SISTEMA LITERARIO

P. Bourdieu soziologo frantziarraren eta I. Even-Zohar irakasle israeldarraren ikerketen ostean, literatura sistema soziala dela onartu da. Egile horiek garaturiko teoria sistemikoen arabera, gizartean eraturiko sistema da literatura, esan nahi da, gizartearen barnean bere papera jokatzen duten zenbait elementuk eraturiko sarea. Literatura, ikuspegi horren arabera, literatura sistema hierarkizatuen sarea da eta denak elkarri eraginez eta harremanetan daude, eta elkarren artean norgehiagoka ari dira, gainera. Sare horretako partaideak elkarri loturik eta harremanetan agertzen dira, eta, bata mugitzen den unean, besteak ere mugitu egiten dira. Even Zohar-ek Jakobsonen komunikazioaren eskema ezaguna birmoldatzen du eta Jakobsonentzat komunikazio eskema zena:

Kodea Bidea Igorle –––––– Mezua ––––– Hartzaile Ingurua

literatura komunikazio eskema bihurtzen du. Eta eskema horretan agertzen

Eskema nagusi horretan, “ekintza eremu bat da literatura, eta sistema gisa egi ten du lan inguru horretan, eta eremu bakar baten gisan, baina ekintza bakoitzak, bere hartan harturik, beste eremu batzuetan har dezake parte, eta zenbait arauk azaldu dute haren izaera” (Even-Zohar: “Polysystem Theory”, Poetics Today , 1990).

Ikuspegi horren arabera, erlazio sistema da literatura, eta, berez, arau eta lege batzuen bidez azal daiteke; bestalde, sistema dinamikoa da, behin eta berriro aldatzen dena, eta sistemaren gunean diren idazleek, adibidez, gazteen eta berrien ahalegina nabarituko dute, horiek ere sistemaren erdian egon nahi dutelako zaha rrei handik aldenaraziz... eta, beraz, tirabirak sortzen dira, aldaketak, sistemaren barrenean... Literatura sistema zabalik dago, eta beste sistema baten eragina har dezake; horregatik, teoria sistemikoek oso kontuan hartzen dute itzulpena, itzulpe na baita literatura sistema batetik bestera igarotzeko bidea.

Teoria sistemikoek alde batera utzi dituzte literatura lanez egin ohi diren balo razioak, eta literatura ez da jada lan nagusien azterketa tokia, baizik eta lan horiek sistemaren gunea nola lortu duten ikertzeko funtzio eta zergatien ikerketa tokia. Teoria sistemikoek oso aintzakotzat hartzen dute erdialdearen (sistemaren gunea ren) eta periferiaren artean gertatzen diren fenomenoen berri ematea. Pentsatzen da literatura sistemak hierarkizatuak direla eta erdialdean den literaturak eragina duela periferian direnekoetan, baina, berriro esanda, ez da baloraziorik ematen, egoera bat deskribatzen da, eta, deskribatuz gero, tentsioen berri eman dezake, zeren gerta liteke, eta gertatzen da, periferian diren zenbait elementuk –edo siste ma osoak– erdialdea hartzea.

Kritika mota horren barnean, oso kontzeptu nagusia da errepertorioaren a, hots, “ekoizpen testuala eta haren kontsumoa eragiten duen lege eta arauen multzoa”. Agian badira testuak idazteko eta sortzeko zenbait lege unibertsal, baina tokian tokiko legeak hausnartzea eta adieraztea da teoria horren helburua. Adibidez, hiz kuntzetan badira legeak hizkuntza mailak bereizteko: maila jasoa, estandarra, sen dikoa, arrunta, argota... eta lege batek adierazten du noiz erabili behar den bakoit za, baina legeok eragin sozialen arabera aldatzen dira, eta gizarteak eragiten dituen neurrian, polisistemen teoriak aldaketen berri eman beharko luke.

[J. K.]

Ikus, halaber, E SPARRU LITERARIO .