Olabideren Biblia

BAKALDUNAK BIGAŔENA

[Sarrera]

Bakaldunak deritzaten idazti bi auek, len-lênago bat baizik ez ziran. Geroago, Irurogeitamaŕak, idazteuna eladeraz aldatu zutenean, banaketa eratu zuten. Urteak yoan, oriek egiñaren antzera 1517-gaŕen urtean Bomberg’eko argitalbena deritzanean, eberkeraz ere, idaztia erdibitua eman zuten, eta ordutik, osoa zana, izenez bikoa dugu. Gaya, ordea, beti berdiña eta lena.

Bigaŕenaren asiera ez bide dago ain egoki asmatua, Okozi’ren egunak zati bitan ematen bait-zaizkigu.

Asiriaŕak Samari artu zutelarik, Yerusalem’go poŕokaketa ere ez bait-zan ain uŕuti ikusten, idazleari aukera edeŕa sortu zitzayon, gertakizunak nola oldartzen diran adirazteko eta edestitzazko zenbait gogaketa emateko.

Beraz, ona: lau gizaldiko aldi luzea, Ixrael’daŕei gauza bat eta bera irakasten. Yaube’ren eŕi maiteari, beroyen gora bikaña,

izatea eta auŕerapena, Arekin zintzo ibiltzetik zetozkien. Ala ere, okertu ziralarik, Yaube, adeikoŕ agertu zitzayen; Ark, bein emandako itzari eutsiko dio, kirmena bait-da.

Irutan puska dezakegu:

— 1) Yaureŕi biak elkaŕturik diraute: 1´tik 10’ra.

— 2) Eztabaidak eta buŕukak: 11’tik 17’ra.

— 3) Atxiľo-aldira arte Yuda’ren edestia: 18’tik 25’ra.

1

Ixrael’go Okozi ta Eli igaŕlea

Akab il ondoren, Moab Ixrael’en auŕka yaiki zan. *
Okozi’k Samari’n, bere etxeak zeukan sapaiľotik erori ta gaxotu zalarik, geznariak bidali zitun, ziotselarik: «Zoazte Akaron’go yainko Beel-Zebub’engana, irtengo ote-naizan eri ontatik».
Eta Yaube’ren aingeruak Eli tesbetaŕari itz ta esan zion: «Yeiki ta zoaz Samari’ko eŕegeren geznariengana, ta esayezu: «Yainkorik ez al-dugu Ixrael’en, zuek Akaron’go sasiyainko Beel-Zezub’engana galdeka yoateko?
Oŕegatik au dio Yaube’k: «Etzan zeran oetik ez zera yetxiko: ilko bait-zera, il».
Geznariak eŕegerengana itzuli ziran, ta eŕegek esan zien: «Zer dalata itzuli zerate?»
Erantzun zioten: «Gizon batek guregana etoŕita esan bait-digu: «Itzul zaitezte bidali zaituzan eŕegerengana, ta esayozute: «Au dio Yaube’k: Yainkorik ez ote-dugu * Ixrael’en, Akaron’go sasiyainko Beel-Zebub’engana galdeka bidal ditzazun? Oŕegatik, igo zeran oetik ez zera yetxiko; ilko bait-zera, il».
Eŕegek esan zien: «Nola du tankera zuengana igo ta ori esan dizuen gizonak?»
«Gizon iľetsu da —erantzun zioten— ta geŕian laŕuzko itoltze bat zekaŕen». Ordun eŕegek esan zun: «Eli tesbetaŕa da».
Ta agintari bat, mendeko beŕogei ta amaŕ gizonekin igoŕi zun arengana. Eli mendi-tontoŕean eserita zegon, ta agintariak esan zion: «Yainkoaren gizona; eŕegek, yeixteko».
Eli’k erantzun ta esan zion: «Yainkoaren gizona naizan ezkero, yetxi bedi sua ortzitik, ta irentsi zaitzala zure beŕogei ta amaŕ gizonekin». Ta suak, ortzitik yetxirik, agintaria ta aren beŕogei ta amaŕ gizonak irentsi zitun.
Eŕegek beste agintari bat, beŕogei ta amaŕ gizonekin, bidali zun aren biľa, ta agintari ark Eli’ri itz egin ta esan zion: «Yainkoaren gizona; eŕegek, arengana azkaŕ etoŕtzeko».
Eli’k erantzun ta esan zion: «Yainkoaren gizona naizan ezkero, yetxi bedi ortzitik sua, ta irentsi zaitzala zure beŕogei ta amaŕ gizonekin». Ta Yainkoaren suak, ortzitik yetxirik, agintaria ta aren beŕogei ta amaŕ gizonak irentsi zitun.
Irugaŕenez beste agintari bat, beŕogei ta amaŕ gizonekin bidali zun aren biľa. Irugaŕen agintari au igo zan Eli’rengana, ta aren auŕean belaunikaturik guŕ egin ta aŕenez esan zion: «Otoi, Yainkoaren gizonal Eŕukia birits * zure begietan nere biziak, eta berebat zure moŕoyak diran beŕogei ta amaŕ gizon auenak.
Ara, auŕeko bi agintariak eta beŕogei ta amaŕnako ayen taldeak ortzitik yetxitako suak irentsi ditu. Eŕuki zaitez orain nere biziaz.
Yaube’ren aingeruak Eli’ ri itz egin ta esan zion: «Yetxi oŕekin belduŕik gabe». Eli, yetxi zan, beraz, ta eŕegerengana arekin etoŕirik esan zion:
«Au dio Yaube’k: Galde zezayoten, Yainkorik Ixrael’en ez ba’liz bezela, Akaron’go sasiyainko Beel - Zebub’engana geznariak galdeka igoŕi dituzun ezkero, igo zeran oetik ez zera yetxiko; ilko bait-zera il».
Ta Yaube’ren itzaren arauz, Eli’k esan zionez, Okozi il zan; ta aren orde Yoram bere anaya eŕege egin zan, * Yoram, Yuda’koeŕege Yosapat’ en semea, bere yauraldiko bigaŕen urtean zalarik; Okozi’k semerik ez bait-zuan.
Okozi’ren osterantzeko goraberak ez al-daude Ixrael’ go Eŕege-Idaztian idatziak?

2

Elisai’ren asiera

Yaube-zuŕumiľoz Eli zeruratzeko zanean, Eli ta Elisai Galgal’dik ziyoazan.
Ta Eli’k Elisai’ri esan zion: «Egon emen, otoi; Bet-El’a Yaube'k bidaltzen nau-ta». Elisai’k erantzun zion: «Ala Yaube, ta ala zu ere! ez zaitut utziko». Ta biak Bet-El’a yoan ziran.
Bet-EI’go igaŕlegayek Elisai’rengana yo ta esan zioten: «Ez al-dakizu Yaube’k zure nagusia gauŕ eramango dula?» «Ba-dakit, bai —erantzun zien—; egon isilik».
Ta Eli’k esan zion: «Elisai, otoi, gelditu zaitez emen: Yaube’k Yeriko’ra bidaltzen nau-ta». Elisai’k erantzun zion: «Ala Yaube, ta ala zu ere! Ez zaitut utziko». Ta biak yoan ziran Yeriko’ra.
Yeriko’ko igaŕlegayek Elisai’rengana yo ta esan zioten: «Ez al-dakizu Yaube’k zure nagusia gaur eramango dula?» «Ba-dakit, bai —erantzun zien—; egon isilik».
Eta Eli’k esan zion: «Otoi! geldi zaitez emen; Yaube’k Yordan’a bidaltzen nau-ta». Elisai’k erantzun zion: «Ala Yaube, ta ala zu ere! Ez zaitut utziko. Ta biak yoan ziran.
Beŕogei ta amaŕ igaŕlegai ere yoan ta bien auŕez uŕun yaŕi ziran; biak, beŕiz, Yordan-ondoan gelditu ziran.
Ordun Eli’k, bere longaña tolesturik, urak artzaz yo zitun; ta urak alde batera ta bestera bazteŕtu ziralarik, biak legoŕtutako erditik igaro ziran.
Igarotakoan, Eli’k, Elisai’ ri esan zion: «Eskatu niregandik nai duzuna, zuregandik ni yasoa izan baño len». Elisai’k esan zion: «Otoi! Beŕitu dadiľa niregan zure atsa».
Eli’k esan zion: «Zailtxoa da eskatzen duzuna. Zuregandik yasoa naitekenean ba’nakusazu, izango duzu; bestela, ez».
Oŕela erausten ziyoazala, ara, suzko gurdi batek suzko zaldiekin elkaŕengandik bereizi zitun, ta Eli ortziruntz zuŕumiľo baten igo zan. *
Elisai’k, ari so, ots zegion: «Ene aita, ene aita! Ixrael’ go gurdia, ta aren zaldizkoak!» Ta ez zun beŕiz ikusi. Ordun bere yazkiak atzi ta erdibitu zitun;
ta bere auŕean Eli’rengandik eroritako longaña yasorik, Yordan’a itzuli ta ur-egian ekuratu zan.
Ta Eli’rengandik eroritako longaña aŕturik, ura astindu zun, esanez: «Nun dago Yaube, Eli’ren Yainkoa? Nun dago?» Ta ura astindu zunean, ura alde batera ta bestera erdibitu zan, ta Elisai erditik igaro zan.
Beste egian, Yeriko’n zeuden igaŕlên semek, Elisai ikusirik, esan zuten: «Eli’ren atsa Elisai’rengan kokatu da»; ta arengana yota, luŕeraño auzpezturik,
esan zioten: «Begira: zure moŕeyekin ba-dira beŕogei ta amaŕ gizon azkaŕ. Biyoaz, ba, zure nagusiaren biľa. Agian Yaube´ren Atsak eraman, ta mendian edo aranean utzi bait-du. Elisai’k esan zien: «Ez igoŕ iñor».
Bañan ayek aspeŕtzeraño isitu zirala-ta, esan zien: «Igoŕ, ba». Ta iru egunez aren biľa ibiľi aŕen, ez zuten idoro.
Elisai Yeriko’n gelditu zan, ta arengana ayek itzuli ziranean, esan zien: «Ez ote-nesaizuen: Ez igoŕi iñor?»

Yeriko’ko ituŕia

Iritaŕek Elisai’ri esan zioten: «Iriaren atanda, gure nagusiak dakusanez, edeŕa da; ura, beŕiz, txaŕa; eta, landa elkoŕa».
Elisai’k esan zien: «Ekatzute pegaŕ beŕi bat, eta ipiñi artan gatza». Ta ekaŕi ziotenean,
ituŕira irtenik, an gatza bota zun, esanez: «Au dio Yaube’k: Ondu ditut urok; ez da gerokoan eriotza emendik soŕtuko, ezta elkoŕterik ere».
Ta ur ayek gauŕdaño onduak dira, Elisai’k esan zunez.
Andik Bet-El’a igo zan. Ta bidean gora ziyoala, iritik irtendako mutiltxoek iseka egiñaz esan zioten: «Igo buru-soil! igo buru-soil!»
«Elisai’k atzera begira ta biraokatu zitun Yaube’ren izenez. Ta artz bik, oyanetik irtenda, mutil ayetako beŕogei ta bi poŕokatu zitun.
Andik Karmel-mendira yoan zan, ta andik Samari’ra itzuli.

3

Ixrael’go Yoran

Yoran, Akab’en semea, Ixrael’go eŕege egin zan, Samari’n, Yuda’ko eŕege Yosapat’en yauraldiko emezortzigaŕen urtean; ta amabi urtez eŕege izan zan.
Okeŕ ibili zan Yaube’ren begietan; ez, ordea, aren aita-amak bezainbat; aitak egindako Baal’en oroitaŕia kendu bait-zun.
Baña Yeroboam, Nabat’ en semea, Ixrael’en okeŕtzaľea aita zun; ta aren ogenei itsatsita bizi izan zan, ayetatikaldentzeke.
Moab’eko eŕege Mesa’k artalde asko zitun, ta Ixrael’i ematen zizkion eun miľa ardi ta eun miľa ari iľe guziarekin.
Bañan Akab ildakoan, Moab’eko eŕege yaiki zan Ixrael’go eŕegeren auŕka.
Ordun Yoran eŕegek, Samari’tik irtenda, Ixrael osoa zenbatu zun.
Ta geznariak bidali zizkion Yuda’ko eŕege Yosapat’i esanez: «Moab’eko eŕege auŕka yaiki zait. Etoŕiko al-zera nirekin Moab’i guda egitera?» Yosapat’ek erantzun zion: «Yoango naiz, bai; zu ta biok, orobat bait-gera; zure eŕia ta nerea, orobat; zure zaldiak eta nereak, orobat».
Ta gañera esan zion: «Zein bidetik igoko gera?» Ta Yoran’ ek erantzun zion: «Moab’eko basorakotik».
Soŕtu ziran, beraz, Ixrael’ go eŕege, ta Edom’eko eŕege; ta zazpi egunez osteraka ibili ziralarik, ez zuten guda-gizon ta zaldientzako ura idoro.
Ta Ixrael’go eŕegek esan zun: «Ene bada! Yaube’k bildu gaitu iru eŕegeok, Moab’en eskuetara eratoŕtzeko!»
Yosapat’ek esan zion: «Ez al-da emen Yaube’ren igaŕlerik, aren bitartez Yaube’ri galde dagiogun?» Ixrael’go eŕegeren moŕoi batek erantzun zion: «Ba-da emen Elisai, Sapat’ en semea, Eli’ri esku-ura ixurtzen ziona». *
Yosepat’ek esan zun: «Yaube’ren itza ba-du oŕek». Eta Ixrael’go eŕege ta Yosapat, eta Edom’eko eŕege arengana yetxi ziran.
Elisai’k Ixrael’go eŕegeri esan zion: «Zer dut nik zurekin?» Yo zure aitaren igaŕleetara ta zure amaren igaŕletara». Ixrael’go eŕegek yardetsi zion: «Iñola ere ez! Yaube’k iru eŕege bildu bait-gaitu, Moab' en eskuetara eratoŕtzeko».
Elisai’k esan zion: «Ala, begietan naun Yaube Sabaot! Yuda’ko eŕege Yosapat’en lotsa ez ba’nintz, ez nizuke aditu, ezta so egingo ere.
Orain, ba, ekatzute kitaŕlari * bat». Eta kitaŕlaria kitaran ari zan bitartean, Yaube’ren eskua Elisai’rekin izan zan;
ta Elisai’k esan zun: «Au dio Yaube’k: Egin aran ontan eŕeka asko;
Yaube’k bait-dio: «aizerik, ez euririk zuek ikusteke, aran au urez beteko da, ta bai zuek, baita zuen zamari ta abereek edan al izango duzute».
Au, beŕiz, gutxi da Yaube’ren begietan; ta Moab eskuetara emango dizue.
Iri azkaŕ guziak eta iri bikañak oro poŕokatu, zugatz on guziak ebaki, ituŕi guziak itsutu ta okuntza obeenak aŕiz bete izkiozute».
Ta ara, biaramun goizean, opariak eskeintzean, Edom aldetik ura etoŕi zan, luŕaldea urez beterik.
Moab’etaŕetan, beŕiz, eŕegeak ayen auŕka igo zirala adituta, guda-geŕikoa ekaŕi zezaketen guziak, baita geyago ere, bildu ta mugetan yaŕi ziran.
Goizean yaiki ziran; ta eguzkia ur-azalean istatu zanean, ura, beren auŕez odola bezain goŕi ikusirik,
esan zuten: «Odola duk. Eŕege oriek il zetik; nork bere laguna elkaŕ yo dik. Eup, moabetaŕek! aŕapakiñetara!»
Ta Ixrael’en kapaŕdira auŕeratu ziran. Bañan ixraeldaŕak yaiki ta gañera yauzi zitzazkien yo ta yo. Moab’ etaŕek iges egin zuten, ta ixraeldaŕek yoka esetsi zituten.
Ta iriak poŕokatu, okuntza bikañenak, nork bere aŕia iraitzirik, aŕiz bete; ituŕiak oro itsutu ta zugatz on guziak ebaki zizkieten, aŕiak besterik Kir-Aroset’en uzteke; abailariek inguratu ta yo izan bait-zuten.
Moab’eko eŕegek guda galdu zula ikusita, zazpireun gizon berekin aŕtu zitun, ezpata eskuan Edom’eko eŕegeri oldaŕez erasotzeko; bañan ez zuten al izan.
Ordun aren ondoren eŕege izango zan bere lensemea aŕturik, eŕoparitzat * il zun aŕesi gañean. Oŕezkero Ixrael, samiñez beterik, Edom’engandik aldendu ta bere luŕaldera itzuli zan.

4

Alargunaren oľoa

Igaŕlegayen emazteetako batek Elisai’ri ots egin ta esan zion: «Zure moŕoi zan nere senaŕa il da; ta ba-dakizu Yaube’ren belduŕ zala. Oŕ, ba, aren aŕtzekoduna etoŕi zait, nere seme biak yoputzat * eramatera.
Elisai’k esan zion: «Zer dagizuket? Etxean zer duzun esaidazu». Emakumeak esan zion: «Zure mirabe onek etxean murko bat olio besterik ez du».
Elisai’k esan zion: «Zoaz,ta eskatu ortik auzoko guziei ontzi utsak; ez zaitez ontzi gutxiz naikotu.
Ta etxeau zure semeekin saŕturik, itxi atea baŕnetik, eta olio artatik ontzi guzietan ixurazu, beteko diranak alde batera ipiñirik».
Emakumea Elisai’rengandik aldendu ta etxean bere semeekin saŕtu zan, ta atea itxitakoan, semeek zekazkioten ontzietan olioa ixurtzen ziyoan.
Ontziak beteta gero, semeari esan zion: «Ekatzu beste ontzi bat». Semeak erantzun zion: «Ez da beste ontzirik». Eta olioa aitu zan.
Ordun emakumea, Yainkoaren gizonari beŕi ematera yoan zan; ta Elisai’k esan zion: «Zoaz olioa saltzera, ta zure zoŕa garbitu ezazu. Ta gañerakoaz biziko zerate zu ta zure semeak».

Elisai ta Sunam’etaŕa

Bein batean Sunam’en baŕna Elisai igarotzen zalarik, ango andere uren batek bazkaltzera aŕenez deitu zun; ta gerokoan Elisai, andik igarotzen zan bakoitzean, arengana ziyoan bazkaltzera.
Andereak senaŕari esan zion: «Begira: ba-badakit Yainkoaren gizon zintzo bat dala gurera maiz etoŕtzen dan ori.
Dagiogun goyengoan orma-gelatxo bat, oe, mai, aulki ta argimutil bat an ipiñirik, gurera datoŕkenean, arâ bildu dadin.
Izan ere egun batean Elisai, Sunam’era etoŕita gela artara bazteŕtu zan atsedenerako.
Ta bere moŕoi Giezi’ri esan zion: «Dei egiozu sunametaŕ andere oŕi». Giezi’k deituta, anderea Elisai’ri auŕkeztu zitzayon.
Ta Elisai'k Giezi’ri esan zion: «Esayozu: Oŕen adiguritsu zaitugun ezkero, zer genegizuke? Eŕegeri, naiz gudalburuari zure alde zerbait esatea edo?» Andereak erantzun zion: «Pozik * bizi naiz nere eŕiaren erdian».
Elisai’k Giezi’ri beŕiro: «Zer egin, ba, aren alde?» Giezi’k erantzun zion: «Ez zaitez ayola; umerik ez bait-du, ta senaŕa zâŕ du».
Elisai’k Giezi’ri: «Dei egiozu». Giezi’k dei egin zion, ta anderea atean gelditu zan.
Ta Elisai’k esan zion: «Urteburuan garai ontantxe, seme bat besoetan daukakezu». Andereak esan zion: «Ez; Yainkoaren gizon ta ene yaun oŕek, gezuŕik ez esan zure mirabe oni».
Uŕengo urtean, auŕesandako garayan, andereak seme bat soŕtu ta egin zun, Elisai’k esan bezela.
Auŕa taŕotu zan; ta egun batean bere aitaren biľa itailarietara irten zalarik,
aitari esan zion: «Ene burua!, ene burua!!» Aitak moŕoi bati esan zion: «Eramayozu amari».
Moŕoyak aŕtu ta amari eraman zion; ta mutiľa, amaren belaungañean eguerdiraño eserita egon ta il egin zan.
Amak, igorik, Yainkoaren gizonaren oean utzi zun, ta atea itxirik irten zan;
ta senaŕa deituta, esan zion: «Moŕoi bat eta asto bat igoŕi izkidazu, otoi, Yainkoaren gizonarengana yoan ta itzul nadin».
Senaŕak erantzun zion: «Zertarako zoazke arengana? Ez dugu gaur ilbeŕi, ez larunbat». Emazteak esan zion: «Ez artegatu».
Ta astoa aŕturik, moŕoyari esan zion: «Otsemazu, ta azkaŕ; ez nazazu bidean geldirazi, nik esan ezik».
Yoan zan, beraz, Yainkoaren gizonarengana Karmel-mendi-gañera; ta Yainkoaren gizonak uŕundik ikusi zuneko, bere moŕoi Giezi’ri esan zion: «Oŕa Sunam’etaŕa!
Zoazkio azkaŕ, otoi, ta esayozu: «Ondo al-zera? ta senaŕa ondo al-da? auŕa ere ondo? Andereak erantzun zion: «Ondo!»
Mendi-gañean, Yainkoaren gizonarengana eldu bezain laisteŕ, oñak besaŕkatu zizkion; Giezi alderatu zitzayon eurt egiteko; bañan, Elisai’k esan zion: «Utzazu!: biotza samiñe bait-du, ta Yaube’k ostendu dit; ez dit niri ezer adirazi».
Ordun andereak esan zion: «Semerik eskatu al-nion nere yaunari? Ez al-nizun esan: «Ez gero atzipetu ni!!»
Elisai’k Giezi’ri esan zion: «Geŕikoa yantzi, aŕtu nere makiľa * ta zoaz. Iñor upatzen ba’duzu, ez egin ari aguŕik; eta, iñork aguŕ ba’dagizu, ez erantzun. Ipiñi nere makiľa auŕpegi-gañean.
Bañan auŕaren amak Elisai’ri esan zion: «Ala Yaube! ta ala zu ere! ez zaitut utziko». Elisai, beraz, yaiki ta yoan zan anderearekin.
Giezi’k auŕea aŕtu zien, ta makiľa auŕari auŕpegi-gañean ezaŕi zion. Auŕak, beŕiz, mintzorik ez, zirkiñik ez. Giezi’k, beraz, Elisai’rengana itzulirik, yakiñerazi zion: «Auŕa ez da piztu».
Elisai etxera zanean, ara, auŕa bere oean iľik zetzan.
Saŕtu zan, ta atea itxirik, Elisai’k, Yaube’ri otoitz egin zion.
Eta gora igota, auŕaren gañean etzan zan, aoz-ao, begiz-begi, ta eskuz-esku ezaŕirik.
Oŕela auŕaren aragia berotu zan. Elisai yaiki zan, ta etxean arâ ta onâ ibiľi-ondoren, beŕiro igo ta auŕaren gañean etzan zan. Auŕak usin egin zun zazpi aldiz ta begiak zabaldu zitun.
Ordun Elisai’k Giezi’ri deitu ta esan zion: «Dei egiozu sunametaŕ andereari». Anderea, deya entzunda, Elisai’rengana yoan zan, ta Elisai’k esan zion: «Tori zure semea».
Anderea oñetara erori ta luŕeraño auzpeztu zitzayon; ta bere semea aŕturik yoan zan.

Eltzekari edenduak

Elisai Galgal’a biuŕtu zan. Gosetea zan ordun luŕaldean; ta igaŕlegayak aren begietan bizi zirala-ta, bere moŕoyari esan zion: «Eltze aundia ezaŕi, ta egosi yatekoa igaŕlegayentzat».
Ayetako bat barazki-biľa landara irten zan, ta luzokeŕ miñak * upaturik, altzokada bat ale bildu zun, ta itzuli zanean, zer ziran yakiteke, zatitu ta bota zitun barazki-eltzera.
Eltzea gizonei ekaŕi zioten yateko; ta artatik yan ondoren, asi ziran oyuka esaten: «Eriotza da tupin ontan, Yainkoaren gizona!» Ta ezin yan zuten.
Ark esan zien: «Iriña ekatzute». Ta iriña eltzera botata, esan zun: «Emayezu yaten guzioi». Ta ez zan kaltegaŕirik eltzean gelditu.

Ogiak ugaritu

Gizon bat etoŕi zan Baal-Salisa’tik, ogi-askintzat garagaŕezko ogei ogi ta zoŕo bat gariz beterik zekaŕtziľa. Elisai’k esan zion: «Emayezu lagunei yan dezaten».
Ta aren moŕoyak yardetsi zion: «Zer da ori, eun gizoni emateko?» Elisai’k esan zion: «Emayezu, ta yan bezate; Yaube’k esan du: «Yango dute ta gañez geldituko da».
Eman zien, beraz, ta Yaube’k esan bezela, yandakoan gañez gelditu zan.

5

Naaman

Naaman, Aram’eko eregeren gudalburu nagusia, gizon aundi ta urena zan bere nagusiarentzat, aren bitartez Yaube’k Aram gaizkatu izan zulako. Gizon altsu ta azkaŕ ua, beŕiz, legenaŕdun zan.
Naaman’en emaztearekin mirabe-orde ba-zan, Aram’etik irtendako lapuŕ-saiľek Ixrael’ go luŕetik atxiľo eramandako neskatxatxo bat.
Neska ark etxekoandereari esan zion: «Nere nagusia Samari’ko igaŕlearengana ba’ liyoa, ark legenetik sendatuko luke noski».
Naaman’ek bere nagusiarengana yoanda, esan zion: «Au ta au dio Ixrael-luŕeko neskatxa batek».
Aram’eko eŕegek erantzun zion: «Zoaz; Ixrael’go eŕegeri idatziko diot». Yoan zan, ba, amaŕ talanta ziľaŕ, sei miľa sikel uŕe, ta amaŕ aldagaŕi berekin aŕtuta.
Idazkia Ixrael’go eŕegeri eman zion; ta artan itzok ziran: «Idazki au aŕtzean, yakizu, nere moŕoi Naaman zuregana bidali dedala, legenetik senda dezazun».
Idazkia irakuŕi zuanean, Ixrael’go eŕegek bere soñekoa uŕatu zun, esanez: «Yainkoa ote-naiz ni, bizia ken ta emateko, gizon au, legenetik senda dezadan, bidaltzen didazu-ta? Begira ta orizute: apuko biľa dabilkit ori».
Ixrael’go eŕegek bere soñekoa uŕatu zula Yainkoaren gizon Elisai’k aditu zunean, eŕegeri gezna au bidali zion: «Zure soñekoa zergaitik uŕatu duzu? Betoŕ ori niregana, eta Ixrael’en igaŕle bat ba-dala yakingo du».
Naaman beraz bere zaldi eta gudariekin etoŕi zan; eta Elisai’ren atauŕean gelditu zan.
Elisai’k geznari bat bidali zion, esanez: «Zoaz, ta zazpitan Yordan’en ikuz zaitez; ta aragia beŕituko zaizu, ta garbi izango zera».
Naaman aseŕe bizitan aldendu zan, esaka: «Auŕkeztuko zitzaidala uste nun nik; eta zutik bere Yainko Yaube’ ren izena aitoŕtuaz, eskua ezaŕiko zidala; ta oŕela legenetik sendatuko niñula.
Damasko’ko Abana eta Parpar ibayak, Ixrael’go ur guziak baño obeak ez ote-dira, ni ayetan ikuzteko eta garbitzeko?» Ta aseŕez atzera biuŕtu zan.
Bañan aren moŕoyak uŕbildurik itz egin eta esan zioten: «Aita; zerbait gogoŕ igaŕleak agindu izan ba’lizu, ez ote-zenuke egingo? Ez dizu, ordea, au baizik esan: «Ikuz zaitez, ta sendatuko zera».
Yetxi zan, beraz, ta Yainkoaren gizonak agindu zionez, Yordan’en zazpitan murgildu zalarik, aragia beŕitu zitzayon, aurtxoarena bezain garbi gelditurik.
Eta bere laguntalde osoarekin Yainkoaren gizonarengana itzulirik, auŕkeztu zitzayon, esanez a’ri: «Ots! orain dazagut ez dala luŕ osoan Yainkorik, Ixrael’goa izan ezik. Orain, ba, aŕ ezazu, otoi, zure moŕoi onen esku-erakutsi bat».
Elisai’k yardetsi zion: «Ala, begietan naun Yaube! Ez dizut aŕtuko». Ta Naaman’ ek ekinda ere, Eiisai’k ezetz».
Ordun Naaman’ek esan zion: «Utzi bederen zure moŕoi oni emengo luŕez * mando bi zamatzen; zure moŕoi onek ez bait-die onez auŕera yainko oŕotzei oparirik eŕe edo il nai, Yaube’ri bakaŕik baño.
Au bederen zure moŕoi oni Yaube’k ziľegi utz bekio, aŕen! Nere nagusia Eŕemon’en etxean sartuta, ari makuŕtzeko * nere eskuan ezaŕtzen danean, ni ere Eŕemon’en etxean makuŕtzeko beaŕez nago. Makuŕtze ori toki artan beraz Yaube’k askets bezait zure moŕoi oni; ¡aŕen!»
Elisai’k esan zion: «Zoaz narerik. Ta Naaman yoan zan.
Ta zerbait asagotu zanean, Elisai’ren moŕoi Giezi’k bere baitan esan zun: «Ara; nere nagusiak ez du Naaman arametaŕ oŕek zekaŕenik aren eskutik artu nai izan. Ala Yaube! Ba-noa arengana antxintxika, arengandik zerbait aŕtzeko».
Ta Giezi yoan zan Naaman’en ondoren. Naaman, antxintxika etoŕtzen zitzayola ikusita, yetxi zan gurditik zai ta esan zion: «Dana ondo al-da?
Giezi’k erantzun zion: «Ondo; nere nagusiak bidalita natoŕkizu esatera: «Begira; orain etoŕi zazkit, Eparain-menditik igaŕle ayetako gizon bi. Izkidazu, ba, aŕen, ayentzako talenta bat ziľaŕ ta aldagaŕi bi».
Naaman’ek erantzun zion: «Aŕtu, otoi, talanta bi». Ta oŕtan isiturik, bi talanta ziľaŕ zoŕo banan lotu zitun ta bi aldagaŕirekin bere moŕoi biri leporatu zizkien, Giezi’ ren auŕean eraman zitzaten.
Muñora ezkero, Giezi’k ayen eskutik dana aŕtu ta etxean ipiñi ondoren, gizonak atzera igoŕi zitun; ta yoan ziran.
Bera, beŕiz, saŕtu ta auŕkeztu zitzayon bere nagusiari. Ta Elisai’k esan zion: «Nondik zaitut, Giezi?» Gizei’k erantzun zion: «Iñora ez da zure moŕoi au yoan».
Elisai’k yardetxi zion: «Ez ote-nintzan ni biotzeko begiz an, gurditik gizona zuri buruz yetxi danean? Ori al-da soñeko, oliondo, mâsti, ardi, abelgoŕi, moŕoi ta mirabeak erosteaŕen, dirua aŕtzeko garaya?
Naaman’en legenaŕa itsatsiko zaizu, baita zure ondorengoei ere betiko». Alabañan Giezi Elisai’rengandik irten zan eluŕa bezain legenaŕez zuri.

6

Aizkora igeri

Igaŕlegayek Elisai’ri esan zioten: «Begira; zurekin bizitzeko dugun tokia, txikia da.
Goazan Yordan’a, ta nork bere enboŕa aŕturik, bizitzeko egoitza an dagikegu». Elisal’k erantzun zien: «Zoazte, ba».
Batek esan zion: «Zatoz, aŕen, zure moŕoyokin». Ta Elisai’k esan zun: «Ba- noa».
Yoan zan ayekin; ta Yordan’a elduta, zugatzak ebakitzen asi ziran.
Ayetako bati, zugatz bat zebakinean, aizkoraren burnia urtara erori zitzayon; ta Elisai’ ri oyuka esan zion; «Otoi, ene nagusia... yesanik nun!»
Yainkoaren gizonak esan zion: «Non erori da?» Ta besteak erakutsi zionean, Elisai’k eguŕ bat ebaki ta ara yaurti zun, burnia igerazirik.
Ta esan zion: «Irakorazu». Ta besteak, eskua edatuz, yaso zun.

Elisai ta arametaŕak

Aram’eko eŕege Ixrael’go eŕegeren auŕka gudan zan; ta bere mendekoekin bilduta, esan zion: «Arako toki artan yaŕiko dut kapaŕdia».
Baña Yainkoaren gizonak Ixrael’go eŕegeri gezna au bidali zion: «Aŕen, ez yoan toki artara: artara arametaŕak diyoaz-ta».
Bein baño geyagotan Ixrael´go eŕege, Yainkoaren gizonak esan ta adirazten zion tokira gizonak bidalirik, gerizatu zan etsayetatik.
Argatik Aram’eko eŕegeren biotza urduritu zan, ta bere moŕoyei ots egin ta esan zien: «Ez al-didazute esango guretako nork argitzen dun Ixrael’go eŕege?»
Moŕoyetako batek erantzun ziori: «Iñork ere ez, ene yauna: Ixrael’go igaŕle Elisai’k agertzen dio Ixrael’go eŕegeri zure gela-baŕnean diozun guzia».
Ordun esan zien: «Zoazte non dan ikustera, atzeman dukezuten lekura nik igoŕtzeko». Ta beŕi au: «Dotan’en dago» eldu zitzayolarik,
zaldi, gurdi, ta gudari asko arâ igoŕi zitun; ta ayek, gauez aratuta, iria baranotu zuten.
Goizean Yainkoaren gizonaren moŕoya yaiki ta etxetik irten zanean, ara! gudalsail ua, gurdi ta zaldiekin, iriaren inguruan zegon; ta moŕoyak Elisai’ri esan zion: «Ots, ene yauna; zer dagikegu?»
Elisai’k esan zion: «Ez ikaratu; ayen alde baño gure alde daudenak geyagotsu dira».
Ta otoi egin zun, esanez: «Yaube, iriki onen begiak, ikus dezan». Yaube’k mutiľaren begiak iriki zitun, ta ara Elisai’ ren inguruan mendi osoa zaldiz ta suzko gurdiz betea.
Arametaŕak arengana ziyoazenean, Elisai’k Yaube’ri otoi egin ta esan zion: «Itsutu * itzazu, aŕen!» Ta aren itzok adituta, Yaube’k itsutu zitun.
Ordun Elisai’k esan zien: «Au ez da bidea; ta ori ez da iria. Zaŕaizkidate; ta biľa zabilzkioten gizonarengana zaramazket». Ta Samari’ra eraman zitun.
Samari’n saŕtu ziraneko, Elisai’k esan zun: «Yaube! iriki izkiezu begiak, eta bekuste. Yaube’k iriki zizkien begiak, eta ara! Samari’ren erdian zirala ikusi zuten.
Ixrael’go eŕegek ikusi zitunean, Elisai’ri esan zion: «Ene aita, yo beaŕ al-ditut?»
Ta Elisai’k erantzun zion: «Ez; zure ezpataz ta geziz atzeman ez dituzunok, yo al-zenitzake'? Ogia ta ura ekaŕi ezazu ayentzat, yan ta edan ondoren beren nagusiarengana itzul daitezan».
Ixrael’go eŕegek oturuntz aundi bat gertu zien, ta yan ta edan ondoren, utzi zien yoaten; ta yoan ziran beren etxeetara; ta gerokoan arametaŕen lapuŕsaiľak Ixrael’go luŕaldera ez ziran itzuli.

Gosetea Samari’n

Guzion ondoren Aram’ eko eŕege Ben-Adad’ek, bere gudoste osoa bildu zun, ta Samari’ra igorik, iria inguratu zun.
Ingurualdi artan gosete aundi bat gertatu zan Samari’n; astaburu bat larogei sikel zilaŕetan, ta kab-laurden * bat usazirin bost sikel ziľaŕetan salgai izateko añean.
Aŕesi-gañean zebiľan eŕege bein batean; emakume batek ots egin ta esan zion: «Ene eŕege yauna, gaizka nazazu».
Eŕegek yardetsi zion: «Yaube’k gaizkatzen ez ba’ zaitu, zerez gaizkatuko zaitut? Laŕaiñeko edo tolareko uzkiñez agian?»
Ta gañeratu zion: «Zer duzu, ba?» Gaxoak erantzun zion: «Emakume onek esan zidan: «Zure semea idazu, gauŕ bera yan dezagun; ta biaŕ nerea yango degu».
Gure semea egosi genun, ta yan ere bai. Biaramunean, esan nion: «Zure semea idazu, yan dezagun»; eta ostendu zidan».
Emakumearen itzok adituta, eŕegek bere soñekoa uŕatu zun. Aŕesi-gañean ibili-zebiľan; eta, eŕiak ikusi zun, laŕugoŕiaren gañean zurdatz * bat zekaŕela.
Eŕegek esan zun: «Gogoŕ azaldu bekit Yaube Sapat’en seme Elisai’ri burua lepo-gañean gauŕ gelditzen ba’zayo».
Ta bere etxean Elisai ta arekin agureak eserita zeudela. eŕegek arengana norbait bidali zun. Bidalia eldu baño len, Elisai’k agure ayei esan zien: «Ez al-dakizute gizeraiľe oŕek ni lepo egitera norbait igoŕi dula? Orizute; bidalia datoŕkenean, itxi ezazute atea, ta an utzazute. Aren atzetik datoŕen bere nagusiaren oiuotsa ez al-da entzuten?»
Oraindik ayekin zerausalarik, bidaliak arenganatuta esan zion: «Yaube’rengandik datoŕkigu noski gaitz au: zertarako nagoke Yaube’ren zai oŕezkero?»

7

Lau legenaŕdun

Elisai’k esan zun: «Entzun Yaube’ren itza: ala dio Yaube’k: «Biaŕ, ordu ontan, Samari’ko atean, lakari bat irin sikel baten orde, ta bi lakari garagaŕ sikel baten orde.
Ta eŕegek bere eskuan ezaŕita zeukan agintari batek, arteturik, Yainkoaren gizonari esan zion: «Ortziko txinboak Yaube’k irikiko ba’litu ere, gertatu al-leiteke ori?» Ta Elisai’k erantzun zion: «Zeroŕen begiek ikusiko dute; andik ez duzu, ordea, yango».
Ba-ziran atauŕean lau legenaŕdun elkaŕi esanaz: «Zergatik gaudeke emen il arte?
Saŕtzeko asmoa aŕtzen ba’ dugu, iriko gosete ontan ilko gera; emen gelditzen ba’gera, berebat ilko gera. Ots, ba, goazan arametaŕen kapaŕdira. Bizirik uzten ba’gaitute, biziko gera; ta iltzen ba’gaitute, ilko gera».
Ilunabaŕean yaiki ziran arametaŕen kapaŕdira yoateko ta eldu ziran kapaŕdiaren ertzeraño; an, ordea, iñor ez.
Izan ere, Yaube’k arametaŕen kapaŕdjan adirazi izan zun, gurdi, zaldi ta gudaloste aundiaren zarata, ta arametaŕek elkaŕi ziotsaten: «Ara, Ixrael´go eŕegek bere bizkaŕ ekaŕi zetik gure auŕka Et’ etaŕen ta Aigito’aŕen eŕegeak, gure gañera etoŕtzeko».
Ta iľunabaŕean yaikita igesi yoanak ziran, kapaŕak, zaldiak, zamariak eta kapaŕdiko guzia utzirik, bizia yagoteko.
Legenaŕdunak, beraz, kapaŕdiaren ertzeraño elduta, kapaŕ batean saŕtu ziranŕ, ta yan ta edan ondoren, ziľaŕ, uŕe ta soñekoak andik aŕturik yoan ziran ta ostendu zituten. Ta itzulirik, beste kapaŕ batean saŕtu ziran, ta ango dana aŕturik, yoan ziran ta ostendu zuten.
Ta elkaŕi ziotsaten: «Ez diardugu beaŕ danez. Beŕi oneko egun dugu gauŕkoa; isiľik ba’gaude, ta goizarte itxoiten ba’dugu, ataŕatuko gaitute. Zatozte, ba, ta goazan beŕi au eŕegeren etxean ematera».
Biuŕtu ziran, beraz, ta iriko atezayari ots egin ta txosten au eman zioten: «Yoan gera arametaŕen kapaŕdira, ta an iñor ez, giza-mintzorik ez; zaldi ta asto lotuak, eta kapaŕak len ziranez an dira».
Atezayek ots egin ta beŕia eŕegeren etxe-baŕnean iragaŕi zuten.
Eŕege gauez yaiki zan, ta bere moŕoiei esan zien: «Orizute, zer egin bide duten arametaŕek; gose gerala yakiñik, irten dira kapaŕditik landan kirik egiteko, esanez: «Iritik irten daitezkenean, bizirik atzemango ditugu, ta saŕtuko gera irian».
Baña moŕoyetako batek itz egin ta esan zion: «Bizirik geldituko dan Ixrael´go eŕia eriotzaz aitzen dan bezela, zaldiak ere amaitzen doaz. Gelditzen diranetako bost aŕtuta, beraz, bidali ditzakegu ikeŕle batzu».
Beraz, eŕegek, zaldigurdi bi aŕtu ta ikeŕle batzu bidali zitun etsayen aztarnetatik, esanez: «Zoazte ayen usmoan».
Ta ayen aztarnetatik Yordan’año yoan ziran. Ta ara, bide osoa betea zan, arametarek lasteŕaldi artan yaurtitako yazkiz ta puskaz. Ikeŕle ayek itzuli ziranean, eŕegeri dana yakiñerazi zioten.
Ta eŕiak irtenik, arametaŕen kapaŕdia bipildu zun. Ta lakari bat irin sikel baten orde ta bi lakari garagaŕ sikel baten orde ere salgai yaŕi ziran, Yaube’k esan zunez.
Bere eskuan ezaŕita eŕegek zeukan arako agintari ua, eŕegeren aginduz atezai zegon; ta atean bertan aŕiak zapalduta il zan. Oŕela bete zan Yainkoaren gizonak, arengana eŕege yetxi zanean, esan zion guzia.
Izan ere, Yainkoaren gizonak eŕegeri esan izan zion: «Biaŕ, ordu ontan, Samari’ko atean lakari bat irin sikel baten orde, ta bi lakari garagaŕ sikel baten orde salgai izango dira».
Ta agintari ark Yainkoaren gizonari yardetsi ta esan zion; «Ortziko txinboak Yaube’k irikiko ba’litu ere, gertatu al leiteke ori»? Ta Elisai’k erantzun zion: «Zeroŕen begiek ikusiko dute; zuk, beŕiz, ez duzu andik yango».
Ta ala gertatu zan; eŕiak atean istikatuta il zan.

8

Alargun sunametaŕari bere on-ibaŕak biuŕtuak

Semea piztu izan zion andereari Elisai’k noizpait itz egin zion: «Yaiki ta zoaz zure etxekoekin al dukezun tokian bizitzera; gosete bat, Yaube’k deituta, luŕalde ontara zazpi urterako bait-datoŕ».
Emakumea yaiki zan, ta Yainkoaren gizonak ziona egiñez, bere etxekoekin yoan ta pilistaŕen luŕaldean aŕotz bizi izan zan zazpi urtez.
Zazpi urte ayen buruan pilistaŕen luŕaldetik itzuli, ta eŕegeri auŕkeztu zitzayon, bere etxea ta aloŕak beŕaŕtzeko.
Eŕegek, Yainkoaren moŕoi Giezi’rekin zerausalarik, esan zion: «Zeaztu izkidazu Elisai’k egindako aŕigaŕiak oro».
Ta nola Elisasi’k il bat piztu zun, Giezi’k eŕegeri zeazten zion bitartean, piztutakoaren ama auŕkeztu zan bere etxe ta aloŕak eŕegeri eskatzera. Ta Giezi’k esan zun: «Oŕa, ene eŕege yauna: au da emakumea, ta ori aren semea, Elisai’k piztua».
Eŕegek emakumeari galdetu ta emakumeak dana azaldu zion. Ordun eŕegek iren bat urgazletzat eman zion esanez: «Bego zure gain, zegokion guzia, luŕaldea utzi zunetik oraindañokoan aloŕek ekaŕitako mozkiñekin, emakume oni biuŕtzeko ardura».

Elisai Damasko’n

Elisai Damasko’ra yoan zan. Ta Ben-Adad, Aram’eko eŕege, gaxorik zegola, esan zioten: «Yainkoaren gizona ona etoŕi da».
Eŕegek Azaei’i esan zion: «Emariak eramanaz zoaz Yainkoaren gizonarengana, ta aren bitartez Yaube’ri galde au egiozu: «Gaitz ontatik sendatuko al-naiz?»
Azael yoan zan arengana emaririk onenak beŕogei gamelutan zeramazkiola. Ta ari aurkezturik, esan zion: «Zure seme Ben-Adad’ek, Aram’eko eŕegek, zuregana bidali nau esanez: Nere gaitzetik sendatuko al-naiz?»
Elisai’k erantzun zion: «Zoaz ta esayozu: «Sendatuko zera, bai; baña Yaube’k iľa izango dala esan dit».
Yainkoaren gizona, bere begiak aldentzeke, Azael’i so ta so gelditu zan goŕituerazi arte; ta negaŕez asi zan.
Azael’ek galdetu zion: «Zergatik negaŕok, ene yauna?» Ta Elisai’k erantzun zion: «Ixrael’go semeei iri azkaŕak eŕetzen, gazteak ezpataz saŕaskitzen, umeak iriotzen, ta auŕdunak leŕtzen, egingo diezun kaltetzaŕa dakidalako».
Azael’ek yardetsi zion: «Zer ba? Zakuŕ bat al-da zure moŕoi au, oŕenbesteko zakaŕkeria egiteko?» Elisai’k esan zion: «Yaube’k erakutsi dit Aram’eko eŕege izango zerala».
Azael Elisai’rengandik aldendu ta bere nagusiarengana yoan zanean, onek esan zion: «Zer esan dizu Elisai’k?» Azael’ ek erantzun zion: «Sendatuko zera» esan dit.
Biaramunean Azael’ek burusi bat aŕtu ta uretan uyeldurik, edatu zun eŕegeren auŕpegi-gañean; ta eŕege il zan, aren orde Azael eŕege yaŕi zalarik.

Yuda’ko Yoran

Ixrael’go eŕege Akab’en seme Yoran’en boskaŕen urtean, Yuda’ko eŕege oraindik Yosapat zala, Yoran, Yosapat’ en semea, eŕege egin zan.
Ogei ta amabi urte zitun eŕege egin zanean, ta zortzi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en.
Ixrael’go eŕegeen bidean, Akab’en etxekoak bezela ibiľi zan, Akab’en alaba emaztetzat bait-zun; ta Yaube’ren begietan okeŕ dana egin zun.
Baña Yaube’k, bere moŕoi Dabid’en edeŕagatik, ez zun Yuda poŕokatu nai izan; agindu bait-zion aren semeetan argia irauneraziko ziola betiko.
Aren egunetan Edom bereizi zan Yuda’ren mendetik, eta arek bere gain eŕege bat yaŕi zun.
Ordun Yoran Seir’a yoan zan bere gurdi guziekin, ta gauez yaikirik, inguratzen zuten edometaŕak eta gurdietako aitzindariak poŕokatu zitun; ta eŕiko semeak beren kapaŕetara yoan ziran igeska.
Gauŕdaño dago Edom Yuda’ren mendetik bereizita; Lobna ere garai artan bereizi zan.
Osterantzeko Yoran’en goraberak, eta egin zun guzia, ez al-daude Yuda’ko Eŕegeen Edestian idatzita?
Yoran bere arbasoekin etzan zanean, ayekin eortzi zuten Dabid’en irian; ta aren ordez Ohozi, aren semea eŕege egin zan.

Yuda’ko Ohozi

Ixrael’go eŕege Akab’en seme Yoran’en amabigaŕen urtean eŕege egin zan Ohozi, Yuda’ko eŕege Yoran’en semea.
Ohozi’k ogei ta bi urte zitun eŕege yaŕi zanean, ta urte batez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama Atali zeritzan, ta Ixrael’go eŕege Amri’ ren alaba zan.
Akab’etaŕen bidean ibiľi zan, ta ayek bezela, Yaube’ren begietan okeŕ zana egin zun; Akab’en etxeko baten sui bait-zan.
Akab’en seme Yoran’ ekin yoan zan Aram’eko eŕege Azael’i guda Eŕamot-Gaiaad’en egitera.
Ararnetaŕek zaurtu zuten, ta Yoran eŕege Yezrael’a biuŕtu zan, Aram’ekiko gudan arametaŕek egin zizkioten zauriak sen datzeko. Ohozi, Yuda’ko eŕege Yoran’en semea, Yezrael’a yetxi zan Akab’en seme Yoran ikustera gaxoaldi artan.

9

Elisai igaŕleak, igaŕlegai bat deitu ta esan zion: «Geŕikatu zaitez, ta olio-ontzi au eskuan aŕturik, zoaz Eŕamot-Galaad’a.
Ara orduko, begira non legoken Yehu, Namsi’ren seme Yosapat’en semea. Zoaz arengana, ta bere anayen artetik atera ta eramazu gela osten batera.
Ta olio-ontzia aŕturik, olioa burugañean ixuriozu, esanez: «Ala dio Yaube’k: Ixrael’ go eŕegetzat gantzutzen zaitut». Eta atea irikirik, iges egizu, itxoiteke».
Igaŕle gaztea yoan zan Eŕamot-Galaad’a.
Eldu zanean, gudalburuak eserita zauden. Ta esan zun: «Gudalburu; itz bat dut zuretzat».
Yehu’k esan zion: «Guziotako norentzat?» Ark erantzun zion: «Zuretzat, nagusi». Yehu yaiki ta saŕtu zan etxean, ta gazteak olioa burugañera ixuri zion, esanez: «Au dio Ixrael’en Yainko Yaube’k: Ixrael’en gañean, Yaube’ren eŕi-gañean eŕegetzat gantzutzen zaitut,
zure nagusi Akab’en etxea poŕokatu dezazun ta nere moŕoi igaŕlên odolaz ta Yaube’ ren moŕoi guzienaz apena aŕ dezadan Yezabel’en lepotik.
Akab’en etxe osoa galduko da, ta ormatara * pix legiketen guziak, bere buru, naiz yopu Ixrael’en izan daitezela ere, Akab’en ondorengotik ebakiko ditut;
eta Akab’en etxea, Nabat’ en seme Yeroboan’ena, ta Ai’ ren seme Baasa’rena bezela, poŕokatuko dut.
Yezrael’go landan Yezabel, zakuŕek yango dute, eta eortzi dukenik ez da izango». Eta atea irikirik, iges egin zun.
Yehu irten zan bere nagusiaren moŕoyetara, ta ayek esan zioten: «Ondo al-gabiltz? Zertarako etoŕi zaizu txoro ua?» Yehu’k erantzun zien: «Ba-dakizute nor dan gizona, ta zer esan dun».
Ayek yardetsi zioten: «Gezuŕa: Yakiñerazi iguzu». Yehu’k esan zien: «Ala ta bestela mintzo izan zait, eta esan dit: «Au dio Yaube’k: «Ixrael’ go eŕegetzat Yaube’k gantzutzen zaitu».
Berealaxe nork bere longaña aŕtu ta maladi goyenean aren azpian yaŕi zun, ta turuta yo zuten, esanez: «Yehu da eŕege».

Ixrael’go Yoran’en, Ohozi’ren ta Yezabel’en eriotza

Yehu, Namsi’ren seme Yosapat’en semea, yaiki zan Yoran’en auŕka. Yoran Ixrael osoarekin egona zan, Aram’eko eŕege Azael’en auŕka Eŕamot-Galaad’en alde guda egiten.
Baŕlan, ordun Yoran eŕege Yezrael’en zegon, Aram’eko eŕege Azael’en auŕka gudakatzean, arametaŕak egin zizkieten zauriak sendatzeko aratuta. Yehu’k esan zun: «On ba’deritzazute, ez bedi iñor iritik itzuri Yezrael’a beŕia ematera».
Ta bere gurdira igorik, irten zan Yezrael’a, arâ yetxita Yoran ikusteko.
Yezrael’go doŕetik zaitzaľeak, lagun-saii bat etoŕtzen ikusita, esan zun: «Lagun-sail bat dakust». Yoran’ek esan zion: «Zaldizko bat deitu ta igoŕazu ayengana, ta esan bezaye: «Bakez al-zatozte?»
Zaldizkoak, ayengana yoanda, esan zien: «Bakez al-zatozte?» Ta Yehu’k yardetsi zion: «Bakeaz ayola zuri? Igaro nere atzealdera». Zaitzaľeak beŕi au yakiñerazi zun esanez: «Geznaria ayetaraño eldu, ta ez da itzultzen».
Beste zaldizko bat igoŕi zien; ta ayetara eldu zanean, esan zien: «Ala dio eŕegek: «Pakez al zatozte?» Yehu’k yardetsi zien: «Pakeaz ayola zuri? Igaro nere atzealdera».
Zaitzaľeak beŕi au yakiñerazi zun esanez: «Eldu da ayetara, ta ez da itzultzen. Datoŕenaren ibilkerak, beŕiz, Namsi’ren seme Yehu’ren ibilkera dirudi, abazuzan datoŕ-eta».
Yoran’ek esan zun: «Gertu gurdia». Gurdia gertu ziotenean, Ixrael’go eŕege, ta Ohozi, Yuda’ko eŕege, nor bere gurdian, irten ziran Yehu’rengana, ta Nabot yezraeldaŕaren landan idoro zuten.
Yoran’ek Yehu ikusi bezain laisteŕ, esan zion: «Pakez al-zatoz, Yehu?» Baña Yehu’k yardetsi zion: «Pakez? oraindik zure ama Yezabel’en zantaŕkeri * ta sorginkeriak ainbestekoak diranean?»
Ordun eurt egiñez, Yoran igesi yoan zan, Ohozi’ri: «Azpikeri! Ohozi!» esaka.
Baña Yehu’k bere gezi-ustaya eskuan aŕtu ta sorbaldatartean Yoran yo zun. Gezia biotzetik irten zitzayon, ta Yoran an erori zan bere gurdian zuŕun.
Ordun, Yehu’k bere agintaritzako zan Badaker’i esan zion: «Yaso ta yaurtazu Nabot yezraeldaŕaren landara. Oroi zaitez, ni ta biok Akab’en yaŕaiľeekin genbiltzala, Yaube’k ari egindako zemaz:
Ikusi dut bart - Yaube’k esan zion - Nabot’en ta aren semearen odola; ta landa artantxe biuŕtuko diot ordaiña - Yaube’ren itza. Orain, ba, aŕtu ta landa ontara yaurtazu, Yaube’ren itza beteaz».
Ori ikusita, Yuda’ko eŕege Ohozi’k Bet-hag-Gan’go bidetik iges egin zun. Ta Yehu’k esetsi zun esaka: «Ori ere yo ezazute gurdian». Ta Yebalaan’en aldean dan Gur’a igotzen zanean, yo zuten, ta Magedo’ra igesi elduta, an il zan.
Aren moŕoyak gurdi batean ipiñi ta Yerusalem’era eraman zuten. Ta bere iľobian bere gurasoekin eortzi zuten Dabid’en irian.
Ohozi, Akab’en seme Yoran’en yauraldiko amaikagaŕen urtean egin zan Yuda’ko eŕege.
Yehu yoan zan Ixrael’a; ta Yezabel’ek aditu zunean, bere begiak margotu ta burua apaindu ondoren, leyoan yaŕi zan begira.
Ta Yehu atetik saŕtzean, Yezabel’ek esan zion: «Onerako al-datoŕ Zamri bere nagusiaren eraiľea?»
Yehu’k leyoruntz begiak yasota esan zun: «Nor duk nirekin?» Ta bizpairu iren begira yaŕi zitzazkiolarik,
esan zien: «Amildu ezazute». Amildu zuten, ta aren odolak orma ta zaldiak zirpizindu zitun; ta Yehu’k oinkatu zun.
Gero saŕtu zan, ta yan da edan ondoren, esan zun: «Zoazte orain ziŕiida ori ikustera, ta eortzazute; eŕege baten alaba zan-ta».
Yoan ziran eortzera; bañan ez zuten arenik idoro, garezuŕa, oiñak eta eskuak baizik.
Eta Yehu’ri yakiñerazteko itzuli ziranean, Yehu'k esan zien: «Orixe zan Yaube’ ren itza, bere moŕoi Eľ tesbetaŕaren aoz esana: «Yezrael'go landan zakuŕek yango dute Yezabel. Ta Yezabel’en kaskia, soroko simuaŕa bezela datzake Yezrael’en landan, iñork esan ez dezaken eran: «Au da Yezabel».

10

Akab’en semeen saŕaskia

Akab’ek irurogei ta amaŕ seme zitun Samari’n. Yehu’k, beraz, idazki bat egin ta Samari’ra bidali zien nagusiei, zâŕei, ta Akab’en menpeko yauŕleei, artan esanez:
«Zuen nagusiaren semeak, gurdi ta zaldiak, iri azkaŕak eta iskiľuak zuekin dauzkazutela-ta; idazki au zuetara eldu bezain laisteŕ,
ikusazute nor dan zuen nagusiaren semerik onen ta zintzoena, ta aren aitaren aulkian yaŕirik, ekin gogoŕ zuen nagusiaren etxea yagoten».
Ayek belduŕtu ziran biziki, ta esan zuten: «Bi eŕege * ezin egon izan dira zutik aren auŕka; nola, beraz, geintezke gu?»
Ta yauregiko artezkariak, iriko nagusiak, zâŕek eta yauŕleek gezna au Yehu’ri bidali zioten: «Moŕoi gaituzu; agindu diguzuken guzia dagikegu; iñor ez degu eŕege egingo; on deritzakezuna egizu».
Yehu’k beste idazki bat bidali zien, ezanez: «Nere alde ba’zaudete ta nere iritzia aditu nai ba’duzute, zuen nagusiaren semeen buruak aŕtuta, zatozte niregana biaŕ ordu ontarako Yezrael’a». Eŕegeren irurogei ta amaŕ semeak ayen ardura zuten aundizkiekin bizi ziran.
Ta aundizki ayek, eŕegeren idazkia eldu zitzayenean, eŕegeren irurogei ta amaŕ semeak aŕtu ta il zituten; ta buruak saskietan ipiñirik, Yezrael’a bidali zizkioten.
Geznari batek arengana etoŕita, esan zion: «Ekaŕi ditute, eŕegeren semeen buruak». Yehu’k esan zun: «Yaŕ itzazu bi moltzotan atauŕean goizeraño».
Goizean soŕtu zan; ta eŕi osoari auŕkeztuta esan zion: «Zuek zuzenak * zerate. Ni nere nagusiaren auŕka yaiki naiz, ta il dut; guzi oriek, beŕiz, nork il ditu?
Onezkero yakizute Yaube’k bere moŕoi Eli’ren aoz Akab’en etxearen auŕka esandako itzik ere ez dala luŕera eroriko».
Izan ere, Yehu’k Yezrael’en gelditu ziran Akab’ en etxekoak oro, ta aren aundizki, ezagun ta apaiz guziak, bat ere uzteke, il zitun.
Ta yaikirik, yoan zan Samari’ra. Bidean artzaitegi batera eldu zanean,
Yuda’ko eŕege Ohozi’ ren anayak upatu ta esan zien: «Nor zerate?» Erantzun zioten: «Ohozi’ren anayak gera, eŕegeren semeei ta eŕegemearenei aguŕ egitera etoŕiak».
Yehu’k esan zun: «Bizirik atzeman itzazute». Bizirik atzemanda, beraz, guziak, beŕogei ta bi gizon gero, il zituten artzaitegiko urtegian; bati ere ez zioten itzurtzen utzi.
Bidean yaŕairik, Yonadab, Eŕekab’en semea, beregana etoŕtzen ikusirik, aguŕ egin ta esan zion: «Zintzoa al-zait zure biotza, nerea zaizun bezela?» Yonadab’ek erantzun zion: «Zintzoa, bai». Yehu’k esan zion: «Ekatzu, ba eskua». Ta eman ziolarik, Yehu’k gurdira aŕtu zun berekin.
Ta esan zion: «Zatoz nirekin, ta ba-dakusazuke Yaube’ren aldeko nere azkua». Ta bere gurdira igorazi zun.
Samari’ra elduta, Samari’n gelditzen ziran Akab’ etaŕ guziak il zitun, aren sendia ziero suntsitu arte, Yauhe’k Eli’ri esan zionez.

Baal’koyen poŕokaldia

Yehu’k eŕi osoa bildu ta esan zien: «Akab’ek gutxi egin zun Baal’en alde; Yehu’k asko egin du.
Deitu itzazue niregana Baal’en igaŕle, moŕoi ta apaiz guziak; ez beza iñork utsik egin, opari aundi bat Baal’ entzat bait-dut; uts dagianak, beŕiz, bizia galduko du». Yehu’ ren maŕo bat zan ori, Baalzale guziak poŕokatzeko.
Yehu’k esan zien: «Baal’ en yai-deya egizute». Ta deya egin zuten.
Yehu’k deya Ixrael osora zabaldu zun; ta Baalzale guziak aratu ziran; ez zan bat ere gelditu etoŕtzeke. Baal’en etxera saŕtu ziran ta Baal’en etxea bete zan burutik bururaño.
Yehu’k yaztegizayari esan zion: «Yantziak atera itzazu Baalzale guzientzat». Eta yantziak ekaŕi zizkien.
Ordun Yehu’k Baal’en etxera Eŕekab’en seme Yonadab’ekin saŕtuta, Baalzaleei esan zien: «Ikeŕi ta begirazute ez dadin zuekin Yaube’ren moŕoirik. Baalzaleak bakaŕik baño».
Opariak eskeñi ta eŕetzeko saŕtu ziranean, Yehu’k atauŕean ipiñirik zeuzkan larogei gizonai esan zien: «Saŕ zaitezte ta yo itzazute; ez bedi iñor itzuri».
Gudamutil ta agintariek ezpataz yo ta ayen iľotzak yaurti zituten. Gero, Baal’en etxeko irira yoanik,
Baal’en etxeko irudiñak atera ta eŕe zituten.
Ta Baal’en irudiña puskatu, ta aren etxea irauli ta irol egiña utzi zuten gaurdaño.
Oŕela asagotu zun Yehu’k Ixrael’dik Baal.

Yehu’ren yauraldia

Ala ere Yehu ez zan sayestu * Nabat’en seme Yeroboan’ek Ixrael’i eginerazi zion ogenbidetik, arean, Bet-El’en ta Dan’en uŕezko txekoŕei buruz zerakuskion yaurespidetik.
Yaube’k Yehu’ri esan zion: «Nere begietan zuzen dana yoranez egin, ta Akab’en etxeaz nere biotzeko erabakia burutu duzun ezkero, laugaŕen belaunaldiraño zure semeak Ixrael’go yauraulkian izango dira».
Baña Yehu ez zan Ixrael’ en Yainko Yaube’ren legea biotz-biotzez betetzeko ayolaz bizi izan, ta Ixrael ogenera amildu zun Yeroboan’en ogenbidetik ez zan sayestu.
Egun ayetan Yaube asi zan Ixrael iñausten; ta Azael’ ek ixraeldaŕak yo zitun Ixrael’ go muga guzietan,
Yordan’dik ekalderuntz Galaad osoaz, Gad’etaŕen, Eŕuben’daŕen ta Manase’taŕen luŕaz, Arnon eŕeka ondoko Aroer’tik Galaad’año eta Basan’año yabetuz.
Yehu’ren osterantzeko goraberak, egin zun guzia, ta aren al-izatea, ez al-daude Ixrael’go Eŕegeen Idaztian idatzita?
Yehu bere arbasoekin etzan zanean, Samari’n eortzi zuten; ta aren uŕena Yoahaz, aren semea, eŕege saŕtu zan.
Yehu Ixrael’en gañean ogei ta zortzi urtez eŕege izan zan Samari’n.

11

Yuda’ko Atali

Ohozi’ren ama Atali, bere semea il zala ikusirik, yaiki zan ta eŕegeren ondorengo guzia il zun.
Baña Yoran’en alaba ta Ohozi’ren aŕeba zan Yosaba’k, saŕaskitu beaŕak ziran eŕegeren semetartetik Yoas, Ohozi’ ren semea, gelatik ostuka atera ta aren iñudearekin Atali’ren begietandik ostendu zun; ta oŕela ez zuten il.
Sei urtez egon zan Yaube’ ren etxean iñudearekin ostenik; ta bitarte ontan eŕegetzat luŕaldean Atali zegon.
Zazpigaŕen urtean Yoyada’k, euntari, agintari ta zaitzaľeen biľa igoŕi ta berekin aŕturik, Yaube’ren etxean saŕtu zitun, ta an zin egiñerazi zielarik, itun egin zun ayekin, ta eŕegeren semea erakutsi zien.
Ta agindu zien onela: «Oŕa zer egin beaŕ duzuten: zuetako eren bat larunbatez saŕtuko da eŕegeren etxea zaipean eukitzera:
beste eren bat egoaldeko atean zai dagoke; ta beste erena zaitaldearen etxeatzeko atean; ta etxea yagongo duzute, saŕera eragozten.
Ta larunbatean irtengo diran zuen bi taldetako guziek yagon bezate eŕegeren ondoan yauretxea.
Alde guzietatik eŕege inguratuko duzute, nork bere iskiľuak eskuan eukirik; ta iñor esira ba’letoŕ, il ezazute. Eŕegeren saŕ-irten guzietan aren aldamenean egon beaŕ duzute.
Euntariek dana egin zuten Yoyada apaizak agindu zienez. Ta nork bere gizonak, larunbatean irten beaŕak eta saŕtu beaŕak aŕturik, etoŕi ziran Yoyada apaizarengana.
Apaizak euntariei eman zizkien, Yaube’ren etxean auŕkitzen ziran Dabid’en aiztagak eta babeskiak.
Eta zaitaldekoek, nork bere iskiľuak eskuetan eukirik, leŕotu ziran eŕege-inguruan, opaŕi ta Yaube´ren etxearen ondoan, etxearen eskui-aldetik ezkeŕekoraño.
Ordun apaizak, eŕegeren semea aterata, buruntza ta ezagugaŕia ipiñi zizkion; ta eŕegetzat aldaŕikatu ta gantzutu zuten, «Gora eŕege» txaioka ots egiñez.

Atali’ren eriotza

Atali, . zaitaldekoen ta lasteŕka artaratzen ziyoan eŕiaren zarata adituta, eŕiarengana yoan zan Yaube’ren etxera.
Ta ara! eŕege, oitura zanez, sapaiľoan zutik, eta aren aldamenean nagusiak eta turutak, eta luŕaldeko eŕi guzia pozik eta turuta yotzen ikustean, bere yazkiak uŕatuz «Azpikeria! azpikeria!» oyu egin zun.
Yoyada apaizak ordun gudalburu ziran euntariei agindu au egin zien: «Atera ezazute ori etxetik leŕotartean, ta iñor ba’daŕayo, ezpatez il ezazute». Apaizak esan izan bait-zun: «Ez bedi Yaube’ren etxean iľa izan».
Ta igarobidea utzi ziotelarik, yauregiruntz yoan zan zaldi-saŕerako bidetik; eta an il zuten.

Yoas eŕegetzat aldaŕikatu

Yoyada’k eŕege ta eŕiaren aldetik Yaube’renganako ituna beŕitu zun, Yaube’ren eŕia izateko aitoŕtuz, ta berebat eŕegeren ta eŕiaren aŕtekoa.
Ta luŕaldeko eŕi osoa Baal’en etxean saŕtuta, etxea irauli, ango opamai ta irudiñak puskatu, ta Matan, Baal’ en apaiza opaŕi-auŕean il ondoren, apaizak Yaube’ren etxean zaitzaľeak yaŕi zitun.
Ta euntari, agintari, ta zaitaldekoak, baita luŕaldeko eŕi osoa aŕtuta, Yaube’ren etxetik eŕege atera zuten, ta eŕegeren etxean saŕtu ziran; ta eŕege yauraulkian eseri zan.
Luŕaldeko eŕi osoa poztu, ta iria atseden zan. Atali, beŕiz, eŕegeren etxean ezpataz il zuten.

12

Yuda’ko Yoas

Yoas’ek zazpi urte zitun eŕege egin zutenean.
Yehu’ren zazpigaŕen urtean eŕege yaŕi zuten, ta beŕogei urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Sebia zeritzan ta Ber-Sabee’taŕa zan.
Yoyada apaiza irakasle izan zunean, Yoas’ek Yaube’ ren begietan on dana egin zun.
Bamotak * ala ere zutik yaŕai ziran; ta eŕiak yauropa ta luŕinketak ayetan eskeintzen zitun.
Yoas’ek apaizei esan zien: «Yauretxera yaureskuntzarako letoŕken diru guzia, eŕoldetzera igarotzen diranena, buru-ordaiñekoa, edo Yaube’ren etxearentzat bere oldez edonork lekaŕkena,
apaizek beren ezagunengandik aŕ bezate, etxean auŕkitu leitezken oro antolatzeko».
Baña Yoas eŕegeren ogei ta irugaŕen urteraño ez zuten etxeko akalik * atondu.
Beraz, Yoas eŕegek Yoyada apaiza ta beste apaizak deitu ta esan zien: «Zergatik ez dituzute etxeko akalak atondu? Gerokoan dirua zuen ezagunengandik zuentzat aŕtu beaŕean, etxeko akalentzat ekaŕiko didazute».
Apaizak alki izan zitzazkion dirua eŕiagandik ez aŕtzeko ta etxeko akalak ez atontzeko.
Yoyada apaizak atabaka bat aŕtu ta zulo bat baldian egin ziolarik, opaŕi ondoan ipiñi zun, Yaube’ren etxera saŕtzen diranen eskui-aldean; ta apaiz atezayek artara botatzen zuten Yaube’ren etxearentzat zetoŕen diru guzia.
Ta diru asko atabakan zala zekustenean, eŕegeren barataria ta apaiz nagusia zetozan, ta Yaube’ren etxean idorotako dirua zoŕoratu ta zenbatzen zuten.
Gero, gertutako dirua Yaube’ren etxeko lanen arduradunei ematen zieten; ta auek, yauretxea antolatzen ari ziran arotz, langiľe,
zuritzaľe ta argiñei lan-saria andik banatzen zieten; ta Yaube’ren etxeko akalak antolatzeko, zur ta aŕi landubeaŕak erosteko, ta etxea sendotzeko eralgi beaŕak oro ateratzen zituten.
Bañan Yaube’ren etxearentzako, uŕezko kantxin, aizto, ontzi ta turutak ez ziran Yaube’ren etxera ekaŕitako diruz egiten.
Yauretxea sendotzen lanean ari ziranentzat bakaŕik eralgitzen zan.
Ta aŕ-emanen garbitasunak ez zizkioten eskatzen, dirua lengiľeei banatzeko aŕtzen zutenei; zintzo ziarduten-eta.
Utsengatikako ta ogenengatikako dirua, beŕiz, ez zuten yauretxera eramaten; apaizentzat bait-zan.

Yoas ta Azael

Aldi artan Azael, Aram’ eko eŕege, igo zan, ta Get’i eraso ta artzaz yabetu ondoren, Yerusalem’en auŕka igotzeko erabakita zegon.
Ordun Yuda’ko eŕege Yoas’ek, Yuda’ko eŕege izandako bere arbaso Yosapat’ek, Yoran’ek eta Ohozi’k eskeñitako emari guziak, baita berak eskeñitakoak ere, ta Yaube’ren ta eŕegeren etxeetako altxoŕetan auŕkitutako uŕe guzi’a aŕturik, igoŕi zizkion Aram’eko eŕege Azael’i; ta au Yerusalem’a gabe atzera itzuli zan.

Yoas’en eriotza

Yoas’en osterantzeko goraberak eta egin zun guzia, ez al-daude Yuda’ko Eŕegeen Edestian idatzita?
Yoas’en moŕoyek, aren auŕka yaiki ta elkaŕtu ziralarik, Melo’ko etxean, Sela’ko pataŕean il zuten.
II zuten moŕoyak, Yosakas, Semaat’en semea, ta Yozadab, Semeren’en semea izan ziran. Aren arbasoekin Dabid’ en irian eortzi zuten; ta aren seme Amasi, eŕege yaŕi zan aren orde.

13

(814-798) Yoakaz’en yauraldia

Ohozi’ren seme Yoas’en yauraldiko ogei ta irugaŕen urtean, Yoakaz, Yehu’ ren semea Ixrael’go eŕege Samari’n egin ta amazazpi urtez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ dana egin zun, ta ogenera Ixrael amildu zun Nabat’en seme Yeroboan’en bidean ibiľi zan, artatik sayesteke.
Argatik Yaube’k ixraeldaŕei buruz aseŕetuta, Aram’ eko eŕege Azael’en eskuetara ta Azael’en semeenetara egun guzietan emanak izan zitun.
Baña Yoakaz’ek Yaube’ rengana aŕen egin zun, ta Yaube’k aŕen ayek entzun zitun; bait-zekusan zeinbesteko arbiñaldian Aram’eko eŕegek Ixrael zeukan.
Yareiľe * bat, beraz, Ixrael’i Yaube’k eman zion; ta ixraeldaŕak Aram’etaŕen eskutik irten ta beren etxeetan, len bezela, bizi izan ziran.
Ez ziran ala ere asagotu Yeroboan’en etxekoek Ixrael’i egiñerazi zizkioten ogenetatik. Ayetan ibiľi ziran, ta axera * zutik yaŕai zan Samari’n.
Yoakaz’i ez zitzazkion bere gudostetik gelditu beŕogei ta amaŕ zaldizko, amaŕ gurdi ta amaŕ miľa oñezko baizik; Aram’eko eŕegek ixraeldaŕak biŕindu ta oinpeko auts egiñak utzi izan bait-zitun.
Yoakaz’en osterantzeko goraberak, egin zun guzia, ta aren al izatea ez al-daude Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita?
Yoakaz bere arbasoekin etzan zan; ta, Samari’n eortzi zuten; ta aren orde, Yoas aren semea, eŕege yari zan.

(798-783) Ixrael’go Yoas

Yoas, Yoakaz’en semea, Ixrael’go eŕege yaŕi zan Samari’n Yuda’ko eŕege Yoas’en ogei ta amazazpigaŕen urtean, ta amasei urtez izan zan eŕege.
Yaube’ren begietan okeŕ dana egin zun, Ixrael okeŕtu zun Nabat’en seme Yeroboan’ en ogenetako batetik ere sayesteke, ta ayetan ibiľi zan.
Yoas’en osterantzeko goraberak, eta Yuda’ko eŕege Amasi’ren auŕka erakutsi zun azkaŕtasuna, ez al-daude Ixrael’ go Eŕege-Edestian idatzita?
Yoas bere arbasoekin etzan zan; eta, aren yauraulkian aren seme Yeroboan eseri zan. Yoas Ixrael’go eŕegeekin Samari’n eortzi zuten.

Yoas ta Elisai igaŕlea

Elisai eriotzarako gaxoaldian zanean, Ixrael’go eŕege Yoas arengana yetxi zan, ta aren auŕpegiruntz makuŕtuta negaŕez esan zion: «Ene aita! ene aita! Ixrael’en gurdia ta aren zaldizkoak!»
Elisai’k esan zion: «Aŕtu ustaya ta geziak». Yoas’ek ustaya ta geziak aŕtu zitun.
Ta Elisai’k Ixrael’go eŕegeri esan zion: «Ezaŕ eskua ustayari». Ta eskua ustayari ezaŕi zionean, Elisai’k bere eskua eŕegeren eskuen gañean yaŕirik,
esan zion: «Iriki ekaldeko leyoa». Ta iriki zunean, Elisai’k esan zion: «Iraitz gezi bat». Yoas’ek iraitzi zun. Ta Elisai’k esan zun: «Yaube’ren gezi yareinkoŕa, gezi yareinkoŕa Aram’en auŕka! Aram yoko duzu ta Apek’en suntsituko».
Esan zion gañera: «Aŕtu geziak». Eta Ixrael’go eŕegek aŕtu zitunean, Elisai’k esan zion: «Yo luŕa». Eŕegek luŕa irutan yo zun, auŕera gabe.
Ordun Yainkoaren gizonak aseŕetuta esan zion: «Bospaseitan yo beaŕ zenun; ordun bai, Aram yoko zenun suntsi-arte; orain, beŕiz, irutan yoko duzu Aram.
Elisai il zan, ta eortzi zuten. Urte beŕia zetoŕenean, Moab’eko lapuŕsaiľak luŕaldean saŕtu ziran.
Gizon bat eortzen ari ziranek, sail ayetako bat sostean ikusirik, gizona yaurti zuten Elisai’ren iľobira, ta Elisai'ren ezuŕak ikutzera * iľa eldu zanean, beŕpiztu ta bere oingañean zutitu zan.

Yoas ta Ben-Adad

Aram’eko eŕege Azael’ek Yoakaz’en egunetan Ixrael gaizki erabiľi izan zun.
Baña Yaube eŕuki izan zitzayen, ta Abraham'ekin, Ixaak’ekin, ta Yakob’ekin egindako itunarengatik ayengana adeyez biuŕturik, ez zitun galdu nai izan, ta gauŕdaño ez ditu bere auŕetik yaurti.
Azael, Aram’eko eŕege il zan; ta Ben-Adad, aren semea, aren orde yaŕi zan eŕege.
Yoakaz’en seme Yoas’ek atzera aŕtu zitun Ben-Adad’en eskutik. Azael’ek gudan Yoas’ en aitari kendutako iriak. Yoas’ek irutan poŕokatu zitun, ta Ixrael’en iriak atzera irabazi zitun.

14

(796-781) Yuda’ko Amasi

Amasi, Yuda’ko eŕege-semea, eŕege egin zan Ixrael’go eŕege Yoakaz’en seme Yoas’en bigaŕen urtean.
Eŕege egin zutenean, ogei ta bost urte zitun, ta ogei ta bederatzi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Yoadan zeritzan, ta yerusalemdaŕa zan.
Yaube’ren begietan zintzo ibiľi zan; ez, ordea, aren aita Dabid añean; orotan bere aita Yoas bezela azaldu zan.
Bamotak * zutik yaŕai ziran: ta eŕiak yauropa ta luŕinketak ayetan eskeintzen zitun.
Eŕegetza aren eskuan sendotu zanean, aren aita eŕege izana il zuten moŕoyak il zitun.
eraiľeen semeak, beŕiz, ez zitun il, Moxe’ren idaztian Yaube’ren legeak bait-dio: «Ez beitez * gurasoak semeen orde iľak izan, ezta semeak gurasoen orde ere. Bere ogenengatik iľa izan beaŕa da edonor».

Amasi ta Ixrael’go Yoas

Gatzaga-aranean amaŕ miľa edometaŕ poŕokatu zitun, ta gudan Sele beretu zun, ta gauŕdaño dun Yekteel izena ezaŕi zion.
Ordun Amasi’k Yoas’i, Ixrael’go eŕege Yehu’ren seme Yoakaz’en semeari, gezna au bidali zion: «Zatoz auŕpegi-ikuste bat dezagun».
Ixrael’go eŕege Yoas’ek Amasi’ri geznariak bidali zizkion, esanaz: «Liban’go lapaŕak Liban’go eretzari gezna au bidali zion: «Emayozu emaztetzat zure alaba nere semeari». Ta, andik igarotzean, Liban’go pisti batek lapaŕa zapaldu zun.
Edometaŕak poŕokatu dituzulako, biotza aŕotu * zaizu. iľaŕaindu zaitez; baña zaude zure etxean. Zertarako saŕtuko zera galbidean, zu ta zurekin Yuda eror zaitezten?»
Ez zun Amasi’k etsi; ta Yoas, Ixrael’go eŕege, igo zalarik, Yuda’ko eŕege Amasi’k eta biek Yuda’ko Bet-Sames’en izan zuten auŕpegi-ikustea.
Ixrael’ek Yuda poŕokatu zun, ta yudaŕak igeska beren etxetara biuŕtu ziran.
Ixrael’go eŕege Yoas’ek, Yuda’ko eŕege Amasi, Yoas Ohozi’ren semea, Bet-Sames’en atzeman zun; ta Yerusalem’era auŕeraturik, lauren ukaiko akal bat iriki zun. Eparain’en atetik zokondoko-ateraño, Yerusalem’go aŕesian.
Ta Yaube’ren ta eŕegeren etxeetako altxoŕetan auŕkitutato uŕe, ziľar ta puska guziak eta baikuntzako atxiľoak aŕturik, Samari’ra itzuli zan.
Yoas’en osterantzeko goraberak, eta egin zun guzia, ta aren azkaŕtasuna Yuda’ko eŕege Amasi’ren auŕka gudukatzean, ez al-daude Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita?
Yoas bere arbasoekin etzan zan, eta, Samari’n eortzi zuten Ixrael’go eŕegeekin. Aren orde Yeroboan, aren semea, eŕege yaŕi zan.
Amasi, Yoas’en semea, Yuda'ko eŕege amabost urtez bizi izan zan; Yoas, Ixrael’go eŕege Yoakaz’en semea, il zan ondoren.
Amasi’ren osterantzeko goraberak ez al-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Aren auŕka elbaŕte bat Yerusalem’en lotu zalarik, Lakis’a iges egin zun; bañan aren biľa Lakis’a bidaliek, an il zuten.
Zaldigañean Yerusalem’ era eraman, ta Dabid’en irian eortzi zuten bere arbasoekin.
Ordun Yuda’ko eŕi guziak Azari, amasei urteko gaztea, aŕtu ta aren aita Amasi’ren orde eŕege egin zun.
Arek Elat beŕeraiki ta Yuda’ri biuŕtu zion, bere arbasoekin eŕege eortzia izan ondoren.

Ixrael’go bigaŕen Yeroboan

Yuda’ko eŕege Yoas’en seme Amasi’ren amaboskaŕen urtean, Yeroboan, Yoas’en semea, Ixrael’go eŕege Samari’n egiña izan zan, ta beŕogei ta bat urtez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ dana egin zun, Ixrael'en okeŕtzaľe Nabat’en seme Yeroboau’ en ogenetatik sayesteke.
Ixrael’go muga lengoratu zun, Emat’eko saŕgutik Araba’ ko itxasoraño, bere moŕoi Amati’ren seme Yona igaŕle Get-Eper’taŕaren aoz Ixrael’go Yainko Yaube’k esandakoaren arauz.
Izan ere, Yaube’k Ixrael’ en atsekabe miña zekusan, ta yopu naiz bere buru, bat bakaŕik ere ez zan Ixrael’i laguntza ekaŕtzeko.
Ez zegon, ordea, oraindik erabakita Ixrael izena ortzipetik itzaltzea; ta Yoas'en seme Yeroboan’en eskuz Ixrael yarein zun.
Yeroboan’en osterantzeko goraberak, egin zun guzia; gudan eta Yuda’ren Damasko ta Emat Ixrael’entzat irabaztean erakutsi zun kemena, ez al daude Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita?
Yeroboan bere arbasoekin etzan zan Ixrael’go eŕegeekin; ta aren orde eŕege yaŕi zan Zakari, aren semea.

15

Yuda’ko Azari

Azari, Yuda’ko eŕege Amasi’ren semea, Ixrael’ go eŕege Yeroboan’en ogei ta zazpi gaŕen urtean yaŕi zan.
Amasei urte zitun eŕege saŕtzean, ta beŕogei ta bi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama Yekeli zeritzan, ta yerusalemdaŕa zan.
Zintzo ibiľi zan Yaube’ren begietan, bere aita Amasi’k bezela orotan yarduten.
Bamotak* ala ere, ez zitun irauli, ta eŕia yaŕai zan opari ta luŕiñak ayetan eskeintzen.
Eŕege, Yaube’k yota, legenaŕez egon zan eriotzaraño etxe bereiz batean bizitzen, ta eŕegeren seme Yoalan’ek etxeko yauntzat eŕi-yauŕgoa zarabiľan.
Azari’ren osterantzeko goraberak, eta egin zun guzia ez al-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Azari, bere arbasoekin etzan zan, ta ayekin eortzi zuten Dabid’en irian. Aren orde Yoatan, aren semea, eŕege yaŕi zan.

(743-gŕn.) Ixrael’go Zakari

Yuda’ko eŕege Azari’ren ogei ta zortzigaŕen urtean, Zakari, Yeroboan’en semea, Ixrael’go eŕege yaŕi zan Samari’n, ta sei iľabetez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, aren gurasoak bezela, Ixrael okeŕtu zun, Nabat’en seme Yeroboan’en ogenetatik sayesteke.
Yabes’en seme Selun’ek, aren auŕka beste batzuekin elkaŕtuta, eŕiaren auŕean yo ta il zun, ta bera eŕege yaŕi zan aren orde.
Zakari’ren osterantzeko goraberak Ixraei’go Eŕege-Edestian idatzita daude.
Au zan Yaube’k Yehu’ri esandako itza: «Laugaŕen beiaunaldiraño semeak ditukezu Ixrael’go yauraulkian».

(743)Ixrael’go Selun

Selun, Yabes’en semea, Yuda'ko eŕege Ozi’ren ogei ta emeretzigaŕen urtean eŕege egin zan, ta iľabete batez eŕege izan zan Samari’n.
Gadi’ren seme Manaen’ek, Tersa’tik * Samari’ra igota, Selun, Yabes’en semea, an yo ta il zun; ta aren orde eŕege saŕtu zan.
Selun’en osterantzeko goraberak eta egin zun elkaŕtea, Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita daude.
Ordun Manaen’ek, Tersa’ tik irtenda, Tapsa ta ango guziak zegokien mugapearekin yo zitun, iria zabaldu nai izan ez ziotelako, ta ango auŕdun guziak uŕatu zitun.

(743-738) Ixrael’go Manaen

Manaen, Gadi´ren semea, Yuda’ko eŕege Azari’ren ogei ta emeretzigaŕen urtean Ixrael’ go eŕege egin zan, ta amaŕ urtez eŕege izan zan Samari’n.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, Ixrael okeŕtu zun Nabat’en seme Yeroboan’en ogenetatik sayesteke bere egun guzietan.
Pul, Asur’ko eŕege, etoŕi zan luŕaldearen auŕka; ta Manaen’ek Pul’i miľa talanta ziľaŕ eman zizkion, bere eskuan yaureŕia sendotzeko, aren laguntza iristeaŕen.
Ziľaŕ ori Manaen’ek Ixrael’go aundizki ta aberatsen artetik yaso zun, beŕogei ta amaŕ sikel ziľaŕ Asur’ko eŕegerentzat bakoitzarengandik aŕtuz. Ordun Asur’ko eŕege biuŕtu zan, luŕaldea utzirik.
Manaen’en osterantzeko goraberak, eta egin zun guzia, ez al-daude Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita?
Manaen bere arbasoekin etzan zanean, aren orde Pakei, aren semea, eŕege yaŕi zan.

(738-737) Ixrael’go Pakei

Pakei, Manaen’en semea, Yuda’ko eŕege Azari’ren beŕogei ta amaŕgaŕen urtean Ixrael’ go eŕege yaŕi zan Samari’n, ta bi urtez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, Ixrael okeŕtu zun Nabat’en seme Yeroboan’en ogenetatik sayesteke.
Pakee, Eŕomeli’ren seme ta aren Buruzagia, beste batzuekin zimarkunez elkaŕtu zan, ta beŕogei ta amaŕ Galaad’eko seme berekin zitula, eŕege Argob eta Arie Samari’n yauregiko doŕean, yo ta il zitun.
Pakee'ren osterantzeko goraberak eta egin zun guzia, Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita daude.

(737-732) Ixrael’go Pakee

Pakee, Eromeli’ren semea, Yuda’ko eŕege Azari’ren beŕogei ta amabigaŕen urtean eŕege yaŕi zan Samari’n, ta ogei urtez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, Ixrael okeŕtu zun, Nabat’en seme Yeroboan’en ogenetatik sayesteke.
Ixrael’go eŕege Pakee’ren egunetan Asur’ko eŕege Tegalai-Palasar etoŕi zan; ta Ayon, Abel-Bet-Maaka, Yanoe, Kedes, Asor, Galaad, Galilai ta Neptali’ren luŕalde osoa menderatu zitun, eta ango eŕia Asur’a eraman zun.
Ela’ren seme Ose’k elkaŕte bat Eŕomeli’ren seme Pakee’ren auŕka eginda, yo ta il zun; ta aren orde yaŕi zan eŕege, Ozi’ren seme Yoatan’en ogeigaŕen urtean.
Pakee’ren osterantzeko goraberak eta egin zun guzia, Ixrael’go Eŕege-Edestian idatzita daude.

Yuda’ko Yoatam (740-736)-(2. It. 2 7, 1-4; 7-9)

Yoatan, Yuda’ko eŕege Ozi’ren semea, Ixrael’go Eŕomeli’ren seme Pakee’ren bigaŕen urtean eŕege yaŕi zan.
Ogei ta bat urte zitun eŕege saŕtu zanean, ta amasei urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Sadok’en alaba, Yerusa zeritzan.
Yaube’ren begietan zintzo ibiľi zan; bere aita Ozi bezela, orotan yarduten.
Ez zitun, ordea, bamotak irauli; ta eŕia yaŕai zan opari ta luŕiñak ayetan eskeintzen. Berak eraiki zun Yaube´ren etxeko ate gorena.
Yoatan’en osterantzeko goraberak eta egin zun guzia, ez al-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Egun ayetan asi zan Yaube, Yuda’ren auŕka, Eŕasin, Asur’ko eŕege, ta Pakee, Eŕomeli’ren semea igoŕtzen.
Yoatan bere arbasoekin etzan zan; eta ayekin aren aita Dabid’en irian eortzi zuten. Ta aren orde Akaz, aren semea, eŕege yaŕi zan.

16

(736-716) Yuda’ko Akaz

Akaz, Yuda’ko eŕege Yoatan’en semea, Eŕomeli’ren seme Pakee’ren emezazpigaŕen urtean eŕege egin zan.
Akaz’ek ogei urte zitun eŕege egin zanean, ta amaŕ urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Yaube’ren begietan ez zan bere arbaso Dabid bezela zintzo ibiľi.
Aitzitik ere, Ixrael’go eŕegeen bidean ibiľi zan, bere semea ere surtan * eskeintzeraño, Ixrael’daŕen auŕetik Yaube’k oildutako eŕien zantaŕkeriari atxikirik.
Bamotetan, muñoetan ta edozein oyanpean, opari ta luŕiñak eskeintzen zitun.
Ordun Eŕasin, Asur’ko eŕege, ta Pakee, Eŕomeli’ren seme ta Ixrael’go eŕege, Yerusalem’en auŕka igo ziran; bañan alaz eginda ere ez zuten azpiratu al izan.
Garai artan Aram’eko eŕege Eŕasin’ek Aram’i Elat biuŕtu zion, ta yudaŕak * Elat’ etik yaurti zitun; ta edometaŕak Elat’a itzuli ziran, ta ordutik an daude gauŕdaño.
Akaz’ek Asur’ko eŕege Tegalat-Palasar’i geznariak * bidali zizkion esanaz: «Moŕoi ta seme bait-nauzu; igo ta yarein nazazu Aram’eko ta Ixrael’go eŕegeen eskuetatik; auŕka yaiki zazkit-eta».
Akaz’ek Yaube’ren ta eŕegeren etxeetako altxoŕetan auŕkitzen ziran ziľar ta uŕea Asur’ko eŕegeri adiguritzat bidali zizkion.
Asur’ko eŕegek, aŕen au ontzat aŕtu zun; ta Damasko’ra yoanik, iria txarotu zun, ta iritaŕak Kir’a atxiľo * eraman zitun; ta Eŕasin il zun.

Opaŕi beŕia Yerusalem’entzat

Ordun Akaz eŕege Damasko’ra yoan zan Asur’ko eŕege Tegalat-Palasar’engana. Damasko’ko opaŕia ikusita, Akaz eŕegek Uri apaizari opaŕiaren tankera zearo zerakusan eredua bidali zion.
Uri apaizak opaŕi bat egin zun Akaz eŕegek Damasko’ tik ziotsan guziaren arauz, Damasko’tik Akaz eŕege zetoŕen bitartean.
Damasko’tik etoŕi zanean, opaŕia ikusi zun, ta artaraturik, aren gañera opariak ekaŕi zitun;
bere sutopa ta minha eskeñi, ixurtzekoa ixuri, ta bere gentzoparien odolez opaŕi aldeak zirpizindu zitun.
Ta etxearen auŕez, opamai beŕiaren ta etxearen artean, Yaube’ren auŕean zegon burni-orizko opamaya andik asagotu ta beŕiaren ondoan ipaŕalderuntz ipiñi zun.
Gañera Uri apaizari Akaz eŕegek agindu au egin zion: «Goizeko sutopa, aŕatsaldeko minha, eŕegeren sutopa zegokion minharekin, ta eŕiaren ta eŕi osoaren sutopa zegozkion minha ta ixurketakin opamai aundienean eskein itzazu; ta sutopako odol guzia ta oparien odol guzia aren gañean zirpizindu ezazu. Borontzezko opamaya, beŕiz, bego nere aukeran.
Uri apaizak dana egin zun Akaz eŕegek agindu bezela.
Akaz eŕegek idulki landuak uŕatu ta ayen gañeko askak bazteŕtu zitun, eta itxasoa, irozotzen zuten borontzezko idien gañetik yetxirazi ta aŕizko oruan yaŕi zun.
Asur’ko eŕegerengatik baita larunbateko aterpea Yaube’ren etxean berak egiña ta eŕegeren atetiko saŕgua aldatu zun.
Akaz’en osterantzeko goraberak, ez al-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Akaz bere arbasoekin etzan zan, ta ayekin eortzi zuten Dabid’en irian. Ta aren orde Ezeki, aren semea, eŕege izan zan.

17

(732-724) Ixrael’go Ose

Yuda’ko eŕege Akaz’en amabigaŕen urtean Ose, Ela’ren semea, Ixrael’go eŕege Samari’n egin zan, ta bederatzi urtez eŕege izan zan.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, ez ordea, ua baño len Ixrael’go eŕegeak añean.
Salmanasar, Asur’ko eŕege igo zan aren auŕka, ta Ose menderatu zitzayon, zerga zemayolarik.
Bañan Asur’ko eŕegek, Aigito’ko eŕege Sua’ri Ose’k geznariak elkaŕte-eske bidali zizkiola, ta urte oroko zerga Asur’i ez zemayola yakiñik, Ose baitegian itxi ta biľuŕtu zun.
Ta Asur’ko eŕege, bazteŕaldeak oro arakatuz, Samari’ra igo zan, ta iru urtez ertsia izan zun.
Ose’ren bederatzigaŕen urtean Asur’ko eŕegek Samari beretu, ta Ixrael Asur’a atxiľo eraman zun; ta Ala’n, Abor’en, Gozan-ibai-ondoan ta Medi’ren irietan baŕeyatu zitun bizitzeko.
Izan ere, Ixrael’go semeek, Aigito’ko eŕege Parao’ren eskutik atera zitun beren Yainko Yaube’ren auŕka ogen eginda, yainko aŕotzak yauretsi zituten;
ta ayen auŕeandik Yaube’k oildutako eŕien yaureskerietan ta Ixrael’go eŕegek soŕtutakoetan ari izan ziran;
Ixraei’go semeek zuritu zuten, beren Yainko Yaube’ren begietan zuzen ez zana; beren iri guzietan, zai-doŕetan bezela, iri azkaŕetan ere eraikiaz.
Muño-garai ta oyanpe oroitaŕi ta axerak * yaŕi zituten;
ta ayetan, Yaube’k ayen auŕeandik oildutako eŕiek bezela, luŕingayak eŕe ta Yaube tiŕiatuz zantaŕkeriak egiten zituten.
Ta irudiñak yauresten zituten, «Ez egin oŕelakorik» Yaube’k esan zien aŕen.
Yaube’k, beraz, larderiatu zitun igaŕle ta ikusle guzien aoz esanaz: «Alde egizute bide okeŕ guzietatik, eta bete itzazute nere agindu ta erabakiak, zuen arbasoei eman nien ta nere igaŕle guzien aoz aldaŕikatu dizuedan legea osorik beteaz».
Bañan ayek ez zuteu entzun nai izan, ta ez zioten Yainko Yaube’ri siñetsi, beren arbasoek bezela, beren lepoa gogoŕturik.
Aren aginduak, Yaube’k ayen arbasoekin burututako ituna, ta berei zegizkien zemak ezetsita, uskerien biľa zorotu ziran, ayei ez yaŕaitzeko Yaube’k egin zien agindua gorabera.
Ta ayen Yainko Yaube’ ren agindu guziak oŕ utzirik, uŕe urtuzko txekoŕ bi egin ,ta axerak atondu zituten; ortziko izar guziei makuŕtu zitzazkien ta Baal yauretsi zuten,
beren seme-alabak surtan eskeñi zizkioten, aztikeri ta sorginkerietan ari izan ziran, ta Yaube’ren begietan okeŕ dana egiñez Aren asaŕea irazekitzeko salduak ziran.
Argatik Yaube Ixrael’i goriki aseŕetu zitzayon, ta bere begitandik iraitzi zun; ez zan gelditu Yuda’ren leñua baizik.
Yuda’k ere, ez ditu bere Yainko Yaube’ren aginduak bete; ta Ixrael’ek yaŕitako bidean ibiľi da.
Argatik Yaube’k Ixrael’ en azia gaiztetsi du, ta gogoŕ erabiľi ta bipiltzaľeen eskuetan utzi du bere begitandik asagotzeraño.
Ixrael’ek Dabid’en etxetik bereizirik, Yeroboan, Nabat’ en semea, eŕegetzat yaso zun; Yeroboan’ek, beŕiz, Ixrael, Yaube’ren ondotik asagotuta ogentzaŕ batera amildu bait-zun.
Ixrael’go semeak, Yeroboan’ek egindako ogen guzietan ibiľi ziran; eta, ez ziran ayetatik atzeratu,
Yaube’k, bere igaŕleen aoz zesayenez, bere begitandik iraitzi zitun arte; ta ordun Ixrael bere luŕetik Asur’a aldatua izan zan gauŕdaño.

Samari’ko eŕi beŕia

Asur’ko eŕegek, Babilon’ dik, Kuta’tik, Aba’tik, Emat’ etik eta Separbain’dik giza-piľak ekaŕi ta Samari’ko irietan ezaŕi zitun ixraeldaŕen orde; ta ayek Samari bizitokitzat izan zuten; eta, ango irietan gelditu ziran bizilagun.
Biztanle beŕiok lenbizian Yaube’ren belduŕ ez ziran; ta Yaube’k ayetara igoŕitako leoyek iltzen zituten.
Asur’ko eŕegeri, beraz, esan zioten: «Zuk aldatuta Samari’n bizi dan eŕi beŕiak, Yainkoaren legea ez dazagu».
Ordun Asur’ko eŕegek agindu au eman zun: «Eramazute ara andik etoŕitako apaizen bat, eta biyoa ara, ta an bizi bedi, luŕaldekoei Yainkoaren legea irakatsi dezayen».
Arâtu zan, beraz, Samaritik aldatutako apaizen bat, eta Bet-El’en bizi izan zan, Yaube nola yauretsi beaŕ zuten zerakuskiela.
Bañan eŕi bakoitzak bere yainkoak egin, ta samaritaŕek eŕi bakoitzaren goyenetan eraikitako bamotetan yaŕi zitun.
Babilon’daŕek Sokot-Benot egin zuten; Kuta’taŕek, Nergel; Emat’etaŕek Asima;
Eu’taŕek, Nebaaz ta Tartak egin zituten; ta Separbain’ daŕek bere umeak Separbain’ go yainko Adaramelek’i ta Anamalek’i surtan eskeintzen zizkieten.
Yaube ere * yauresten zuten. Ta lagunabaŕen artetik bamotetako apaizak autu zituten, bamotetako yaureskuntza ayen gain utzirik.
Oŕela Yaubere’ren belduŕarekin beren yainkoena zerakusten, ara aldatuak izan baño len beren eŕietan oi zutenez.
Ta oŕela ari dira gauŕdaño lengo ekanduetan, Yaube’ ren belduŕik gabe; beren arau ta legeak ere bete gabe; eta Ixrael zeritzan Yakob’en semeentzat Yaube’k emandako lege ta aginduak yagoteke.
Yaube’k itun bat ayekin egiña zeukau, agindu au zezaŕkielarik: «Ez izan yainko aŕotzen belduŕ; ayen auŕean ez makuŕtu; ez ayek yauretsi; ez ayei oparirik eskeñi.
Indaŕ aundiz ta beso azkaŕez Aigito’tik atera zaituzten Yaube’ren belduŕ izan zaitezte; Ari belaunikatu zakizkiote, ta opariak eskein-izkiozute.
Gogoan erabiľi ta egun oro yagon itzazute zuentzat idatzi zitun arau, erabaki, lege ta aginduak, yainko, aŕotzen belduŕ izateke.
Ta ez ântzi zuekin egin zun ituna; ez zaitezte yainko aŕotzen belduŕ.
Zuen Yainko Yaube’ren belduŕ zaitezte baizik; ta Berak yareingo zaituz zuen etsai guzien eskutik».
Ez zuten oŕatiño entzun nai izan; ta lengo ekanduetan yaŕai ziran.
Oŕela eŕi ayek Yaube’ren belduŕarekin beren irudiñena nasten zuten; ta ayen semeek eta semeen semeek, beren arbasoek zegitena gauŕdaño dagite.

18

Ezeki, Yuda’ko Akaz’en semea, Ixrael’go eŕege Eia’ren seme Ose’ren irugaŕen urtean yaŕi zan eŕege.
Ogei ta bost urte zitun eŕege saŕtzean, ta ogei ta bederatzi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Zakari’ ren alaba, Abi zeritzan.
Bere arbaso Dabid bezela, Yaube’ren begietan zintzo ibiľi zan.
Bamolak * irauli, irudiñak puskatu, axerak ebaki zitun, ta Moxe’k borontzez egindako Nostan sugea apuŕtu zun, egun ayetaraño ixraeldaŕek luŕiña eskeintzen bait-zioten.
Bere itxaroa Ixrael’go Yainko Yaube’rengan zetzan; ta ez zun bere yatoŕian, ez bere ondorengoan, bera bezelakorik izan.
Yaube’ri itsatsi zitzayon arengandik sayesteke; ta Yaube’k Moxe’ri emandako aginduak bete zitun.
Yaube egon zan arekin. Edozertarakoan zuŕki ziardun. Asur’ko eŕegeren auŕka yaiki zan, ta ez zun yabetzat yasan.
Pilistaŕak poŕokatu zitun mugape osoan, Gaza’rañoko gaztelu ta iri azkaŕetan.
Ezekl’ren laugaŕen urtean, Ixraei’go eŕege Ela’ren seme Ose’ren zazpigaŕenean, beraz, Salmanasar eŕegek, Samari’ren auŕka igota, iria ertsi zun.
Iru urteren buruan, Ezeki’ren seigaŕenean, Ixrael’go eŕege Ose’ren bederatzigaŕenean, beraz, Samari aŕtua izan zan.
Asur’ko eŕegek Ixrael Asur’a atxiľo eraman zun, ta ixraeldaŕak Ala’ra, Abor’era, Gozan-ibai-ondora ta Medi’ko irietara aldatu zitun,
beren Yainko Yaube’ren mintzoa aditu beaŕean, Aren ituna autsi zutelako, Yaube’ ren moŕoi Moxe’k agindutakoa entzun ta betetzeke.

Sanherib (Senakerib)

Ezeki eŕegeren amalaugaŕen urtean Sanherib, Asur’ko eŕege, Yuda’ko iri aŕesidun guzien auŕka igo ta ayen yabe egin zan.
Yuda’ko eŕege Ezeki’k Lakis’a geznariak Asur’ko eŕegeri bidali zizkion, esanez: «Uts egin dut; eurt egizu niregandik; leporatu zenidakena yasango dut». Asur’ko eŕegek Yuda’ko eŕege Ezeki’ri irureun talanta ziľar ta ogei ta amaŕ talanta uŕe beretzat eman beaŕa leporatu zion.
Ezeki’k eman zion Yaube’ren ta eŕegeren etxeetako altxoŕetan auŕkitutako ziľaŕ guzia.
Garai artan Yuda’ko eŕege Ezeki’k Yaube’ren etxeko ateak, eta berak uŕez estalitako zutoyak erantzi zitun, ta uŕea Asur’ko eŕegeri eman zion.
Asur’ko eŕegek Lakis’tik Yerusalem’en auŕka Tartan bere gudalburua, Aŕab-Saris, bere irenburua, ta Eŕabsake, bere agintarietakoa, gudoste aundi batekin igoŕi zitun; ta ayek Yerusalem’era yoan ta gelditu ziran goiko urtegiaren odi-ondoan, Tirimin-landan.
Ta eŕegeri dei egin ziotelarik, Eiki’ren semea, yauregiaren arduraduna, soŕtu zan ayengana Sobna idazlariarekin eta Asap’en seme idaztizayarekin.
Eŕabsake’k esan zien: «Esayozute Ezeki’ri: «Ara zer dion eŕege aundiak, Asur’taren eŕegek: «Zeri datxikio zure ustea?
Ezpañez, bai, darasazu: «Zuŕ ta indaŕtsua naiz gudarako. Baña zertan entzinda yaŕkitzen zatzazkit»?
Aigito’n, ezaŕtzen zayonaren eskua zuiatzen dun seska * artan al-daukazu ustea? Ori bait-da, Parao, Agito’ko eŕege, itxaroa arengan duten guzientzat.
Eta «gure Yainko Yaube’ rengan ustea dugu» ba-diozute, ez ote-dira Arenak Zakari’k irauli ditun bamot eta opamayak, Yuda’ri ta Yerusalem’eri esanez: «Opamai onen auŕean auzpeztuko zatzazkidate Yerusalem’en?
Antola zaitez orain, Asur’ ko eŕege dan nere nagusiarekin; ta emango dizkizut bi miľa zaldi, ayetan ibiltzeko gizonak eman ba’ditzakezu.
Nola, ezperen, gogoŕ zengioke nere nagusiaren moŕoi txikienetako aitzindari bati ere? Aigito’n ta ango gurdi ta zaldizkoenetan al-duzu ustea?
Ez naiz Yaube gabe bazteŕalde au poŕokatzera igo; Yaube’k esan dit: «Igo bazteralde oŕen auŕka ta poŕokatu ezazu».
Ordun Eliakim’en seme Sobna’k eta Yoa’k Eŕabsake’ri esan zioten: «Arameraz mintzo zaitez, otoi, zure moŕoyekin; aditzen bait-dugu; ta ez egin yuderaz gurekin aŕesigañeko lagunabaŕen belaŕitan».
Eŕabsake’k yardetsi zion: «Zure nagusiari ta zuri, ala benazago zuekin beren inkariak yateko ta gernua edateko beaŕez auŕkituko diran aŕesigañeko lagunabaŕei itzok esatera bidali ote-nau nere nagusiak?»
Ordun Eŕabsake’k, auŕeraturik, oyu egin ta yuderaz esan zun ozenki: «Entzun eŕege aundiaren, Asur’ko eŕegeren itza.
Au dio eŕegek: «Ez zaitzala Ezeki’k atzipetu; nere eskutik ezin atera zaituzke-ta.
Ez zaitzala Ezeki’k Yaube’ren zai euki, esaka: Yaube’k yareingo gaitu, yarein; ta iri au ez da Asur’ko eŕegeren eskuan eroriko.
Ez egin yaramonik Ezeki’ri; Asur’ko eŕegek onela dio-ta; Onezkoak nerekin egin itzazute; igaro zaitezte niregana; nork bere mâstitik eta pikondotik yan ta bere urtegitik edan beza,
zuen luŕak bezela, gari, ardo, ogi, mâts, olio ta eztia dakaŕtzin beste luŕera zuek eramateko natoŕen artean, bizi zaitezten, ta il ez zaitezten. Ez egin yaramonik Ezeki’ri, «Yaube’k yareingo gaitu» dasaizuenean; atzipetzen bait-zaituz.
Eŕietako yainkoren batek bere luŕa yarein ote-du Asur’ko eŕegeren eskutik?
Non dira Emat’eko ta Arpad’eko yainkoak? Non dira Separbain’go, Ana’ko ta Aba’ ko yainkoak? Samari nere eskutik yarein ote-dute?
Bazteŕaldeetako yainko guzietan nork yarein du bere luŕa nere eskutik Yaube’k Yerusalem yarein al izateko?»
Eŕia isiľik gelditu zan itzik esateke; eŕegek agindu au lenik egin bait-zion: «Ez erantzunt oŕi».
Ta Eliakim, yauregiaren arduraduna, Sobna idazlaria ta Asap’en seme Yoa agirizaya, beren soñekoak uŕaturik, Ezeki’rengana yoan ziran ta Eŕabsake’ren itzak yakiñerazi zizkioten.

19

Asur’taŕen zema beŕiak

Ezeki eŕegek aditutakoan, bere soñekoa uŕatu zun, ta zoŕoz yantzita Yaube’ ren etxean saŕtu zan.
Ta Eliakim, yauregiaren arduraduna, ta Sobna idazlaria, ta apaiz zâŕenak zoŕoz yantziak Amots’en seme Isai igaŕlearengana bidali zitun,
zesayelarik; «Ara zer dion Ezeki’k: Axanpa, zema te birao-eguna gauŕko egunal Erdi-zorian, erditzeko indaŕik ez!
Zure Yainko Yaube’k aditu ditu noski Eŕabsake’ren itz guziak. Aren nagusi Asur’ ko eŕegek bidalita, Yaube bizia iraintzeko, ta zure Yainko Yaube’k aditutako biraoz betetzeko, etoŕi bait-zaigu. Otoi egiozu, ba, oraindik gelditzen geranon alde».
Ezeki eŕegeren moŕoyak, Isai’rengana eldu ziranean,
Isai’k esan zien: «Au esayozute zuen nagusiari. Ara zer dion Yaube’k: «Ez belduŕtu Asur’ko Eŕegeren moŕoyei aditu dizkiozun nere auŕkako biraoengatik.
Begira: Nik ats egingo diot, eta aditu duken beŕi batek itzuleraziko du bere luŕera; ta an, aren luŕean, ezpataz iľeraziko dut».
Eŕabsake’k atzera egiñik, Asur’ko eŕege upatu zun Lobna’ren auŕka buŕukatzen: entzunda bait-zegon, bere nagusia Lakis’tik yoana zala.
Asur’ko eŕegeri beŕi au eldu bait-zaitzayon: «Ots! Taraka, Kus’ko eŕege, irten da guda zuri ematera». Itzuli zan, beraz, ta geznariak Ezeki’ri bidali zizkion esanez:
«Esayozute Yuda’ko eŕege Ezeki’ri: «Zure Yainkoarengan ustea duzun ezkero, ez zaitzala atzipetu, esauez: «Yerusalem ez da Asur’ko eŕegeren eskuetan eroriko.
Bait-dakizu eŕi guziei Asur’ko eŕegeek egin dietena; dana ayetan txarotu dute; ta zu itzuriko ziñake?
. Nere arbasoek poŕotatutako eŕiok; Gosan, Aran, Eŕesep eta Telasar’ko Eden’daŕak, ayen yainkoek gaizkatu ote-zituten?

Non dira Emat’eko eŕege, Arpad’eko eŕege, Separbain-iriko eŕege, ta Ana’ko ta Aba’ko eŕegeak?

Ezeki’ren otoya

Geznarien eskutik idaztia aŕtu ta irakuŕi-ondoren, Yaube’ren etxera igorik, Ezeki’k Aren auŕean zabaldu zun,
ta Yaube’ren begietan otoi egin zun, esanez: «Yaube! Ixrael'en Yainkoa! Kerubak baño goragoan zauden Ori! Zu zera luŕeko yaureŕi guzien Yainko bakaŕa; Zu ortzi-luŕen Egiľea!
Yaube! belaŕiok ezaŕi ta entzun! Yaube! begiok iriki ta ikusazu. Entzun Sanherib’ en itzak; Yainko bizia biraokatzeko geznariak bidali ditu-ta.
Yaube! Asur’ko eŕegeek eŕiak eta bazteŕak poŕokatu ditute, noski:
ta ayen Yainkoak surtara yaurti ditute; yainko ez bait-ziran, giza-eskuz landutako zur ta aŕi baño, ta ezereztu ditute.
Orain ¡aŕen!, gure Yainko Yaube! Gaizkatu gaitzazu aren eskutik, Zu, Yaube Ori, Yainko bakaŕa zerala luŕeko yaureŕi guziek ezagun dezaten».

Isai’ren gezna

Ta Amots’en seme Isai’k gezna au bidali zion Ezeki’ri: «Ara zer dion Ixrael’go Yainko Yaube’k: «Entzun dut Asur’ ko eŕege Sanherib’i buruz egin didazun otoya.
Ara Yaube’k aren auŕka diona:

Nargaz ta isekaz dagokizu

Sion’go alaba garbia;

burbuñoka dezu gibeletik Yerusalem’go alaba.

Nor iraindu ta biraokatu duzu?

Noren aurka mintzoa yaso ta begiak goratu dituzu? Ixrael’go Gurenaren auŕka!

Geznarien aoz Yaube iraindu duzu;

Nere gurdiekin —esan duzu— mendi gañetara, Liban’en tontoŕera igota, ango eretza tantayenak eta nekosta edeŕenak ebakik ditut; eta aren erpiñeko bazteŕean, Karmel’go oyanean, saŕtuko naiz.

Urguneak zulatuz, atzeŕiko ura edan dut; * Aigito’n, ostera, ibai guziak oñazpiz legoŕtu ditut.
Ez al-duzu entzun?

Aspaldi ezkero gertu dut au; antziñeko egunetatik erabakita daukat. Orain, ba, burutzen dut, iri azkaŕak karkaba biuŕtuz.

Ango lagunak albirik gabe belduŕ ta izututa daude, itai-aroa baño len egoaizeak yotako landako zopiña, barazki uzteŕa, ta etxegañeko belaŕa bezela.
Zure egonaldiak zure saŕ-irtenak, eta nirekiko zure aseŕea ezagunak ditut.
Zure aseŕe oŕegatik eta belaŕietara eldu zaidan zure zalapartarengatik, suzko ezten bat suduŕean * eta ao-zildai bat ezpañetan ezaŕiko dizkizut; eta etoŕi zeran bidetik istiraziko zaitut.

Eta au izango duzu ezagupide: aurten berantuzta yango duzu; * bigaŕen urtean, berez soŕtu daitekena; ta irugaŕen urtean, erein ta itaituko duzute, eta mâstiak landatu ta ayen mâtsak yango dituzute.

Geiditu leitezken Yuda’ren etxeko ondaŕek, eŕoak beruntz ta zituak goruntz emango ditute.
Itzuriak, Yerusalem’dik irtengo bait-dira; geldituak, Sion-menditik. Yaube Sabaot’ en azkuak ori egingo du.
Argatik Yaube’k Asur’ko eŕegeri ola dio:

Ez da iri ontan saŕtuko, ez du ona gezirik yaurtiko, beso-babeskirik ez dio auŕkeztuko, lezoirik iriaren auŕka ez du eraikiko.

Etoŕi dan bidetik itzuliko da, iri ontan saŕtzeke —dio Yaube’k—
Neronen ta nere moŕoi Dabid’en edeŕagatik, iri au gerizatu ta yagongo bait-dut».

Sanherib’en poŕokaldia

Izan ere, gau artan Yaube’ren aingeruak irtenda eun ta larogei ta bost miľa gizon il zitun * asuŕtaŕen kapaŕdian. Ta goizean yaiki ziranean, iľotzak besterik an ez zan.

Ordun Sanherib, Asur’ ko eŕege, kapaŕdia yasorik, itzuli ta Ninibe’n gelditu zan.
Ta bere yainko Nesrok’ en etxean auzpezturik zegola, aren seme Adaramelek’ek eta Sarasar’ek ua yo ta Ararat-luŕaldera iges egin zuten. Ta aren ordez Asaradon, aren semea Eŕege yaŕi zan.

20

Ezeki’ren gaxoaldia ta sendakuntza

Egun ayetan Ezeki il-agian gaxorik zegola, Amots’en seme Isai igaŕleak, arengana etoŕirik, esan zion: «Ara zer dion Yaube’k: Antola zure etxea; ilko bait-zera ta ez zera biziko.
Ezeki’k ormaruntz biuŕturik, Yaube’ri otoi egin zion, esanez:
«Aŕen, Yaube! Oroi zaitez, zure auŕean zintzo ta biotz yatoŕez ibiľi naizela, zure begietan on dana egiñez». Ta negaŕ egin zun eŕuz.
Isai ez zan erdiko bebaŕuraño irtena, ta ara, Yaube’k itz egin ta esan zion:
«Itzuli ta esan Ezeki’ri, nere eŕiaren buruari: «Au dio Yaube’k: «Zure otoya entzun ta zure malkoak ikusi ditut. Ots! sendatzen zaitut. Iru egunen buruan igoko zera Yaube’ ren etxera.
Ta zure egunei amabost urte geituko dizkiet. Yagongo ere zaitut iri onekin Asur’ko eŕegeren eskutik, eta Neronen ta nere moŕoi Dabid’en edeŕagatik, iri au gerizatuko dut».
Ta Isai’k esan zun: «Ekatzute piko-orea». Ta ekaŕi ziotenean, eŕegeri zaurian ezaŕi zion; ta eŕege sendatu zan.
Bañan Ezeki’k Isai’ri esan zion: «Zertan dazaguket Yaube’k sendatu naula, ta irugaŕen egunean Yaube’ren etxera igoko naizala?»
Isai’k erantzun zion: «Ezagupide au Yaube’rengandik duzu, Yaube’k esan duna egingo ere dula siñesteko. Ordu-oŕatzaren eŕañua amaŕ mailez auŕeratzea, ala atzeratzea nayago duzu?»
Ezeki’k erantzun zion: «Auŕeratzea, ez; eŕañuari eŕaza bait-zayo amaŕ maiľez auŕeratzea; atzera itzul bedi amaŕ maiľez».
Ordun igaŕleak Yaube’ri ots egin zion, ta Yaube’k eŕañua Akaz’en maiľetan eldua zan unetik atzera, itzulerazi zun amaŕ maiľez». *

Merodab-Baladan’en gezna

Garai artan Babilon’go eŕege Baladan’en seme Merodab-Baladan’ek, Ezeki gaxotu zala adituta, idazki * bat esku-erakutsiekin bidali zion.
Ezeki’k, ayen gezna entzundakoan, bere altxoŕetako etxe osoa erakutsi zien; ziľaŕa, uŕea, luŕingayak, olio bikaña, bere iskiľutegia, ta bere altxoŕetan bilduak oro. Ez zan bere etxean, ez bere on-ibaŕ guzietan erakutsi ez zienik ezer ere.
Bañan Isai igaŕleak Ezeki eŕegerengana yo ta esan zion: «Zer esan dute gizon oriek? Eta nondik etoŕi zazkizu?» Ezeki’k erantzun zion: «Uŕutiko luŕaldetik izan ditut; Babilon’dik».
Isai’k beŕiz: «Zer ikusi dute». Ezeki’k: «Etxean daukadan guzia ikusi dute; ez da nere altxoŕetan erakutsi ez nienik ezer ere».
Ta Isai’k Ezeki’ri esan zion: «Entzun Yaube’ren itza:
«Ara, egunak datozke, * ta etxean daukazun guzia, ta zure arbasoek gauŕdaño bildutako ondasun osoa Babilon’a eramana izango da; pitsik ere ez da oŕ geldituko»—dio Yaube’k.
«Ta zure semeak, zuregandik soŕtu ta bizira zuk ekaŕitako semeak ere, atzemanak eta Babilon’go eŕegeren yauregian iren izango dira».
Ezeki’k Isai’ri erantzun zion: «Ona da, esan didazun Yaube’ren itza». Ta geitu zun: «Nere egunetan beintzat beude gentza ta egia».
Ezeki’ren osterantzeko goraberak, aren kemena, ark egindako urtegi ta istuna, ta irira ekaŕitako ura, ez al-dira Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Ezeki bere arbasoekin etzan zan. ta aren orde Manase, aren semea, eŕege yaŕi zan.

21

Yuda’ko Manase

Manase amabi urtekoa zan, eŕege egin zanean, ta beŕogei ta amaŕ urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama Apsiba zeritzan.
Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, Ixrael’go semeen auŕeandik Yaube’k oildutako eŕien zantaŕkeriei atxikita.
Aren aitak iraulitako bamotak * biŕeraiki zitun; opamayak Baal’i eraiki zizkion; axera bat Ixrael’go eŕege Akaz’ ek bezela, egin zun; ta ortziko izaŕak yauretsi zitun, ayen auŕean auzpezten zalarik.
Yaube’ren etxean berean opamayak yaŕi zizkien, etxe artzaz Yaube'k itzok «Yerusalem’en yaŕiko dut nere izena», esan ba’zitun ere.
Ortziko guziei opaŕiak yaŕi zizkien Yaube’ren etxeko aldabe bietan.
Seme bata surtan baŕna igaroerazi zun; odeikeri ta aztikerietan ziardun; iľaztiak yaŕi ta sorginkeriak ugaldu zitun, Yaube’ren begietan okeŕ egiñez ta Aren aseŕea piztuz.
Egiña zeukan Astarte’ren irudiña ere Yaube’ren etxean ipiñi zun; etxe artzaz Dabid’i ta aren seme Salomon’i Yaube’k esan ba’zien ere: «Etxe ontan, Ixrael’en leñu guzien artetik aukeratu dudan Yerusalem’en, nere izena yaŕiko dut bein betiko.
Ta ez dut gerokoan Ixrael’ en oña, aren arbasoei eman nien luŕetik asagotuko, nere moŕoi Moxe’k ixraeldaŕei eman zien legeari atxikirik, agindu nien guzia egiten ba’dute».
Bañan ez zuten aditu nai izan; ta Manase’k sayestuta, okeŕago ibiľi ziran Ixrael’en auŕeandik Yaube’k poŕokatutako eŕiak baño.
Ta Yaube’k bere moŕoi igaŕleen aoz itz egin ta esan zun:
«Yuda’ko eŕege Manase’k burututako zantaŕkerietan, aren auŕeneko amoŕtaŕek baño gaizkiago yardun, ta bere sasi-yainkoetara Yuda’ko eŕia ere leŕarazi dun ezkero;
ara zer dion Ixrael’go Yainko Yaube’k: «Entzule guziei belaŕi biak tintin yaŕiko dizkien ondikoa Yerusalem’i ta Yuda’ri ekaŕtzera natoŕ.
Samari’ko neuŕtaria * ta Akaz’en berun-dindiľa Yerusalem’en gañean ditut; eta Yerusalem ikuziko dut, eŕatiľua ikuzten ta aoz bêra yaŕtzen duten bezela.
Ta nere yarauntsiaren ondaŕak bertan bera utzi ta etsayen eskuetara eratoŕiko ditut, ayen etsai guziek tipildu ta laŕutu ditzaten, ayen arbasoak Aigito’tik soŕtu ziranetik gauŕdaño
nere begietan okeŕ dana egiten ta Ni naŕitatzen ari izan bait-dira».
Ta bere ogenez Yuda ogenetara ta Yaube’ren begietan okeŕ dana egitera amilduz gañera, Manase’k ogengabeko * odola Yerusalem goitik bêra betetzeko añean ixuri zun.
Manase’ren osterantzeko goraberak, egin zun guzia, ta aren ogenak ez al-daude Yuda’ ko Eŕege-Edestian idatzita?
Manase bere arbasoekin etzan zan; eta, aren etxeko baratzan eortzi zuten, Oza’ren baratzan; ta aren orde Amon, beraren semea, eŕege izan zan.

Yuda’ko Amon

Amon’ek ogei ta bi urte zitun eŕege egin zanean, ta bi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Arus’en alaba, Yebeta’ŕa zan, ta Mesalemet zeritzan.
Bere aita Manase’k bezela, Yaube’ren begietan okeŕ dana egin zun,
bere aitaren bide guzietan ibili zan, bere aitak yauretsitako yainko-aizunei guŕ egiñaz.
Bere arbasoen Yainko Yaube utzi zun, ta ez zan Yaube’ren bidean ibiľi.
Aren moŕoyek elkaŕ aŕtuta eŕege il zuten beraren etxean.
Luŕaldeko semeek Amon’ en auŕka elkaŕtutako guziak il zituten, ta aren orde Yosi, beraren semea, eŕege yaŕi zuten.
Amon’en osterantzeko goraberak ez ote-daude Yuda’ ko Eŕege-Edestian idatzita?
Eortzia izan zan bere iľobian, Oza’ren baratzan; ta aren orde Yosi, beraren semea, eŕege izan zan.

22

Yuda’ko Yosi

Yosi’k zortzi urte zitun, eŕege egin zanean, ta ogei ta amabi urtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Adai’ ren alaba, Besekat’etaŕa zan, ta Idida zeritzan.
Yosi’k Yaube’ren begietan on dana egin zun, bere arbaso Dabid’en bidean zearo ibiliz, eskui-ezkeŕetara sayesteke.
Yosi eŕegeren emezortzigaŕen urtean, eŕegek Yaube’ren etxera Sapan idazlaria, Mesuian’en seme Asli’ren semea, bidali zun esanez:
«Igo zaitez Elki apaiz nagusiarengana, ta yaso dezala, atezayek eŕiarengandik bildutako ta Yaube’ren etxera eramandako ziľaŕa,
yauretxearen arduradunei langiľeentzat emateko, ta auek banatu dezayeten, Yaube’ren etxeko akalde-antolaketan ari diran
arotzei, eraikiľeei ta aŕgiñei; ta etxea sendotzeko beaŕ diran zura ta aŕlanduak eros ditzaten.
Ez bedi, ordea, zenbatu, eskuratzen zayen ziľaŕa; zintzo diardukete-ta».
Ordun Elki apaiz nagusiak Sapan idazlariari esan zion: «Yaube’ren etxean lege-idaztia idoro dut». Ta Elki’k idaztia Sapan’i eman zion; ark, beraz, irakuŕi zun.
Sapan’ek eŕegeganaturik, yazoa azaldu zion, esanez: «Zure moŕoyek Yaube’ren etxean auŕkitutako ziľaŕa yaso dute, ta lana beren gain duten yauretxearen arduradunei eskuetara eman diete.
Sapan idazlariak beŕi au aŕegeri yakiñerazi zion: «Elki apaizak idazti au eman dit». Eta Sapan’ek eŕegeri irakuŕi zion.
Lege-idaztiko itzak * eŕegek aditu zitunean, bere soñekoa uŕatu zun;
ta Elki apaizari, Sapan’ en seme Aikan’i, Mika’ren seme Akabor’i, Sapan idazlariari, ta eŕegeren moŕoi Asai’ri, agindu au egin zien:
«Zoazte idoro dan idazti ontako itzetaz, neronen, eŕiaren ta Yuda osoaren aldetik Yaube’ri galdetzera; aundia bait-da Yaube’rengan gure auŕka piztutako aseŕea, gure arbasoek idazti ontako itzak aditu ta artan agintzen dana egin nai ez dutelako».

Olda’ren erantzuna

Emakume igaŕle bat Yerusalem’go bigaŕen zertanean bizi zan. Aren izena Olda * zan, ta senaŕa Selun yazkizaya, Araas’en seme Tekua’ren semea. Ta arengana yoan ziran Elki apaiza, Aikan, Akobor ta Asai, ta itz egin zioten.
Olda’k esan zien: «Ara zer dion Ixrael’go Yainko Yaube’k: «Esayozute niregana bidali zaituzan gizonari:
Ala dio Yaube’k: «Otsl Yuda’ko eŕegek irakuŕi dun idaztiko itz guzien arauz toki oni ta bertako gizakume guziei ondikoa daratoŕkiet.
Ni utzita, yainko aŕotzei luŕiña eskeñi bait-diote, beren esku-lan guzietaz naŕitatzen nautelarik; toki onen auŕka aseŕea piztu bait-zait, ta ez bait-da itzaliko.
Ta Yaube’ri galde egitera bidali zaituzan Yuda’ko eŕegeri esayozute: Ara zer dion Ixrael’ go Yainko Yaube'k, entzun dituzun itzak dirala-ta:
«Toki au bere eŕiarekin txarotu ta biraokatua izango dala Niri entzutean, biotza erdiratu zaizun ezkero ta Yaube’ ren auŕean apalik zure soñekoa uŕatu ta nere auŕean negaŕ egin duzun ezkero, Nik ere zure deya entzuten dut—dio Yaube’k.
Eta ara! zure arbasoengana bilduko zaitut, eta zure iľobian pakez eortzia izango zera, toki onen gañera dakaŕkedan ondikoa * ikusteke». Erantzun au geznariek eŕegeri ekaŕi zioten.

23

Yaube’rekiko itunaren beŕikuntza

Eŕegek agindu zun Yuda’ko ta Ixrael’go zar guziak arengana bil zitezela.
Ta Yuda’ko ta Yerusalem’ go gizakume guziak, txiki ta aundi, apaiz, igaŕle ta eŕikoseme guziak zeŕaizkola, Yaube’ ren etxera igota guzien belaŕitan irakuŕi zitun Yaube’ ren etxean idorotako Itun-idaztiaren itz guziak.
Gero eŕegek, sapaiľoan zutik, Yaube’ren auŕean Ituna beŕitu zun, Yaube’ri yaŕaitzeko, ta idazti artan idatzitako Itun-itzak beteaz, Aren agindu, erabaki ta arauak yagoteko. Ta eŕi osoak Ituna onaŕtu zun.
Eŕegek Elki apaiz nagusiari, bigaŕen maľeko apaizei ta atezayei agindu zien Baal’entzat, Astarte’rentzat eta ortziko izaŕentzat egindako atuxak oro Yaube’ren yauretxetik yaurti zitzatela. Ta ayek, Yerusalem’dik alde, Kedoron’go landetan eŕerazi ta eŕautsa Bet-El’a eraman zuten.
Ta opariak bamotetan* eskeintzeko, Yuda’ko eŕegeek Yuda’ko irietan ta Yerusalem’ en inguruetan yaŕitako sasi-apaizak, eta Baal’i, eguzkiari, iľargiari, izaŕpiľoei ta ortziko izaŕ guziei luŕin eskeintzen zietenak luŕaldetik iraitzi zitun.
Yaube’ren etxetik axera ebanerazi ta Yerusalem’dik alde, Kedoron-aranera eramanik, biŕindu zun, ta biŕiña eŕikosemeen iľobien gañean baŕeyatu.
Yaube’ren etxean irauli zitun, Astarte’ren kapaŕak eyoteko lantegitzat emakume batzuei egin zitzazkien emetzakoen gelak.
Apaizak eratoŕi zitun Yuda’ko iri guzietatik, eta Gabaa’ tik Ber-Sabee’raño apaizek luŕinketarako zituten bamotak, aŕonteko toki biuŕtu zitun; ta ateetako bamotak, iriko nagusi Yosue’ren atauŕekoa, ta iriko atearen ezkeŕaldean zegona, poŕokatu zitun.
Ez ziran, oŕatiño, bamoteko apaizak Yaube’ren opamaira igotzen, beren anaitartean otiľak yaten ba’zituten ere.
Enon’daŕen araneko Topet * ere aŕontetsi zun, iñork bere seme edo alabarik Molok’i surtan eskeñi ez zezayon.
Yuda’ko eŕegeek eguzkiari eskeñitako zaldiak Yauretxeko atealdean zeuden Natan-Melek irenaren etxerañokoan; ta Yosi’k andik kendu ta eguzki-gurdiak surtan eŕe zitun.
Akaz’en geiako sapaigañean Yuda’ko eŕegeek egin zituten opamayak, eta Yaube’ ren etxeko aldabe bietan Manase’k egiñak ere, irauli zitun, ta ayen eŕautsak laisteŕka Kedoron-aranean baŕeyatu zitun.
Yerusalem’en auŕez Irain-mendiren eskui-aldean Sidon’daŕen Astarte nazkagaŕiari, ta moabetaŕen Kamos iguingaŕiari, ta Amon’daren eidol Melkon’i Salomon’ek eraikitako bamotak aŕontetsi,
ango oroitaŕiak puskatu, axerak * ebaki, ta ayen tokiak giza-ezuŕez bete zitun.
Ixrael’en okeŕtzaľe Yeroboan’ek, Nabat’en semeak, I3et-El’en egindako opamaya ta bamota, biak batera, txarotu zitun, bamota biŕinduz ta axera eŕeaz.
Beŕiz biuŕtuta, Yosi’k mendi artan ziran iľobiak ikusi zitunean, bidalien lanketaz ezuŕak iľobietatik ekaŕi ta opaŕigañean eŕe zitun, ta oŕela opaŕia aŕontetsi zun, gertariok len iragaŕi zitun Yainkoaren gizonak Yaube’ren aipatutako itzen arauz.
Ta esan zun: «Zer da dakustan oroikaŕi ori?» Ta iritaŕek esan zioten: «Yuda’tik etoŕi ta Bet-El’go opamayaz egin duzun guzia auŕetik iragaŕi zun Yainkoaren gizonaren iľobia.»
Yosi’k esan zien: «Utzi ba; ez bitza iñork artako ezuŕak zirkindu». Oŕela igaŕle aren ezuŕak aldatzeke gelditu ziran, ta orobat Samari’tik etoŕitako igaŕlearenak.
Samari’ko irietan Yuda’ ko eŕegeek, Yaube tiŕiatuz, mendi-gañetan egindako bamoten etxe guziak ere, Yosi’k irauli zitun, Bet-El’en egin zuna ayetan egiñez.
Bamot * ayetako apaiz guziak opaŕien gañean il ta ayen ezuŕak eŕe zitun. Ta ondoren itzuli zan Yerusalem’era.
Eŕegek agindu au eŕi osoari egin zion: «Egiozute Paska zuen Yainko Yaube’ri, Itun oŕen idaztian idatzita dagonez.
Izan ere, ebazleak Ixrael’ en buru ziran egunetatik, ez zan alako Paska’rik Yuda’ko ta Ixrael’go eŕegeen egunetan egin.
Paska ori Yosi’ren yauraldiko emezortzigaŕen urtean Yaube’ri egin zioten.
Gañera Yosi’k iľazti, sorgin ta terapiñak,* baita eidolak eta Yuda’n ta Yerusalem’ en ageri ziran zantaŕkeri guziak ere ekoŕtu zitun, Elki apaizak Yaube’ren etxean idoro zun idaztian idatzitako legearen itzak oro betetzeaŕen.
Lengo eŕegêtan ez zan bat ere, Moxe’ren lege osoarentzat Yaube’rengana Yosi bezela, biotz-biotzez, gogo-gogoz ta adore-adorez biuŕtu zanik; ta aren ondoren ez da ua bezelakorik yaiki.

Yosi’ren erlotza

Ez zan oztu, ala ere, Yaube’rengan Manase’ren uxaldiak Yuda’ren auŕka piztu zioten aseŕe goria.
Ta Yaube’k esan zun: «Yuda ere astanduko dut nere auŕetik, Ixrael astandu dudan bezela; ta Yerusalem, Nik aututako iri au, bai eta etxe au ere gaiztetsiko dut, artzaz itzok «Nere izena artan dagoke» Nik esan ditudan aŕen».
Yosi’ren osterantzeko goraberak eta egin zun guzia ez al-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Aren egunetan Parao-Nekao, Aigito’ko eŕege, igo zan Euparate’runtz, Asur’ko eŕegeren auŕka. Aren auŕka Yosi eŕege irten zan; ta Parao’k ikusi zunean, bizia kendu zion Magedo’n.
Aren iľotza aren moŕoyek Magedo’tik Yerusalem’era zaldi baten gañean ekaŕi ta aren iľobian eortzi zuten. Luŕalde artakoek Yoahaz, Yosi’ren semea, aŕturik, gantzutu ta eŕegetzat yaŕi zuten aren aitaren orde.

Yuda’ko Yoahaz

Yoahaz, ogei ta iru urtekoa zan, eŕege egin zutenean, ta iru iľabetez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Yeremi’ren alaba, Lobna’ŕa zan, ta Amital zeritzan.
Yoahaz, Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, aren arbasoek egindako gaiztakeri guziak egiten.
Parao-Nekao’k Eŕabala’n, Eŕamat’eko luŕaldean, lotu zun Yerusalem’en eŕege ez zedin, ta eun talanta ziľaŕez ta talanta bat uŕez luŕaldea izundu zun.
Parao-Nekao’k, Eliakim, Yosi'ren semea, yaŕi zun eŕege, Eliakim izena Yoakim biuŕtzen ziolarik. Yoahaz, ostera, aŕtu ta eraman zun Aigito’ra; ta an il zan.
Yoakim’ek ziľaŕa ta uŕea Parao’ri eman zizkion. Baña Parao-Nekao’k eskatutako dirua biltzeaŕen, zerga bat leporatu zion, Yoakim’ek bere eŕiari ziľaŕa ta uŕea bakoitzarengandik, eukiaren arauz yasorik, Parao-Nekao’ri emateko.

Yuda’ko Yoakim

Yoakim’ek ogei ta bost urte zitun eŕege egin zanean, ta amaika uŕtez eŕege izan zan Yerusalem’en. Aren ama, Padai’ren alaba, Eŕuma’ŕa zan, ta Zebida zeritzan.
Yoakim Yaube’ren begietan okeŕ ibiľi zan, aren arbasoek egin zituten gaiztakeri guziak egiten.

24

Yoakim’en amaya

Aren egunetan Nabukodonosor, Asur’ko eŕege, igo zan;ta Yoakim, aren mendean* iru urtez egon ondoren, yaiki zan aren auŕka.
Yaube’k Kaldai’tik,Aram’ etik, Moab’etik, eta Amon’daŕen artetik lapuŕ-saiľak bidali zitun Yoakim’en auŕka, Yaube’k bere moŕoi igaŕleen aoz esandako itzen arauz, Yuda poŕokatu zezaten.
Ori Yaube’ren aginduz gertatu zitzayon Yuda’ri. Izan ere, Yaube’k, bere begitandik Yuda astandu nai zun Manase’k egindako ogen guziengatik.
eta batez ere Yerusalem odoiez betetzeko añean ixuri zun, eŕu-gabeko odolarengatik. Oŕexegatik ez du Yaube’k Yuda askatzea nai zan.
Osterantzeko Yoakim’en goraberak, eta egin zun guzia ez ote-daude Yuda’ko Eŕege-Edestian idatzita?
Yoakim bere arbasoekin etzan zan; ta aren orde bera ere Yoakim zeritzan aren semea eŕege egin zan.
Aigito’ko eŕege ez zan beŕiro bere luŕaldetik irten; Babiion’go eŕegek Aigito’ko eŕegerena zan guzia, Aigito’ko ibaitik Euparate-ibairaño, beretu bait-zun.

Iuda’ko Yoakim beŕia

Yoakim’ek emezortzi urte zitun eŕege egin zanean, ta iru iľabetez izan zan eŕege Yerusalem’en. Aren ama, Elnatan’en alaba, yerusalemdaŕa zan, ta Noesta zeritzan.
Yoakim, Yaube’ren begietan okeŕ * ibiľi zan, aren aitak bezela orotan egiñaz.
Aldi artan Babilon’go eŕege Nabukodonosor'en moŕoyak igo ziran Yerusalem’en auŕka, ta iria gelditu zan ayek inguratua.
Nabukodonosor eŕege bera iriaren auŕera etoŕi zan, aren moŕoyek iria ertsatzen zutenean.
Ordun Yuda’ko eŕege Yoakim, bere ama, moŕoi, agintari ta irenekin Babilon’go eŕegerengana yoan zan, Babilon’go eŕegek atxiľo egin zun bere yauraldiko zortzigaŕen urtean.
Ta Yaube’ren etxeko ondasun guziak eta eŕegeren etxekoak andik eraman zitun; Ixrael’go eŕege Salomon’ek Yaube’ren etxean egin zitun uŕezko puska guziak,
eta Yerusalem osoa, aundizki ta gudari azkaŕak oro, amaŕ miľa noski, atxiľo eraman zitun, arotz ta olagizonekin; luŕeko landeŕak bakaŕik gelditu ziran.
Yoakim, ta eŕegeren ama, emakumeak eta irenak Babilon’a aldatu, ta luŕaldeko aundizkiak atxiľo eraman zitun Yerusalem’dik Babilon’a.
Baita gudazion guziak, zazpi miľa noski, ta miľa arotz ta olagizon ere, gudarako yatoŕak oro, Babilon’go eŕegek atxiľo eraman zitun Babilon’a.
Ta Yoakim’en orde Matani aren iľoba yaŕi zan eŕege, Sedeki izenez berea aldatuz.

Yuda’ko Sedeki

Sedeki’k ogei ta bat urte zitun eŕege egin zanean; ta amaika urtez izan zan eŕege Yerusalem’en. Aren ama, Yeremi’ren alaba, Lobna’ŕa zan, ta Amital zeritzan.
Sedeki okeŕ ibiľi zan Yaube’ren begietan, Yoakim’ek egindako gaiztakeri guziak egiten.
Yerusalem’en ta Yuda’ ren auŕka irazekita bait-zegon Yaube’ren aseŕea, bere begitandik iraizteraño. Sedeki Babilon’go eŕegeren auŕka yaiki * zan.

25

Nabukodonosor ta Sedeki

Sedeki’ren yauraldiko bederatzigaŕen urtean, amaŕgaŕen iľaren amaŕgaŕen egunean, Nabukodonosor, Babilon’go eŕege, bere gudostearekin Yerusalem’en auŕka etoŕi zan, eta iriaren auŕez kapaŕa yaŕi ta aren auŕka esi * bat inguru guzian eraiki zun.
Ta oŕela egon zan iria Sedeki’ren amaikagaŕen urteraño.
iľaren bederatzian gosetea iriaz nagusitu ta eŕiarentzako ogia aitu zala-ta,
akalde bat irian eginda, gudagizon guziek iges egin zuten bi aŕesien artean, eŕege-baratzaren ondoan dagon ateko bidetik, kaldaitaŕak iria inguratzen zeuden bitartean. Ta eŕegek aŕtu zun Araba’rako bidea.
Baña kaldaitaŕen gudosteak eŕege esetsi ta Yeriko’ko ordokian iritsi zun; ta eŕegeren oste guzia, eŕege bertan utzita, baŕeyatu zan.
Kaldaitaŕek eŕege atzemanda Eŕebela’ra eraman zuten Babiion’go eŕegerengana; ta an ebatzia izan zan.
Sedeki’ren semeak aren begietan lepo egin zituten. Gero Sedeki’ri begiak ustu zizkioten, ta biľuŕez lotuta Babilon’a eraman zuten.

Yerusalen’en poŕokaldia

Babilon’go eŕege Nabukodonosor’en emeretzigaŕen urteko boskaŕen iľean, zazpigaŕen egunean, Babilon’go eŕegeren moŕoi ta zaiburu Nabuzardan’ ek, Yerusalem’eratuta.
Yaube’ren, eŕegeren ta Yerusalem’go etxe guziak, etxe aundiak oro, eŕe zitun,
ta zaiburuaren osteko guziek Yerusalem’go aŕesiak inguru osoan irauli zituten.
Nabuzardan zaiburuak irian gelditutako eŕiko semeak, Babilon’go eŕegerengana igesi yoanak eta osterantzeko lagunabaŕak, atxiľo eraman zitun.
Bazteŕaldeko landeŕak bakaŕik mâstizai, ta nekazaritzat utzi zitun.
Yaube’ren etxean ziran borontzezko zutoyak, idulkiak eta bertako itxasoa kaldaitaŕek zati eginda ayen borontzea Babilon’a eraman zuten.
Ta yauresketarako pertz, burtzin, aizto, ontzi ta tupikizko atuxa guziak ere eraman zituten.
Zaiburuak eraman zitun berebat luŕiñontzi ta katiľuak, eta uŕezko edo ziľaŕezko zan guzia.
Yaube’ren etxearentzat Salomon’ek egindako zutoi bien itxasoaren ta idulkien borontzea beŕiz, neuŕigabeko astuna zan.
Emezortzi ukai luze zutoi bata bait-zan, ta gañeko ginbela, berontzezkoa ua ere, iru ukai luze; ta ginbel inguruko koltza ta alesagaŕak ere borontzezkoak; ta berebat beste zutoya ere ta aren koltza.
Sarai apaiz nagusia, Soponi bigaŕen maľeko apaiza, ta iru atezayak ere, zaiburuak atxiľo eraman zitun.
Iriko gudalburu iren bat ere atzeman zun; baita irian auŕkitzen ziran, eŕegeren aldameneko bost onulari, gudosteko buruzagiaren idazlaria, eŕiaren eŕoldatzaľea, ta irian auŕkitutako irurogei gizon aŕont ere.
Guziok Nabuzardan’ek aŕtu ta Eŕebala’ra igoŕi zitun Babilon’go eŕegerengana.
Ta Babilon’go eŕegek Eŕebala’n, Emat’eko luŕaldean, yo ta il zitun. Oŕela Yuda bere luŕetik atxiľo eramana izan zan.

Godoli, Yuda’ko yauŕle

Yuda’ko luŕean Babilon’ go eŕege Nabukodonosor’ek utzitako eŕi-ondakiñen burutzat Godoli, Sapan’en seme Aika’ren semea, yaŕi zun.
Babilon’go eŕegek burutzat Godoli yaŕi zuia gudalburu ta ayen gizon guziek aditu zutenean, Ismael, Natani’ren semea, ta Yoanan, Karee’ren semea, ta Sarai Netopa’ŕa Taneumet’en semea, ta Yezoni, Maakati’ren semea, beren gizonekin Mispa’ra yoan ziran Godoli’rengana.
Ta Godoli’k, zin eginda, ayei ta ayen gizonei esan zien: «Ez belduŕtu kaldaitaŕen moŕoi izan beaŕez; zaudete luŕ ontan; menderatu zakizkiote Babilon’go eŕegeri; ta ondo zaitezkete».
Baña zazpigaŕen iľean Ismael, Elisama’ren seme Natani’ren semea, eŕege-odolekoa, amaŕ gizonekin etoŕi zan, ta bai Godoli, baita arekin ziran yudaŕ ta kaldaitaŕak Mispa’n yo ta il zitun.
Ordun eŕi osoa, txiki ta aundiak, eta gudalburuak, kaldaitaŕen beiduŕez, Agito’ra yoan ziran *.

Yoakim’en azkeneko egunak

Yuda’ko eŕege Yoakim atxiľo eramana zanetik ogei ta amazazpigaŕen urtean, amabigaŕen iľaren ogei ta zazpian, Babilon’go eŕege Ebil-Merodab’ ek lenbiziko bere urtean, Yoakim’en burua gora eraikita atxiľogetitik atera zun.
Adeyez itz egin ziou, ta aren aulkia berekin Babilon’en zitun eŕegerenak baño gorago yaŕi zun.
atxiľotegiko yazkiak aldatu zizkion; eta ordutik Yoakim’ek aren auŕean yaten zun bere biziaren egun guzietan.
Ta eŕegek egun oroko emendioa aren bizi osoan ematen zion.

Egoitza

B
BIZKAIA
Plaza Barria, 15.
48005 BILBO
+34 944 15 81 55
info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

V
LUIS VILLASANTE
Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA
+34 943 42 80 50
donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

A
ARABA
Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ
+34 945 23 36 48
gasteizordez@euskaltzaindia.eus

G
GIPUZKOA
Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA
+34 943 42 80 50
donostiaordez@euskaltzaindia.eus

N
NAFARROA
Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA
+34 948 22 34 71
nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

I
IPAR EUSKAL HERRIA
Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA
+33 (0)559 25 64 26
+33 (0)559 59 45 59
baionaordez@euskaltzaindia.eus

KOMUNIKAZIOA

ERAKUNDEA

EUSKALTZAINAK

ANTOLAKUNTZA

EGITASMOAK, BATZORDEAK ETA LANTALDEAK

HIZTEGI OROKORRAK

HIZTEGI ESPEZIALIZATUAK

HIZTEGI HISTORIKOAK

ZALANTZEN TXOKOA

ONOMASTIKA

TOKIKO ONOMASTIKA BILDUMAK

ARAUAK

GRAMATIKA

CORPUSAK

HEZKUNTZA-BALIABIDEAK

DIALEKTOLOGIA

MORFOLOGIA

SUSTAPENA

EUSKARAREN HISTORIA SOZIALA

AZKUE BIBLIOTEKA ETA ARTXIBOA

ERAKUSKETA BIRTUALAK

FUNTS BEREZI BATZUK

BBK-Euskaltzaindia Literatura Ataria

ZER BERRI

KATALOGOA

GAIAK

EUSKERA IKERKETA ALDIZKARIA

EUSKALTZAINDIAREN BULETINA