Orotariko Euskal Hiztegia

abenda

abenda.

(Bera, BeraLzM).
Raza (humana). Neol. creado por Arana Goiri en 1896, de aba y enda (AG 1061). "Raza. Euzko-Abendaren Ereserkiya, himno de la raza vasca" Bera. v. arraza, giza-enda.
Iñakiren amea Bizkaiko abendearena zan. AG 1010. Euzko-abendea dan lez abenda gustijen artian ugarte bat. Ib. 2274. Ikasi dagijen euroen abenda zarreko elia. Albzur RIEV 1907, 625. Gure erriyak, gure abendak bere izkuntz, lege, oitura, [...] dituen bezela. LzM EEs 1912, 131. --Zenbat nare edo abenda dira ludian? --Bortz [...]. Bera EEs 1915, 168. Euzko-abenda (arraza) sendoa dala. Anab EEs 1919, 63 (v. tbn. euzko abenda en EEs 1916, 221, Arzdi in Kk Ab II 5 y Enb 64). Geure abenda-antzo pioneer gaste gara. Laux BBa 138. Eleizalde'tar Koldobika, abertzale yatorrenetakoa zanaren "Países y Razas": "Errialdeak eta Abendak". Ldi IL 161. Zureetakoa, zure abendakoa, pelotaria, kontrabandixta. Alz Ram 83. Arrantzaleak / euskal-abenda, euskal-semeak. Loram 94. Abendaren gogo-joera bereziak. Y 1933, 6. Abenda gutxi gerea bezin abeslari. Aitzol Y 1934, 249. Indoeuropatarrak zenbait abenda eta erriri ezarri zizkien sinismen eta oituretatik. JMB ELG 80. Soinketak, dantzak eta jolasak, gure abendaren ezaugarriak ezaugarriagotu egingo dizkigu. EAEg 31-1-1937, 944. Ez, Euskaldun mendien usaiño gozoa, / Abendaren indarra, nituen aditzen, / Haize-hego epela eta itsasoa. Iratz 38. Ereteidarren abenda zarrean. Zait Sof 188. Oroi nazala, oroituko det / abenda zorikidea. SMitx Aranz 168. Sudur ori gure abendakoa dalako. JAIraz Bizia 24. [Edankeriak] familiak zikindu, abenda pozoitu, buruak erotu. MAtx Gazt 77.
v. tbn. IPrad EEs 1915, 101. Ayerb EEs 1916, 261. JArt Y 1933, 333. Y 1934, 50. In MEIG III 114. En DFrec hay 8 ejs.

(No ref. a la raza humana).
[Abere] erosi berrien abenda ta jatorria ikasten ez badituzte. (1920). ForuAG 325s. Ezautu dabe zelan txorijak / Ixan arren egaztijak, / Abendaz bardin eztireala / Usuak eta erroijak. Enb 122. Uda baten 6.000.000 ondorengo utzi neizke. Ez dago beraz gure abenda [euliena] amaituko dan bildurrik. YAzp Y 1935, 93s.

(Como primer miembro de comp.).
Euzkerea, bere abenda-elia etxian beti erabiltzetik sortu zan. Kk Ab I 86. Euzko-abenda-bijotza, / Jel-odol garbiz berpizten darrai. Enb 70. Bere abenda-egija, / Ludi guztijan entzun erain dau. Ib. 124. Su-artzen dabenian / Abenda-goguak. Ib. 207. Abenda-odol gordiña. Ib. 71. Euzko-abenda-seme zintzo. Ib. 113. Larrea'tar Josu, Oroigaillu-zar-izti eta Abenda-Elesti Erakustokiko zuzendaria. "Museo Arqueológico y Etnográfico" . EAEg 30-1-1937, 939.

Orotariko Euskal Hiztegia