ASZETIKA

(grek. askesis, ariketa)

Teologiaren esparruan, perfekzioa bilatzeko espiritua landu eta zailtzeko ahale gin bat da aszetika. Aszeta hitza filosofo estoikoengandik jasoa da eta haiek jakitu riaren lanak atleten lanekin alderatzen zituzten; gorputzeko minari eta nekeari aurre egin eta plazer fisikoari uko egitea lortu behar zen, borondatea sendotzeko eta zintzotasun morala erdiesteko. Kristau giroan, Jainkoagandik eta kristau ikasbidetik ez aldentzeko bidea bihurtu zen, eta Kristoren sufrimendu salbatzailearekin bat egi teko modua. Teologian, aszetikaren bidea egin nahi duenak munduaren eskaintzak alde batera baztertu behar ditu, mundu mendetasunari uko egin eta haragiaren gri nei gogor eta etengabe eutsi. Adiera zorrotzenean, gorputza zigortzea ere eskatzen du, eta mundutik aparte bizitzea (eremitak dira adibiderik adierazgarriena).

Literaturan, ariketa espiritual edo zailtze ahalegin horri dagozkion gaien trata mendu literarioa eman dioten testuak hartzen ditu terminoak bere baitan. Aszetikaren aitzindariak XIV. eta XV. mendeko frantziskotarren espiritualtasunean, mistika alemaniarrean (J. Eckhart eta J. Tauler, Mistika liburuak , J. M. Lekuona, 1992) eta humanismoan aurkitzen badira ere, XVI. mendean garatu zen bereziki lite ratura aszetikoa eta mistikoa, ordena erlijiosoen berriztatze prozesuekin batera.

Aszetika eta mistika elkarri loturiko kontzeptuak dira. Teologoek arimaren purifikatze prozesuan hiru epe bereizten dituzte, garbitze-bidea, argitze-bidea eta, azkenean, Jainkoarekin bat egiteko bidea. Lehenengo bi faseek aszetika osatzen dute; azkenak, berriz, mistika; baina praktikan testu literario guztietan hiru bideak batera aipatzen dira eta testu mistikoek aszetikaz dihardute eta alderantziz ere bai. Hamaseigarren mendean, Kontrarreformaren aitzindari izan zen aszetikaren eta mistikaren arteko eztabaida garatu zen. Mistikak, nolabait, Jainkoaren grazia berez etortzen utzi behar zela eta haren bila joatea ia Jainkoari irain egitea zela irizten zuten. Hala ere, praktikan, aszetika eta mistika ez ziren hain urrundurik egon elkarrengandik. Idazle aszetiko aipagarriak izan ziren Frai Luis de Granada dominikoa (Guía de pecadores); aszetika gozo eta lirismoz beterikoa zen harena; Frai Luis de León agustinoa (De los nombres de Cristo), Santa Teresa de Avila karmeldarra (Camino de perfección, (euskaraz On bidea, J. Onaindia Baseta «Otar», 1963) eta San Ignazio Loiolakoa jesuita (Loiolako San Ignazioren Gogojardunak, 2003). Euskal literaturan aszetika gaiak garatu zituen P. Agerre “Axular”ek Gero liburuan (1643), Frai Luis de Granadaren ereduari jarraikiz.

Bestalde, C. Jansenen (1585-1638) doktrinak eragin nabaria izan zuen XVII. eta

XVIII. mendeko katolizismo europarrean, zorroztasun etikoa eta dotrina aldetiko exi jentzia aszetiko estua ezarriz. Hark idatziriko Agustinus (1640) liburua funtsezko bihurtu zen, batez ere, Saint-Cyran (Jean Duvergier de Hauranne) apaiz euskaldu naren eta A. Arnauten jarraipenari esker. Frantzian eta Holandan hedatu zen janse nismoa bereziki, eta aparteko eragina izan zuen Lapurdiko apaizen eta kristau eliz tarren artean. Jansenismoaren eraginpeko izan zen B. Pascal filosofo eta idazlea ere eta haren Les pensées (1662) liburuaren zenbait atal itzuli zituen Mogelek, P. Narbaitzek osorik ( Gogoetak , 1979). Iparraldeko nahiz hegoaldeko euskal literatu ran, gizartean eta erlijio bizitzan aszetikak izan duen eraginaren lekuko dira, azke nik, T. Kempisen Iesu-Kristoren imitazionea liburu aszetikoaren itzulpen eta edizio ugariak, XVIII. mendean M. Xurio (1720) eta M. Maister (1757) hasi zirenetik, XX. mendera arte.

Bestalde, zentzu zabalean, autore aszetikotzat har daitezke, aipaturiko P. Agerre “Axular”ez gain, J. Etxeberri Ziburukoa, J. A. Ubillos, Frai Bartolome eta beste zenbait. Autore horietan nabarmen dira arimak Jainkoaganako ibilbidean egin beharreko lehia espirituala eta santutasunezko ereduak. Maiz, aszetikaren aholkuak katekismo garatu baten elementuekin nahasten dituzte aszetikoek, nahiz eta ez sistematikoki.

[J. K. I., L. M. M.]