Orotariko Euskal Hiztegia

zabalik

zabalik.
1. (gral.; Lar, H). Re.A; Etxba Eib ; Elexp Berg. (Estar, etc.) abierto. "(Con la boca) abierta, aoa zabalik " Lar. "Angostar, [...] itxiagotu zabalik dagoana " Ib. " Leiho, athe zabalik [...] dagoena, [...] . Begia ongi zabalik nuen, [...]" H (s.v. zabala). Cf. AHO-ZABALIK. Tr. Menos usado al Norte. En DFrec hay 60 ejs., todos menos uno meridionales.
Ifernuak idukiren du zabalik ahoa. EZ Man I 87. Zeren zabalik dagoen dohatsuen ganbara. Ib. 129. Arren gurera zabalik idukazu begia. EZ Man II 104. Zure piedadearen atea beti zabalik arkitzen dutela. Cb Eg III 293. Larga zuten txori-artzallea agoa zabalik. VMg 71. Meza esaten dan artean dagoz Zeruak zabalik. EL1 85. Guztientzat daukazu bijotza zabalik. fB Ic I 51. Dendak zabalik eukiteko jaijegunetan. Astar II 74. Badiat uzkian zilo bat / beti hire zerbutxuko, / zabalik diat nahi dianian / hantik sudurra sartzeko. AstLas 40. Turkok ikusi zuen / zabalik atea. It Fab 257. Har ez dezaket pausurik / begiak zabalik baizik. Gy 116. Egia da, zabalik dakarde agua, / baña, gaurdaño danak itxirik eskua. AB AmaE 331. Baita jarri zeruan / zabalik atea. Arr May 143. Beti itxiya gorrotoarentzat, poltsa zabalik zeukan bezela auzoen ez bearretarako. Apaol 31. Munduti nai badau urten / atea dauko zabalik. Azc PB 351. Aoa zabalik, arnasarik artu ezinda. Ag Kr 31. Nere etxeak Leaburuarrentzat eztu giltzik, Joxepiñaxi: beti dezute zabalik. A Ardi 32. [Soñekuak] alde guztijetatik zulatuta, oñetakuak abua zabalik barreka. Kk Ab I 6. Biotz ori dago / beti zabalik / pekatarientzat / itxi gaberik. ArgiDL 162. Maitxo bat jokurako, pianola bat zabalik. Inza Azalp 31s. Han nuen beraz nere panpina, paparoa zabalik. Barb Sup VII. Abua zabalik arrittuta geldittu zan. Otx 24. Zabalik dozuz zerubak. Laux AB 66. Amar milla (10000) baserri ditu oraindik zabalik Gipuzkoak. FLab ( in Munita 10 ). Belarria beti zabalik dago. Or QA 125. Adixkide berriei euki ateak zabalik. Mde Pr 306. Lagaik atia zabalik. SM Zirik 25. Ganbarako berinak zabalik ezarriak zituen. JEtchep 25. Liburua zabalik mahittoaren gainean. Osk Kurl 198. Aspaldi ditu begiak zabalik. Erkiag BatB 129. Denda koxkor bat zabalik zegoala. Salav 86. Erensugea an dago, ao aundia zabalik. NEtx LBB 106. Gaseko giltza zabalik utzi dezala. Lab SuEm 173. Zabalik zegoan portale batean sartu zirala. BBarand 59. Esan biarra dago ibil-leku inguru guztiak tratulariz beterik dagozala [...]. Egunaren ogetalau orduetan zabalik dagoz geienak. Gerrika 253. Neskato batzu [...] aintzinatuak ziren katixima eskuan zabalik. Larre ArtzainE 103. Ikusi ez duenari iger araziko dio zerbait [...], gogoa zabalik badauka. MEIG I 188. Euskaltzaindiaren atarian zabalik dauden ateak. MEIG IV 121.
v. tbn. Mg PAb 96. Zav Fab RIEV 1907, 91. Arch Fab 109. Xe 26. Sor Bar 45. Urruz Urz 22. Echta Jos 310. JanEd II 120. GMant Goi 87. Ox 192. Mok 14. Altuna 14. Enb 86. Tx B II 95. Alz Burr 33. Ldi IL 94. Ir YKBiz 152. JAIraz Bizia 16. Etxde JJ 269. Anab Poli 40. Bilbao IpuiB 153. BEnb NereA 145. Basarri 175. Izeta DirG 29. And AUzta 117. Zait Plat 22. Vill Jaink 52. Alzola Atalak 79. Etxba Ibilt 468. Uzt Sas 331 (291 zabalikan). Xa Odol 315. Mattin 39. Azurm HitzB 56. Berron Kijote 149. Ataño TxanKan 261. Onaind STeresa 47.
(Estar, etc.) extendido.
Nola bere besoak zabalik dauzkan pekatariak artzeko. Cb Eg III 290. Izan bedi gitxienez estaziño bat besoak zabalik. LoraS 129. Txispak armaturik, / bandera zabalik. It Fab 201. Errezau zazpi bidar besuak zabalik. Ur MarIl 6. Juan zitzaion Santuari, bi besuak zabalik. Bv AsL 116. Kurutzean josita besoak zabalik. AB AmaE 390. Eskua zabalik lurrean hedatzen zutela. JE Bur 31. Beti zabalik besoak. Jaukol Biozk 33. Luziper emen dabil / saria zabalik. Enb 63. Yo zak batera, yo zak bestera eskuak zabalik. Ldi IL 30. Arraunak, ego ordez, zabalik. Laux AB 61. Bere hegalak zabalik hegaztin baten pare. Iratz 53. Apaiz antz-antzeko bat ere ikusi genunan besoak zabalik itzaldian. Or QA 51. Sudur-zapi zuri garbiren bat zabalik eta aalik politoen ezarten eban buru-gaiñean. Erkiag Arran 170. Jarri zaite [ganbeluaren] gañean, konkorraren atzean, zankoak zabalik. Anab Aprika 35. Haur prodigoari bethi besoak zabalik dauzka. Larz Senper 36. Eguterara zabalik goldeak zapuizten duen iratzea ematen dutenetan. Ibiñ Virgil 86. Jainko besoak, / barka egoak, / zabalik daude nere gain. NEtx LBB 275. Matrallian eskua zabalik ebala. Etxba Ibilt 468. Gauean, oean ere eskuak zabalik lo egitea oso ona da. Zendoia 188. Besoak zabalik hartu dute kritikoek. MEIG II 55.
v. tbn. Azc PB 296. Echta Jos 219. Ag G 333. A Ardi 89. Balad 191. GMant Goi 60. ArgiDL 167. Inza Azalp 154. SMitx Aranz 146. Bilbao IpuiB 235. BEnb NereA 228. Osk Kurl 97. MAtx Gazt 47. Uzt Sas 262. Azurm HitzB 56. Onaind STeresa 36. Gerrika 274.
(Como segundo miembro de compuestos).
Gero joaten da beso zabalik Pillipe laztantzera. Ill Pill 29. Ermita aldian beso zabalik / utzi zuan ama zarra, / arren begitan ez da faltako / ikusi arte negarra. EusJok II 153. Ara, an, arrizko esi-gañean ego-zabalik / zur'aingeru zaintzallea. Jaukol Biozk 47. Zijoan tokira zijoala, beso-zabalik artzen zuen nunai. TAg Uzt 237. Elkarren etsai bizi dira-ta / gauz onik ez uritarrak. / Mendiyan beso zabalik daude / lizar, aritz, orrikarak. EA OlBe 16. Beso zabalik artuko zaitu, / "Kaixio, mutil" esanda. BEnb NereA 262. Nikanor anka zabalik ebillen, eta astiro. Erkiag BatB 98.
v. tbn. MMant 111.
2. (Estar, etc.) extendido, difundido, esparcido.
Zureak [errañuak] gau ta egun dakustaz / zabalik mundu guztira. AB AmaE 195. Ardi ta auntzak bere badodaz / ortik zabalik basoan. FEtxeb 77.
3. "(B), (estar) con desahogo" A.
4. (Estar, etc.) tendido.
Azken hatsa eman zuelarik Larzabalek, ezarri zuten, berak aintzinetik eman manutik, ez ohe batean, bainan bai lur hotzean zabalik. Larre ArtzainE 250.
XABALIK, TXABALIK (Formas con palat. expr.).
Auditorio guzia, aoak txabalik [...] egon oi zan. Cb EBO 60. [Txoritxo] guziak aoa txabalik eta piauka berari begira jarri zitzaiozkan. Arr GB 60.
Agoxabalik orrako or dagon / mitxirrika goiztarrari / iñarrausi bat emanen diot, / bertan baititake jalki.Or Eus 75.
XABAL-XABALIK (Forma expr. de zabal-zabalik).
Begiyak xabal-xabalik adar / billuzi baten gañean / egoten zera, txantxangorriya, / negarrez udazkenean. EA OlBe 11.
ZABAL-GURUTZATURIK. Extendido y en cruz.
Oraindo Amaren sabelean zengozala, ifinten zinian besoak zabal-krutzeturik, zeure Aitari erreguka gu gaiti. MisE 11s.
ZABAL-ZABALIK.
a) (G-azp, AN-gip ap. Gte Erd 301; Lar, Añ, H). (Estar, etc.) abierto totalmente. "(De) par en par" Lar y Añ. "Leiho, athe [...] zabal zabalik dagoena" H. "Atea zabal zabalik dago (G-azp, AN-gip)" Gte Erd 301.
Ara non dakuskidan zeruak zabal-zabalik. Lard 489. Hendaian nago zoraturikan / zabal-zabalik begiak. Iparg 347. Beartsu guztientzat zabal-zabalik eukazan beti iauregiko ateak. Ag AL 143. Begiak zabal zabalik zituela. Goñi 52. Bai-eguan Prakerre begijak zabal-zabalik. Kk Ab I 47. Zure errukiaren ateak zabal-zabalik ikusi-ta. ArgiDL 36. Gelaleioa zabal zabalik utzi ninan. Or Mi 30. Kaiman bat, aoa zabal zabalik. JAIraz Bizia 48. Begi margulak zabal-zabalik. Mde Pr 152. Ate guziak zabal zabalik / biok noranaira joanik. Basarri 34. Belarriak zabal zabalik. Osk Kurl 101. Zabal-zabalik ikusi eban ate-unean zear. Erkiag BatB 52. Zabal-zabalik dago / gure atadia. NEtx LBB 335. Ta zuri, nere biotza zabal-zabalik. Ib. 80. Begiak zabal zabalik izaten dituzte. MIH 302. Zabal-zabalik baitaukagu [bidea] . MEIG VI 118. Ateak zabal-zabalik ez zeudelarik. MEIG IX 60.
v. tbn. GMant Goi 74. Jaukol Biozk 31. EA OlBe 22. Ugalde Iltz 17. Berron Kijote 176.
(Estar, etc.) extendido; repantigado.
Zegaiti bera ezta etzingo / oean zabal-zabalik. Lazarraga A14, 1182v. Daukanak nun jarri jarten da, eta dago zabal zabalik [mezan] misterijorik ikaragarrijenak egiten dirian artian. Astar II 198. Plaga orrexek gaur zelan daukan / zabal-zabalik saria. AB AmaE 69. An egozan zortzi beso neuk esaten neuena egiteko, zabal zabalik. A BGuzur 143. Kaio zuri lumatsuak, egoak zabal zabalik. Ag Kr 153. Ollanda ta ollaskoak otarretan edo lurrean zabal zabalik. Ag G 84. Bere orritxo legun-bigunak / ipinten zabal-zabalik. GMant Goi 63. Zuzen zerurontz egan-eiteko / zabal-zabalik egoak. Jaukol Biozk 90. Matxin an dago zabal-zabalik / erakutsiaz okotza. "Tumbado" . Or Eus 172. Besoak zabal-zabalik bere ugazama besarkatu nai izan zun. Etxde AlostT 93. Zangoak hala loturik non zabal-zabalik egin daitezen. Mde Pr 78. Ardiak urten egien iztarrak zabal-zabalik ipiñita. Bilbao IpuiB 176.
b) Abiertamente, francamente. " Zabal zabalik erran deraut " H.
Eta dagoz zubei burlaz eta barrez zabal zabalik. Astar II 38.
c) "Anchamente" Etxba Eib.
Itsaso gaitza aldean / uhainak zabal-zabalik. / Bertze aldean ageri / zelai luzeak ederrik. Etcham 44.

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus