Orotariko Euskal Hiztegia

Azpisarrerak (2)

haltz

haltz.
(V, G, AN, L, BN, Ae, Sal, S; Dv; -lz VP 3v, VocBN , Gèze), haltza (V, G, AN, S; (det.).SP, Lar, Mg PAb 188, , Arch VocGr, H), altx Ref.: Bon-Ond 147; VocPir 568; Alth Bot 3; A (altz, altza, alza); Lh (altz); Lrq; Lcq 155; AEF 1955, 72; Iz Ulz (altza), Als (altz); Etxba Eib (altza); EAEL 404; Elexp Berg .
Aliso. "Una fusta pequeña, casi podrida, llamada en vascuence alça" (Lesaca, 1548). LexHNav I 23. "Aune, saule" SP. "Aulne, arbre aquatique" VocBN. "Aune" Dv y H. "Altzan egurrak ez dau gauza aundirik balio" Etxba Eib. Cf. IC I 521: "Alzarte [...] significa 'entre alisos'" y Ech 34r: "Astigui, cuyo primitiuo nombre fue Alztegui, que quiere dezir lo mismo que Salcedo"; cf. tbn. tal vez ReinEusk 41 (Lesaca, 1548): "Una fusta pequeña, casi podrida, llamada en vascuence altza". v. 1 saltza. Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur. Hay (h)altza no ambiguo en Axular, Lauaxeta y Orixe.
Haltzak eztü bihotzik, / Ez gaztanberak ezürrik. ChantP 212. (tbn. en Or Eus 16 y Balad 79) Halzez matraz hunik ez. (Refranes de Bela). TAV 3.3.4. Bana zer probetxu azkenean, / Haltza bezalakaturik <-t>, / Lilitu, orstatu zarenean / Ezpadakarzu fruturik. o Po (ed. Michel) 245. Haltzak eijer ostua / Samin dizü gozua. RIEV 1924, 514. Aretxa, pagoa, [...], elorria, alza [...]. Izt C 124. Haltzak errekak eta aintzirak ditu lakhet. Dv Lab 322. Lan feriesa atheratzen da haltzetik. Ib. 323. Thoxaz amurus nintzanian, / Halzez nian ezpata. (Canción de la mascarada suletina). Chaho Biarritz II 100 (en la versión de Archu (ms. ap. DRA) altzez nien ezpata). Agur, gur, gur, gur esanaz erreka baztarretako sagatz, altz eta arantzei. Apaol 22. Altz tartean dagoan iturrian. Ib. 44s. Eltxun, altz, urki [...] eta urretxak. ForuAB 137. Makhil geitzat haltzari nagusi mizpira. Ox 124. Eskual-Herriko zuhaitza frango Metsikoan ikusi dugu [...]: haitza, zurtzuria [...], haltza, urkia eta han-hemenka lerra mota batzu. Zerb Metsiko 326. Aritzarentzat lurra gertatzeko altza ona dezu. Munita 52. Entzun det maiatzeko ilberan ebakitako altza pipiak ez duala beiñere jotzen. Ib. 52. Altz baten puntaren-puntan / bi bele zeuden izketan. Mde Po 21. Po-ra iraitzi altz ariña, igeri doa ur lasterrean. Ibiñ Virgil 91. Piñutik ere badago zerbait, / baitare altz eta urritzak. Uzt Sas 287. Altza(re)n zañetik, altza. (AN-gip). Inza NaEsZarr 63. Haltzak ez du maiten ezkurrik / ez gaztanberak hezurrik. Balad 210. Erreka baztarreko altz, urritz eta sasi arteetan ere. AZink 167. Altza errez pipiak zulatzen du. Ostolaiz 73.
v. tbn. Gand Elorri 50. Alzola Atalak 48. Insausti 65.
Altza-peko itturri gardenak / bere txirulak jotzen yozak! "La clara fuente del alisal".Laux AB 37.
" Haltza-oihanaren bixta! (BN-lab; Lf), apparence de forêt d'aulne! Se dit d'un bluff, d'un trompe-l'œil, etc." Lh (s.v. altz). " Haltza-oihanaren bista, hori du guzia sagar zaretara horrek, ce panier de pommes n'a que belle apparence; m[ot] à m[ot], l'aspect d'une forêt d'aulnes (bois peu prisé), voilà tout ce qu'est ce panier de pommes" Ib.
Zeren nahiago zuela emazte haur gabea, esterila, defota, antzua, eta haltza oihanaren bista bezala, fruitu gabea, ezen ez hordia edo arno edalea. Ax 407 (V 265). Jainkoa baitan sinestea dutenak bertzeak baino are makurragoak dituk. Orduan, badakik, haltza-oianaren bixtaz bertzerik ez dituk horiek guziak. Herr 12-1-1961, 4.
"Tú no has elegido la útima raíz del aliso, eztuk haltzaren azken erroa hautatu (BN-baig). Palabras dichas por una anciana a su nieto al presentarle éste a su novia" A EY III 243.
Ta Izartxo, nere neskaren panpiña! Ez dun, ez Erko mutil eder ortan altzaren azken erroa autatu. Eston Iz 37.
HALTZ-ABAR. Rama de aliso.
Zumartxuria garatzen denean txoriak biltzen duen zaborrez egindako yantzi zuri aiek, seskaetan eta altza-abarretan dardaratzen ziren. Or Mi 84.
HALTZEZKO. "Qui est fait de bois d'aune" Dv.

Azkue Biblioteka eta Artxiboa

ORDUTEGIA
9:00 - 14:00

Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus