saiatu
saiatu.
Tr. Documentado desde Mendiburu en textos guipuzcoanos y alto-navarros; tbn. aparece en algunos pocos textos vizcaínos (como fray Bartolome, D. Agirre, Villasante u Onaindia) y septentrionales modernos como Xalbador y Mattin (123). La forma general es saiatu; hay seiatu, junto a saiatu, en Mendiburu. La forma de part. saia (y la de futuro saiako) aparece, además de en algunos bersolaris, en autores cultistas modernos como Orixe. En DFrec hay 255 ejs. de saiatu, 25 de ellos septentrionales.
1.
(
V, G, AN, L, BN, S; Lar,
Añ (G, AN),
Izt 44r,
Dv (G),
H),
seiatu (
A, que cita a Mb),
zailatu (
V-ple),
saia
Ref.:
A (saiatu, zailatu);
Lh;
Iz
ArOñ
;
Gketx Loiola (jaikia izan);
Elexp Berg;
Gte Erd 91, 269
.
(Aux. intrans.).
Esforzarse en; intentar.
"Amañarse"
Lar.
"Empeñarse, obligarse a algo"
Añ.
"Ensayar"
Ib.
"Procurar, hacer diligencia"
Ib.
"
Saiatuko, enseiatuko naiz, egin ahala eginen dut, j'essairai, je tenterai, je ferai mon possible"
H.
"Ensayar, procurar, hacer algún esfuerzo. [...] En V saiatu es 'trabajar, procurar algo con gran esfuerzo'"
A.
"(V-ple), empeñarse, procurar. Seme-alabatxu birentzat naikoa eztaukozu, orrenbesteraino zailatu barik bere?
"
Ib.
"
Saiatu dira apaizak-eta, jaiki aundia izan du aurten meza nagusiak
"
Gketx Loiola 39.
"
Gauza bat irabazteko saiatu egin bia da. Ezta asko saiatzen eskolan
"
Elexp Berg. En AxN se explica erdutuko (35) por saiatuko, y apoderatzen eta oldartzen da (46) por saiatzen eta abiatzen da. Los ambiguos 'essayer' de los lexicógrafos septentrionales podrían corresponder también a la 2. ª acepción. v. iseiatu.
.
Tr. Con un sintagma nominal como complemento, éste aparece generalmente en inesivo; lo usan con alativo Mendiburu, Aguirre de Asteasu (III 597), Arrue, Etxaide (
JJ 47) y Orixe (
in Gazt
MusIx 10). Con sust. vbal., hasta la segunda mitad del siglo XIX, apenas se encuentra otra cosa que
-t(z)era; a partir de esta época, y sobre todo en la segunda mitad del s. XX, crece el uso de
-t(z)en, sin llegar a desplazar totalmente a la construcción anterior. Hay además
-t(z)eko en Aguirre de Asteasu, Imaz (
in FrantzesB II 139), Inza (
Azalp 149), FLab (
in Munita 7) y Txillardegi (
Let 60), participio más
-az en Illarramendi, y subjuntivo en Arrue.
Artzaiarekin dagoenean ez da seiatzen otsoa ezer hari egitera.
Mb JBDev (ed. 1900) 134.
Saiatuko ote zara zu oriek kenzera.
Mb IArg I 215.
Saia zaitezen, bada, zere lan on orretara.
Ib. 230.
Neke andi artan Kredoa esatera animatzen, ta saiatzen naz.
Cb Eg II 96.
Saia zaite bada gogotik, eta iritsiko dituzu Mezaren ondasun andiak.
AA I 525.
Noizean beñ saia gaitezke, gure bekatuen damua eta beraganako ongi nai ta amorioa sortzera.
Ib. 497.
Eta beragatik saia zaite oitura, griña ta pasio txarrak ilduratu, ta gurutzefikatzeko.
AA III 621.
Bernardo saiatu da / bere auzo legean / santu au guardatzen / gau ta egun pelean.
FrantzesB II 41.
[Zezena] jotzera saiatzen da / jasoaz adarra.
It Fab 196.
Nork daki zenbat berar sendagarri ta osasungille egongo diran mendi oetan, billatzera saiatu bagez, inork oraindik ez dakitzanak?
Izt C 38.
Orla irabaztera graziyak, / saia zaitezte beste guziyak.
Bil 82.
Oroimen argidotar ori betikotutzera saiatu zan.
Aran SIgn 96 (cf. con -t(z)en ib. 202).
Zuek ere saiatu / berriz ikastera.
PE 106.
Mentu onak billatzen / saia egiñala.
Ib. 130.
Saiatu dira bañan alferrik, / etzaiote baliatu.
EusJok II 61.
Noiz bait saiatu zera zu ere ikasten.
AB AmaE 398.
Bera gaizto izateaz ez aseaz, ezpada besteak ere ala izan zitezen al guziaz saiatuaz.
Arr May 65.
Zelo andiko sazerdote bat iru aldiz alegiñ guziaz onetara saiatu zan; baña guzia alperrik.
Ib. 132.
Saia gaitean ia ardoak eramana urak ekartzen digun.
Urruz Urz 21.
Arrantzale jendia / beti dabill justu, / saiatubagatikan / eziñ aberastu.
Arrantz 26.
Saiatu naiz nere biotzeko argitasunaren bitartez pausoak emanaz nere amoriuaren billa.
Ill Pill 6.
Len ere iru ensaio egiñak ei dira / Tolosan da Donostian, / saiatutzen dirade / alegin guztian.
EusJok II 170.
Alkarri emandako itzetan zintzo lanean saiatzea.
KIkG 54.
Auek guziak saia bittez ba, dotriñako sail au beti geldi-geldi ikusten.
Inza Azalp 21.
Saiatzen danak eztu / burlarik merezi.
Tx B II 104.
Billatutzen saia / nun dan arrazoia.
Tx (
in
Imaz Auspoa
136
).
Lanian saiako naiz / poxpolo-fabrikan.
MendaroTx 248.
Ia besteren batekin ezkontzen ote dezun. Saia zaitea.
Alz Ram 54.
Berri oiek lerro lerro idaztera saiatu zala.
Ir YKBiz IX (cf. con -t(z)en ib. 1).
Eriotzak ez badu uztarri au austen, / saiako gera, are ta geiago jasotzen.
Or Eus 146.
Noiznai lanegiten saiatzen ikasiak gera.
TAg Uzt 196.
Saiatu bedi Gurutze Gorria [...] oñazeak al duan añean arintzen.
EAEg 1-6-1937, 1742.
Egiñaletan saia gaitezen / Elizagintza orretan.
SMitx Aranz 96.
Ni ere zurekin ontan nadin saia.
Or Poem 520.
Lezakena saia dedilla ikasketa batzuek egiten.
Munita 89.
Amets zoroari uko egitera ez zen saiatu.
Mde HaurB 8.
Saiatu zen Jakes inguruko arte-zirtoinak zenbatzen.
Mde Pr 142.
Saia zaitez oturuntza onak prestatzen.
Etxde JJ 52.
Saiatu egin bear zenduke beñepein --gañeratu zion emazteak. --Eztut saia nai --erantzun zion Piarresek su-jario.
Ib. 188.
Alperrik saiatzen da gizona Jainkoarena egiten.
Txill Let 127.
Mutillak ederki saiatu zaizkigu beren lanean.
NEtx Antz 13.
Kirikiño aundiaren bidetik ibilten saiatu dalakoan nago.
Vill (
in
Bibao
IpuiB
7
).
Saiatu zedilla bakoitza al zuan moduan.
AZavala ( in
Goñi
13
).
Saia zaitez zeatz esaten.
Zait Plat 67.
Gezur oiek larru gorrian jartzen saiatu bearra.
Vill Jaink 75.
Hurbil daude azterketak, eta gehienak liburuekin saiatzen dira ikas-gela handian.
Osk Kurl 212.
Gogoz saiatu ezkero, arin edo berandu ardietsi oi da billa gabiltzana.
Onaind (
in
Gazt MusIx 154
).
Ni ere, lurretik iaso eta giza-aoetan garaile ta egalari erabilliko nauen bidetik saiatuko naiz.
Ibiñ
Virgil
94.
Seska mengelez basa doiñu bat iotera saiatuko naiz.
Ib. 48 (v. tbn. con -t(z)era Xe 207, Arr May 67, Noe 19, AzpPr 76, Arrantz 128, EusJok 105, Tx B I 51, Uzt LEG I 234).
Zerbait egingo ba zan, Basaburukoak saiatu bearko zuten.
NEtx LBB 58.
Saia ezkero Jainkoagandik / izango da ainbat grazi.
Olea 102.
Al baldin bada gustora uzten / saia gaitezen jendia.
Lasarte (
in
Uzt Noiz 121
).
Al dan guzia saiatu gabe / iñundik ez gera juten.
Ib. 115.
Zure itzala berdintzen ere saiatu naiz ene gisan.
Xa Odol 311.
Zu, ordea, saia zaitea, / izen onaren jabe izaten.
Berron Kijote 26.
Danei ondo egiten saiatu giñan.
BBarand 101.
Saiatu egin bear da miña kentzera.
Ostolaiz 127.
Nor izan diren itzul lanean saiatu direnak.
MEIG II 126.
Hizkuntza indieuroparretan ere [...] saiatu zen Tovar.
MEIG VIII 85.
Euskarari iraunerazteko saiatu behar ote litzake?
MIH 149.
v. tbn. Lard 504. Aran SIgn 202. Xe 199. Ud 126. PE 134. Bv AsL 17. Sor Bar 95. Apaol 77. JanEd I 90. Ag AL 47. Moc Damu 19. Goñi 88. EusJok 153. JanEd II 120. A. Pagoaga Itzald II 143. Yanzi 150. JMB ELG 9. ABar Goi 45. Basarri 183. And AUzta 126. Anab Aprika 71. BEnb NereA 117. MAtx Gazt 12. Gazt MusIx 65. Salav 17. Ataño TxanKan 233. Onaind STeresa 20. JAzpiroz 160. FEtxeb 59.
Ez da saiatuan faltan geldituko. Ill Testim 6. Sortzen degun pixka ori da / saiatuaren indarrez. Basarri 138.
2.
(
L, BN, S ap. Lh
; Lar,
H) .
(Aux. trans.).
Probar.
"Ensayar, viene del bascuence saiatu, que significa probar, examinar, ensayar"
Lar.
"Ensayado, saiatua
"
Ib.
"Essayer si un objet convient pour l'usage auquel on le destine. Idiak, zaldi bat, xispa bat saiatzea, entseiatzea, essayer des bœufs, un cheval, un fusil"
H.
Txistu joka masaill puztutubaz dagola ikusten du baserritar bat eskopeta saiatzen ari dala.
Alz STFer 133.
Birtuteko bide zuzenak ondo saiatzea.
Ag Serm 482.
Berriro kemenak saiatu bearko zituan.
Anab Usauri 61.
Asi ziran ostera motorrak saiatzen eta bereala aidean giñan berriro.
Anab Aprika 102.
Hau izan zen, halaz guztiz, Larramendiren bidea saiatu zuena inork baino lehenago eta areago, mundu honetako gauzak [...] tratatzeko.
MEIG VII 33.
Probar (ref. a la ropa).
"Essayer un vêtement"
H.
Jantzi-gauzak saiatu ohi diren bezalatsu, neurriak ongi hartuak dauden ala ez ikusteko. Saiatu nahi dudana ez da, ordea, janzkia, euskal testu aski zahar bat baizik.
MEIG V 71.
"Essayer, goûter, déguster. Ardua saiatzea, déguster du vin"
H.
3.
(
V-gip, G-azp-goi-to, AN-gip-5vill, L, BN, S; Lar, H)
Ref.:
A; Lh; Iz ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 91.
(Part. en función de adj.).
Diligente, trabajor, esforzado; listo, despabilado.
"(Es muy) gitano, saiatua da txit, asko jakiña
"
Lar.
"Entendido, sabio"
, "fistol", "ladino" Ib.
"
Gizon saiatua dago, gizon entseiatua da, c'est un homme qui s'y prend de toute façon, appliqué, entreprenant, travailleur... etc"
H.
"Activo, diligente"
A.
"
Mutill saiatuak, esforzados"
Iz ArOñ. "Ez da listua baiña bai oso saiatua" Elexp Berg.
.
Gisa onetako gertakariak millaka konta nintzake, Gipuzkoako nekazari zintzo saiatuen artean igarotzen direanak.
Izt C 246.
Guztizkoa: argia, saiatua, gizartekoa, ta erramulari ona.
Ag Kr 22.
Mutil ernaia berez eta arreta biziko langille saiatua.
Mok 7.
Igi-almena ibilliaz erakusten bait da egokien, euskaltzale bezain laster zendun euskal-idazle saiatu aspertezin ere.
Ldi IL 9s.
Ori dan bizia ta saiatua ta ni naizen epela ta ezereza.
ABar Goi 30.
Bijoazkie lagun saiatu oiei, nere agurra ta txaloak.
NEtx Antz 5.
Ain saiatua izanik, bera aukeratu genduan gure kapitantza egiteko.
Alkain 34.
Mutil pizkorra, saiatua ta ona zan.
BasoM 104.
Gure auzoan bazan fameli bat saiatua benetan. Beren aita gutxi bezelako langillea.
BBarand 150.
Senarrak, gizon saiatua izan arren, saiaturik bada, ezin xehetasun guztiak gogoan eduki.
MEIG I 128.
Swadesh hizkuntzalari trebe eta saiatua izan zenik ez du inork duda egingo.
MEIG VI 121.
Experimentado.
Ikas eta irakaspideak jende saiatuaren eskuetan behar dutela egon.
MEIG VIII 85.
4.
(V, AN-gip-5vill ap. A) .
(Part. en función de adj.).
"Sufrido, reservado"
A.
Nekez topetan da persona ixil bat edo saiatu bat, lagunaren paltak ezkutetako.
fB Ic II 227.
Emakume ixilla ta saiatua orixe.
NEtx LBB 90.
5.
Trabajar, cultivar.
Gatozen mamira eta mamia adierazten saia gaitezen eta hizkuntza saia dezagun.
MIH 166.
Euskara arlo horretan gutxi saiatua dugulako.
MEIG II 49.
Isilka saia dute mendi-zelaietan. "Lo han entrenado". Or Eus 32.