udare
Onom.:
De la vinea de Udal Ondoa. (1200) Arzam 417.
Otra pieça en Udarelaça. (1290) Ib. 417.
El peral de Açquonarro Udare. (1290) Ib. 417.
1.
(G, AN-egüés-arce-ilzarb, L-ain, B, BN-baig, Sal; IC 442v, SP, Urt II 100, Ht VocGr 405, Lar, VP 91r, Arch VocGr , VocBN, VocCB , Foix ap. Lh (ü-), Dv, H, Zam Voc (G), ZMoso 70),
udari
(Añ (G), Arch VocGr , Gèze (ü-), H),
udara
(G-nav),
udere
(AN-ulz-olza),
urare
(VP 93v),
urdare
(G-goi-to),
urdere
(AN-ulz). Ref.: Bon-Ond 150; VocPir 670; A; EI 383; Lh (üdare); Iz Als (udara), Ulz (udéria), IzG y To (urdare).
Pera. "Udare umuak, poires mollies" SP (s.v. umua). "Aniciana, Itali udárea" Urt II 100. "Bergamota, udare,
madari bergamotarra" Lar. "Mosqueruelas, peras, udare, madari arretxo goxo batzuek" Ib. "Peraza, udare, madari txertatua" Ib. "[...] udare umoa, [...] poire mûres" H (s.v. umoa). v. 1 madari.
Frutaldietako sagar, udare, txermen, mats ta beste jan-gai guziak.
Mb IArg I 119.
Saski bat udare.
(134).
LE-Ir.
Udarea, sagarra, / esnea ta gazta.
Echag 95.
Basoko udare, gaztañ, intxaur, sustrai eta neguan bearko zituen janariak bere semetxoarekin batera billtzen.
Arr GB 62.
Jelatiak galdu dizkigu babak ta udariak.
Sor Bar 23.
On dela konserbatzea udare edo mandaritto bat.
Elsb LehE 19.
Goiko kutxan daukat nik iretzat gordeta udare andi andi bat.
Ag G 77.
Hoik udare ederrak, hoik sagar ederrak!
Barb Sup 158.
Mundu guzia ikaratzen uan zugatzean udarea bezala.
Or Mi 94.
Garisti udariak ta ez dira urtsuak.
MendaroTx 67.
Muttiko pollitari udareak eskainiz.
JE Ber 31.
Zuaitzak egiten ditu ogia, sagardoa ta olioa; berak egiten ditu [...] urdarea ta pikoa.
Munita 16.
Udare bat eta bina galleta.
Anab Poli 93.
Ipar-amerikarren tresnek salatu dute lurrak udare baten irudia duela.
(In Zait Plat 58
).
Badakizu zer gertatzen zaion sagar edo udare elduari.
MAtx Gazt 18s.
Ondo bakarrak ez ditzake iñola ere eman Krustumi ta Siriako udareak ezta eskubeteko madari aztunak ere.
Ibiñ
Virgil
84.
Iratzea betheko denean udarez, / zezen xuria erditzen denean xahalez.
Balad 65.
Udara batean, Ermentariko baratzan urdare bikañak zeudeken elduta.
TxGarm BordaB 68.
v. tbn. Izt C 2. Bil 159. A Ardi 66. Zub 70. Ldi UO 41. Lf Murtuts 8. And AUzta 139. Osk Kurl 146. Salav 27. NEtx LBB 40. ZMoso 62. Larre ArtzainE 95.
(G, AN, L; Lar, Dv, H),
udari
(BN-baig; Añ (G), H),
udera
(V-oroz),
udere
(AN-araq-ulz),
ugare
(AN-arce). Ref.: EAEL 400.
Peral.
Udareak xertatzen dira hola.
Dv Lab 388.
Arhan, sagar, udari, gerezi, merxika; / Lorez emokatuak baitaude gaindika.
Erramouspe Eskual
16-7-1909, 4.
Otza badijoa / etxetik igesi: / piztu dira udare, / sagar ta gerezi.
Jaukol Biozk 93.
Fruta-arbola guztietatik dauzkazu an: sagar-mota asko ta onak [...]; iñun ez bezelako urdare edo txermenak.
Munita 64.
Inguruan bazituan intxaur-arbol, gerezi, udare, melokotoi eta aranak.
Salav 12.
Orduan ostoberritzen dira / sagarrak da udariak.
Uzt Sas 185.
Inguruko gerezi, udare, ardo-muxika ta marrubi-sallen berri ere, banekiken ongi.
Ataño
TxanKan
67.
[Elorri zuria] udarearekin ere txertatzen da.
Ostolaiz 122.
v. tbn. AZink 29. Zendoia 197.
2.
(A),
udari.
"Creen algunos que éste ha debido de ser el nombre de la fruta en general"
A.
Orobat ardaoak izan biar dau matsaren uragaz eginak, eta ez madari, sagar edo beste udariren baten uragaz egiñak.
msOñ 198v.
Udare idorra da gaztena.
JE Bur 77.
Zuhamu eder bat da hau, ostoa musker [...], udarea ilhar lekaren itxurako.
Ib. 85n.
Alako azalkizunak Platonengan irakurri-ala, Pitagoraren aziak eta udareak arkitzen ditugulakoan gaude.
Zait Plat 72.
Eztu atsedenik urtea udarez (igaliz) gainezka [...] ikusi arte.
Ibiñ
Virgil
92.
3.
Bombilla.
Elektrika udareak egin du bide geroztik.
Herr 12-9-1957, 4.
Urteka 30 libera pagatzen zituzten hamar bujitako lanpa edo udare bakotxarentzat.
Egunaria 7-11-1971 (ap. DRA
).
UDARE-ALE.
"Udareale, fruto del peral" A (s.v. ale).
UDARE-ARBOLA (G-to-bet, AN-5vill-araq; VP
91r; -arbole AN-gulina-erro, Ae, Sal)
Ref.:
EAEL
400
.
Peral.
Udare-arbolian.
Sor Bar 17.
Apaizak zeukan udare-arbol ederra alerik gabe utzi zioten.
Anab Poli 90.
UDARE-ARDO
(-arno Dv, H; udararno O-SP SP). "Udar arnoa, [...] poiré, cidre fait de poire" O-SP 224s.
UDARE-HAZI.
Semilla de peral.
Gaztaina, sagar eta udare haziak eraitea.
Dv Lab 204.
UDARE-BARATZE.
Huerto de perales.
Egi, or zeudek txikitan gure / jolasketako bazter maitiak: / udare-baratz, igari-leku, / txori-muño ta kilker-tokiak.
EA OlBe 31.
UDARE-KUKU.
Antónomo del peral.
Udare ondoak lehertzen zaizku [...]. Etsai bat badute izigarria. Udare-kukoa, erdaraz l'anthonome du poirier
.
GAlm
1959, 66.
UDARE-SAGAR
(AN, B; Lar, Dv, H; udari- Añ (G), H). Ref.: Lcq 85; A (sagar, udare-sagar). "Pero, fruta" Lar y Añ. "(Pyrus malus), subvariedad ocal o pera manzana" Lcq. "Jauda negra, manzana negruzca y pequeña" A.
Udare-sagarra, errege-sagarra, elgieta, libra-sagarra [...], ta orla beste asko.
Sor Bar 30.
Udare-sagarra, ahotik ezin utzia.
Gatxitegi Laborantza 117.
(Ref. al árbol).
Frut onik ez dakarren udare-sagar ederraren erakoa izanen da orren konfesatze guzia.
Mb IArg I 279 (tal vez 'peral o manzano').
UDARE-XURIKIN.
"Udare xurikina, pelure de [...] poire" H (s.v. xurikina).
UDAREZKO.
"Qui est fait de poires" Dv.