Orotariko Euskal Hiztegia

sai

1 sai.
Onom.: Seitegi. (1030) Arzam 392. Orti Sey uelça. (1265) Ib. 392. Garcia Saymendia. (1330) Ib. 392.
1. (V-och-oroz-arr-ger-gip, G, L, BN, S; Volt, SP, Lar, Añ, VocBN , Dv (BN, S), H), saie (Lar, Izt C 197, H (V, G)), sae (S), sei (V-ger), zai (V-arrig-arr-ger). Ref.: A; Arzdi Aves 160; Lh (sai, sae); Lrq; SM EiPaj 274 y 276; EAEL 442.
Buitre (aplicado tbn. a otras rapaces). "Aigle, saia <zaioa>" Volt 46. "Gros oiseau de proie" SP. "Buitre" Lar y Añ. "Buitre. Algunos tienen por buitre al arrano" A. "Sari, sai (S, Foix), oiseau de proie" Lh (no está claro si en Foix aparecen las dos var.). "Arrano beltza, esaten dioguna 'le vautour fauve', bainan saia deitzen dute Larramendi eta Harrietek beren hiztegietan" Zerb Azk 37. Cf. Lar Cor 42: "Buitres cebándose en ganados muertos y los llamamos saiea".
Saiak pikua ezaun ez. RG B 25. Saiea / goitik etorri egaz, / ta arturik / erpakin / eroan eban beragaz. Zav Fab RIEV 1909, 27. Mirua eta saia eta beren motakoak. Dv Lev 11, 14 (Ker, Bibl, BiblE sai; Ur buzoka, Ol sapelats). Ezuñ betez dabiltza, zaiak legez, beren tripa zakua. AB Dic 78 (DicM (edo 1877), 73 putriak bezela). Orixe dok bene-benetan, egaiz dabillan saia artziarren eskuko txorijari aindutia (azkatu). Kk Ab I 16. Arrano, sai, miru, bele, [...]. Ox 113. Saiak eta miruak, barriz, okela ustela non, beti igarri. Otx 39. Saiaren arrautza, aur baten burua beziñ aundia izan-arren. Zait RIEV 1933, 62. Auntz-oñak, sai-erpiak eta abar. JMB ELG 51. So ziraden, bekhaitz, saiak oro / giza-hiroz ok egin beharrez. Mde Po 31. Egalperra, ontza, antxieta, sai mota guziak. "Accipitrem". Ol Lev 11, 16 (Dv astore, Ur mirotz, Ker miru-sai, Bibl zapalatz, BiblE belatz). Sai zar aundi bi dabiltzaz jirabiraka, ixilik, zeru baketsuko aizea ebagiten. Alzola Atalak 83.
Avestruz.
Saiea deritzan egaztiak iñoiz egatzen ez du. Echve Imit 12 (SP Phil 4 austruxak, He Phil 4 austrutxak).
+ saie. "Au fig., insatiable, affamé de richesses, de plaisirs" H.
Aberats saiearen parabola. Lard 418. Industriako arranoak, bankoetako saiak, negozioko apalatzak. JE Ber 92.
2. "(V, arc.), trampa, parada, buitrera. Saira noa (V), voy a la parada a acechar" A.
Saira nozu, asper zakidaz. "En la buitrera me tenéis, vengaosme" . RS 361. Saira nozu, asperretan gatx eztozu. Ib. 362.
3. (Gèze, Dv, H, Alth in Lander RIEV 1911, 601).
Bestia salvaje. "Bête sauvage, sai " Gèze. "Les abbés Inchauspe et Joannatey donnent à ce mot le sens générique de bête fauve" Dv. "Par ext., il se dit même des gros animaux, surtout sauvages et de proie" H. " Saiak, basa ihizi gaixtoak" Alth in Lander RIEV 1911, 601.
Hartarakotz haiza zazu / saia ifernukoa. EZ Eliç 63. Adoratü zien herensügia, zuñek eman beitzian photeria saiari eta adoratü zien saia. Ip Apoc 13, 4 (He bestia, TB abre, Dv basabere, Ur (V, G), BilblE (-z-) pisti, Ol bidutzi, Ker abere).
4. (Ht VocGr 367, H, A), saie (Lar).
"Gourmand, golotsa, saia, sabelkoia " Ht VocGr 367. "Bachanal, comedor, bebedor, tripontzia, saiea " Lar. "Tragón" Ib. "Tragaldabas" Ib. " Gizon saia, ezin asea, homme vorace, insatiable ou qui mange gloutonnement" H. Cf. Lar Cor 42: "Buitres cebándose en ganados muertos y los llamamos saiea, y a un tragón, por eso mismo, entre otras cosas llamamos saiea, saietzarra".
5. "Fiero" Lar.
6. "Il est syn. de zalea, amateur de, koia, khoia, désireux de, mais avec une acception plus forte. Ez naiz gauza hortaz sai, je ne suis pas grand amateur de cela, je n'en ai pas grand appétit" H.
SAI-ABERE (BN-arb ap. A; BN-baig; H (BN); saihabere BN). "Saiabereak (BN), lion, tigre, etc." H (s.v. saia). "Animal sauvage" Ib. "Ganado caballar" A.
SAIA-TXAOLA. "Buitrera, casa o choza con troneras para matar buitres" Lar.
SAI-EHIZTARI. "Buitrero, cazador de buitres, buzok-eistaria, saieistaria" Lar.
SAI TXIKI. "(G-to), buitre pequeño" A.
SAI ZURI (AN-egüés-olza-burg, L, BN, S; H, MItziar Txoriak 22; sai xuri L, BN, S; zai zuri AN-araq-arce; zainzuri AN-erro; sarexuri S). Ref.: Bon-Ond 144; Lh (saixuri, sarexuri); EAEL 442. "Vautour blanc" H. "Sarexuri (S), sorte de vautour aux ailes blafardes" Lh. "(Neophron percnopterus), alimoche común" MItziar Txoriak 22. Cf. VocNav: "Zaizuri, buitre. El zaizuri se distingue del buitre común por su cuello de plumas blancas y su mayor tamaño (Montaña). Del vasco sai-zuri, buitre blanco", y "saizuri, alimoche, buitre (Sierra de Urbasa)".
Egazti andi bat eta ori attatzea, edo belea, saizuria edo sapelaitza esatea berdin da. AA II 31.
(Fig., ref. a personas).
Lendik izan genituan bisitatzen erriko sai zuri batzuk, kupidaz noski. AZink 94.

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus