Orotariko Euskal Hiztegia

1. abemaritako .
(Pl.). Oración del ángelus.
Esan arretaz Abemaritakuak kanpaiak orretarako ots egin daruanian. CrIc 42. Aita guria ta Abe Mariya [...]. Abe Mariyetakoak. [...]. CatLlo 99. (CatBus 59 Abe Mariyetakuak) Abe marijetakuak errezetan. Ur MarIl 58. Errezau baga egunean iru bidar Abe Marietakoak, kanpaiak joten dabenean. Itz Azald 203.

2. + abemaritako (G-azp), abemariteko, aramaitako (V-gip), aremaitako (V, G), aimaritako (G-azp), aimarietako. Ref.: A Ezale 1897; Etxba Eib (aramaittako); Gketx Loiola (ave-maritakoak); Elexp Berg (aremaittako). Hora o toque del ángelus. (Se emplea tanto en pl. como en sg.). " Aremaitakoa (V, G), ta Abe-Marietakoa bat dira: illuntzean Andra Mariari arren egiteko ioten dan txiliñari esaten iako" A Ezale 1897, 150n. " Aramaittakua, la hora del Ángelus" Etxba Eib. . " Aramaittakua izan da eta oiñ umiak lotara " Ib. " Ai-maritakoa jo dute " Gketx Loiola. . "La hora del rezo del Avemaría --Ángelus-- al anochecer y las campanadas consiguientes. Antiguamente se tocaban tres veces: al alba, al mediodía y al anochecer" Elexp Berg . v. abemaria (2).
Gox eguerdi arratseetan Abemarietakoak yot-orduan parkamenak irabazten dira. Añ EL2 242. Tan, tan, tan, ari zan joten Abe Maritakoa San Blasko kanpaia. Apaol 85. Illarra atzo ixan tzan aremaittakuetan. A BGuzur 137. Goizeko, eguberdiko eta iluntzeko abe-mariyetakoetan, gogoratuten dogula geure Erostearen ezkutapena. Itz Azald 70. Aremaittako txiliñak ots egin daijanian. Ezale 1897, 330b. Torreko txilinak aremaitakoa iota gerotxuago, eldu zirean goizeko iru neskatillak. A Ezale 1897, 149b. Jo eban abemaritakoak . Ag Kr 58. Eleiz kanpaia aimaritakoa jotzen ari zan. Elizdo EEs 1913, 121. Musean ari direnak aimarietakoa entzuten duenean, iru Abe Maria errezatzeko, kartak mai-gainean uzten ditue. (G-goi, S). A EY I 460. Aremaitakoak (Avemarietakoa esan izango zan lenago), eguerdian ta iluntzean yoten dau. " La campana del ángelus" . Ib. 200. Gure aurrekoak etziran joaten oraingo gazteak legez Abemaritekuetan (erromerijara): orain Abemaritekuetan joan eta gaberdian etxeratu, edo goizaldean. (V). EgutAr 22-11-1960 (ap. DRA ). Kanpai jotzen goizean -amizkilla esaten zitzaion-; gero eguardian amabietakoa; eta gero illunabarrean aimarietakoa. BAyerbe 121s.