Orotariko Euskal Hiztegia

Azpisarrerak (20)

maisu

maisu.

Tr. Propio de la tradición meridional. La forma maixu, aunque empleada ya por Larramendi, no es muy frecuente hasta la segunda mitad del s. XX, en que se hace tan usual como maisu. Emplean maesu Zuzaeta, Astarloa, J.J. Moguel (BasEsc 79) y Uriarte, y maexu Arrese Beitia (en alguna ocasión). Hay además maiso en Udarregui (112), maizu en HondarSerm (140) y meisu (reflejando la pronunciación popular) en Azkue (BGuzur 129). En DFrec hay 87 ejs. de maisu, meridionales, y 52 (1 septentrional) de maixu.

1. (V, G, AN; Lar, VP 58v, VocCB , Dv (V, G) , H, Zam Voc), maixu (V, G, AN-larr-5vill; Añ), maizu (G-bet), maiso, maixo (AN-5vill), maesu (V; Lcc (<-ss->) , H), maexu, maxu (G-goi-azp-to, AN-larr), meisu, meixu (V-ple-ger), mesu (V-ple), mexu (V-ple-ger) Ref.: A (maisu, maesu); EI 99; Iz ArOñ (máixu); Elexp Berg (maixu); Gte Erd 60.
Maestro, profesor, (en gral.) que enseña, instruye (ref. únicamente a varones). "Preceptor" Lar. " (Maestro de) armas, eskilimiako trebaria, maisua" Ib. "Rabino [...] juduen maixua" Añ. " Maixotoko [sic] artu zaitut (AN-5vill)" Gte Erd 60. v. errient, irakasle, erakusle, maistru; cf. maistra.
Euren maisu eta kura iaunak dotrinea irakatsi al leien. Cap (ed. 1893) pról.. Nik bildu maixu guzien lorea. Lar SAgust 4. Bere maisu andi Seneca. Mb IArg I 83. Nobizioen maisuak esan oi zuen. Cb Just 117s. Elexa Ama Santeak maisuak baditu eranzuten jakingo dabenak. Cb CatV 29. Maesu Dibinoa. Zuzaeta 52. S. Ignazio Loiolako arima maisu andijak. Mg CO 34. Elizako maisu edo erakusle andiak. Gco I 389. Alango Maixuak ezin irakatsi eukean ezpada alako oraziñoa. Añ MisE 20 (EL1 196 maisu). Bekatuaren eskolan maisu andi izan diranak. AA I 590. Eginik Jesu Kristo gure Jaunak amabi Apostolubak mundu gustiko Maesu. Astar I 23. Maixua, dakigu, itzegin eta erakusten dezuna zuzenki. Oteiza Lc 20, 21 (Brunet, Or, IBk, IBe maisu; He, Dv, Leon nausi, Ol irakasle). Irakasla edo maesu bat. Ur MarIl 35. Gramatika erakusten ziarduan maixu bat. Aran SIgn 49. Legoak maisu jartzen. AB AmaE 240 (112 maexu). Gaixoak ez du izan Inazio beste maisurikan. Apaol 48. Erriko irakasla edo maisuaren bitartez. Ag Kr 151 (65 maixu). Maisua onena izan ditela. A Ardi 18. Maisu geienak kastillanuak. Tx B II 169 (B 215 maixu). Baña, O Sabin maite, / maisu jakintsua! Enb 79 (163 maixu). [Aurrak] bazkalduko dute, maisuak lagun dituztela. EAEg 7-11-1936, 240. Lenengo maisuak ez-baiña Gramatiku deritzenak irakasten dutena. Or Aitork 25. Ipiñe abade barik eta maixu barik gelditu zan. Akes Ipiñ 9. Lizenziatura ta Teologi-maisu mail berriak. Gazt MusIx 57. Errian dantza-maixurik izan ezkero [...] dantza polita asma lezakete. NEtx LBB 319. Santa Teresak Elizako Irakasle, maixuen artean lerrotzea merezigarri ebala. Onaind STeresa 125 (='Doctores de la Iglesia'). Uste osoan esaten nion dana, maisu bat banintz bezela. BBarand 47. Maixu burgales bat geunken. Gerrika 21. Coromines maisu eta adiskidearen liburua. MIH 394n.
v. tbn. Oe 105. Ub 78. fB Ic I 44. It Fab 170. CatBus 21. Izt C 35. Lard 429. BBatzarN 197. Bil 171. Xe 159. Bv AsL 67. Urruz Urz 60. Arr May 45. Azc PB 253. Itz Azald 80. Goñi 85. Iraola 91. Garit Usand 11. ArgiDL 27. Mok 5. Kk Ab II 107. Ir YKBiz 439. Mde HaurB 45. Anab Poli 95. Erkiag Arran 89. Arti Tobera 287. Vill Jaink 35. Osk Kurl 143. Alzola Atalak 115 (113 maixu). Uzt Sas 128 (24 maixu). Berron Kijote 170. Ataño TxanKan 64. Onaind STeresa 123. Maixu: Eguzk GizAuz 64. SMitx Aranz 33. Munita 32. In SM Zirik 96. Bilbao IpuiB 149. BENb NereA 99. Basarri 52. Gand Elorri 7. MAtx Gazt 28. Lopategi in Xa Odol 335. Etxabu Kontu 9.

(Aplicado como título a profesores, estudiosos o tratadistas).
Maisu Avilak zion bezala. Cb Eg III 355. Maisu Lagunak marrazkiz apaindutako liburua. "El doctor Laguna". Berron Kijote 203. Asierako mezea Daza maixuak emoten dau. Onaind STeresa 69.

Sabio, científico.
Igeldoko maisuak ala ziyon bi egun lenagotik. Iraola 116 (hablando del meteorólogo). Gizon abilla zan eletrika / sortu zuben maisu ori. Tx B II 115.

2. (V-gip; Añ), maixu (V-gip; Añ), maesu (Lcc (<-ss->)) Ref.: A; NEtx (comunicación personal); Elexp Berg (maixu).
Párroco. "Cura de iglesia, elexako maesua" Lcc. v. elizmaisu.
Ekarri zan etxera / abade maisua. Azc PB 279. Urrengo igandean Santa Marinako"Maixuak" sakristira eraman zuan. NEtx LBB 59.

3. (L-côte ap. A; Lar).
(Ref. a diversos cargos o puestos en un barco). "Arraez, maestro de embarcación, barka-maisua" Lar. "Patrón de barco" A.
Olaa olagizonarentzat, eta barka barka maisuarentzat. RIs 67. Gero txalupa maisuakaz batera osteratu bear izaten eban Talara. A BeinB 86. Ontziko maisu gaztea. (V-ger). Balad 136. Arrantzale maisuak garaitu ditik ugiñ aserreak. 'Maître pêcheur'. Or Mi 82. Len duan malla, Itxas-gudarozteko maisua; opa zaion malla, Itxas-gudarosteko laguntzallea. "Maestre de la Armada". EAEg 12-12-1936, 527.

4. Director (de orquesta, de coro). "Maestro de Capilla, ostabaz maisua" Lar.
Gauoneko kantak [...]. Iminirik otsankidan Don Pedro Estorki Maisu otsankidariagaitik. Ulib (in FrantzesB II 33 (en la vers. castellana"Maestro de Capilla")). Beren kapillako maisu D. Pedro Albeniz jaunak soñuban ipiñiak. Echag 105. Kantua dantzut gozotsua ta garbia [...] beti zoragarri ta ondo neurtua maisu iakitunaren eskuagaz. Ag Ioan 220. Oiutegiko maisu izateko. A Ardi 88.

Músico (usado tbn. como título).
Solpea ez da nerea, ez dakit orren beste; baña Probinzian diran maisurik pamatuenai eragin diet. GavS 7. "Donostiar abeslari-bazkun"-eko neskatilla ertilari bikañ-bikaiñek, Esnaola maisuaren artezkaritzaz abestu ezkero. Garit Usand 33. Escudero maisuak esan digu. MIH 153 (tít.).

5. "Maestro de ceremonias, zeremonien maisua" Lar.

6. +maixu, maixo (V-gip).
Maestro en un oficio. " Armerixako zazpi ofizio nausiñetan baziran maixo onak gure artian" Etxba Eib.
Erri bakoitzean izango dira lankintza guzietan maisu ta langille onak. AA II 82. Zortzi langille maisu. Echag 142. Maisu aditu aspaldikoa, / langille pare bagea. Ib. 141. Jardiñetako maisubak. Ib. 59. Deitu zuten Maisu andi Don Mariano Lascurain Mutrikukoa, beraren buruz egiña izan zedin ekida aiñ ospatsua. Izt C 83 (cf. infra MAISU HANDI). Argin-maisua. Ib. 470. Ez det uste iñun ere / dagoala maisurik / bere aprendiz-urtiak / pasa gabetanik. Noe 22. Argin-maisu onenetaikua. Kk Ab II 176. 20 izkillu-zai maisu izendatzeko leia-deia emanaz. "Maestros armeros". EAEg 24-10-1936, 123. Lenen-mallako landolako maixu. "Maestro de fábrica de primera". Ib. 28-10-1936, 158. Maisuaren lanak peoiaren lan sariakin eragiñez. AZink 140. Baserritar eta lan-maixuen bizibidea. MEIG IX 132 (en colab. con NEtx).

(Usado como título). Maese.
Maisu Juan Barberuba. Mg PAb 62 (v. tbn. maisu Juan en Basarri 48 y MIH 168). Maisuba, bedeinkatu daigun maija. Ib. 56. Metallu au agertaratu zeban maisu Florezek. Izt C 464. Maisu Anbrusi ta semea. 'Maître'. Or Mi 6. Bere lagun maisu Nikolas bizarlariari. "Maese Nicolás". Berron Kijote 73 (32 maixu).

Artista plástico, escritor, etc., destacado, magistral. Cf. supra (4).
Pintura antxinakoak, tallu maisuenak. Ag Ioan 274. Orren maisu aundiaren [Kirikiñoren] parera igotea ezta ain errez. Vill (in Bilbao IpuiB 7). Gure ele-maisu zanaren ilburuko lana esan diteken au. Gazt MusIx 52n. Bertsolari geianak, Txirrita beren maixu aundiarekin. Salav 45. Orixe baino lehenago izan ditugun prosa-maisuek. MIH 356. Gaurko euskal prosak dituen maisuen artean. MEIG II 55.

" Lan orretan maisu zara, dans ce travail vous êtes maître-passé" H.
Eurai iñardun ta ekiñaz maixu egiñak zagoze. Añ LoraS 88. Bi gauza oietan maixuenetakoa zala. Aran SIgn 98. Oraiñ baña, nik dakit Jose zu maisua / orretan [lapurretan] zareala eta ez kokua. AB AmaE 324. Baina guztiak dira maisuak / egiten soka-dantzea. Azc PB 116. Gaur argatikan ezagutzen da / aizkolarien maisu. EusJok 143. Billabonan da probintziyako / pelotariyen maixua. Tx B I 25. Gu beti berriketan, / ortan bai maixuak. Olea 192. Osaba Brauliok, [azaria zulotik] aterako zuala. Gauz oietan maisua zan. JAzpiroz 139. Egiteko zail horretan, maisu ageri da beti Aita Bilbao. MEIG II 131.

7. Cirujano.
Ezagutzen du maisuak lanzetaz ez idikitzera barrena emango diola andidurak. AA III 597.

8. Jefe, máximo responsable.
Gure Balentin ango [Manilako] maisuak / obispo nonbratu dute. Xe 373.

9. maizu.
Mayoral. v. ARTZAIN-MAISU, maizter.
Ez txirulaz soilik, aotsez ere maizuaren beteko zaitugu. 'Magistrum'. Ibiñ Virgil 46.

Criador.
Arkadiko maizuak billatu bidea. 'Magistri'. Ibiñ Virgil 113. Bietarako zaldi gazte, bero ta lasterkaria billatzen dute maizuek. 'Magistri'. Ib. 96.

ARTZAIN-MAISU.
Mayoral.
Orregaitik artzai-maizuek [sic] ur goxoetan garbitu oi ditute artaldeak. Ibiñ Virgil 103 (93 artzai-maixu).

AUZI-MAISU
Bilbaoko Auzitegiko Auzi-Maisu zan Maza Fernandez'dar Ildebontsa. "Magistrado". EAEg 10-3-1937, 1241.

ESKOLA-MAISU (Lar, Añ, H; e. maixu V-gip) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg.
Maestro de escuela. Tr. Documentado sólo en autores meridionales.
Eskolamutillak baño eskolamaisuak ori obeto jakin bear dutela. Cb EBO 20. Benefizio eta kapellaniek izan ditezela eskola maisuenzat. IntzOnd 133. Elizara ta Eskolara, Apaizak eta Eskola-maisuak erakusten duena ikastera. Ub 197. Eskola maisu billautzar a. Mg PAb 218. Agindu die eskola-maisuai egiteko au bera. AA III 408. Eta bertako eskola-maisuarentzako urtean eun ta berrogei ta amar dukat. Izt C 452. Iminteko eskola maisuben [...] Eskola normal bat. (1864). BBatzarN 199. Zarauzko eskola-maixu Jaunak. Aran SIgn II. Ura eskola maisu zan. Sor Gabon 57. Eskola maisu on bat. Arr May 44. Eskola-meisu izateari istea. A BGuzur 129. San Kasiano Obispo jauna, / eskola maisu entzuna. (V-ger). A CPV 1126. Aizarnan eskola-maisu ta organista. Or SCruz 95. Eskol-maisu ona, / jakituri aundiko gizona. MendaroTx 270. Erriko eskola-maixuba. Kk Ab II 147. Eskola-maisuak aurraren len-saioak gidatzen ditu. Vill Jaink 180. Eskola-maixu ta sekretario ere ura izango zan Espinalen. Uzt Sas 353. Bazuela Arrue eskola-maisu eta langile amorratuak itzulpen lanetarako ixuria. MEIG IV 131.
v. tbn. Urruz Urz 33. Azc PB 340. Ag Kr 60. Enb 163. Munita 30. Arti Tobera 263. Erkiag BatB 24.

Maestro, hábil en alguna actividad.
Batzuek eskola-maisu andiak dira neskatx zoroak ezkontzeko itzaren goxoarekin engañatzeko. AA II 223.

GILTZA MAISU.
LLave maestra.
Gurutze Santua da neretzat zeruko atearen giltza maisua. Cb Eg III 309.

GUDA-MAISU.
Jefe de operaciones.
Juan Perez Auziondo, Guda Maisua Noaingo batallan. Izt C 496.

MAISU HANDI.
Gran Maestre.
Don Alonso Bergaz maisu andi San Fernandokoak. Izt C 49.

MAISU EGIN.
Alardear de sabiduría.
Sosik ez eta ala ere, guziei mesede egiten ziolakoan maixu egin nairik bere inguruan. Berak zekian nola egin bear ziran gauza guziak eta besteak mendean bear zituan. NEtx LBB 72.

MAISUENERA, MAISUENETARA.
A donde el maestro, a la clase impartida por el maestro.
Parbuluak laga ta maixunera aldatu ginduezan. Etxabu Kontu 11. Jaunartze nagusia egin arte ibilten giñan mojakin. Gero, maixuenetara. Ib. 93.

MAISU-ESKOLA.
Escuela primaria.
Guri maixu-eskola oso gogorra egin zitzaigun. Erdelduna maixua, eta guk tutik ez erderaz. Insausti 70.

MAISU GISA.
Magistralmente, con maestría.
Maixu gisa ari da emen gure santua, idazkera ere zerbait aldatuz. Onaind (in Gazt MusIx 154).

MAISU-IKASLE.
(Pl.). Maestro y discípulos.
Izketa onetan maisu-ikasleak ziarduten bitartean. Lard 377.

MAISU-IKASTETXE.
Escuela de Magisterio.
Irakasle izan zan Maixu-Ikastetxean. Alzola Atalak 72.

MAISU-LAGUN.
Compañero de magisterio, colega maestro.
Maisu-laguna auzixka batean garai ba zitzaion. Or Aitork 22.

MAISU-LAN.
Obra maestra.
Hizkuntza landu klasiko edo berrietan dagozen maisu lanak. Mde Pr 245.

MAISU-MAISTRA.
(Pl.). Maestros y maestras.
Elizea, ikastola, maixu-maistren etxe, umeen jolas toki ta abar egitea. Etxabu Kontu 225. Neronek ezagutu ditut maisu-maistra euskaldun franko gure artean. MEIG IX 32s.

MAISU-MINTEGI.
Escuela de Magisterio.
Maisu-Mintegi bat (Seminario de maestros, Escuela Normal) sortzeko asmoa. A Y 1934, 17.

MAISU-NAGUSI.
Jefe de obra.
Aralarko meatzean kobre ateratzen ari zan maisu-nagusia, amasei langillerekin. Izt C 69.

MAISU TXIKI, MAISU TXIKER.
Maestro de los primeros cursos.
Eskolan ikasi nikan Fleury, maisu txikiyakin. Iraola 100. Oneek [gaztetxuak] jarten zituan txikiagoen maisu txikertzat. Erkiag BatB 41.

MAIXU.
(Con matiz ligeramente despectivo; sólo incluimos aquí los ejs. claros de palatalización expresiva).
Orreik dira irakasle nagusi; emengo maixu txikiok doixtarrak diñoena barriro esaten baño eztakie. Eguzk GizAuz 40. Maixuak mintzatu direnez gero, ez dut nik zer esanik. MEIG III 152.

ZIGOR-MAISU
[Sokadantzan] lau gizon aietan Iztueta zaldibiarra, zigor-maisu, puntuak ematen. Beste irurak bertsolari zitxinan. Or QA 189 (el ed. explica zigor-maisu como"erakustaile (zigorra eskuan duela)").

Orotariko Euskal Hiztegia