sahats
sahats.
Tr. La forma propia de la tradición meridional es sarats (saratz en Arriaga), y hay además sagatz en Apaolaza. Al Norte se emplea la forma sahats. En DFrec hay sendos ejs. de sahats y sarats.
Onom.:
In ualle de Saresazo. (997) Arzam 394.
Fluminis Sarasaço. (1007) Ib. 394.
Sagassaheta, una rega. (1025) iB. 394.
Peidro Martinez de Sarassa. (1196) Ib. 394.
1.
(
L; Lcq 153,
Dv,
H (L, BN)),
saats (
V-m-gip, G-goi-to, AN-ulz-olza, L, B, BN, S; -tz V-gip),
sarats (
V-ger-ple-arr-oroz, G, AN-5vill-ulz, L, BN, Ae, S; SP, H),
sagats (
V, G, B, BN; Dv (G)),
sagatz (
Arch VocGr),
sats (
Sal),
sarets (
V-ple; Zam Voc),
sarax (
Lcq 153),
sadats (
AN-ulz),
zaatz (
G-to)
Ref.:
Bon-Ond 147; VocPir 569, 581; A (saats, sagats, sarats, sarets, sats); Lh (saats, sahats); Lrq /saać/; AEF 1955, 72; Iz Ulz (sadátsa), ArOñ (saátsa), To (saatsa); Izeta BHizt2 y Elexp Berg (saats).
Sauce.
"Saule"
Dv.
"Genêt (Sal)"
VocPir
581 (podría tratarse de var. de isats, o bien de una trad. inexacta; Azkue da sats "sauce" en Salazar).
"Sauce, giniestra"
A.
"
Sarats, sauce, arbusto de cuya corteza se extrae cierta tinta"
Ib.
"Saule cendré"
Lrq.
"
Erreka ondoko saatsa moztu dugu
"
Izeta BHizt2.
Cf. LexHNav I 129 (Arre, 1764): "Por saracha, que en idioma castellano quiere decir mimbre bastardo [...] rama que llaman sacha, que quiere decir mimbre bastardo, que se crían en las márgenes de los ríos".
Gisatsa, giñarria, saratsa. Mg PAb 188. Sortzen diran arantza-beltz, laarzuri, sarats, ezkerain [...]. Izt C 159. Ur handirat erori zen gaixoa ustekabean, / zeruak hala nahia, sahats bat gerthatu zen. "Saule". Gy 84. Barthak dire herrian errepirak deitzen; / artho, belhar, sahatsek dituzte gainditzen. Hb Esk 93. Belharren artean muskilduren dira, hala-nola sahatsak ur lasterren hegian. Dv Is 44, 4 (Ol sarats, BiblE sahats; Ker zelai). Agur, gur, gur, gur esanaz, erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei. Apaol 22. Saratzaren enbor biguna adarkiak erazota lez. Arriaga Lekob 29. Arro ta errekarteak sarats lora-zuriak arkolau daizuezala. A EEs 1916, 108. Oraindik negu dala basoan apain dager / saratsa txuria / eta goroldiotan Pasko-lili legun ta / benetan oria. Garbiz EEs 1925, 144. Ixar dizdiratsu bat ortzetik (zerutik) sarats-artera jausi zan. Altuna 91. Erreka-ertzean aize garbia zotala ta sarats zaarrak. Or Mi 25. Sarats ondotik gixon altsubak / eruan dabe obira. Laux BBa 80. Errekondoko sarats ondoan kuzkurturik arri-koskorra jaurtitzeko zai nengoalarik. TAg GaGo 31. Urezko sarats aundi / negarti / zorionezko / zabal baten antzean. Gand Elorri 139. Sarats loretsuz hiblar erleak alatzen ditun auzo-mugako esiak. Ibiñ Virgil 32. Erregiña ta saratsa. NEtx LBB 155. Zelai ta belazen itxitura bezela [...], danean sagats berriak zeudeken. Ataño TxanKan 90. Euskalerrian loretzen jaku / lenik saratsen landare. Ayesta 91. Esan diteke gaztain arbolan / txertatu dala saratsa. Insausti 247.
(Como primer miembro de comp.).
"
Kurutzegiak (sahats-makila zurituak) sortan jarri
"
Elexp Berg.
.
Arnasa bakantzeko, agoan sarats-arbaxta sartu giñenan.
'Brin de saule'
.
Or Mi 14.
Artu zittuzan sarats adaki batzuk eta itxuski antzera sorta bat egindda, asi zan eulijai aupadaka.
Otx 160.
Sarats itzalen kulunera / ta ibai-erroten dunbotsera.
Loram 118.
Sarats-ostoaren antzeko azkon-muturra.
JMB ELG 36.
Uretan, naiz geldia izan naiz lasterra, sarats enbor eta arri koxkorrak iarriko dituzu erleak kokatu ditezen.
Ibiñ
Virgil
108.
Zekor ezigabeok, belarrez, sarats ostoz eta ur-belarrez ez ezik, zere eskuz ereintzetan bildu gari-belarrez ere larratuko dituzu.
Ib. 97s.
2.
saatx
(S; Foix). Ref.: Alth Bot 6 y 10; A (saatx). "(Lilybium marianum), saatsa. Herbe qui pousse après la coupe de blé dans le chaume" Alth Bot 10. "Hierba que brota con el rastrojo" A. "(Herbe qui pousse dans le) chaume, saatxa" Foix (Lhande transcribe erróneamente saats).
3.
saatx
(S ap. Alth Bot 6 y A). "Chaume où partie de la tige des blés qui reste au champ après le sciage" Alth Bot 6. "Rastrojo, residuo de cañas de la mies que queda en la tierra después de segar" A.
SAHASPE
(En casos locales de declinación sing.). Bajo (el, los) sauce(s).
Igela saraspean kantari asi baño len.
'Sur les saules'
.
Or Mi 103.
Orainarte saraspeetako itzalean erdilotan egon diran oloak.
TAg Uzt 99.
Ekin zeon ere txitxarrak saraspeko jardun lazkarrari.
Ib. 74.
SAHATS-BELAR
(saats-belhar L-ain ap. A; saax-belhar S ap. Alth Bot 10 A). "(Letaria glauca)" Alth Bot 10. "Avena loca" A.
SAHATSEZKO (Dv).
"Qui est en bois de saule" Dv.
Priapik babestu ditzala saratsezko segarekin lapurretatik gordez eta txorietatik zaituz.
"Falce saligna"
.
Ibiñ
Virgil
109.
SAHATS-TXORI
(-xori BN-lab ap. Lh). "Nonnette vulgaire" Dass-Eliss GH 1924, 412.
Badu sahats-xoriak sagartxoriaren eite.
Dass-Eliss GH
1924, 412.
SAHATS XURI.
Sauce blanco.
Alatsu zume malgua, iñar nagia lertzun eta osto oridun sarats xuria.
Ibiñ
Virgil
82.
XAHATX
(S ap. Alth Bot
A). (Forma con palat.). "Xaatxa, saule des haies" Alth Bot 22.