Orotariko Euskal Hiztegia

Azpisarrerak (4)

labana

labana.

Tr. Documentado en la tradición meridional a partir de mediados del s. XVIII. De uso general en la tradición guipuzcoana; entre los vizcaínos se encuentra en Moguel, Añibarro, Arrese Beitia, Ortuzar y Erkiaga. En DFrec hay 6 ejs. de labana .

(V-gip, G, AN-sept; Lar, VP , Añ, Izt, H), labaina (labaiña V-ger; Lcc, labaña V-ger, AN-gip; Mic 8r, Añ, H (V, G)), laban (AN-larr; Hb), labain Ref.: A (labana, labaiña); Ort Voc ( labaña ); Holmer ApuntV 31; EAEL 140 .
Navaja; cuchillo. "Navaja" VP 52v. " Labanaren aua, filo de cuchillo" Ib. 55v. "Cuchillo, en general" A. Cf. Deen II 29: "Lavonia, cuchara de metal o madera". v. nabala, 1 labela.
Egonagatik pillare au guztia sues eta labana zorrotzes betea. (Munarriz, 1753). FLV 1989, 117. Eskuetako labaña edo zotza kenduten deutso, gatxik egin eztidin. Añ NekeA 226. Mats podatzeko labañak. Echve Dev 264. Labaña, kollara zurezkoak, ardo ta sagardoa. Zab Gabon 49. Labana eskuetan zuala lukainka ebakiaz. Ag G 131. Artu bazendu, / atzurrik gabe labaiñ, [...] / azkar ebakiko zendun. EusJok 124. Jo ditzagun aizkoraz edo labaiñaz. Lh Yol 41. Labain zorrotza sartu didak gaur biotzean. Lek EunD 50. Atzetik joan eta errenari labana bizkarrean sartu zion. JAIraz Bizia 79. Saski hartan, haizto (labana) batzu daude. Mde Pr 77. Laban zaar kamotza. Anab Poli 15. Eskuan haizkora, / ahoan labaña / eta gañibeta. Arti MaldanB 219. Zazpi sastakada ematen dizkio laban batekin sabelean. MAtx Gazt 46. Igali-saltzailleak ekiten dio bere labaiñari ta [...] asten zaie zirt eta zart. NEtx LBB 41. Artu du labana aundi bat ta joan da Joxerengana furian. BAyerbe 60. Laban batekin artesi bat egin. Ostolaiz 105 (ib. 139 labana batekin). Laban txiki bat. (In MEIG II 84 ). Labanaz hil zuten gizon bat. MEIG I 180.
v. tbn. Echag 120. Afrika 96. Sor AKaik 122. Or Eus 136n. Lab SuEm 200. Ataño TxanKan 110. Labaña: Xe 205. AB AmaE 166. Ort Oroig 109. Laban: Alz Ram 121. Ugalde Iltz 41. Labain: Astibia "Amaren ituna" (ap. DRA). Berron Kijote 194.

(G, AN-sept), labaina (G-nav; -iña V, AN-gip, -aña V-gip), lapana ((det.).AN-ulz) Ref.: A y Elexp Berg (labaiña); Echaide Nav 181; Iz Als (labaina); Iz ArOñ y Etxba Eib (labaña).
"Navaja de afeitar" A. " Labaina guziya, toda la navaja de afeitar" Iz Als. " Labañiakin ebagi zetsan arpegi guztia " Etxba Eib. " Oinddio be bada labaiñiakin bizarra kentzen daben jentia " Elexp Berg. v. BIZAR-LABANA.
Zuk emoten deutsazu labañiaren izena gure arpegijak apaindu ta garbituteko erremientiari. Mg PAb 47. Aitak egunoro khentzen zituan bizarrak eta zazpi labaiña zeuzkan, bat aste egun bakhoitzerako. Osk Kurl 103. Utzi deutsaz bizarra egiteko tresnak; txaboe idorra, labain eta ipizki txikia. Erkiag BatB 122. [Bizarra], batzuek labanarekin kendu, eta besteak atxurra-moduko tresna txiki orrekin. BasoM 128.

BIZAR-LABANA (-ña V ap. A). Navaja de afeitar. v. BIZAR-AIZTO.
Zazpi errial kosta omen zaio / afaitatzia burua, / Atze aldeko ille guziya / bizar-labanaz kendua. Tx B II 34. Nik beste harmonika bat, hobeagoa, emanen dinat... Eta bizar-labana bat emaiten dio. Mde Pr 69. Buruan zaldar bat zualako, moztu egin zizkioten ileak bizar labaña bategaz. Osk Kurl 153.

LABANA-KIRTEN. Mango de navaja.
[Bretoiak] aragiya galdu, / larrua ona du, / ezurrak onradu; / [...] laban-kirtenetako / obe det saldu. Xe 300.

LABANA-KOLPETZAR. Navajazo.
Zaldun ibiltari gizagaixo ari emandako labain-kolpe-tzar [aiek] . Berron Kijote 166.

LABANA-ZIZTADA. Navajazo.
Gogorra ote zan probatzeko ta labain-ziztadari eusteko aiña, bere ezpata aterata bi kolpe eman zizkion. "Una cuchillada" . Berron Kijote 35.

Orotariko Euskal Hiztegia