Orotariko Euskal Hiztegia

laido

laido.
Tr. Propio de la tradición septentrional ya desde Dechepare. Se encuentra tbn. en Lizarraga de Elcano y en algunos autores occidentales cultos a partir de finales del s. XIX. En DFrec hay 8 ejs., 7 de ellos meridionales.
Etim. Préstamo románico; cf. cast. ant. laido 'ignominioso, torpe', etc.
(AN, L, BN, S; SP, Urt IV 91, Ht VocGr 348, Lar, Izt, Arch VocGr , VocBN , Gèze 297, Dv, H, VocB). Ref: A; Lh; Lrq.
Afrenta, ultraje, escarnio, ofensa, ignominia, deshonor. "Déshonneur, ignominie" SP. "Afrenta" Lar e Izt. "Desdoro" , "deshonor", "baldón", "ignominia" Lar. "Opprobre, outrage, déshonneur. Urtheen laidoa (Gy)" Dv.
Gaixteria egitia laido dela dakizu. E 217. Zuk ni laido handiz betheren nuzu / othoitzen nitzaitzu, niri uztazu. Ib. 205 (v. tbn. en contexto similar EZ Man I 72, Hm 63, Jnn SBi 26 laidoz bete). Ene gaizki egitiaz enek laido lukeite. Ib. 219. Bezti adinzát, ageri eztenzat hire billuzgorritasunaren laidoa. Apoc 3, 18 (He bulhuztasun ahalkagarria). Guarda nazazu / kalte eta laidotarik. EZ Eliç 219. Pilatusek hunelakatua erakhustean iuduen artean eman zeratzun laidoa gatik. Harb 295. Hobe da laido labürra ezen ez damü lüzea. Bela 31. Dohatsua da gizona / hunelako haurrekin; / etsaiok eztuke plazan / ithoko laidorekin. Hm 142. Den trufamendurik, laidorik eta mespreziorik handiena merezi dudala. SP Imit III 52, 2. [Mariak] zerutik izan zuen / mezu dibinoa, / ez zuela izanen / agorren laidoa. 67. Eta laidorekiñ geldituko aiz. Ch III 6, 4 (SP geldituko aiz ahalkaturik). Behar duzu fermuki deliberatu afruntu eta laido handiagoak oraiño sofritzera. He Gudu 85. Egiten zituzten egin ahal guziak [...] heien laido handitan gerthatzen zirela. Lg I 231. Izanen zela laidoz estalia, elhorriz khoroatua. Lg II 259 (v. tbn. en contexto similar Monho 42, Dh 415, Jaur 201 laidoz estali). (Bekatu alkaizungarriak) dire gizatasunaren laidoa. (187). LE-Ir. Jasan ditu akusu hek, laido hek, kolpe hek. Dh 241. Jesus pairutsu, laido saminen eta thormenta gogorrenen artean. Ib. 256. Arrantzez khoroatua izaitearen doloreak, laidoa eta ahalgizuna. Jaur 154s. Hire mesfidantza laido duk enetzat. Gy 247. Baiña hireganik laido nik hartzea / bietan zaitak hilltzea. Ib. 101. Bethorzte nekheak eta oinhazeak, laidoak eta eskarnioak. Dv LEd 244. Hortako da laido handi erratea bati beharri-luz! Hb Egia 3s. Oskaitza billatutia nire laiduari. "Agravio" . Iza EE 1881a, 186. Mila laido eta afruntu itsusiren ondotik. Elsb Fram 104. Oinhaze eta laido handiak jasan zituen. Jnn SBi 78. Han iretsi eta pairatu laido aphalak. JE Bur 92. Iñorengatik artutako nekeak, iraiñen eta laidoen parkatzea. Vill Jaink 95. Ukan du ohore, bainan ohore baino gehiago laido. "Plus outragé qu'honoré" . Ardoy SFran 303.
v. tbn. Mst I 24, 2. Mih 16. Egiat 261. Brtc 100. Monho 118. Laph 66. Ip Hil 162. DvHtoy Mt 15, 4. CatJauf 110. Zink Crit 67. Ox 71. Etcham 57. Goen Y 1934, 102. Lf Murtuts 15. Zait Sof 127. Erkiag Arran 157. Osk Kurl 153. EZBB II 41.
LAIDO EGIN (Urt, Dv A). Ultrajar, deshonrar, escarnecer. "Calumniari, [...] laidatu, laido egin" Urt IV 92s. "Haur horrek laido egiten dio bere aitaren izenari, cet enfant déshonore le nom de son père" Dv. v. LAIDO EMAN.
[Beldur direla] debozioneari desohore eta laido egin diozoten. SP Phil 208 (He 210 konfusione eta ahalkeria eman). Ez othe da Jainkoari laido egitea [...]? MarIl 110. Baiñan oihuz da abiatzen, / laido zaioela egiten. Gy 277. Zure sorhaioak laido egin dio Jaunari. Dv LEd 231. Eta gu goratzeko bertzen aphaltzea / gure anaiari duk laido egitea. Elzb Po 215. Jainkoari egin laidoaren erreparatzeko. CatJauf 126. Hok ukatzen baino gehiago dute: egiten diote laido. JE Bur 178. Laido egitea baino laido jasaitea hobe. EZBB II 41.
v. tbn. Zby RIEV 1908, 417.
(Con determinantes).
Egin zaizkidan laidoak eta ahalkezunak mansoki hartu itut. SP Imit III 18, 1. Eztü nahi / egin [...] / laidorik zelüko Jaunari. Etch 552. Laido bera buryes hari dio egiten. Gy 153. Fundi nedila nerori, zuri laido bat eginen darotzudan baino lehen. Dv LEd 94. Min du aitari egin zaion laidoaz. Hb Egia 45. Egin ere zioten hainitz laido eta azkenean [...]. Jnn SBi 28. Ama Birjinari egin laidoen arraparatziagatik. Ip Hil 86. Zirela ederki mendekatu herriari egin laido itsusi [...] hortaz. Lf Murtuts 14.
v. tbn. Dh 113. MarIl 125. JesBih 432. Lap 153 (V 68). HU Aurp 51. JE Bur 54.
LAIDO EMAN. Ultrajar, deshonrar, escarnecer. v. LAIDO EGIN.
Imajina ondratzean saindua duk ondratzen / eta laido ematean halaber desondratzen. EZ Man I 29.
[Zergatik etsaiak] baitzaizkit / berretzen egun oro / emateko laido eta / ahalke gehiago. EZ Eliç 327. Pilatusek hunelakatua erakhustean iuduen artean eman zeratzun laidoagatik. Harb 296. [Gizonari] eman ahal dakioken laidorik handiena baita izpirituz labur [...] dela deitzea. ES 119.
LAIDOETAN (Tras gen.). En deshonra de. v. LAIDOTAN.
Frantziako erregeren dire laudorioetan, / eskualdunen ohoretan, españolen laidoetan. Iraultza 135.
LAIDO IZAN (Aux. intrans. bipersonal). Ser, parecer, resultar ultrajante, deshonroso.
Hunegatik Iainkoari berari ere etzaió laido haién Iainko deitzera. "Dieu même ne prend point à honte d'être appelé leur Dieu" . He 11, 16 (He ez zaio itsusi, TB ez du hartzen ahalketan ). Badirudi ezen desohore eta laido zaiela oraiko presuna gaztei prestuki bizitzea. Ax 173 (V 117). [Nahi nuke jakin] mesprezio eta laido othe zaien haren izendatzea. ES 147. Tipulari ez zaio laido tipul-izena. Herr 30-3-1961, 1.
v. tbn. Etch 446.
(Con adj.).
Senargaiak beste bat maite izatea laido gaitza zitzaion baiki. Mde Pr 180.
LAIDO-IZENGOITI. "Agnomentum, izengóitia, laidizengoitia" Urt I 449.
LAIDOK HARTU. Sufrir deshonra.
Laidok hartu gabe geldi gitezen, / jendek irrigarri gerta ezkiten. E 197.
LAIDORIK.
Ez nazazute utzi laidorik. 'No permitáis [...] mi deshonra' . Zait Sof 145.
LAIDOTAN. En deshonra (de), para deshonra (de).
Deliberatua nago [...] hura guzia gogotik egitera, Iainkoaren laudoriotan, saindu guzien kontentamendutan, etsaien laidotan, desohoretan, ahalketan eta konfusiotan. Harb 205s. Elizaren biktoria gaixtoen laidotan. Hm 167. Gure laidotan etzagula erranaraz gai izatu garela gurutzearen banderaren uzteko. Ch III 56, 6.
LAIDOZ. "Par déshonneur" SP. "Ignominiosamente" Lar.
Bethi laidoz bizitzeko, / laidoen bordariak. Hm 63.
LAIDOZKO (L, BN, S ap. Lh; SP, sin trad.). Ultrajante, ignominioso, deshonroso. "Afrentoso" A. "Déshonorant, ignominieux" Lh. v. laidotsu.
Pairu indazu bihotzean, / laidozko hitz entzutean. EZ Eliç 419. Bozkario hura gertuz itsusia da eta laidozkoa. SP Phil 369. Iasaitentu tribulazioneak hala laidozkoak nola ohorezkoak. Ib. 190 (He 192 laidozko). Bien biotzak / burni zorrotzak / urratzen ditu, ta amak iltzerakoan / igaro bear ditu laidozko lotsak. SBaroj ( in FrantzesB II 123 ).
v. tbn. ES 159.

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus