Orotariko Euskal Hiztegia

ukarai

ukarai.
Tr. Usado desde mediados del s. XVII por autores septentrionales y navarros; en el XX tbn. lo emplean algunos occidentales cultos. Además de uk(h)arai (única var. documentada hasta los últimos años del s. XIX), hallamos ukharei y ukhari en Prop, uk(h)arei en Prop y So Egilea, uk(h)are en J. Etchepare, Lafite, Othoizlari, ukai en Anabitarte, Olabide, J. B. Etchepare e Ibiñagabeitia, uk(h)aire en Egunaria y Herria, y ukaai en Barbier.
Etim. De *uka- (designación del brazo o de alguna parte de él) y garai; cf. bekarai 'ceja' (de *bet-garai).
Onom.: Ucaray Uacoyçça. (Irache 1339, topónimo) Lac VM 40.
1. (L, BN, Ae, Sal, S, R; O VocPo, Lar, Hb, H; -kh- SP, VocBN , Hb, Gèze (ü-), Dv (S), H), ukaai, ukaire, ukare (AN-burg, Ae; -kh- BN), ukarei, ukari (L, S), ukai (BN-baig, S; -kh- Hb) Ref.: VocPir 253; A (ukarai, ukhare); Mdg 163; Lh (ukhare); Lrq /ükhái/; Satr VocP (ukai); Iz R 405; ZMoso 69; Echaide Nav 144; EAEL 283 .
Muñeca. "Poignet" SP, VocBN, Gèze, Dv y H. "Muñeca de la mano" Lar. v. eskumutur.
Oina, kaizuz, nolako? / Ikuslen gogarako: / Ukaraia, besoa, / Arhan-lil' itxurako. O Po 27. Ukharaietako burdiñak laxatzen zituzun. AR 253. Ürrhe, perlak ere beharrietan ta ükharaietan. Egiat 238. Lozkizu [mandamentu gebek] ukaraietan zerbait zintatan. (5). LE-Ir. Ukharaietan olha bilhatzen darotate beilariek, eta ezin kausi. Dv LEd 166. Hirriskatzen zutela ukharai edo beso bat hautsia izaitea. Elsb Fram VI. Bethi bere kotoinezko kapa mehearen azpian baitzaukan bere ukharei eskurik gabea. Prop 1892, 74. Begia erne diat eta ukharia azkarra. Prop 1896, 36. Ukaiak piska bat aldendu biar dira esker-eskubira eskuak zabalian erabiltzeko. Anab EEs 1920, 70. Zer esku-muthurrak eta ukaaia, zure makilaren buruan, Ñakero! Barb Sup 183. Makila ükaldü batez hautse zeron ükaraia. Const 26. Logunak, ukaraiak eta belaunpeak ubendustatu zitue. A Aezk 188. Ukarea moztera utz nezake, gizon hura ez dela eskualduna. JE Ber 47. Makhila ukharetik dilindan. Lf Murtuts 41. Etziramon goxoa nun, ukaraiak igurtziz. Or Poem 547. Ukhareetan bazituen zain dobleak. Othoizlari 1954, 22. Behin behar izan dut hain azkarki tiratu (hagina atheratzeko) non ukairea behartu baitzait! Egunaria 16-9-1958 (ap. DRA ). Eskuak gibelean estekaturik ukaretarik dilingan egona zian orenak eta orenak. Gazte 1959 (1), 5. Ukai mehe bat ziria bezain idorra. JEtchep 83. Min egin zidan buruan ukharaiko hezurgiltzaz. Osk Kurl 87. Galerna ala galernatik kanpo izaitea herria, egiten du herriaren buruzagiak, herriko buruzagiaren ukareiak. SoEg Herr 7-6-1962, 1.
2. (R-is; Lar Sup; -kh- Ht VocGr 405, Arch VocGr, Hb) Ref.: ContR 522; Iz R 312 .
Puño. "Poing" Ht VocGr y Arch VocGr. "Ukarái, puño" ContR 522. v. ukabil. .
3. (-kh- Dv), ukai (B ap. A). "Antebrazo" A. v. ukain.
4. Codo (medida de longitud). v. ukondo (3).
Irureun ukai luze, berrogei ta amar ukai zabal. Ol Gen 6, 15 (Urt, Dv, Ur beso, Bibl ukondo; Ker eun eta berrogei ta amar metro luze). Emezortzi ukarai luze. Ol Ier 52, 21. Elurrez eta zazpi ukaraiko jela lodiz estalita. Ibiñ Virgil 101. Illobiak artzen zizkion iru ukaiak ezik, etzun beste lur-unerik. Ib. 41.
UKARAI-BURDINA (-kh- Dv A). "Ukarai-burdinak, [...] menottes" Dv.
Irakhasmena da erhoarentzat zangoetan oin-burdinak bezala, esku eskuinean ukharai-burdinak bezala. Dv Eccli 21, 22.
UKARAIKO MONTRA. Reloj de pulsera.
Bet-betan eskuetarat jin zaiote ukaireko-muntra urhe bat. Herr 18-8-1966, 2.
UKARAI-MULO (-kh- Dv, A). Puño.
Batek laguna jo badu harriaz edo ukharai-muloaz. Dv Ex 21, 18 (Ol, BiblE ukabil(l)ez, Bibl ukamilaz; Ur, Ker ukabil(l)ka). Ukharai-muloaz gogorki hari zarete joka. Dv Is 58, 4.
UKARAI-UZTAI. Pulsera.
Orduan sudur-usteia ezarri diot, eta ukarai-usteiak besoetan. Bibl Gen 24, 47 (BiblE eskumuturrekoak ).

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus