ASPEKTU

1.-Aditzaren ekintzaren hasiera, garapena, iraupena nahiz amaieraren berri ematen duen kategoria gramatikala da. Aditzaren morfemek ekintza bat gertatzen deneko denboraren berri ematen dute: orainaldia, iragana, etorkizuna. Aspektu kategoriaren bitartez, garapenaren eta amaieraren ikuspuntutik har daiteke kontuan ekintza baten garapena. Euskaraz honako aspektu hauek bereizten dira: puntukaria (noa/ egiten ari naiz), burutua (apurtu da), ez-burutua (apurtzen da), gertakizuna (etorriko da), aspektu gabea (etor daiteke).

2.- Tzvetan Todorovek (1966) aspect terminoa erabili zuen diskurtso narratibo aren azterketaren alderdi jakin bat izendatzeko. Narrazio batean istorioa ( histoire ) eta diskurtsoa ( discours ) bereizi beharra azpimarratu zuen eta, Todoroventzat, kon tatzen dena da istorioa, eta diskurtsoa nola kontatzen den. Hala, diskurtsoaren azterketan hiru alderdi aztertu zituen: denbora ( temps ), modua ( mode ) eta aspek tua ( aspect ) hain zuzen ere. Beraz, aspektuaz mintzatzean, diskurtsoaren alderdie tariko batez dihardu. Kontalari batek istorio baten gertaerak kontatzeko erabiltzen duen ikuspuntua adierazten du aspektu terminoak, Todoroven hizkera kritikoan. Hartzaile edo irakurleak ez du gertaeren ikuspegi zuzena, kontalariak hauteman eta adierazten duena soilik jasotzen du. Testu batean ager daitezkeen hautemate motei narrazioaren aspektuak deritze. Hortaz, aspektu hitza bere zentzu etimologikotik gertu kokatzen du: grekoz “begirada” esan nahi baitu (Todorov 1966). Todorovek aspektu izendaturiko elementu horrek hainbat izen hartu ditu teoria kritikoen arabe ra: ikuspuntua ( point of view, vision ) eta fokalizazioa (focalisation) besteak beste. Todorovek berak (1967, 1968) aurreragoko lan batzuetan ikuspegia ( vision ) izenda pena ere erabili zuen. Todorovek J. Pouillonek eginiko planteamendua izan zuen gidari. Pouillonek (1946), berriz, hiru ikuspuntu ( vision ) bereizi zituen eleberrietan:

- Ikuspuntu partekatua ( vision avec ): eleberriko pertsonaia bakar baten barne mundua deskribatzen denean. Esaterako, A. Urretabizkaiaren Zergatik Panpox (1979) eleberrian, Antxonen amaren barne mundua irudikatzen da.

- Atzetiko ikuspuntua ( vision par derrière ): kontalariak pertsonaiaz guztia dakie nean. Esaterako, Tx. Agirreren eleberrigintzan irudikatzen diren kontalari orojakile ek beti pertsonaiaren inguruko ezagutza osoa dute.

- Kanpotiko ikuspuntua ( vision par dehors ): behagarriak soilik diren jokabideak aurkezten ditu kontalariak. Esaterako, R. Saizarbitoriaren Ene Jesus (1976) elebe rrian zentzumenen bitartez hauteman daitekeen informazioa eskaintzen da soilik.

Todorovek ikuspuntua aztertzeko ezagutza mota (subjektiboa nahiz objektiboa) eta informazioaren kantitatea hartu zituen kontuan. Sailkapen hirukoitz hori 1966an Todorovek honela planteatu zuen, kontalariak pertsonaiari buruz duen informazioa irizpidetzat hartuta, pertsonaiaren eta kontalariaren ezagutza mailen arteko harre mana adieraziz:

Kontalaria=Pertsonaia

Kontalaria>Pertsonaia

Kontalaria<Pertsonaia

Bestalde, ikuspuntua aldakorra izan daitekeela ere onartu zuen. Baina, Todorovek proposaturiko sailkapena orokorregia da, ez baitu bereizketarik egiten kontalariak esaten duenaren eta ikusten duenaren artean. Horregatik, Genettek bere azterketak Todoroven lanean oinarritu bazituen ere, ez zion aspektu deitu, eta ikuspuntuaren azterketan ordura arte nahasten ziren bi alderdi bereizi beharra azpimarratu zuen: batetik, nork hitz egiten duen aztertu behar da, ahotsa nor den, eta, bestetik, nork ikusten duen edo, zehatzago, nork hautematen duen.

[I. R.]

Ikus, halaber, I KUSPUNTU .