen.
Izen horrekin ezagutzen dugu Zegamako Saader mendi gaineko zelaia. Han dago trikuharri bat: Tartaloetxe deitzen diote.
Han bizi omen zen aspaldi Tartalo, inguru haietako lehenengo artzaina, begi bakarra bera. Handik beherago, Antimuño baserria. Hemengo anaia bi joan omen ziren behin ehizara; baina eguraldia oso txartu, eta eraso batetik iheska zihoazela, Saaderren txabola bat ikusi eta bertan sartu. Handik laster, baita ardi mordoska bat ere, eta atzetik gizon bat begibakarra, Tartaloa. Honek, sartu zelarik, harri handi bategaz atea itxi omen zuen. Berehala, Antimuñoko ehiztariei begira, hau esan bati: «Hi, gaurko»; eta besteari: «Hi, biharko».
Handik laster, «hi, gaurko» esan zionari burruntzia sartu, sutan erre eta jan. Horrela afaldu omen zuen. Ondoren, lurrean etzan eta lotan jarri.
Antimuñoko beste anaiak omen zioen bere baitan: «Ni bihar jango naik, baldin bera hiltzen ez badut». Hartu burruntzia, sutan goritu, eta Tartalori begian sartu omen zion. Begian burruntzia zuela eta erabat itsu, Tartalo jaiki omen zen ehiztariaren bila; baina alferrik: ehiztaria ardi tartean ezkutatzen.
Goizean Tartalo, atea irekita, zangoak zabalik, hauen artetik bere ardiak banaka ateratzen hasi omen zen. Ehiztaria berriz, bizkarrean ardi-larru bat zuela, Tartaloren zango artetik mendira irten. Tartalo laster ohartu ehiztaria ihesi joan zela, eta honen abarka-hotsetara abiatu jauzika. Ehiztaria amilka iritsi omen beheko ibaira, eta bertan sartu eta igerika iragan beste aldera. Tartalo ere ibaira; baina igerika ez jakin, eta bertan ito.
BARANDIARAN, Jose Migel (1980). “Euskalerriko leen-gizakien eta ireluen bizilekuai buruz ikasgai eta esaunda batzuek”, Munibe, 3-4: 385-386.
Ikus hau ere
AIZPURUA, Jon, AIZPURUA, Jexux (2000). Joxe Migel Barandiaran. Bidegileak bilduma. Gasteiz: Eusko Jaurlaritzaren Argitalpen Zerbitzu Nagusia.irudia
Eusko Jaurlaritza. Euskal Kultura Ondarea.
