Harremana

    OEH - Adibidetegia

    40 adibide moltso bilaketarentzat [1 - 10 sarrerak]

    1 aire

    AIREAN
    [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten, eta ene Bertoldin gaxua be eurakaz aidian eruan eben. Otx 156.
    AIREAN.
    a) (BN-ciz; Urt, H; aidean V-arr-gip, G-azp, B). Ref.: Etxba Eib y Elexp Berg (aidian); Gte Erd 148. En el aire; por el aire. "Est in aere, airean da" Urt I 343. "Airean edukitzea, tenir en l'air" H. "Air, élément. Xoriak airean doazi, les oiseaux volent" Ib. "Aidian juaten dira sorgiñak, biderik okertu barik, [...] por el aire. Euzkixak, iratargixak eta izarrak, aidian osotzen dittue euren bidiak, [...] en el éter" Etxba Eib. "Ileak airean zabiltzan (BN-ciz), [...] ori aidian dijoa (G-azp), jo ta aidean bota zuen (V-arr, G-azp-goi, AN-gip, B)" Gte Erd 148. "Aidian dago puxikia" Elexp Berg. "Aize-bolariak kapelia aidian eruan zostan" Ib. (s.v. aize-bolara). Tr. Documentado al Norte desde Dechepare y al Sur desde mediados del s. XVIII. Con el sentido de '(volar, andar, ir, desplazarse...) en el aire, por el aire', la forma gral. en todas las épocas y dialectos es airean (frente al escaso empleo de airetik (v. infra AIRETIK); sólo aisladamente se encuentra acompañado de zehar (AB AmaE 433 airean zear doian lasto igar bat, y NEtx LBB 318 errota arriaren negarra / aidean zear doa), barna (StPierre 21 airian barna abiatu ziren) o barrena; cf. tbn. aideak zear en S. Mitxelena (v. ej. supra (2)).
    Iustu oro iganen da bertan goiti airian / eta egonen eskoinetik iujearen aldean. E 63. Hala nola arkuari soka gibelatzean / Urrunago arthikitzen baitu fletxa airean. EZ Man I 91. Hek guztiak ioan zaizkigu nola airean lanhoa. Ib. 113. Xoriek ere dituzte / bere egoitzak airean. EZ Noel 49. Eta arranoak airean dohanean, bere umetara bezala, zuk ere enegana begia edukiko duzula. Ax 11 (V 5). Zuek ere hedoi belzak [...] aphur bat egon zaitezte / erori gabe airean. Gç 76. Plazerak, tresorak, gloria, airean dituk bolatu. Ib. 162. Airean doan osto baten / gisa nauzula moldatu. Ib. 180. Nork emanen darozkit hegalak uso bati bezala, hegalda nadintzat, airean noan. Ch III 31, 1. Mila zortzi ehun eta hogoi eta zortzian / Mirakulu bat gertatu zen eskualdunen artian. / Protestant bat ezkondurik Ezpeletako herrian / Neska koket bat harrapatu du zabilana airean. Prot 65. Inareák emán anitz ta anitz buélta airean, ta apénas arrapatzendú eltxobát. LE Prog 120. Aidean egatzen diran egaztietatik pare bana. Ub 16. [Demoniuak] barreatzen dira airian eta dabiltza gure üngürünian gure tentatzeko. CatLan 29.
    ( s. XIX) Eguzkia sartzen danean gela baten ekusten dira aidean mota, ispita, lauso bestela ekusten ez diranak. Mg CC 221. Pozik egaz egiteko aidean. Añ LoraS 128. Ta aidean ezarten dirian tiroak legez, ilten eztitubezalako [...] bizio txarrak ta kaltetsuak. Ib. 148. Ni nabill, edo lurrean oñez, edo aidean egaa. VMg 34. Begira airean dabiltzan egaztiai. AA II 169 (III 282 aidean ). Airean agertu bezain sarri suntsitzen den lanho bati bezala. Dh 126. Tirorik zuzenenak ez dira itura elduten. Kolperik indartsubeenak airian geratuten dira. fB Olg 34. Mokanesak airean. FrantzesB I 33. Txori batek aidian igoteko. Astar I 87. Eta nola oihu egiten baitzuten goraki [...] aurthikitzen zuten herrauts airean. TB Act 22, 23. Ona non aingerubak / dabiltzan aidean, / Jesus Mariyarekin / Joseren gañean. Echag 57. Jainkoak airean / nai du ni ibiltzea, / zu berriz lurrean. It ab 149. Bialdu zuen / usoa airean, / eta biurtzen zaio, / ez joan bezela, / baizik oliba-adar bat / mokoan duela. Ib. 227. Amargarren illean / sartu ziranean, / mendien puntak ziran / agertu airean. Ib. 226 (ref. al Diluvio Universal). Ez aizeak ustekabean nondik ez dakiela arturik, airean jira-bira oi darabiltzkien geldo illaun ta litxen antzekoak. Izt C 6. Ulia bilhatzen du airean enadak. Hb Esk 237. Laphurdi bazterrean, iphar alderditik, / Bardoitz mendixken puntan, errekak artetik, / Ikusten da airean bere lur mehekin, / Etxeak dituela xuri gusturekin. Ib. 151. Ots onen ondoren bereala airean agertu ziran suzko mingañ-antz batzuek. Lard 481. Kapak bota eta autsa airean banatzen zuten. Ib. 523. Lurrean legar izpi bezenbat, airean lauso edo pits bezenbat. Dv LEd 226. Jaungoikoaren Ama argiz eta gloriaz ingurutua airean agertzea. Arr May 176. Ikhusten ere zuen aingeru bat bezala airean eta argiz inguratua. Laph 72. Santuba airean goratuba [...] ikustearekin. Aran SIgn 83. Ikusi zuan bada airian zeguala, odei argi eder batek inguratua. Bv AsL 153. Ikusi zuten airian zijuala txit goi, begiz galtzeraño. Ib. 169. Egan doiala aidean. AB AmaE 280. Eguzkiak intza histen duanean / Apexa doa beti egalez airean. Elzb Po 188. Ostoak errautsarekin haizeak airean derabiltzan bezala, firrindan, xirurikan. HU Zez 118.
    ( s. XX) Odei beltzak phausatü bena zer aidian / Bi debota bi debrü Xikitoren borthan. Xikito 7. Aphez bat da heltüko egüerdi phüntin / Edo debeiatüko mila urthez aidin. Ib. 6. Pilota jo eta jo airean dabilano. JE Bur 29. --Auxen da gizona sartu zaiguna [...] bi bider kallua zanpatu dirazu. --Zertan jartzen dezu nere oñ azpiyan? Naizu aidian joatia? Iraola 19. Ezkilak ez direa... jotzeko, xoriak airean ibiltzeko bezala? Barb Sup 139. Ilhargi xuri denean / ametsak doaz airean. Ox 30. [Lur-txoriak] gora ta gora aidean altxatuz joaten diralako. Inza Azalp 119. Aidian ezta errez ibiltzen / ego-muturrak moztuta. Tx B II 169. Zebillen ego-aiziak aidean / bezela orbela. MendaroTx 398. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten, eta ene Bertoldin gaxua be eurakaz aidian eruan eben. Otx 156. Bele banintz, / joan nindaite airean. Or Eus 26. Bidazti-begiek sarri / aidean baso ta iturri: / bertarañokoan ondarra gorri! Ldi BB 138. Izpiritu gaixtoak hartua naiz eta airean eremana. Barb Leg 127. Landak zidar diran unian / gogai au bajuat airian. " Se me escapa el pensamiento por el aire" . Laux AB 88. Zirimolan, airean eta zirurika / Bira-bira doatzi amodio irriz. Iratz 131. Lertxunak lerro-lerro airean doazi. / Beroaren lekurat hotzaren ihesi. Zerb Azk 101. [Gizonak] aidean bira osoa egiten zuan. Oso ederki. Anab Poli 88. (Diru mota bat jaurtikitzen du airean, jira biraka) Aurpegia ala gurutzea? Arti Tobera 289. Ta ontzi artan igo bear al genuan aidean? Anab Aprika 102. Gizonak airean, harat jauzi, hunat jauzi. Oh! Oh! Oh. Ai hamar urtetan ikusi zirka! JEtchep 42. Nere irudimenak egindako amets baten pare izanen da. [...] Aidean asmatutako gaztelu bat, orra. Vill Jaink 92. Ostikadak alperrik aidean eman-arazirik. Osk Kurl 43. Erran nioten: "Bazagon bihotz atzo elgarren aldean!. / Eta egungo hegaldatuak bi aldetarat airean!". Xa Odol 321. Tiro bat igortzen du airean. Lf ( in Casve SGrazi 13 ). Aidean ibiltzen dala [Mateo Txistu] . BBarand 22. Hizkuntza ez da hor goien bi hegalez airean dabilen izpiritu mehea. MIH 392. Hor nonbait pilatuak dauden bonbak airean barrena bidaltzen hasten ez badira. Ib. 214. Hegaztiak, bere ehizerakoan aidean egiten duen ibil-ingurua. MEIG IX 140.
    v. tbn. Airean: Harb 263. O Po 52. SP Phil 59. Tt Onsa 52. Cb Eg II 32. Arch Fab 195. Gy 227. ChantP 24. Zby RIEV 1908, 771. Ip Hil 137. Canc. pop. in Arb Igand 8. Elsb Fram 135. UNLilia 11. Urruz Urz 16. Etcham 118. Gand Elorri 78 (66 aidean). Lasa Poem 86 (83 aidean). Berron Kijote 191. Balad 133. Aidean: msOñ 204v. Ag Serm 246. Altuna 79. Enb 81. Mde Pr 163. NEtx Antz 12. Bilbao IpuiB 233. Lek SClar 104. And AUzta 94. Casve SGrazi 122.
    (Ref. a palabras, sonidos, ruidos...).
    Nola uhiñak baititu, aserratu denean / bazterretara banatzen habarrotsak airean. EZ Man I 205. Ezen hitzak zer dira hitzak baizen? Airean dabiltza, bainan eztute harririk zaurtzen. SP Imit III 46, 1 (Mst baduatzü airian; Echve aiziak eramaten ditu ). Baldin bazabiltza zure barrenaldien miratzen, eztuzu kontu handirik eginen airean dabiltzan hitzez. Ib. 28, 1 (Ch haizeak daramatzan hitzez ). Zeñü danga airian eranzünik galzen direnek. Bp I 145. Ezen zer dire gizonen solasak, baizen hitz airean galtzen direnak. Ch III 46, 1. Baldin ez baduzue erraiten zuen hitzkuntzan endelga daiteken hitz bat, nola endelgatuko dute zer erraiten den? ezen airean mintzatuko zarete. TB 1 Cor 14, 9 (He airetan mintzo zarete ). Eta aditu zutenean Jaun Jaungoikoaren [...] boza airean eguerdi ostean. Ur Gen 3, 8 (Dv arrastiriko haizearen mugan ). [Lehoa] airian herots egitez / Eta sobera khexatzez, / Akitzen da eta flakatzen. Arch Fab 103. Askok itzegiten dute arintasun aundiarekin gizon onezaz. Itz bat ez dakite onen liburuetatik, airian desairez aditua baizik. Bv AsL 201. Soiñua aidean gelditu zan, zidarrezko eskilla baten durundia legez. Ag AL 104. Hor daudenak ikusten... jujale bortitzak! / Airean ez doatzi zahar hoien hitzak. Ox 181. Dulun-dulunka aidean berriz / betiko eskari bera: / "Ermitatxoa eidazu eta / nerea izango zera". SMitx Aranz 95. Atsekabezko negar-intzirak aidean. Gand Elorri 99. Jai-bezpera [...]. Aidean, txibiriskoen zalaparta. Anab Poli 78. Airean ikusten duzue txistu soinua dantzan. MEIG I 63.
    Hacia arriba. v. AIREAN GORA.
    Gurútzean josirík gorazezáten airean. LE Ong 42r.
    En el aire, en el ambente (usos prop. y fig.).
    Ta andikijeen Bigiria da Sarauba. Izenak mudeetan dira. Olgeetia ta desonestidadia bijeetan dabil airian. fB Olg 116. Beste desonestidade guztia lotsa bagarik airian darabilee dantza atan. Ib. 67 (v. tbn. 118). Jouffroy bizi zen mende eta mundu tzar batean; Erlijionearen eta Fedearen kontrako hainitz erakaspen zabiltzan airean. Lap 16 (V 10). Aidean ezetasun edo umedaderik baldin balego. Anab Aprika 85. Hotelero sartzen da. Ohartzen da, zerbeit behar ez den badabilala airean, bainan ez daki nor akusa. Larz Iru 70. Ipui-giro! Kontu zaarrak aidean! NEtx LBB 155. Ori Ameriketan etzan arritzekoa, baiña Logroñoko aidean oso lotsagarri jo zuten Anaren jatorria. Ib. 51.
    (Llevar, traer...) en volandas. "Volandas, en volandas, airean, egaldan " Lar.
    Khaliña bat lephoti jandarmak thirari, / ene zaiñek ez nahi khorpitza egari / heltü nündien airin, ezinez ebili. ' Ils m'y amenèrent en l'air, car je ne pouvais plus marcher' . Etch 182. Entierrua nai det egitia / neri bigarren klasian, / lau zapatarik eramatia / gañera berriz aidian. RAzk Auspoa 7, 27. Non errientak, beharri batetik harturik, hitz baten errateko ere denborarik utzi gabe, eskolaren erdira ereman baininduen airean! Elzb PAd 29. Aidean dakarre agintaria menditarrak beren besoetan. Ag AL 106. Zelan ezekiela, Arranondoko ondartzan arkitu eieben euren burua, iñongo min barik. Norbaitek aidean ekarri zitualakoa edo esateieben. Ag Kr 85s. Eltzen diyote bi belarriyetatik eta an daramate aidian. Iraola 35. Alegia "Iguzkiaren Seme" bat bezala zaukaten barnean, jendeen begietarik urrun, barne batetik besterat eri bat bezala airean zeramatela, haren zango dibinoek etzutelakotz lurrik hunkitu behar. Ardoy SFran 234.
    (Estar, quedar, tener...) en el aire, levantado sobre el suelo; en el aire, sin punto de apoyo.
    Besoak zedutzatela / airean altxatuak. EZ Noel 75 (v. tbn. Lf Murtuts 33 bi besoak airean, NEtx LBB 231 besoak zabal aidean ). Kordegabe belauniko airean arkitzen zuten. [...] santua zeruko estasisean gelditzen zan. Cb Just 93. Azpian zuen mandoa aitzinat zohala, bera airean gelditu zen. Lg I 316. Geratzen zaio Ostia Santua auan airean. Itxi nai zukean aua, baña ezin zuan. AA I 430. Jaun andi onek airean bezala dauzka, Isaias Profetak dionez "egiak, aldapak, mendiak, itsasoak, ta mundu guzi guzia iru beatzekin [...]". Ib. 348s. [Astoa] tripaz gora jarririk, / zankoak airean, / orrontz-onotz jiraka. It Fab 63 (v. tbn. en contexto similar Gy 308 zangoak airean ). Makilla bat asko du / baldin bada loirik, / or salto, emen salto / joateko airean, / oñak zikindu gabe / batere bidean. Ib. 169. Taula pisu altxatuak / doiean xotx batek airean dauzkanak. Gy 241 (ref. a una trampa para ratones). Aurrera korri, / atzera korri, / beti ezpata airean. Ib. 205. Soldadu batek ikusi zuen nola airean zegoan, ez zerurako eta ez lurrerako. Lard 200. Bertze zortzi gizon eman ziren lan berari. Eta, batzuk airean zaukatelarik birjina saindu hura, bertzeak hari zitzaizkon haren gorputza funditu beharrez gerren mehe batzuekin. Jnn SBi 175. Geienak kaltzerpean eukezan eskuak, batek bakarrik erabilzan aidean. A BeinB 51. Euskaldunak, itxaropenik onena legez, lauburu edo kurutze bat eroan dabe beti guda guztietara, aidean gizonen buru-gaiñetik, danak ikusi eien ondo. Ag AL 65.
    ( s. XX) Txirulak fandangoa jotzen zualarik, guziak jauzika ta krixkitinka, bi besoak airean. Lh Yol 33. Bethi airean, konkolotx, emazte gaixoak ez zakien gehiago nun eta nola gorda bere burua! Barb Sup 8 (ref. a una mujer a quien el marido acarrea sobre sus hombros). Lau morrosko ederrek / Euren sorbaldakin, / Aidian dabille kutxa / Zirkin eta zarkin. Enb 183. [Muthikoak pirripitako] gibeleko errota bi eskuez airean dauka orai lurretik. JE Ber 46. [Balkoinak] ez dituzte baitezpada arinak, dela beren harrizko-zolaz, airean gogorki baita ere azpitik atxikia, dela beren burdin-grilla lodiez. Ib. 78. Iduri baitu atherbe luze bat ibaiaren gainean trebes, hegitik hegira airean jarria. [...] zurezko zubi estali bat. Ib. 44. Anka aidean dula katua geldi. Ldi UO 34. Oin-muturra lurrean, / orpoa, berriz, airean. " Levantados los talones" . Or Eus 161. Lurra dardar darabil, airean besoak, / adar bi bekokian bailitu jaioak. " Echa al aire sus brazos" . Ib. 375. Antxe eliza jaso bear zan, / amildegi artan kako, / erdi aidean, erdi zintzilik, / aitz zankar batean zalko. SMitx Aranz 85. Bet-betan kraska laiteke lur-axal guzia eta [...] berrehun mila zango airean! Lf Murtuts 13. Ohoinaren ondoan joaki, makila airean, errabia bihotzean. Ib. 42. Zaldiganeko ertzaiñak emen datoz lauazka. [...] sable sendoak aidean, zirti zarta asi dira, jentea burutik beera joten. Erkiag BatB 146s. Eta teillatu ori aidean legoke, iñungo aberik eta ormarik eusten eztiola. Vill Jaink 7. Aidean darabilla / dardaraz arabitar ankerrak / ojuka aztamakilla. " La lanza ya blandea" . Gazt MusIx 99.
    (AN-gip; aidean BN-arb). Ref.: Gte Erd 283. A voleo (la pelota). v. AIRETIK (b). "Aidean jo du (BN-arb), [...] airen artu du (AN-gip)" Gte Erd 283.
    Pelota aidian artzen / frantzesaren maña, / indarraz artzen dio / nai duan tamaña. Ud 59. Etxarrik lênik bota du, goitik; / erdikoek ezin eldu; / Allik erantzun goitik aidean; / botean Uitzik galdu. " Ha respondido al aire devolviéndola alta" . Or Eus 420.
    (Echar, lanzar, poner...) por los aires.
    Satorrak? Bai, bai. Oiek ere badute beren abillidade ederra: lurra aidian jartzen dute eta landariak igartu. Sor Bar 101. Bota zuan airian oñ askuan, aize aundi batek orbel igarra airatzen duan erraztasunarekin. Bv AsL 169. Fogonerua trenatik / egin zan erori, / amalau oiñ aidian / gutxienez ori. PE 121. Ogi errotadak (ruedos) aidean da edanontzia eskutik eskura ibilten dira. Ag Kr 48. Aizkoran egin dute / joan dan otsaillean, / eguna ere esan daigun, / ogei ta seiean; / diru eta papera / bazabil aidean, / gero zer pasako zan / iñork etzekian. EusJok 116. Palenkako lanean / doaiez jantzia [...] Bulkatu gabe ez da juan / airean burnia. EusJok II 20 (167 bota zuan aidian ). Ingorri asko zabaltzen dabez / Baso-erri ta txaidian, / Asko alperrik eruan be bai / Ego-axiak aidian. Enb 36. Ta au neuk eruango naiuan burrukaraño ainbat ariñen, eta argi ta edontzi ta pitxer ta mai ta bastar gustijak aidian ibilliko zuazan. Kk Ab I 17. Lenengo adarkadan zaldia ta bere ganekua jasoten dau aidian. Kk Ab II 127. Artzai batek aari-eulia bezala artu idi uztartuak eta airean bota zumartxuri baten gañeraño. Or Mi 57. Airian duaz edontzijak! / bixi dabil aizto-dirdira! [...] Danak dagoz zauriz urratu! " Como por el aire" . Laux AB 95. Olio-ontzi guztiak uretara, oju-egin zuan batean. Ta bereala lagun guztiak asi ziran olio ederra ontzi ta guzti aidean botatzen. Anab Poli 61. [Gerratean] dinamitaz aidean bota zuten auzoa. Anab Aprika 12. Aidean makhilakada sendo batez urrutira bidaldu. Osk Kurl 77. [Zezenak] arrapatzen zuana jo ta aidean botatzen asi zan. Salav 51. Pilota bezala airean igortzen zuela. Ardoy SFran 233.
    v. tbn. Aidean: Vill Jaink 82. Ataño TxanKan 98.
    En el aire, en situación pendiente, en situación incierta. "Zure asmuak aidian dagoz ondiokan, tus proyectos están en el aire todavía" Etxba Eib.
    --Orretara etorri naz ni ona, Adabaldo, ta iakin nai neuke zuk... Aidean gelditu iakon Amandori miña, esatera eioanari azkenik emon baga. Atari-aldean norbait oleska egoan. Ag AL 45. Erdiko erraia onetara eldutean, emen emon bear dozue alkar-topekadea. Artu kontuan: amar milla pezeta dozuez aidean. Plazako giza-aldrari arnasea bera be etxakon entzuten. Bilbao IpuiB 268s.
    Platonek ez du halakorik aipatzen: Aristotelek errana gatik ez du iduri haren erakasleak airean utzi dituen, han nunbait, ideia famatu hoik. Lf ( in Zait Plat 23 ).
    b) (AN-5vill; aidean G-azp, AN-gip). Ref.: Gte Erd 230. (Tener, estar, poner...) en vilo, intranquilo, alterado. "Aidean egoten naiz (G-azp, AN-gip), airean egoten naiz haren zain (AN-5vill), [...] zainek atxikitzen gaituzte airean (BN-arb)" Gte Erd 230.
    Atzetzika zintzillik / zeukan joaleak, / iduki oi zituen / airean kaleak. It Fab 133. Gure emakume batzuek aztoratu edo airean ipiñi gaituzte. Lard 472. Lurraren pian sar nindaiteke, maitia, zure ahalgez! [...] Sendimenduiak airian eta bihotzetikan dolorez... / Ene xangrinez hilerazteko sorthuia zinen arauez! ChantP 292. Eta egin zuan irrintzi bat, eliza guztia aidean ipiñi zuana. Zab Gabon 74. Zerriyak ere asten dira kurrinkaz etxe guztiya aidian jartzen dutela. Sor Bar 102. Ikaran nagok aidean. Elzb Po 182. Jaidurarik ahalkegarrienek airean dadukate nere bihotza. Jnn SBi 79. Haren sendatzeak airean ezarri zuen hiri guzia eta jendeak etzuen aski mihi Jesusen laudatzeko. Ib. 24. Hunen gaztetasunaz eztugu zeren mintza. Ezen adin hartan airean zuen oraino izpiritua; etzuen maite Jainkoa. Ib. 75. Gau hartan izpiritu guziak xoratuak ziren, eta buruak airean; phentsatuz zer behar othe zen ikhusi, nehork ez zuen oherat yuateko gutiziarik. Elsb Fram 137. Iaungoikoa diadarka bedeinkatuteko premia sartu iatan [...], arimako arizpirik bigunenak aidian neukazan. Ag Ioan 212.
    ( s. XX) Ene jein ona: Orren balle kontra xitiaren boztarioak naka airian. Mdg 152. Eskribi beztad zerbait, bainago airian xakiteko ortaz. Ib. 143. Hango garbitasunaren egiteko, bi Italiano, alferrak eta jale handiak, oihuz karrasian gau eta egun bazterrak airean zauzkatenak. StPierre 23. Mendekoste arratsez Ainhoko izkilak / Botzik airean dauzka baserri hurbilak. Ox 25. Goizeko zazpiretan [...] musikariak Usaurin atera ziranean erri guztia aidean jarri zan. Anab Usauri 30. --Denak haren ondotik gabiltza. --Ni ere heldu niz bada. Emeki-emeki horra herri guzia airean. Lf Murtuts 7. Karrika guzia badauka marrumaz aidean. " En vilo" . (L) A EY IV 31. Zer zaizte? Denak airean auzoko gertakariekin. Larz Senper 42. Zozokeria guti ibil zak gero enekin! Gau osoa airean nuk, hiregatik eta askitsu badiat. Larz Iru 80. Eta azeria, bihotza airean, tiroa bezala Itorrotzeko oihanerat itzuli zen. JEtchep 32. Eta burua airean nuen hea zer aterako zen. Hori nuen beti arrangura. Ib. 37. Zainek edukitzen gaituztela airean. Egia ote da hori? Ez naiz medikua galde horri ihardesteko; bainan eni iruditzen, bere buruaz segur denak mendera dezazkela zainak. Xa Odol 63.
    (En las exprs. beldurrak airean, beldurrez airean). "Beldurrak aidean bizi dira (G-azp)" Gte Erd 148. "Billurrez aidian, oso beldurtuta. Billurrez aidian egon giñan goizaldera agertu zan arte" Elexp Berg.
    Zer kezkak, gauak gizonaren zai, ta noiz berri gaistoren bat izango duen beldurrak aidean daudela? AA III 377. Zer izango dan iñork ez daki, / danak beldurrak aidian. Tx B II 93. Ezin egon gindezke beti beldurrak aidean! Lab SuEm 191 (v. tbn. 210). Aako zarata-ots izugarri ura, gau guzian beldurrak airean euki zituana. " Que tan suspensos y medrosos toda la noche los había tenido" . Berron Kijote 226 (v. tbn. en la misma pág. beldurrak airean euki zuana ). Eskolara urbiltzeko bildurrak aidean egoten niñun. Ataño TxanKan 64. Horretan pentsatze hutsak beldurrez airean daukala? MIH 338.
    (Con erabili, ibili ). (Tener) en vilo.
    Eta gauaz berriz, otsoen antsia izugarriak baso guzik aiek airean zerabilzkiten. Arr GB 68. Joxek makilla bategaz, Anastasik burduntziagaz, eta umeak nabo (arbi) buruakaz, antxe erabilli eben aidean azeria. Bilbao IpuiB 205s. Artu makilla lodi bat, ta zist eta zast, etxe guztian ibilli eban aidian ara ta ona txarri gaixua. Ib. 167. Artzak aña indar baizun, aidean ibiltzen zizkin danak. Karraxi ederrak izaten itun aren inguruan. Ataño TxanKan 142.
    Bein bijotzian leku emon ezkero, [gurari gaistoak] gizon nai emakume guztia darabilela airian, eurak gura dabeen lekura. fB Ic II 270.
    c) (aidean V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). (Echar, expulsar de un lugar, marcharse, llegar...) inmediatamente, rápidamente. "Aidian bialdu, haizea hartzera bialdu. Tioi dirua eskatzen bajatsu aidian bialduko zaittu" Elexp Berg. v. infra AIRE BEREAN.
    Aidean doa trena Bitorian gu artzen galdu daben denpora irabazi nai baleu legez. Ag Ioan 109. --Juango naiz bada. --(Xefeina eskuiko lenengo ate-aldera bultziaz). Berriz? Emendik bai, aidian, juan biar dezula, ta orain bertan. Alz Burr 27. --Ez nazu izutuko zure arrunkakin. --Arrotu ta aidian bigalduko zaitut. Alz Bern 77. Tira, tira, sukaldera, aguro, aidian eraman zazute nere begiyen aurretik. Ib. 68. Aidean bigaldu det, eta ez bezaio utzi aurrera, etxian sartzen. Alz Txib 108. Ez daukagu ezer asmatu biarrik, eta etorri zeran bidetik juan zintezke. Aidian gero. Ib. 108. Zernai egingo zuen / izan balu beta, / aidian eraman du / Xerrai-ren meta. Tx B III 131. Aien jateko ekiñaldia! Inguruari begiratu gabe ere plateretik abora jakiak aidian zebiltzan. Muj PAm 39. Deabru gaizto lotsagabea; / zoaz emendik aidean! Baxurko Jesus 37 (ap. DRA ). Bere gogoz senar-emazteak aidean botako lituzke etxetik. Etxde JJ 105. Aidean joan bear erritik kanpora bizirik aterako baziran. Mikeleteak lagunduta Oyartzungo bidea artu zuten. Anab Poli 121 (35 aidean zijoala ). --Egia ote da? Banoaie lasterka --erran zion Claudetek. Aidian etorri ziren, errateko moduan, Claudet, Pontac-eta sartu ziren dendara. Izeta DirG 117. Errixkotan sartzen diranean, aidean aldameneratzen zaizkiete emakumeak sendagai eske. Sorarrain Lili 91.
    "Como modo adv. de tiempo. En un momento. Aidian eiñ dittu etxeko zeregiñak, erromerixarako asmuan" Etxba Eib. "Aidian eiñ, etara, irabazi... [...] Aidian eittu etxeko lanak. Aidian etara dau kursua. Aidian irabazi zotsan Retegik Galartzai" Elexp Berg.
    "Aidian, oso erraz. bartzelonak aidian irabazi ziyon Reali" ZestErret.
    d) (Ref. a una pare del cuerpo). Al aire, al descubierto.
    Erropa milla puska / egiña soñean, / Oñak erdi estali, / aztalak aidean. Echag 235.
    e) (En expr. temporales). Hacia, cerca de. Cf. infra (g); v. IRIAN.
    Egiten dute hiriaren itzulia, gauerdi airean, karrasia samin batzuk aitaraziz. Prop 1893, 232. Aratsaldean, laurak airean. Her 24-5-1957 (ap. DRA ). Gero arratsaldeko lauak airean itzultzen zen gibelera. Etchebarne 32.
    f) "Aidian juan (S), aller en l'air (c.à d. en voiture, par oppos. à: à pied)" Lh.
    g) (Llevar, sacar) adelante.
    Bion artean etxea aidean genebilkian. Zer esanik ez, Xastiñek ere asko laguntzen zigun. JAzpiroz 210.
    h) (En exprs. espaciales como zeihar airean 'hacia un lado, un poco de lado', urrun airean 'algo alejado'). Cf. supra (e).
    Hiru haurrak jinak ditugu aitzinerat urrats ñimiñoka, erabearekin begiak larrituak, sorbaldez eta buruz zeihar-airean. JE Ber 29. Ez baitzitaken Xaberriko gaztelua aski azkar etsaien urruntzeko (doi doia bake denboran urrun airean atxikitzeko?). " Pour les tenir à distance" . Ardoy SFran 46.

    alderatu

    Adiera: 2.2
    Artilleaz ardura baldin bazera, sasi-moltso, lapatx eta narrak aldera itzatzu. Ib. 102.
    2. (V, G-nav; Añ) Ref.: A; A Apend .
     (Con ablativo, implícito o explícito). Apartarse, alejarse. "Desviarse" Añ. "Descaminarse (G-nav)" A Apend. v. aldaratu. Tr. Documentado sobre todo en textos de autores vizcaínos. En el siglo XX su uso crece entre los guipuzcoanos (antes sólo en Guerrico, Zabala y Apaolaza).
    Oraziñotik alderaturik dagoan arima batek. Añ LoraS 102. [Boto] au egiteko euki zenduan motiboa kendu, alderatu bada. Añ MisE 230. Alderatu edo apartadu zara aserratuteko pelleburutik? Astar II 105. Zegaitik alkargandik alderatu edo apartetan eztirian. Ib. 137s. Okasinoe guztietati alderatuta eguan. fB Ic II 276. Alderatu gaitezan uts egiteko ta pekatuban jausteko era guztietati. fB Ic III 366. Yoan tzirean ondasunak, alderatu zirean adiskiderik kutunenak. Añ EL2 32. Zuengandikan alderatu nintzan ezkero, naigabea eta tristura izan dut lagun ordu guztietan. Apaol 56. Etzan baiña asko alderatu, lepo makurtua lerdendu ta albokera begiratuaz Txantoni oles egin eutsanean. A BeinB 55. Arimea eta gorputza bata besteagandik alderatu ziranean eriotzeagaitik. Itz Azald 35. Bide-zuloetan euriak egin zituan osintxoak ikusirik, alderatu zediñ aleban giñoan. Ag AL 89.
    ( s. XX) Eta aurrekoa, okerkera ta gorutz begira alderatuten asi zanean. Ag Kr 13. Ua ikusteko soilki artaldetik alderatu zen Ilari. Or Mi 43. Saietsean zirikatu duen katamotza baño ariñago alderatu zan. TAg Uzt 168. Aizeak daroazan orbelak lez, bata besteagandik berealakoan alderatu ta urrundu oi dira. Erkiag Arran 63. Noizbait azkeneko mendi koskorrak nekez alderatu ta Beobiko etxe-pilla agertu zan. Anab Poli 120. Neregandik zertxobait alderatuta. Anab Aprika 15. Iturrietatik alderatzen da zaldi garaillea. Ibiñ Virgil 104. Bata besteagandik pare bat metrora alderaturik ibiltzen ziran bidean. NEtx LBB 123. Oztopo batek bere bidea itxiko balio bezala, alderatuaz. "Se apartara de su objetivo" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
    (Con aux. intrans. bipersonal).
    Debeku oni alderatuten yakoz basuak [...], bere jabiak argi ipinten badau [...] ondo yatorkola lur artean [...] solua egitia. (1918). ForuAB 137.
    (Aux. trans.). "Apartar" Lar, Añ.
    Eztodaz alderatu edo apartu gura Santuben komuniñorik Elexa Santako kristinau triste pekatu mortalian dagozanak. Zuzaeta 99. Jangoikuak gero alderatu edo apartauko ditu onak dongeetati. Mg CO 170. Azao juak edo lastotu dana alderatu biar da eskubariaz garija ganik. Mg PAb 151. Nire gogo, asmo ta lan guztiak alderatu ofendidu ziñadezan oker bidetatik. Añ EL1 7s. Eioten da, eralgi, alderatu zaia. Añ LoraS 55. [Gorputza] da etsairik andiena, zeren ezin gerok ganik alderatu genzake. Añ CatAN 60. Gure biotzak munduaren amoriotik alderatzeko edo aparta erazotzeko. Gco I 449. Ta alderatu zituban zerugañeko urak zerupeko ureetati. fB Ic I 11. Illunak alderatuko nindubala zeu ganik. Ib. 54. Ezteutsa balijoko esatiak bertatik suba alderatu edo apartadu ebala. Astar II 135. Manuelak bere begi urgulluz betetakoak Martiñengandik ezin alderatu zituan. Zab Gabon 52. Gu ondo alkarturik eta baturik imintea Jesu-Kristogaz, zeñegandik alderatu eta urrindu gura gaituezan gu setalariak. Itz Azald 214. Angeruak alderatuko dituez onak txarrakgandik. Ib. 38. Betiko alderatu nai izan zun, nunbait, Jaungoikoak mutil arengandik. TAg Uzt 289. Oraingoan, ordea, txantxetak eta baezpadakoak alderatuta, aldez alde zabaldu ziozkan ateak indarrari. Ib. 233s. Estaltzen dituten elur-mendia[k] alderatzeko indarka ari diren bitartean [abereak] . Ibiñ Virgil 101. Artilleaz ardura baldin bazera, sasi-moltso, lapatx eta narrak aldera itzatzu. Ib. 102. Emakumea beragandik pixka bat alderatu egiten du. NEtx LBB 102. Ba-zituan bai izate barruan ondo sustraitutako zerak, bedar txarrak lez alderatu bearrak. Onaind STeresa 38.
    (Sin compl. en ablativo). Separar (dos cosas o personas).
    Jangoikoak gero alderatu edo apartatuko ditu Judas ta San Pedro. Sazerdote ona ta gaiztoa. Mg CC 119. Au gaiti olgetiaren gainian berba egiten danian, alderatu biar dira uts egiteko eskina bijak [...]. Bata laarregija, ta bestia gitxijegija. fB Olg 13.
    Exceptuar.
    [Jatorrizko pekatuak] egin zituban zori deungakuak, alan eurak nolan euren seme alaba guztiak, Jesu Kristo ta bere Ama maitia alderaturik. CrIc 19. Ama Birjina guztiz Garbija alderatu ezkero, beste Adanen seme ta alaba guztiok sortuten gara pekatuban. fB Ic III 21.

    1 ardura

    ARDURA IZAN
    Artilleaz ardura baldin bazera, sasi-moltso, lapatx eta narrak aldera itzatzu. Ibiñ Virgil 102.
    ARDURA IZAN.
    a) (Trans.). Tener cuidado de, responsabilizarse de, harcerse cargo de, estar preocupado por. v. ARDURA EDUKI, ARDURA HARTU. Gram. El complemento es un sintagma en caso instrumental o genitivo (tbn. menos frecuentemente en dativo o con los suf. -gatik y -(e)tan); asimismo un sust. vbal. con -t(z)eko o, menos frec., una oración interrogativa indirecta o completiva. Tr. Documentado en autores labortanos clásicos (Etcheberri de Zibru, Haramburu, Harizmendi, Argaignarats y Haraneder), y en textos meridionales desde principios del s. XIX.
    Ezen kreatzaillearen gañetik kreatura / Onhetsi zien izatu gabe hartzaz ardura. EZ Man I 106. Zuek duzue ardura / larrabre guztiena, / baina beregainki gizon / phenez bethearena. EZ Noel 158. [San Franzes] baldin berze aldiz mundu hunetan bizi zinen orduan arimak konsolatzea gatik egin baitutzu predikuak, dotrinak, eta irakhatsmendu debotak, orai esperanza dut ardura duzula zeure botuko zerbitzariez. Harb 464. Orhoit zaitea, andrea, Iesus baithan duzun arduraz eta hura zure semetzeaz zu ere gure ama egin zinela. Ib. 204. Behar gindukelarikan, / Bizi aphur hunetan, / ibilli bestiturikan / Dolu gisa batetan. / Probetxurik eztukegun / Soiñez dugun ardurez. / Debotak ukha dezagun, / Eta besti berthutez. Arg DevB 62. Horri dagokala izanen dut ardura gauza horietaz bethiere zuek orhoitarazitzeko. He 2 Petr 1, 12. Ezpadu batek bereen, batez ere etxekoen ardura edo konturik, ukatu du kargua artzean eman zuen itza. AA I 490. Eta ez dago Zerurako biderik, oraindañoko zabarkeriaren damuarekin aurrera ume, ta mirabeai Zerurako bidea erakusteko ardura obea ezpadezue. AA II 77. Oien ondorengoaz kontu eta ardura andia zuela. Lard 62. Dau ardura andia ikara larria, / Bildur ez txikia, / Galduko ete daben betiko auzia. AB AmaE 344. Ona da projimoaz zuk dezun ardura. Urruz Urz 54. Bai, zoaz ondo, esan eban Maripak, ez orren ardura izan. A BeinB 44. Lenbiziko arnasa / Artu zan lekura, / Zeñek eztu izango, / Juateko ardura? Otañ EE 1900, 533. Baña Jaungoikozkoa idoro nai dabenak, kanpoko edertasunagaitik eztau izaten ainbeste ardura. Ag Kr 43. Norberen arazuen ardura andirik eztauala dau ezagun. Otx 108. Ona emen zertzutan ardura ixan biar dauan. Ib. 100. --Entzun al dautsazu kokolo oneri? --Ez orregattik ardurarik ixan. Ib. 217. Badu Jaungoikoak izaki guztien ardura, gizonarena, batez ere. KIkG 14. Gai ontaz ardura dutenak zorrotzak izango dira. ForuAG 327. Zuen Aita zerukoak zuetaz ardura duelako ta zainduko zaituztelako. Ir YKBiz 200n. Barneko sandutasunaz ardura gutxi zutelarik. Ib. 128. Ama bati ori esan! Gau ta egun negarra begietara ekartzen didan semeagatik ardurarik ez detala! ABar Goi 63. [Iñaziok] sorterriari zion maitasunaren eta arduraren ezaugarri bezela. SMitx Aranz 168. Amaitu daitezanean, ez dago zetan ardurarik izan, zelan zaindu, zelan banandu. Erkiag BatB 170. Ez zazula bañu-kontu ortaz ardurarik izan, Biedermann jauna. Kartzelan ere, badakizu, kartzelan ere ez genduen bañurik izaten. Lab SuEm 194. Irrati onek ikusko ditu / oraindik egun obeak, / bere ardura izango du, bai, / guztion Jaun da Jabeak. Olea 153. Mundu ontan badegu guk geure ardura / noiz iritxiko geran eriotz-ordura. Uzt Sas 34. Len ere banun bildurra eta / len ere banun ardura, / etzala oso leku ederra / nere mina-zulo ura. Uzt LEG I 130. Eta udarak izan dezala / zu gordetzeko ardura. / Berriz neguak kenduko dizu / orain daukazun itxura. Uzt LEG II 55. Ez estutu, ba, biarkoari buruz: biarkoak, berak izango dau bere buruaren ardurea. Ker Mt 6, 34. Itz ematen dizut, ara, artaldearen ardura geiago izango dudala emendik aurrerakoan. Berron Kijote 58. Urbide oien ardura zutenak. AZink 127. Urren egoan etxiak izaten eban ipinteko arduria. Gerrika 139. Zenbait urtez, behin eta birritan, ez nuen etxe-teilapearen ardurarik izan, eskatu baino oparoago eskaini baitzidaten. MIH 368. Ez dugu haien [xuberotarren] bearneskeriez ardurarik izan behar. MEIG VI 104.
    v. tbn. Hm 76. Aran SIgn 40. KIkV 22. KIkG 13. Laux BBa 6. Zait Sof 39. Anab Poli 88. BEnb NereA 168. Ibiñ Virgil 110. Insausti 221.
    (En contextos negativos, sin compl.).
    Ez ardurarik ixan. Jaungoikuak danok zaindute gauz. Altuna 93. Ez ixan beraz ardurarik [...] eztozube aurrerantzian be diruaren petturik ixango. Otx 143. Eskalleran gurutzatu zen iskanbilak izuturik goiti zetorren neskamearekin, ez zuen uste kanpotik sartua zenik eta haien liskarra entzun behar zuenik, baina ez zuen ardurarik. Mde HaurB 42. Zelan? Nondik? Ez ardurarik izan. Mutillak doguz olako gauzetan gure ikasleok! Bilbao IpuiB 160. Ez gendukeen sekula, ardurarik izan bagendu, utzi behar gizaldien eta belaunaldien arteko borroka heldu den punturaino hel zedin. MIH 228.
    b) (Trans., con compl. directo). Querer (?), ser conveniente, venir bien (?).
    --Oi etsegino lagun deizut, / badozu borondaterik. / --Eskerrik asko, jentil onbrea, / ez dot ardura lagunik. Lazarraga A7, 1172v. Ene erriti oi ta zurera / badago bidazidorrik; / oi aetati paseatzeko / eztot ardura laguni[k]. Ib. A23, 1195r.
    c) (V-gip; Lar) .
    (Intrans. bipersonal, con un dativo como referencia personal). Importar. "No se le da mucho, no se aflige mucho, ezta asko malmetitzen: etzaio ajolarik, ardurarik " Lar (s.v. afligirse ). "(Eso no me da) cuidado, etzait ajola, ardurarik " Ib.. " Bai, asko ardura jat neri " Elexp Berg. Tr. Documentado sólo en autores meridionales.
    Ori besterik ezpada / zuk dezun beldurra, / dama gaztia, etzait / batere ardura. Xe 185. Zer ardura zitzaion Patxiri bizirik edo illik egon zedilla bere anaia? Apaol 55. Zu lako ontzitxo bat gaitik, / Gitxitxo ardura jako berari. AB AmaE 381. Bilintx orduan (amabi urtekoa) zan arlote xamarra eta ez zitzaion ainbeste ardura ango egoeragaitik. PArt ( in Bil 172 ). Baña etzaiok orregatik ardurarik, prantzesa bait dek. NEtx Antz 146. Morroian erantzuna: "Gutxi ardura jakona beian dago". SM Zirik 69. Iri ez jak ardura uezabak zer eiten daben, a uezaba dok eta uezabak nai dabena eitxen jok. Ib. 61. Bost ardura zaie etxe askotan seme-alabei zer komeni zaien... NEtx LBB 14. (Baina ez zait ardura) / eta gauetan / bide ertzean naiz ezarriko / harri-meta txiki baten alboan. Lasa Poem 80. Noren erruz gertatu zen horrela, ez zait ardura. MEIG IX 28. Azkuek, Bährtek eta beste zenbaitek bazuten ardura zitzaizkien hitzak eta formak izkribuz jasotzeko modurik. MEIG VI 127. Nori zaizkio, ordea, ardura horrelako ezerezkeriak? MEIG VII 29.
    (Con ardura det.).
    --Ardurea al yak ba, iri? --Bai, jauna; ardurea yat. Erkiag BatB 60.
    d) (H) .
    (Aux. intrans. unipersonal). Importar. Tr. Documentado en autores meridionales (sobre todo vizcaínos) desde la segunda mitad del s. XVIII.
    Aiek deadar: "Jauna dalako, / Pilatos beldur bazera, / Datorkiela geren anima / Orren odola gañera: / Ezkera ardura, / Gere kontura / Kondena ezazu Grutzera". Cb Bast 41. Artilleaz ardura baldin bazera, sasi-moltso, lapatx eta narrak aldera itzatzu. Ibiñ Virgil 102. Galatee [...], Koridonez ardura balin bazera, etor zaite zu ere. Ib. 52.
    (Construcción impersonal; en frases negativas o interrogativas). "(No) importa, (c.) ezta ansi, ezta ardura " Añ.
    Ez da ardura; zuaz aurrera: zure iraupenak bigunduko dau Zeruba. Mg CO 282. --Zeuk daukazu erruba: etorri ezpaziña ainbeste soñoko bitxidun ta apaindurijaz, ez eban ainbeste eskatuko.--Peru, soñokuak eztabee ezer jan, ez edan. --Zer da ansi, edo ardura? Zulango apainduben zain dagoz onlanguak. Mg PAb 74 (219 ez da ardura ). Betoz Teresaren gainera, asten daben saill santuba eragotzi legijuen gatx guztiak. [...] Ez da ardura Teresarentzat. Ez dabee gatxak atzeratuko pausu bat bere egitade andijetan. fB Ic II 293. Ez da ardura. Deungia izan arren sazerdotia sazerdote da. fB Ic III 309. Aretx maitea leiak errerik badozuz bere, / Zeure orriak igartuta gaur ez da ardura. AB AmaE 66. Ez da ardura bizi arren zu guardillan, / [...] Ez ta ni bizi arren lenengo bizitzan. Ib. 262. Ez da ardura sartuagaitik / Plaga bat zeuen lurrian. [...] Plaga ori da laster desagertuko / lurraren azpian. Ib. 68. Ezta ardura --esan eban Portunek-- ezta ardura; etorriko iat niri ondiño garai obea. Ag AL 42. Baña etzan ardura, zerua etzan jausikota. Ag Kr 188. Sagardoa ona izan dedilla ta non jarririk egon ezarren ezta izaten ardurarik. Ib. 19. Burdija apurtuta badago be, ezta ardura. Neuk konponduko dot. Altuna 60. Tira; ezta orregattik ardura. Otx 117. --Baña ezpadago erespatzik ez abespatzik, zelan irabazi? --Ezta ardura, berialaxe eralduko geunkez. Kk Ab II 125. Nire bizitza guztian eztotaz ikusi ehun hitz barri... Baña ezta ardura. Emon deigun, urthian ehun zabaldu leikezala... Osk Kurl 119.
    v. tbn. Ur MarIl 106
    e) (Trans. tripersonal, con un dativo como referencia personal, y compl. con suf. -gatik ). Importar. " Ez deusku ardura horregaitik (V-arr), [...] ezteuzte ardure periodikoan ifinten deurienagaitik (V-arr)" Gte Erd 166. Tr. Documentado desde principios del s. XIX en autores vizcaínos, así como en Aguirre de Asteasu, Apaolaza, Mocoroa, G. Mujica, T. Agirre y Gaztelu.
    Saman iminiarren / arbolen orrija, / uste dozu orregaitik / dala defentzia? / Ori da errukitasun bat / jabiak arturik. / Orregaitik eulijari / ez deutsa ardurarik. DurPl 80. Pinet ta bere lagunak gaitik / Ez eutsalako ardura. AB AmaE 188. Arrizko biotzduna, gizonen gauzakaitik ardurarik ezeutzana. Ag Kr 205. Eurek ezegozala txakurra zaintzen. Eurei ezeutsela arduraik bape txakurragaitik. Kk Ab II 172. Niri ardura yaustak bost! zuen kopla gustijekaitik. Ib. 17. Zer ardura dio, ba, piska bat argaltzeagatik osasunez ondo ibilli ezkero? TAg Uzt 119. Nori ardura dautsa gaba izanagaitik? BEnb NereA 73. Bandako geienari, gure musika taldea ona edo erdipurdizkoa izan ez eutsan ardurarik. Etxabu Kontu 28. Nola etzigun ardurarik ordubete edo bi bidean pasa, abitu eta segi iritxi arte. BBarand 99. Ez eutsan ardure nor zan izenpetu biar ebana. Gerrika 200.
    v. tbn. Erkiag BatB 182.
    (En contextos adversativos).
    Ez jako alako gurasuari kolorerik mudauko. Umiak pekatu mortalian egon arren, ez deutsee ardura. fB Olg 59. Ta bein auzitan zu imini ezkero, zein zuk auzija irabazi, zein galdu, ardura ez deutseenak. fB Ic II 168. Berau ill arren, urrean iri ez deusk ardura. AB AmaE 444. Oraiñ bat eta gero bestea esan arren ezeutsien ardura. Ag Kr 67. Ardura gitxi deusku guri naiz lenengoak naiz bigarrenak garaitu. Ib. 176. Ezeutsan ardura begiak baltzak, zuriak zein urdiñak izanarren. Echta Jos 220. Beste neskatx ergelak edozer gauza esanta ere, gutxi ardura zion, baiña Premiñek uraxe esatea... Urruz Zer 90. Korridurik eztot artuko, baña eztaust ardura. Kk Ab I 104. Baña etxaustak ardura. Nozonoz igarriko yoek gixonak neuk yaukodan zentzuna. Altuna 82. Baltza nasela diñuste, / Baña neuri dust ardure gitxi; / Ardaoa be baltza da, / Baña askok egiten dau erosi. (V-arr). AEF 1930, 9. Origaitik langille ezkonge nai ezkonduak euki, ugazaba bakotxari gitxi ardura dautso. Eguzk GizAuz 183. Ugazaba tinki-minki egon arren, bost ardura deutsa Nikanor-eri. Erkiag BatB 155. Barre egin arren bere itxurai / bape ez dautsa ardura. BEnb NereA 93.
    v. tbn. EusJok II 122.
    (Con complemento en instr.).
    Ez dio ardurarik umeak eta mirabeak gaizki azitzeaz ta oitura gaistoak ikasteaz. AA III 606. Orregatik ezeutsok ardura Yainkoari ire bizikaiaz. " Por eso tiene tan poco cuidado de mantenerte" . Or Tormes 93. Beste [olerki] batzuk [...] idatziak izatera iritxi ziran. Etzion berari ardura aundirik bere bertsoak bildu ta idazteaz. Gazt MusIx 167.
    (Con subjuntivo más -(e)la ).
    Zer ardura digu guri ura deabruak eraman dezala, sekula ardit bat eman ez badigu? Apaol 29.
    (En construcción con ergativo). "Importar, preocupar, interesar. Ardura desta zu ondo bizi izatiak " Etxba Eib.
    An dator bere lekura, / otzak ezteutsala ardura. Azc PB 290. Ardura asko dautso areri ez nire jasak ez neure bizijak be. Otx 75. Eta zuri zer ardura dautsu ni ondo azija ala mendu txarreko ixatiak? Ib. 54. Baña zar-izate onek ardura ete eutson gero gure Txomiñeri? Bilbao IpuiB 274. Gañera, zer ba, nori ardura biar jetzak ba nere ibillerak? SM Zirik 25. Ardura ez deskuna entzun guriak, zerlako okerra ekarri laikian. Etxba Ibilt 461.
    (En construcción sin ergativo).
    Baiña denpora ona ala txarra egingo ete eban aurretik jakitea, asko ardura eutsan Don Luziori negozioaren onerako. Bilbao IpuiB 100. Orregatik bati ardura diona, besteari eztio. Vill Jaink 141. Aotan aipagarri / izaterik ez dio ardura. Gazt MusIx 75.
    Ardurarik eztautsoen gauzetan eztattekela sartu. Otx 98.
    (Con interrogativa indirecta).
    Zuri abestutea atsegingarri da. / Ez deust ardura berbak zelako zarata, / zuk ba-dakizu nire gogoen galanta. Gand Elorri 129.
    (Sin compl. ni ergativo). " Ez deusta ardura (V-arr), orreri ezteutso asko ardura (V-arr), ze arduruautso orreri? (V-arr), Joni eztutso ardura (V-gip), [...] zuri zer ardurautsu (V-arr), niri ez deuste ardure (V-arr), orreri ez deutso ardure (V-arr)" Gte Erd 166.
    Urrian etxok sarri-askotan eretirik eukiko neu-lako gixon jakittunagaz itz-egitteko. Baña etxaustak ardura. Nozonoz igarriko yoek gixonak neuk yaukodan zentzuna. Altuna 82. --Zer dagizu emen? galdegin zion legor. --Zer ardura dizu zuri? erantzun zion arek lotsagabe. TAg Uzt 166. Garbiñe osatutea? Asko ardura eutsan Joxepari! Bilbao IpuiB 227 (v.tbn. 273). Ain kantuz ugari ta / ain kontuz gabetu, // ez al deutsu ardura? Gand Elorri 76. Komeni izan dakiguke, berez ardura ez baligu ere, grafia kontuez, hitz bitan eta erabat, hemen mintzatzea. MEIG VI 128.
    (Construcción impersonal, en contextos negativos). (No) importa. " Berandu bazatoz be, eztotsa ardura " Elexp Berg.
    Bañan ez da ajola, [...] / Ez dio ez ardura, Jaunarekin bagaude / Garbi ta adiskide gu kontzientzian. AB AmaE 108. --Nik ere nai nuke, andria, zerbait; bañan... etzait arkitzen dirurik... --Ardurik ez diyo. Moc Damu 8. --Ez gizona. Zure errezelorik ez daukat nik. --Ez dio ardura. Nere etxeko baztar guziak ikusi ditzatela. Muj PAm 64. --Eskuak zikindu dozuz. --Ez deutsa ardurarik. Barriro bere, loituko nituke, olako usain gozoa artzearren. Erkiag BatB 86. --Ezin baña nik konpondu, etxakiat onen barri ta. --Ez jetsak ardura; zeozer ein biok! nai ta naiez. --Zer ein neikek baña? SM Zirik 46. --Ixildu zaitez. Ume negartieri erregiak eztetse kopiñik pe ekartzen, eta negarrez jarraitzen ba dozu eztira pasauko erregiak. --Eztetsa ardura. Maistriak esan zestan, ez juateko eskolara erregiak pasau arte, ta pasatzen ez badira, eskolara juan biarrik ez. Ib. 89.
    f) (Trans. bipersonal). " Orregaitik eztau ardure (V-arr)" Gte Erd 166.
    Baña orraitik etxauk ardura. / Aupa, Jon biotzekoa! Enb 197. Ondasun guztiak baño geixago ardura daben gauzian aurka. Etxba Ibilt 479. Ta zer... ze ardure dabe ba letreroak? Osk Kurl 214. Bizpahiru aldiz ukitua izan den arren, edo, agian, ukitua izan delako, ezdator beti bat bere buruarekin [...]. Ez dut uste gehiegi ardura duenik. MIH 366. Baditut gai honetan [iritzi] neure-neureak, baina orain ez dute ardura. MEIG VII 90.

    argi-urratze

    Adiera: 1
    Argi-urratzean odei-moltso artetik erraiñuak bapanatzen baldin ba'ditu, [...] orduan nekez babestu al izango ditu mats-ostoak mordo zorituak. Ibiñ Virgil 78.
    (Lc, Sal, Sc ap. A; SP, Urt I 473, Aq 699, Hb, Dv, H (s.v. argi-hastea)), arturratze (Aq 939) Alba, amanecer. "Argi hastea, argi urratzea, le point, l'aube du jour" SP. "Argi urratzea, le point du jour" Ib. (s.v. urratzea). "Albicascit, alba da, argia da, argiurratzea da, argi hastea da" Urt I 473. "Alba, argiastea, arturratzea" Aq 939. "Alba del día, argiastea, argiurratzea" Ib. 699. "Aurore, point du jour" Dv. "(El) amanecer" A. v. argi-haste.
    Hau gau luzea, gau beltz, ilhun, izigarria, art-urratze gabea, oillariterik izanen eztuena. Ax 599 (V 385; cf. Vinson 87: "(601 de la seconde édition) 1.6, le composé euphonique art-urratze a été remplacé par la simple juxtaposition de ses éléments argi-urratze 'lumière-trace'"). Ekiaren lleinhuriak <lheinhuriac>, art-urratzian mundiaren bazter batetik bestera joaiten diren bezain fite. AR 76. Badiruri argi urratzea, zeina emendatuz baidoha. MarIl 116. Frantsesek suia hasten dute biharamun goizean, argi urratzean. Laph 11. Biharamun goizean, argi urratzearekin, ikusten dut aita, bazoala etxetik zalhu zalhua. JE Bur 18. Gain-gaineko herri polliterat heltzean, argi urratzea zuten. Barb Sup 176. Argi urratzeari begira zagolarik. FIr 138. Argi-urratzea hurbilduxea bide zen. Oilar batek, han, urrun, egin zuen: Kukuruku! Barb Leg 135. Zumar txurien burua urrez estutzen dun Argi-urratzekoan gizon galdu bati argi egiten ari ontzia. Or Mi 122s. Argiurratze zoragarria izan zan egun artakoa. TAg Uzt 252. Eguzkiak, Talaia-zaarrean gora agertu zanekoxe, argi-urratzeko sasoia baiño eguerdi aldeko galda-antza geiago ekarren. Erkiag Arran 155. Giza-gogoaren argi-urratzean, eguzkia bezain aundi ta eder agertzen zaigu Platon. Zait Plat 26. Argi-urratzean odei-moltso artetik erraiñuak bapanatzen baldin ba'ditu, [...] orduan nekez babestu al izango ditu mats-ostoak mordo zorituak. Ibiñ Virgil 78.
    v. tbn. Gazt MusIx 175.

    argizagi

    Adiera: 1
    Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekelezko lasto moltso biztua zituala. Ag AL 89.
    1. (Ht VocGr 378, Añ, Dv), argizari (Ae; Dv), argizai (V-gip; VocZeg 286), argizegi (Añ) Ref.: Etxba Eib ( argisaixa ); CEEN 1971, 344; Elexp Berg ( argizai ) .
     Vela, cirio; tea; candil. "Candelas [...] que llevan sobre fuesas, añales, llamadas en vascuence esku argizagiak " (Zubeta, 1550). ReinEusk 43. "Lampe" Ht VocGr 378. "Cerilla, (c.) argizegi mea, luzea, [...] (V) argizagi tiratua " Añ. "Cerilla, argizaie " VocZeg 286. "La cera que se enciende por los muertos en la sepultura simbólica de la iglesia durante el año que sigue al deceso" Etxba Eib. "Una o varias velillas enroscadas (en vasco argizariak)" (Ae). CEEN 1971, 344. " Aita zanan beratziurrena da ta argizaixa piztu " Elexp Berg.
    Liburuetan irakurten, argizagi eraizeten. PaterN 4. Mezakoan ofrezitzen baitituzte ofrendak, olatak, argizagiak eta berze honlako gauzak. Ber Trat 58v. Argizagi iraxegiak erakusten deuskue Kristo gure Iaunak emon eban argitasuna bere legeagaz eta dotrineagaz. Cap 141. Zure gorphutzaren argizagia da zure begia. He Lc 11, 34 (Lç kandelá, Dv kriselua ). Aurraren obirako argi-zagi, ezkill ta prestantz guziak. Mb IArg II 323. Kongregazioan ez da gasturik bat-ere argizagierena baizik [...]; bañen limosna biltzen bada argizariarenzat bear dena baño geiago, egiñen dugu kongregazioarenzat beste gauzetxo bat. JBSLarr 124. Argizagi gartu eta distiari bat zen. TB Io 5, 35 (Lç kandela, LE argizuzia, Dv zuzi ). Johane zen argizagi argitsü bat. EvS Io 5, 35. Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekelezko lasto moltso biztua zituala. Ag AL 89.
    ( s. XX) Elizan eder argizari / etxeki eta argilari. "La vela" . A Aezk 252. Garai artan etzan tximistargi edo elektrikarik, eta ikastegian ari zirala ikas-mai-gañean zeuden argizagiak zanbulu egiten omen zuten danak batean. Or SCruz 20. Argizari bat eskutik eskura aldatuz, Gurutzearen zantzua egiten diote gorputzean. Or Mi 149. Tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. 'Un petit cierge' . Ib. 98. Guziak isil, geroxe kanta, / Meza buka da guzia... / Itzaltzekoan, usaiez dago / erre dan argizagia. Or Eus 417. Errezka bi gizonek / argizai oriak; / gorputza lau billobok; / atzetik andreak. Ldi BB 86. Ogia eta argizaia il-obi gañetan jartzea. JMB ELG 89. Arri gañean itsatsita uzten ditue emakumeak argizari piztuak. TAg Uzt 92. Bañan, ulermena? Argizagi itzalkorra da. Txill Let 138. Ixuriz doan urtea zerugoitik iaurtzen duzuten munduko argizariok. "Clarissima mundi lumina" . Ibiñ Virgil 69. Mutiko batek argizai-mutur bat zekarkiolarik. "Un cabo de vela" . Berron Kijote 55. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Kontu 80. Jaietan lau librako ogia ta argizaia zintzo eramaten omen zituzten. BAyerbe 120. Kinka edo parola, argizaia edo kandela, arekin ibilli bear. BAyerbe 39. Egun-argia joana zen eta nere lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan. "Velas" . MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).

    1 baita

    BAITA (...) ERE
    Zurra ta biargiña ixanik, baita be zori onak argi egiñik, bigurtu da errira ta etxera diru-moltso polita aldian daula. Kk Ab I 88.
    BAITA (...) ERE (gral. (no V); Lar, H; baita... bere H; baita... be V-gip; bai eta... ere AN-5vill). Ref.: A; Gte Erd 33, 98; Elexp Berg. "También, cuando se responde solitariamente, baita, baita ori ere" Lar. "Alectoría [...], ollarraren erean, baita gibelean ere, arkitzen dana" Ib. "También (contr. de bai-ta). Encabeza la frase de que forma parte y exige que a la palabra a que ella se refiere le siga el verdadero 'también' que es bere o ere" A. "Aita etorrida; baita ama ere (V-gip, G-azp, AN-gip)" Gte Erd 33. "Frantsesak laguntzen dio; bai eta euskerak ere (AN-5vill)" Ib. 98 (donde se censuran las construcciones del tipo baita ere laguntzen dio euskarak; cf. infra). v. supra (1), infra ETA BAITA (...) ERE.
    Ereiten duenak bozkario duenzát, baieta biltzen duenak-ere. Lç Io 4, 36. Zeruan agintzen duzu / aingeruen gañean, / bai eta lurrean ere / gizon guztien artean. EZ Noel 61. Baita nik ere aithortzen / hilletarik piztea. Ib. 38. Hainitz ebatsteko gogoa duela guti ebatstea mortal [da], baita gogo hura bera ere. Harb 182. Egiazki zure ama naiz, / baita neskatoa ere. Gç 74. Entzunen tik Jainko on hunek / hire deihadar guztiak, / baieta sentituko ere / hire dolore handiak. Ib. 122. Aitzineko igantian erran behar da, baita bestan ere. Bp II 96. Hau bere denboran izatu zela eta orai ere dela, baita oraino aitzinarat ere izanen Eskual-Herriko buruzagi filosofoa. ES 145. Atsegiñ dugu minzatzeaz hagitz maitatzen eta desiratzen ditugun gauzez, bai eta beldur garenez eta gure nahien kontra direnez ere. Ch I 10, 1. Ez dezazutela beldur, orregaitik emendatu, bukatu, aituko dala neurrigabeko argi au; bai eta jarioko ere etorkizaldi guzientzat, mundu onek dirauen artean. Lar SAgust 9. --Animan ala korputzean padezitu zituan pena eta doloreak? --Prinzipalmente animan, bahita korputzean ere. CatCeg 36. Sentituko duela bere baitan, bai eta erakhutsiko kanpora ere, ez dela haren fidantzia bano. He Gudu 47. Badagikee beren lan andi hau hitzez ta predikuz, bai ta libruz ere. Mb IArg I 53. Oriek eta gu, bai ta sulezeko etsai amurratu guziak ere, bilduko gara Josafatko soro-aran andian. Ib. 60. Ta ez bere kontrarioari bakarrik, bai eta aren aide ta lagun guziai ere biotzetik barkatu zien. Cb Eg II 167. Eriozko edo mortalak, bai ta benialak ere. Cb CatV 50. Iru Birtute Teologalak: Fedea, Esperanzea, eta Karidadea. Bai lau Kardinalak bere: Prudenzia, Justizia, Fortalezea, eta Tenplanzea. Bai ta Humildadea, eta Kastidadea bere. Oe 40s. Zer nahi ontasun emanen zioela, bai eta bere erresumaren erdia ere, hala nahi bazuen. Lg II 160. --Kredoa esatea da orazioa egitea? --Bai-ta haren izena santu egitea ere. Ub 167.
    (s. XIX) Etorri zan gure Jesus bizitza ematera ez ezen, baita ematera ere bizitza luzea ta ugariagoa. Mg CC 240. Eta ez bakarrik bere lagunari egin diozkanak, baita bere anima gaixoari egin diozkanak ere. Gco II 53. Bazuen Paradisuan, doarik alaere, Adanek, eta Ebak, jateko, edateko, ta gauza guzietarako nai adiña, baita askoz geiago ere. AA III 268. Othoitzaren gainean lazatzen dena, segur izan ahal diteke, gazte-denboran bereziki, baieta bertze edozein adinetan ere etsaia nausituko zaiola. Dh 319. Meditazionea egin ditekela non-nahi ta noiz-nahi, bai eta edozein lanetan hari delarik ere. Ib. 100. Nai neuke beintzat, Jauna, zeu bakarrik ameetia, primia, ta seguruba zarialako. Baita emonzailia zarialako bere. fB Ic II 62. Laguntasun au aituten da, ez gorputzeko biar edo nezesidadeetan bakarrik, baita arimakuetan bere. Astar II 81. Arrapostü emaiten derozü: Et cum spiritu tuo. Bai eta zure ezpiritiarekila ere. UskLiB 30. Konfientzia berarekin, bai eta oraino handiagorekin ere. Jaur 134. Nabarri eder anitz; baita arri areatsua ere ugari. Izt C 56. Iretsten tuela laster ontasunak, / Bereak eta bertzenak, / Bai bere haurrenak ere, / Baita andrearenak ere. Gy 312. Moisesek, bada, ikusi zituenean gauza guziak, Jainkoak erakutsi zion bezala egiñak, bedeinkatu zituen: baita Apaiz-nagusi Aaron ere konsagratu zuen. Lard 84s. Izan degu soñua / dantzatzeko diña, / bai eta damak ere / bana eta biña. Bil 34. Frantzian bai eta Espainian ere aitoron seme batek odola zor du herriari. Laph 3. Gloria, bai Aitari, bardin Semeari, / Gloria Espiritu guztiz Santuari, / Baita gloria bere Euskel erriari. AB AmaE 29. Hara orduko unhatua baitzen, bai eta haren gizonak ere. Elsb Fram 85. Emazte ederra daukat / zeuri Iauna eskerrak; / bai ta seme bi bere / bera lango ederrak. Azc PB 84.
    (s. XX) Ez Done Antoniori bakarrik, baita Antiguako Amari, Iziarkoari ta Begoñakoari be. Ag Kr 206. Igaro zan egun bat, baitta bi bere. Echta Jos 65. Frantzian bai eta Euskal-herrian ere. JE Bur 69. Bazkarija atondu dabe, baita iruntsi be egundoko ariñen. Kk Ab I 97. Siñesmenean irautea bearrezkoa da, baño baita siñesmen orrek derakusgun bezala bizitzea ere. Inza Azalp 11. Parise edo Marise, hogoi mila Españolek ez othe lukete hartuko? [...] Hogoi mila Españolek? Bai eta hamabost milek ere! Barb Sup 130. --Jaun erretorak ere jan behar dü arren? --Bai eta edan ere. Const 32. Lantze au Euskalerri guztian zabaldu zan; baita Aragoiko ipar aldean ere Kataluniraño. JMB ELG 64. Bataio eske yoaten zitzaizkion gizaldeai, bai ta Farisau ta Sadukearrai ere esaten zien. Ir YKBiz 40. Balendin, ekatzak ire eskua. Baita zuk ere zerea, Libe. TAg Uzt 305. Okerrenean ere aita jarriko det, baita anai-arrebak ere. JAIraz Bizia 111. Bainan astia urri, bai eta ondikotz, biotza ere. Mde Pr 192. Kaletarrari [kutizigarri zaizkiola] esan dut, baiñan, baita baserritarrari ere ene ustez. Etxde JJ 28. Arrigarri bakarrik? Bai eta negargarri be. Bilbao IpuiB 267. Botereak beti bezala ari dira beren joku zikiñetan; baita beren azpikoak ere oien aurka burua altxatuz. Vill Jaink 178. Haren egon tokitik, ukhaiten ditu gero berriak! Bai eta, haren potreta ere badu. Larz Iru 130. --Eta ondorengo aztartua be bai? --Baita ori be! Etxba Ibilt 471. Hizkeraz ez ezik, baita barren-isuriz ere. MIH 176. Niri, zuzen nahiz oker, Hebbel gogorazten dit elkar-hizketan hasten denean. Baita Flaubert ere. MEIG VI 87.
    v. tbn. Sor Bar 68. Urruz Urz 30. Goñi 22. JanEd II 100. ArgiDL 19. Inza in Jaukol Biozk VI. Lek EunD 36. Izeta DirG 59. Zait Plat 69. MAtx Gazt 67. Ibiñ Virgil 104. Uzt Sas 280. Berron Kijote 65. TxGarm BordaB 12. Zendoia 127.
    Baita... be(re): JJMg BasEsc 97. Añ EL2 21. Ur MarIl 22. A BGuzur 148. Alt EEs 1917, 43. Enb 176. Eguzk GizAuz 77. SM Zirik 48. Akes Ipiñ 28. Erkiag BatB 111. Alzola Atalak 113. Onaind STeresa 21.
    Bai eta... ere: Ip Dial 79. Jnn SBi 130. Arb Igand 20. Ill Pill 11. EusJok 120. Etcham 74. Zub 55. Uzt Sas 278. Xa Odol 41. Etchebarne 77. Ostolaiz 126.
    Ba eta... ere: HU Zez 138. Barb Sup 140. Zub 57.
    (En fórmulas de cortesía).
    Jinko onak dagizula egun on / nere Klara maitea. / Bai eta zuri ere / Dongaraieko primia. (Sal). Balad 75. --A! Protxu on dizuela. --Baita beorri ere egitian. Sor Bar 39. --Gabon Jainkoan dizutela. --Baita zuri ere, aita. Zab Gabon 33. --Arratsaldeon Jaungoikoak dizutela. --Baita zuri ere, ala dizula. Moc Damu 28. --Egun on, Jose. --Baita zuri ere. Ill Testim 9. --Jaungoikuak gau ontxo bat dizutela. --Baita beorri ere. Alz Ram 24. --Jaungoikuak gau ontxo bat dizutela. --Baita beorri ere. Lab EEguna 104. --Jaungoikoak egun on, osaba. --Baita iri ere, Ixteben. Lek EunD 17. --Arratsaldeon, lagun [...]. --Baita euri be, gizon. Bilbao IpuiB 250. aungoikoak egun on deiela, abada jaunok! --Baita zuri ere, Joakiña. NEtx LBB 60.
    Incluso.
    Guk dugu halaber sinhesten ezen atxakio haur dela egiazki bekhatu, eta halako non leinu humano guziaren baieta haur xipien ere, amén sabeleandanik kondemnatzeko asko. Lç Ins G, 3r. Hura guziek kasik ardiets dezaketela, bai eta adimendu motzenek ere. SP Phil 541. Gañerakoa erraz da; baita amardunetan ere. Lar Gram 392. Batzuek (bai-eta komentuetan Jaiñkoa zerbitzatzen dutenek ere) uste dute perfet izateko asko dela khoroara goatetik ez behiñere faltatzea. He Gudu 30. Ukho egiten diotet zuretzat on ez diren gauza guziei, bai eta maiteenei ere. Brtc 134. Guziak zerraizkan nora nai, bai-ta eremu edo basoetara bazijoan ere. Ub 83.
    (s. XIX) Argatik Eliza Ama Santak orazio guziak, baita Ama Birjiña Santisimari egiten diozkanak ere, bukatzen ditu Jesu-Kristoren izenean. Gco I 468. --Elizak barkha ditzazke bekhatu guziak? --Bai eta Bekhaturik handienak ere. CatJauf 70. Espainiako ala Frantziako idazle guziak, bai eta Eghinart, Karlomanen idazlia bera ere, mintzatzen dira Orriagako gataskaz. Zub 30. Orrek kontrabandoa sartuko luke, baita karabineruen sudur zulotik ere. Alz Ram 35. Eskatzen dunan guzia emango diñat, baita nere yaurgoaren erdia balitz ere. Ir YKBiz 206. Orduan ere danak parra egin bear, baita alferezak ere, naiz-eta militarrak gizon seriyoak izan. Salav 71. Guziz ikaratzen gaitu lo beteak, baita beste batengan ikusita ere. Txill Let 129. Hizkuntza lehenago landu dutenek, baita moldakaitzenek ere, zerbait utzi digute. MIH 288.
    (En sdo. irónico) "Atletiko entrenadoriek esan deu datorren urtien ligie irabaziko dabela. Baitte pentsau be!" (V-ger, comunicación personal).
    (AN-egües, L, BN, S; Gèze, Dv, H; bai eta ere S; Dv; baietare L, BN, S; baitare AN-ilzarb, L, BN, S; baitere AN-olza; baita bere Dv). Ref.: Bon-Ond 171; Lh (bai, baita); Lrq (bai). (Con ere inmediatamente tras baita). "Aussi" Gèze. "Báitere, baitére, también" Iz Ulz. "Bai-eta-ere, baita-ere, baitabere (V), mais encore, mais aussi" Dv. "Baita ere, et même encore" H.
    Zer ere hon baituzuie, oro dira eniak; / gorputz eta hon guziak, baietare arimak. E 65. Gizonak duien maitena, baietare hobena, / bihotzeko pausuia du eta bere lo huna. Ib. 185. Elkoit dakit elkorra, / esker gabe, gotorra, / del' enetzat, bait'are / harri bezain gogorra. O Po 28. Nola baikira Jesüs-Krist gure Jaunaren partiak baita ere gure korpitzak Espiritü Saintiaren onzi biziak. Bp I 97. Zuk ezagutu nauzu nintzen baiño lehenago, bai eta ere mundua kreatu baiño lehenago. Ch III 3, 7. Gauzak ezagutzeko, argiaren bearra degu; baita ere gauza guziak diran bezela izendatzeko. Lar SAgust 16. Zure Handitarzünaren gomendiaren, baietare süstengiaren pian ezarri. Mst IV. Ez bakarrik lurreko sustrai batean; bai ta ere zerukoan; ez bakarrik beren santidade ta bizitzan; bai ta ere zeruko sustraiean edo eriotzan. Cb Just 80. San Lukek xehetasun handirekin dakharzke Salbatzaillearen lehenbiziko urthetako akzioneak, bai eta ere Andredena Mariaren bizitze saindua. Lg II 90. Galdeiten daukogü plazer gitien begiratü Bekatütik, Demoniuaren ganik, Ifernutik, bai etare bizi huntako gaitzetarik. CatLan 72. Jende güziaren adiskide baterenena eztela, aspaldian egia hori errana dago, baietare botaiak güzier eginak esker[r]ik merexi eztiala. Egiat 212s. Igaran zortziko zikinak / aigardentez tuzie xahatu / bai etare hunat jiteko / egun oroz fardatu. AstLas 28. Bai-ta ere agintzen digu honra dezagula Erregea. Ub 176. Gú gaitu lekukidéak, / baitaré bere etxekóak. LE Kop 142.
    (s. XIX) Iraun-erazi oi dio bizitza aragizkoari, bai ta ere azitzea edo geitzea eman. Mg CC 219. Eta ez bakarrik pobre ageriak: bai ta ere, eta motibo andiagoarekin pobre lotsatiak eta eri tristeak. Gco II 36. Bizkorbéz ene féde héria, baitaré ene gorpútz héria. LE Ong 14r. Ejenplo onek, nere Kristauak, aditzera ematen du, zeñen asmo garbiakin artu bear dan matrimonioko Sakramentua, baita ere Sakramentu onetan ezkonduak bear duen garbitasuna. AA III 395. Azkenengo erremedijo biarren dana, baita bere gitxijen arzen dana. Astar II 151. Izan diteke gaurko gaban / zure ohatzean hiltzea, / bai ta ere bihar baino lehen / ifernuetan kausitzea. CatLuz 2. Bere pasionean, bere heriotzean, bai eta ere hil ondoan. Jaur 155. Harek eni doblatü bihotzeko herra / bai eta ere kausatü galtzeko malhürra. Etch 127. Bustialdiak guztiz onak dira askotan, bai eta ere lurriñak. It Dial 79 (Ur baitabere, Ip bai eta ere ). Bere semer erakhustez, / alhorretan langitez / dirua zela bilzen, / baita ere hontarzuna handitzen. Arch Fab 171. Entzun mezia egun guztijetan, baita bere errezau errosarijua beinbere itxi baga. Ur MarIl 3. Gero esan zion, sabelean zeukan semeari zer izen ipiñi: bai ta ere, seme onen etorkizuneko berri asko eman ziozkan. Lard 17. Arthoa baliatzen da haren indarraz, bai eta ere lurrak bere baithan dagozkien bertze gozoez. Dv Lab 177. Mortalak, baitare benialak. CatAe 54 ( CatSal 55, CatR 55 baitare ). Ikustaldi ederrakin, bai eta ere poz-atsegiñ eziñ esan-alakoakin. Aran SIgn 28. An uzten ditu apainduri guziyak, baita ere buruko illiak. Bv AsL 93. Zeren eta heiek baitukete aizinarik edo astirik gehiena, bai eta ere idekidurarik gehiena. Arb Igand 31. Baitabere bat egin bear dogu gure borondatea Jaungoikoaren erabagiakaz. Itz Berb I 164. Atsegin zuen berak ere zure atseginaz ba eta ere zenbeit aldiz zure izialduraz. HU Aurp 98. Kristiñau bizi ta kristiñau il zara [...]. Baiña baita bere bizi izan zara euskaldun, da euskaldun ill. Ag AL 105. Laket dakion, hark / oro salbatü / bai etare berak / benedikatü. UNLilia 17.
    (s. XX) Isartan dazkad gaizak kasoak emon bage; baitare zomait gaiza izan bage, solamente ta, bea dein, entzutzan, ekustzan eta entelegatzan gore uskara. Mdg 132. Zurra ta biargiña ixanik, baita be zori onak argi egiñik, bigurtu da errira ta etxera diru-moltso polita aldian daula. Kk Ab I 88. Hettoko alderdirat hartu zuten ikaretan, bai eta ere gurutzearen seinalea hiru aldiz egin hantxet. Barb Sup 139. Onen aurrean arrizko malla antzeko bat, bai esertokitzat, baita ere bere gañetik beste aldea ikusteko. Alz Ram 95. Aupa, gora Egileor! / Gortazar baita be! Enb 128. Laket baitzako argi eta zabaltasuna, baita ere osagarria. Zub 89. Lo lasaia izan zutela etxeko danak: Josebe etxekoandreak, osaba Martin apaizak [...], baita ere zakur zuri-nabarrak! TAg Uzt 15. Esango det baita ere mendizai bati diotena. Munita 46. Baditu zelai ederrak etxe inguruan baña baita ere mendi kaxko galantak urbilletik. Etxde JJ 9. Nolako karra, bai etare nolako dohaina jenden eta bereziki haurren eskolatzeko! Ardoy SFran 322. Eguzkiak amorroz lurra kixkaltzen du / Lizarra igartzeko asmoz, gar eta su. / Baita ere azkenik asmoa burutu. NEtx LBB 258. Agertu ditut herriari, aspaldian golkoan naduzkan arrangurak: bai eta ere ene bozkario bakarrak. Xa Odol 66. Sasoi ederra gendukan eta / baita ere osasuna. Uzt Sas 150. Holaz zideie goxoki / gurekilan arhintüren, / Baita ere bere denboran / biek okhele bat hartüren. Casve SGrazi 36. Badira hizkuntza oso eta beteak, baita ere, horien aldakan, erdi hizkuntza diren hizkuntzaxkoak. MEIG VI 113.
    v. tbn. Iraz 1. It Fab 105. Izt C 247. Bil 94. Aran SIgn 19. Zab Gabon 55. Urruz Urz 29. AzpPr 125. Moc Damu 8. Goñi 46. Ag G 42. ArgiDL 54. JE Ber 78. Ldi IL 65. Zait Sof 188. JAIraz Bizia 126. Or QA 128. Anab Poli 40. Arti MaldanB 230. Izeta DirG 108. Vill Jaink 43. MAtx Gazt 100. Salav 41. Ibiñ Virgil 49. Berron Kijote 32. Zendoia 169.
    Baita be(re): Mg CO 55. DurPl 49. JJMg BasEsc 202. CatLlo 12. CatBus 10. AB AmaE 326. Etxba Ibilt 480.
    Baitare: Zab Gabon 76. EusJok II 20. Goñi 48. Tx B II 151. FLab in Munita 5. Uzt Sas 287. Berron Kijote 149. BAyerbe 89. Insausti 240.
    Baitere: Basarri 137. Casve SGrazi 160.
    Bai eta ere: Etchart 6a.1r. Añ CatAN 2. CatB 69. CatLuz 33. MarIl 9. Bordel 79. ChantP 190. Legaz 39. Bv AsL 169. Elzb PAd 86. Urruz Urz 12. Lap 156 (V 69). HU Zez 28. CatUlz 39. Zub 93. Larz in Alzola Atalak 117. Ardoy SFran 80. Yanzi 20. Uzt Sas 169. Etchebarne 125.
    Baietare: Etcham 167.
    Ba eta ere: Larz Senper 12. Ardoy SFran 47.
    (Con ere repetido).
    Geroxago emango dut oien puxkaren bat. Baita ere bertsolarien bat-bateko bertsoak ere. Inza ( in Jaukol Biozk VII (tal vez lapsus calami ) ).
    (Como respuesta). v. supra (1) ejs. sin ere, en contexto similar.
    --Emakume bat, zapatak sartzen ta korbatako lazua jartzen lagunduko diyona. --Ori da. --Oieko tapakiyak ondo arreglatuko dizkiyona eta goizian goiz txokolatetxua eramango diyona. --Baita're. Sor Gabon 43. --Uste dezu zuk orlako trastekiñ ibiltzen gerala gu? --Ez, sonbrallu kopaltakiñ ibilliko zerate. --Baita ere, entierrotara joateakoan. Alz STFer 114. -Azpiak atera aldituzue? --Bai, jauna. --Abere jana ekarri? --Baita ere. Ag G 20. --Jarrai aurrera. Zer geiago esan dizu? -- [...]. Nere urte-inguruko alaba bat ere, bazuela, zion. --Gabon-gau bertan bere senarrak etxetik bota zuela, esaneztu? --Baita ere. NEtx Antz 96. --Bake-aldian berebat onuragarri ote da, ba, zuzenbidea? --Bai, noski, onuragarri. --Ta nekazaritza, bai ala ez? --Baita. [...]. --Ta oskigintza? --Baita ere. Zait Plat 93.
    v. tbn. Urruz Urz 37.
    Incluso.
    Izanen dire aingeruez errespetatuak eta estimatuak gizon guziez, bai eta ere erreprobatuez berez. Jaur 109.

    barru

    BARRUAN
    Etorri ona Bilbao aldera, ta aurreztu dirua ta urte batzuen barruan zeuben etxetik urrin barik diru moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132.
    BARRUAN.
    a) (V-gip; Lar, Añ (V), A). Ref.: Etxba Eib; Holmer ApuntV; Gte Erd 42. Dentro, en el interior. "Dentro, estar o poner" Lar y Añ. "Interiormente" Lar. "[En Azpeitia dicen] barruan" Lar Cor 301. "Barruan dago, está dentro, en el interior" A. "Eurixagaitik barruan izan biar izan dira gaurko dantzak" Etxba Eib. "Barruan egoteko sasoia dao (V-arr)" Gte Erd 42.
    Zeren [Salbatierra] jarri da / guzia destruidurik. / Ez da geratu / barruan etse galantik. Lazarraga A28, 1202r. Elexa santa debota bat da / monezterio Barria [...]. / Egiten dabe utra santaro / barruan penitenzia. Ib. B22, 1198v. --Nolan iustifikatzen gaituez? --Emaiten deuskuela barruan arimako grazia, señale atetikoakaz. Cap 60. Gure fediak daukaz / arma ugarijak / ezi ta bezeetako / pasiño guztijak; / alan eukiko dogu / barruban bakia. Iraultza 169. Gero batek jaten dau [sagarra] / sospetxa bagarik / pensaurik ez daukala / barruban dañurik. DurPl 97. Ordea Sugea barruan, ta deadarrez konzienzian Aingerua. Mg CC 117. Arkiturik arantza sartua, atera zion poliki, ta gero garbitu ere ziozkan barruan andituarekin egin ziran ur ustelak. VMg 41. Sarauba, esaten da emen, dala andi etxe baten gizon eta emakume naaste gabaz egiten dabeen dantzia ta olgeetia, etxeko ta kanpoko, eureetariko edozein barruban sartuten diriala. fB Olg 115. Goranzkuak emoten deutsu, eta barruban daukazun guztija botetako larrijak. Astar II 146. Buztin lurrak ez deutsa itxiten urari barruban sartuten. Ur Dial 44 (It barrena, Dv barnera, Ip barna). Barruan zegoala eta kanpoko ateak ere itxita. Aran SIgn 68. Aretx bat birrintzen dau [tximisteak] / Sarturik barruan. AB AmaE 340. Baina ezeban ikusi / barruan txoririk. Azc PB 143. Kanpotik ezer erakutsi ezarren, barruan erabilten dabe gogoa ta maitetasuna. Ag AL 38. Txalupa bakotxak erabilteko barruan arri asko. Echta Jos 117. Bañan siñismen gauzetan etzaigu bildur apurrik iñola geldittu bear barruan. Inza Azalp 25. Bein esateko, munduko mixeri guztia barruan eukon, eztakit berez, ala abadegoa zala bide batuta. "Toda la laceria del mundo estaba encerrada en éste" . Or Tormes 37. Seindunai igarkizuna esaten eutsen semea ala alabea ete eben barruan. Ib. 15. Zuk, "Dunixi", barruan alako idazle yatorra daramazun orrek. Ldi IL 89. Beste bazpatz bat sortu ta irasi nai izan eben Suizan, Lenin eta Trotsky barruan zirala. Eguzk GizAuz 70. Ara! Idikita zeukanagu okulluko atea. Norbait ba zebillen barruan. TAg Uzt 30. Guk, besteri bizia arintzeko, barruan ito bear izaten ditugu naigabeak. NEtx Antz 126. Agiri dan zulotik [arbolera] sartuta, lau gizon egoten dira batera, barruan. Munita 50. Barruan zeraman gizonkeriak erasotzea agindu zion eta bai zoritxarrez eraso ere. Etxde JJ 14. Aterik ez zedukan delako etxolak, eta aitzinera heltzean ikusi zuen Theresa barruan. Mde HaurB 43. Zure ezpanetan egia dager, / barruan ez gorrotorik. BEnb NereA 97. Euren arrotasuntxoa barruen gorde eziñik. Akes Ipiñ 16. Aziak landarea barruan daukan bezala. Vill Jaink 72. Balkoira agertu dira ta an ikurrin gorria ezarri dabe. Barruan, tirotsak entzun dira. Erkiag BatB 146. Maixu bi auek azaldu dute / barruan daukaten zaña. Uzt Noiz 50. Nik barruan utzi zakurrak eta kanpoan ziren! Mattin 48.
    v. tbn. JJMg BasEsc 99. Urruz Zer 78. Arrantz 36. EusJok 121. Jaukol Biozk 30. Lab EEguna 103. Kk Ab II 119. Otx 21. Lek EunD 14. JMB ELG 81. Laux AB 62. Zait Sof 49. SMitx Aranz 183. Bilbao IpuiB 171. SM Zirik 110. Ugalde Iltz 18. Gand Elorri 69. Osk Kurl 77. Alzola Atalak 76. Etxba Ibilt 486. Berron Kijote 202. Ataño TxanKan 144. JAzpiroz 164. Gerrika 23.
    " Barruen, a bordo" (V-ger). Ort Voc.. Cf. BARRUKO GIZON.
    " Barruan egon, izan, ibilli, estar retirado, no salir de casa por enfermo. Urlia, aspaldian barruan dogu, barruti dogu " DRA.
    En la cárcel.
    Baiña irugarrena, aborik eskura ezagutzeko zoritxarra izan dau; eta espetxean dago, barruan, morroillope atxilloturik. Erkiag BatB 192.
    (Decir, etc.) para sí.
    Esanaz bere kautan ixillik barruan / Petraren berbak zeintzuk eukazan goguan. AB AmaE 297.
    (Tras gen.). " Gizonen barruan [bi indar dira] (G-azp)" Gte Erd 41.
    Leze ilun, ikaragarri bat, lurraen erdian edo barruan. Oe 88. Sartu geure barruban ta gomutau astiro zein maite gaituban Jesu Kristok. CrIc 138. Azala bera dago beste azaltxu meiago baten barruban. Mg PAb 85. Angeruak eurak ikaraz humildurik badagoz Zure Anditasunen aurrean; zelan elduko nas bekatari andi au, Zeuri ostatu emoten nire barruan? Añ EL1 156s. --Zein dira nagitasunetik jaio oi diran pekatuak? --[...] Gure salbaziorako erreprensio justuak edo abiso onak ematen diguenaen kontra gere barruan aserratzea eta aen iguia edukitzea. Gco II 74s. Sartu zan [Luzifer] suge baten barruban. JJMg BasEsc 33. Zure beian, zure inguruan, zure barruan, eta zure gorputzeko zati, ta zentzun guztijetan. Ur MarIl 70. Ardiz janzita datorkizute, baña beren barruan otso amorratuak dira. Lard 385. Aiturik era berean bere barruan esaten ziotela: Ots eiozu, ots eiozu. 'Que interiormente le decían' . Aran SIgn 32. Andra Josepak eregi zituan [kutxa] aietako iru edo lau eta erakutsi ziozkan Patxiri aien barruan zeuden urrezko eta zillarrezko gauza ederrak. Apaol 39s. Gorputza lo badago, / arimea orduan / isil dago ta pozik / gorputzan barruan. Azc PB 335. Txalupa baten barruen lo egin neuen. A BGuzur 141. Gau baltzaren barruan ikaragarrizko ziamarrak egiñaz. Ib. 89. Norbera bere barruan donga eta txarra izanik, kanpotik eta azaletik ontzat agertutea. Itz Azald 111. Zergaitik geure barruan gu sartu baga, eta geure bizitzearen ganean denporaren baten guk gogoratu baga, ezin gomuta geintekez pekatu guztiakaz. Ib. 138. Batzuk baso zugaztitsuen barruan, beste batzuk mendien egaletan. Ag Kr 6. Jonas nola egon baizan arraiaren barruan iru gau-egunez. Inza Azalp 50. Zeñi bururatujko zitzaion seaska arren barruan, aur-azpian begiratzea? Muj PAm 64. Danbor orretxen barruan ziak Peru-Fermin zaarraren anima. Mok 11. O Jesus ona, entzun zaidazu. / Zure zaurien barruan, gorde nazazu. ArgiDL 50. Untzitikan jausirik bein Andres Maidana, / Ordu biyan uraren barruan on zana. Enb 80. Zer egitten diñarduk otzara orren barruban. Otx 139. Munduko otsen barruban ezta zeure gentzik. Laux BBa 98. Onelan lenengo enderritartekoari kurubioak kolkora bota bai'leutsezan lakoxe lazkea sortu zan aren barruan. Eguzk GizAuz 68. Europa federal baten barruan, bere nortasuna, bere etnia jatortasuna begiratuko dituen Euskal Herri batentzat borrokatu nai dugu. Mde Pr 40. Irlandara zaharraren berezgarri nagusienetarik bat da adizkeraren barruan izenorde edo pronombre adizkizun baten infixatzea. Mde Pr 219. Biurkia ez dago emen kopla biren artean, kopla baten barruan baizik. Lek SClar 128. Kaja baltz baten barruan. SM Zirik 12. Konturatu eban, antza, Patxoren arpegitik bere barruan erabillan istu-larria. Bilbao IpuiB 50. Atx-zuloak lamiñek egiñek ei-dire, eta euriekaz da eguraldi txarrakaz euren barruen sartute egoten ei zirean. Akes Ipiñ 28. Sokrate bere barruan batuago, ta gai ugariagoak eta sakonagoak aditzen zituen nekerik bage. Zait Plat 88. Ta zer [esango zien] lagunei?... Ta zer berari, bere barruan zamakian Xabale betiko abertzaleari? Ugalde Iltz 53. Eta animaliekiko kontakizun eta istorio denak edo ia denak, erregla edo esplikazio onen barruan sartzen dira. Vill Jaink 71. Gau baltzean, etxera biurtzerakoan, egundoko eztabaidea daroa bere barruan. Erkiag BatB 135. Aien jantzi apain eta soin dotore oien barruan, anima ikusiko balitzake, ai zer ustel-usaia! MAtx Gazt 83. Ola dabilla anima, beregandik erabat ateratzen da, eta bere buruz gaiñetik igorik, eta bere barruan eziñ egonik, maitasun samurra dario. "No cabiendo en sí misma" . Or ( in Gazt MusIx 42 ). Urre-koloreko marku eder baten barruan idaztitxo bat. Alzola Atalak 63. Irurogei eta amabi ipoiñ dira liburuaren orrixen barruan. Etxba Ibilt 453. Ene barruan sartu ote da / ortz-adarraren dirdira? Xa EzinB 77. Askaren barruan ziran jotzeko arriak. JAzpiroz 115. Bertsotarako banintza, / orren barruan sartuko neuke / nire munduko bizitza. Ayesta 29. Armiarmak ere, zazt!, / zuloen barruan... Zendoia 89. Euskal perpausaren barruan. MEIG VI 142.
    v. tbn. Astar II 202. AB AmaE 91. Urruz Urz 52. GMant Goi 94. Jaukol Biozk 35. Kk Ab II 113. EA OlBe 56. JAIraz Bizia 126. Etxde AlosT 28. Anab Aprika 13. Akes Ipiñ 28. Gand Elorri 32. And AUzta 97. NEtx LBB 14. Uzt Sas 163. Berron Kijote 192. Etxabu Kontu 111. Onaind STeresa 45. Ataño TxanKan 28.
    (Decir, etc.) para sí. " Neure barruen [esan] (V-arr)" Gte Erd 43.
    Dinuela euren barruban: oraindio denporia dago. Astar II 201. Eta nik esan neban neuronen barruan: / Esperantzak engañau oi gaitu munduan. AB AmaE 222. Nik baiño obeki daki onek legeen berri, esan zuen bere barruan Alper-andik. Urruz Urz 39.
    (Tras tema nominal nudo). " Etxe barruan dago (G-azp)" Gte Erd 41.
    Aren aoko berba dulzea aditu neban puntuan / Sentidu neban argi andi bat neure biotz barruan. Acto 327. Eleisa barruban. DurPl 104. Baña beti sare barruban, katigu okasino dongeen grillubetan. Mg CO 143. Urrengo gabian topau eban Sakristaubak bere gorputz enterrauba Sepultura ganian, ta sartu eban ostera lur barruban. Ib. 167. Eta Eliz barruan asko dira, besteai barkatzen dienak, eta gaitzgillenzat barkazioa Jaungoikoari eskatzen ari diranak. Gco I 436. Esan bere bear deutsazu, ea zeure etse barruan, edo zeure agindura badaukazu bekatu-laguna. Añ EL2 148. Orioko Erribarruan arkitzen da iturri bat, iru txorrotatik ur garbi gezagozo ona ematen dabela. Izt C 102. Ez dala Gipuzkoan zaldi ta mando andien bearrik, España barruan bezala, lur gogorrak ondo irikirik bear bezala landatzeko. Ib. 185. Eleazar eliz-barruan zegoanak, ateak idiki zituen. Lard 541. Erri barruan zazpireun soldadu besterik ez bazegoan ere. Zab Gabon 94. Ibiltia armadan itxaso barruan. AB AmaE 96. Gaztañ-aiziak dabiltzanian / Zipot-barruan borroka, / Indarra ditek ateratzean / puskatutzeko arroka. Urruz Urz 35. Nunbaist gabetan eztakidala / sartu iat ago-barruan / gauza bizia. Azc PB 349. Arima barruan gorderik gurari andi bi ditut. Ag AL 121. Erromako Eleiza barruan al zala salbetea. Itz Azald 47. [Itsaski amorratuak] sartu zituan, azkenean, alzituan guztiak ainbeste illoi dauzkazan itxasoaren kolko barruan. Ag Kr 197. An egozan, nonbaiten, lenago antziñatxu joandako lagunok, azur utsetan, ondar barruan estaldurik. Ib. 199. Matamoros eritxon uria, egoan urruntxo, ibai luze baten, leor barruan. Echta Jos 186. Ezin ditezke uri barruan ondo bizi. Ag G 373. --Ontzurrea juan uan. --Baña Donosti barruan egongo da oraindik. Urruz Zer 114. Jaurti eban santso [sic] bat, iru killometroen inguru-barruan entzun ixan ixango zana. Kk Ab I 105. Bale-barruan egon nintzan-da. Or Tormes 59. Bakixu X izpien bitartez gorputz-barruan dagoan edozer ikusi al izaten dala gaur egun. Kk Ab II 133. Entzun zan zarata bakan bat etxe-barruan. Ib. 87. Bere muga-barruan diran ondasun guztien jabe langille-batza egingo da. Eguzk GizAuz 43. Alogerekoak ezeze ugazaba ta aberatsak be gizartekeriaren sare barruan sartzeko asmoz. Ib. 78. Orra non ager egatan Ama / kartzela-barruan. SMitx Aranz 224. Orduan eragiten dituen fenomenuak bitariko dira. Batzu haren gogo-barruan baizik ez dira gertatzen. Mde Pr 320. Ate-barruan zegoelarik oraindik baina kanporako bidea bet-betan hartzeko gertu. Mde HaurB 81. Teologia izan ezik, beste eledergai guztiak agertu, aztertu, ikertu eta azaldu ta adirazi oi dira euren lau orma barruan. Erkiag Arran 134. Bata kajoi barruan, eta bestia kanpoaldian jentiari diarka. SM Zirik 45. Donosti barruan ere egin ziran tiroteo latzak. Salav 52. Lurrean pasa ditu / urteak larogei, / ta Konbentu barruan, / berrogetamasei. NEtx LBB 309. Liburu onetan dijoazen gertaera nagusi guztiak, gure baserri bateko sendi-barruan egositako bizi larrien pausoak dituk. Ib. 13. Nere ezkontza lege-barruan sartzea galazten zuana zerura eraman du. Ib. 75. Egun guztian fabrika barruan. Alzola Atalak 88. Eta aiñ sarturik itxatxi zitzaion irudimen-barruan, egitazkoa zala iñondik ere uste-ametsezko katramilla ura guzia. Berron Kijote 35. Tubo barruan beera sartu sokan erdi zintzilik eta kaldereroei laguntzen. AZink 49. Sudur hotsetan, silaba bukaeran, hitz barruan nahiz azkenean. MIH 98. Egiazko burruka, gizon baten arima barruan gertatzen da. MEIG I 124.
    v. tbn. JJMg BasEsc 88. Astar II 92. A Ardi 84. Mok 20. Altuna 101. Jaukol Biozk 61. Enb 49. Otx 86. Lek EunD 47. Laux AB 68. Zait Sof 51. Etxde JJ 191. Bilbao IpuiB 51. BEnb NereA 99. Akes Ipiñ 17. Anab Aprika 90. And AUzta 94. Vill Jaink 35. MAtx Gazt 28. Uzt Sas 163. Etxabu Kontu 139. Onaind STeresa 40. Ataño TxanKan 208.
    A una distancia máxima (de).
    Zeuen Amak itxita / ez urrun igasi, / ta errian edo urrean / ogia irabazi: / ta ondo biziko zaree / zintzoak izanik, / sei legoa-barruan / gurasoakanik. Azc PB 321. Etxeko jauna langorik ez da / bosteun legua barruan. Ayesta 82.
    (Tras inesivo o adv. de lugar). Dentro de, en el interior de. (En algunos ejemplos hay cierto grado de inseguridad para distinguirlo del que funciona como mera aposición de otro inesivo; asimismo podría darse algún caso de ambigüedad entre inesivo y genitivo en el sintagma nominal que le precede).
    Bai agirira atera dituzunak, ta bai zeure bijotzian barruban ezkutauta [...] euki dituzunak. fB Ic II 234. Leoiak eta artzak bein aurkitu eben / mendian barruan arditxu galdu bat. Zav Fab, RIEV 1907, 541. Jaungoikoak daki an barruan zer igaroko jakon Mañasiri. Ag Kr 75. Mari Jesusen biotzeko ateak, itxitta egozan, da orainddiño, iñor ezin sartu zeittekean an barruan. Echta Jos 111. Ur asko ebillen txalupan barruan. Ib. 252. Josetxok, uretan barruan ibillita egoan lez, erantzi ebazan soñekoak. Ib. 59. Zetan ete-diñardube or barruban orrek zoruok? Kk Ab I 146. Nik aboan barruan sartzen neban. Or Tormes 17. Tormes ibaian barruan yaio nintzan. Ib. 7. Arrañak uretan barruban egitten zittubezan zurizgora ta dirdiren adi urmael karel ganian jezarritta egualarik. Otx 133. Zerraldoan barruan bost akeita-zamak sartuko dizkiagu. Etxde JJ 47. Uretan barruan izan ezik, eguerdiko ordu artan, leku obea egoan itzalpean baiño ere, etxebarruan. Erkiag Arran 28. Filosofian barruan dago / sakondu ezin dan arima. BEnb NereA 224. Dan, dan, dan, pozez jo daigun, bada, / dan, dan, Belengo atia, / antxe barruan daukagulako / munduko Salbagillia. Ib. 61. An barruan esku-bonba bi. AZink 83.
    (Tras gen. o tema nominal nudo). Durante; en el intervalo de. "Aste barruan etorriko da (=aste honen barruan) (V-arr, G-azp)" Gte Erd 41. "Hiru egunen barruan [jaio ziren] (V-arr-gip, G-azp)" Ib. 11. Cf. infra (b).
    Bein ondo konfesadu ezkero urte barruban, pekatu mortalian jausten bada, guztiz ondo litzateke bertatik konfesetia. Astar II 219. Agindu au bete edo kunplietako komulgadu biar da Erramuko Domekatik, eta urrengo amabost egunen barruban, [...]. Amabost egun oneen barruban komulgetan eztanak, bere erruz edo kulpaz bada, pekatu mortal egingo dau. Ib. 228. Begira izan ez lezakean Gipuzkoak bere mugapean Erri bat bakarra ere, bi milla ta eun zekor jaiotzen zaiozkana urte barruan. Izt C 173s. Emonik daukaz egun bakotxerako irureun eguneko parkamen edo induljenzijaak, eta ill guztijaren barruban induljenzija plenarija. Ur MarIl 7. Eziñ ordea bazitezkean an gelditu, edo urte-barruan Veneciatik irten. ' O dentro del año salir de Venecia' . Aran SIgn 74. Eztakik zer igaro dan amabost egun onen barruan, Gizaburuagako baserri-etxe baten? A BeinB 74. Zortzi egunetik zortzi egunera konfesetako oitura ona daukenak, irabazi al leikeezala, aste barruan dagozan parkamen guztiak. Itz Azald 150. I lotzen azala diru ori osuan nire eskubetara bigurtzeko amar urteko epe-barruban. Kk Ab I 78. Estaduak urdalla andia, ori aseteko asko bear, eta lurrak ekarren zitu guztia berea zala esan eban, eta baserritarrai urte barruan biziteko ta barriro ereiteko beste itxita, enparau guztia kendu eutsen. Eguzk GizAuz 131. Urte barruan bakotxak alogeretan jaso dauan kopuruaren neurriz. Ib. 153. Gaubijili-barruan txastatu bear da. SMitx Aranz 163. Aitak emandako epearen barruan ezkondu zen Madalenekin. Etxde JJ 98. Neuk ere, zure amaren eriotz-aurrez ikusi nuan; baita Arrasate kixkali zuten aste-barruan ere. NEtx Antz 12. Ez du jaten ilargirik / zapoak potzuan, / dagoenean kantari / gau barruan. Azurm HitzB 62. Hamairu heriotza / urtebeten barruen / neskatxa bat motibo / nola egin nituen. Balad 225. Igande batean, Elduaingo Kontzejuan apaldu du ta ordaindu ez. Ta ondoren, aste barruan, berriz Elduainera joan. JAzpiroz 105. Sei illabete barruan, ama eta alaba [il ziran] . Albeniz 33. Domingo eta Juan anaiak il ziran zortzi egunen barruan. Gerrika 24. Bi [kinta] eruanda egozan aurreko urte barruan. Ib. 45.
    b) (V-gip, G-azp; Lar). (Tras gen.). Dentro de; al cabo de (ref. tanto al pasado como al futuro). "Dentro de pocos días, egun gitxiren barruan, epean, buruan" Lar. "Bi urten barruan (G-azp), ordu gutxiren barruan biak il ziran (G-azp), ordu lauren barruan (V-gip)" Gte Erd 41.
    Baña denpora gitxiren barruban, isten deutsee konfesetiari. Mg CO 274. Gaur leku beetuan dagoana, egon diteke egun gutxiren barruan goraturik. VMg 32. Beia ikusi det Donostiako baserri Amara deitzen zaion etxean, sei pitxarra ta erdi ezne ematen ogei ta lau orduren barruan. Izt C 246. Laurogei legua bide igarorik berrogei ta amasei orduren barruan. Ib. 203. Gauza guziak biderako zuzenduta, illabeteren barruan Festok San Pablo beste preso batzuekin Erromara itsasoz bialdu zuen. Ib. 528. Erromarrak dorre batzuetan sartu bearra izan zuten; baña egun gitxiren barruan zer-jana aitu zitzaielako, menderatu ziran. Ib. 539. Amabost egunen barruan iñok baiño ezaungeiago egin ebazan. A BGuzur 114. Egunak aurrera joazan; illebete ta erdiren barruan etorriko zan bere itxas-ontzia, ta egittu bear eban atzera edo aurrera. Echta Jos 228. Lengo batian ikusi degu / joko polita Arruan: / egurra zeñek geigo ebaki / bi ordubeten barruan. EusJok 121. Etorri ona Bilbao aldera, ta aurreztu dirua ta urte batzuen barruan zeuben etxetik urrin barik diru moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Bost minuturen barruan, zeru guztia odei baltzez estalduta egoan. Bilbao IpuiB 102. Egon zaittez ziur pekatarixa ogetalau orduren barruan bizirik ez litzakiana izango. Etxba Ibilt 481. Ez dago ikusi besterik nolako liburu-pila bildu duen hilabete gutxiren barruan. MEIG III 94.
    (V-arr-gip; Añ). (Tras sintagma nominal en caso absoluto). "Urte bete barruan bukatu zen (V-arr-gip)" Gte Erd 41.
    Denpora gitxi barruan ikasiko dau errosarioa ondo errezetan. Urqz 22. Juan baño lenago / itza eman zirala, / denbora gutxi barrun / etorriko zala. Bil 139. Ereje kalbinista prestu-ez ark laga zuan Guadalupeko elizatxoa txit ondatua, tellaturik gabe, [...]; alabaña, bertako jendeak tellatua ezarri zion urte barruan, neguko euri jasakin lurra jo ez zezan. Zab Gabon 98. Nok esan deutsu zuri, zure isiltasun ori eta zure bildur uts eta alperriko ori ez dituzala ondo pagauko denpora gitxi barruan. Itz Azald 163. Biar edo etzi, edo urte bete barruan. Ag Serm 252. Iru illabete barruan dausku / euskera ederto ikasi. Enb 136. Piarresek ogei bete. Beste bi illabete barruan gudaritzara joan bear du. Etxde JJ 54. Or etorri zait abisua illabete barruan Tolosako Berazubin kanpeonatua jartzen dutela. Albeniz 126.
    c) Al alcance de. "Arri-barruan dago, está a tiro de piedra (V-ger)" A EY III 342.
    Nik emendik iru leguan dabilen basusoa begi-barruan artu badagit, zist!, yaurti gezi txiki zorrotz bat eta laster lur jo eragingo ddautsat. " Si alcanzo con mi vista" . (V-m) A EY II 323s.

    bat

    BAT-BANATU
    Baiña argi-urratzean odei-moltso artetik erraiñuak bapanatzen baldin baditu, edota Eguantza zurbil eta margul Titonen urrezko oatzetik iaikitzen baldin bada, ai ene! 'Sese diuersi rumpent radii' . Ibiñ Virgil 78.
    BAT-BANATU.
    a) (H), BAPANATU.
    "Mettre un par un" H.
    Contar; enumerar.
    Gure buruko illeak oro bat-banatuak baitituzu. (Lc 12, 7). Or Aitork 25 (Ol, Ker zenbatuta, IBk kontaturik ). Irakurri, idatzi, bat-banatu esaten zaien aiek, alegia, greko guziek bezain astun eta nekagarri zitzaizkidan. "Numerare" . Ib. 25s. Aren buru-illeak aisago bapana litezke aren biotz-eragiñak baiño. Ib. 94. Larunbat biaramonetik, zazpi aste bete batbanatuko dituzute. (Lev 23, 15). Or MB 497. Izkiak ere bapanatuz, aztatuz, neurtuz, ongi antolatuz, esaten dutena garbi adierazteko ez-ezen, mintzo ta eztiro esateko. Or ( in Gazt MusIx 28 ).
    b) Esparcirse, diseminarse. v. banatu.
    Baiña argi-urratzean odei-moltso artetik erraiñuak bapanatzen baldin baditu, edota Eguantza zurbil eta margul Titonen urrezko oatzetik iaikitzen baldin bada, ai ene! 'Sese diuersi rumpent radii' . Ibiñ Virgil 78.

    betiere

    Adiera: 3
    Pauta ta pauta, beti-be zigarruari ke moltso andijak ataraten eutsozala, zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor bati begira-begira. Kk Ab I 103.
    3. betibere (V-oroz-arr; Añ (V)), betibe (V-ger-m). Ref.: A (betibere); Iz ArOñ (beti be); Elexp Berg (beti be). "(De) quando en quando [...] beti bere" Añ. "Beti-be (V-ger-m), beti-bere (V-oroz-arr), de cuando en cuando" A. "A veces" Iz ArOñ. "Ondo bizi dok ori, beti be mozkor batzuk arrapau ta" Elexp Berg. "Beti be, a menudo, con frecuencia (V-gip)" Vill (comunicación personal).
    Egiten daben legez lorategi baten sartzen danak, zeñek beti ateretan dau loratxo bat, betibere usaiñ egiteko. Añ LoraS 95s. Ez itxi esku arterik liburutxu au: beti bere barriro irakurri leengo gauzea. Añ EL2 23. Artu eikezu beti bere santokristo bat besartean. Ib. 49. Zezena omen zebillen plazan bazter batetik bestera jira ta bira, eta mutila beti ere beragana alderatuaz. Izt C 249. Orain ukulluan sartu, orain sukaldean aurkeztu, beti ere Santa Maria ezpañetan zuala atarira erten, beti ere alde batetik edo bestetik zeru beltza ikusi, artega ta kuperea ibilli zan luzaro. Ag G 203. Pauta ta pauta, beti-be zigarruari ke moltso andijak ataraten eutsozala, zati baten geldi-geldi egon zan, aurre-aldeko arri koskor bati begira-begira. Kk Ab I 103. Beti-be esateuskun alako baten misiñuek etxien emon biar zituela, baeguela biarrizana-ta. Kk Ab II 53.

    gaberik

    Adiera: 1.7
    Etorri ona Bilbao aldera, [...] ta urte batzuen barruan zeuben etxetik urrin barik diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132.
    1. (L, BN, S; SP, Dv (s.v. gabe), H (L, s.v. gabe), A), barik (V; Dv (V), H (V, s.v. bage)), bagarik (Dv, H (s.v. bage), A), bagerik (H), gaberikan, bagerikan, barikan, baarik (V-gip), barek (V-gip) Ref.: A, Etxba Eib , Holmer ApuntV y Elexp Berg (barik); Lh y Lrq (gaberik); Iz ArOñ (báarik); Gte Erd 268. .
     Sin. "Es derivado pleonástico que vale por gabe " A. "Más frecuente en Eibar que estas dos formas [bage y gabe]" Etxba Eib. v. gabe. Tr. De uso general. Es especialmente frecuente en vizcaíno, donde mantiene una tradición constante desde los textos más antiguos hasta hoy (falta en J.J. Moguel y Astarloa). Muy bien documentado en los autores septentrionales antiguos, a partir del s. XVIII se encuentra sólo esporádicamente, salvo en la tradición suletina, donde su empleo parece mantenerse mejor. En guipuzcoano, aunque aparece en los Refranes de Isasti y Gavon Sariac, durante el s. XIX sólo lo encontramos en J.I. Arana y Beovide; en el s. XX, en cambio, se documenta en bastantes autores, gralmte. de cierto nivel (Lizardi, Orixe, S. Mitxelena, Villasante, etc.), pero tbn. en bersolaris. Gaberik es la forma empleada por los autores septentrionales y buena parte de los guipuzcoanos (sobre todo en el s. XX); hay algún ej. en dialecto vizcaíno en Arrese Beitia (que emplea tbn. bagarik y bagerik ) y Anduaga. Dechepare emplea sobre todo gaberik , pero hay un ej. de bagerik . Hay bagerik en los Cantares de la quema de Mondragón, los Refranes de Isasti, Sauguis, CatAnz, GavS y Mendigacha; junto a gaberik, en Eguiateguy, J.I. Arana y Orixe. En vizcaíno hay bagarik en todos los textos antiguos, con las excepciones que quedan hechas, y del s. XIX (Añibarro (que cambia varios baga de EL 1 por bagarik en la 2.a ed.: v. p.ej. EL 1 86 ganora baga EL 2 96 ganora bagarik ), f. Bartolomé, Uriarte, Iturzaeta), y se documenta todavía esporádicamente en el s. XX, si bien desde fines del s. XIX es reemplazado casi por completo por barik, que documentamos primero en DurPl y en PAb de Moguel (un sólo ej., en una poesía, tal vez popular; por otra parte, tampoco emplea bagarik sino en un par de ocasiones, nunca en CO ): hay bagarik y barik en DurPl, Moguel, Echeita (en quien bagarik es ej. único frente a numerosos barik ), Enbeita (que usa tbn. alguna vez bagerik ), el Tormes de Orixe, Kirikiño, Akesolo, Erkiaga y B. Enbeita; barik y bagerik en Lauaxeta; sólo barik en Azcue, D. Agirre (ya en AL ), KIkV, Altuna, Otxolua, Eguzkitza, etc. Fuera del vizcaíno, hay barik en Beovide (ej. único de la forma y de la palabra), Labayen (id.), Orixe, EAEg , Villasante e Ibiñagabeitia. Hay baarik, junto a bagarik, en Zavala; gaberikan en Arrese Beitia y Aresti (en éste junto a gaberik ); bagerikan en un texto vizcaíno de Noe 110. En DFrec hay 61 ejs. de barik .
    (Precedido de part.). Tr. De empleo general. A veces tiene el valor temporal de 'antes de'.
    Orok hara behar dugu eskusatu gaberik. E 61. Eskuak ikuzi gaberik iatea. Lç Mc 7, 2 (tít.). Hain urrun ioan gaberik ere, gizonetarik batbederak bere baithan eriden ahal zezakeen. Lç Adv ** 1r. Anitz enojorik eman bagerik gure artean konpon gitean. MRos 10.1v. Nor dagoke zu laudatu gaberik? EZ Man I 13. Iragan bedi anhitz gauza guk iakin gaberik, zeren eztakienak eztu damurik hartzen. Ax 311 (V 207). Bidrieratik iragoten dana legez eguzkia, ausi bagarik bidrioa. Zubia 150. Ala beitira hanitx, [...] uste gaberik arimak khorpitzetarik jalki zaitzenak! Mst I 23, 7. Esan bere pekatu guztiak bat bere itxi bagarik. Oe 134. Juan nitzan Gibraltaño / kasi busti barik. DurPl 55. Baina, aurrerago irago bagarik, ikasi biar dozu, neure entzula onak, zeinbat modutakuak dirian gurarijak. fB Ic II 251. Ezer bere geratu ez dedin esan bagarik. fB Ic III 357. Berbertati, geiago luzatu bagarik, konfesa zaitekez. Añ EL2 31. Galdu neban jakin bagarik bere balijua. Ur MarIl 64. Ordutxo bat ere etzuela igarotzen, beraganatu bagerik. Aran SIgn 45. Bekhatü murtal bat nahi gaberik ahatzten denian. CatS 87. Ekarrizuez aztu bagarik. AB AmaE 120. Morroi zarra Aitagana bialdu egizu... Amari esan barik. Ag AL 22. --Ementxe, Bilbo ikusten. --Neugana etorri barik? Ag Kr 190. Eskubetatik igarri barik juaten yakon. Kk Ab I 109. Hoa, hoa, Xoane gaixoa, hoa, sobera ernatu gaberik! Barb Sup 95. Esan barik be igarriko da. Kk Ab II 155. Errietako berriak-eta bidaltzen aspertu-gaberik diardutenak. Ldi IL 148. Arpegia lotsaz gorritu barik aitatu be ezin leikie olakorik. Eguzk GizAuz 14. Zurekin bildu gaitezen luzatu gaberik an. Or Poem 551. Ezin utz nezake aipatu gaberik. Mde Pr 258. Guzti-guztiek, batxo be itxi bagarik. Akes Ipiñ 22. Afaldu be ein barik, oian sartu ei zen. Ib. 32. Eiota ala eio barik? Bilbao IpuiB 171. I, Perikotxua, neri gero, miñik ein barik ibilli akitx, e! SM Zirik 56. Alkarri ezer esan biar barik, bixak alegindu ziran. Etxba Ibilt 459. Bi alderdiei entzun gaberik / ez eman epairik. Olea 201. Irakurri gaberik nehoiz liburuan, / euskal kanta guziak zintuen buruan. Xa Odol 189. --Hamalau asto hor ditut / urrez kargaturik, / haiek emungo dizut / utziazu bizirik. / --Haiek neuriak dira / zuk emun gaberik. (versión de Araoz). Eusk 1974, 162. Zelan egon ba gure errian / zezenak ikusi barik? FEtxeb 95. Ez da deus lortzen saiatu gaberik. MEIG IV 119.
    v. tbn. Volt 264. Harb 160. O Po 54. Hm 86. SP Imit 65. Tt Onsa 61. Bp II 135. Egiat 250. Arch Fab 185. Bordel 197. Gy 263. Afrika 55. Aran SIgn 5. AB AmaE 286. EusJok 140. JanEd II 100. ArgiDL 162. Balad 85. SMitx Aranz 176. Basarri 60. Arti Tobera 281. And AUzta 130. Vill Jaink 147. MAtx Gazt 69. Uzt Noiz 80. Ostolaiz 71. Insausti 195. Barik: Bv AsL 138. Azc PB 134. Echta Jos 32. EusJok II 119. KIkV 42. Altuna 90. Enb 181. Laux BBa 34. Lab EEguna 69. Otx 120. Or Eus 27. Erkiag Arran 107. Vill Jaink 167. Gand Elorri 134. Osk Kurl 56. BEnb NereA 160. Alzola Atalak 105. Ayesta 38. Gerrika 24. Bagarik: Cap 25. DurPl 70. Zav Fab RIEV 1909, 35. CatLlo 23. CatBus 57. Itz Azald 181. Echta Jos 262. Or Tormes 27. Enb 59. Erkiag BatB 77. BEnb NereA 113. Bagerik: E 255. GavS 29. Egiat 224. Mdg 152. Or Eus 160. Baarik: Zav Fab RIEV 1907, 535. Barikan: Ayesta 59.
    Düda gabe estakürik baditit nik ere / ezpeitü Jinkuk egin gaberik batere. Etch ( in Etxde JJ 265 ).
    (Con rad. (en vez de part.)).
    Barka bagerik bat ez daitela. Or Eus 184. [Hilotzak] bere diru-paper eta gauzak oro sakeletan zituen uki gaberik. Mde Pr 166. Bere zoriaz oar gaberik, lozorro dago. Gazt MusIx 107.
    (Con ere interpuesto).
    Gox guztia emongo leuke Elexan, urten bere bagarik. Añ EL2 96. Bizi naiz [...] erijotziagaz gomutau bere bagarik. Ur MarIl 34.
    (Con alativo (en vez de part.)). Tiene en ocasiones un claro matiz temporal de 'antes de'.
    Egun harzaz orhit giten, othoi, hara gaberik. E 57. Erromara bagarik, bere errian, edozein konfesorek guztien parkaziño osoa emongo deutso. Cb CatV 83. Simon Zirineo / laguntzan emon eutsen, / Kalbariora bagarik / Yesus il ze lekien. Añ EL2 195 ( EL1 189 bidean ). Asko eskontzen dira elizara barik. Ag Kr 185. Bakaldunagana juan, ala ara barik etxian geratu. Otx 49. Aal eukean untzirik etzeitean legorrera barik geldituko. Erkiag Arran 164. Nor gelditu, al dauela, ermiteko meza nausire barik? Akes Ipiñ 20. Aurten Elorrio ikusi bearko diagu Kanpanzarrera barik. And AUzta 60. Xirimiri txanka meia, nora barik ta bustia, baso aldetik agertu da. Gand Elorri 60.
    v. tbn. fB Ic III 360. CatLlo 65. Enb 166. SM Zirik 12.
    (En exprs. imperativas).
    Barrerik egin barik bertan! Otx 172. Eutsi guardasola, busti barik. "Busti ez zaitezen" . Otx Eusk 1961, 359. Busti barik, gero! Ib. 359. Barrerik egin barik! Erkiag BatB 67. Khontuz gero Bilbon galdu barik! Osk Kurl 82. Jantzi zak ariñ zapata zaharrak, barrixak aphurtu barik! Ib. 47.
    (Precedido de tema nominal nudo, pron. o similar). " Ezetarako gogo barik dabill " Elexp Berg. Tr. De empleo general, a diferencia de la construcción con suf. -(r)ik, que, no sólo es mucho menos frecuente, sino que además sólo se documenta en autores vizcaínos; se documenta tbn., con batere interpuesto, en Eguiateguy.
    An datz Presebal ilik, / Juanikotegaz lagundurik, / txibuluen ospe bagerik. Mondr 16ss. Erioa manatzen du ezein falta gaberik / hilak oro dakatzela aitzinera bizirik. E 51. Ministre gaberik Elizá iragan ahal daitela. Lç ABC 1r. Guraso asko / jarri da ume bagarik, / umeak bere / oi ta guraso bagarik. Lazarraga A28, 1203r. Lenengo bostak dira nezesidadekoak [...], zeinzuk bagarik ezin iñor salbadu leitekean. Bet 13. Su bagerik ezta kerik. Saug 153. Zeren lizate gastu egitea probetxo bagerik. MRos 11.1r. Hil gogorrak dauntza mobimendu gaberik. EZ Man I 46. Al baleite fedeagaz bakarrik? Ez, iauna, karidade eta obra on bagarik. Cap 26. Gauza sorta da Erretate, hura gaberik eninzate. O Pr 187. Jaun bat fin bagarik ona. Cb CatV 21. Ezta besteren eske, biotzak bakarrik / beretzat gura ditu beste bagarik. Acto 540s. Bai, düda gaberik. Egiat 178. Batere gaberik gaude. Ib. 207. Bide geijago bagarik ez da inor deungatzat euki biar. fB Ic II 218. Alan esaten ebeen antxina, eta antxina andi bagarik, euskaldun guztiak. Añ EL2 8. Aberatsa ezer bagarik [geratuten da] . Ur MarIl 21. Othe da nihon herririk / ema yotzaille gaberik? Gy 272. Zetako dot bizia neure Ioane barik? Azc PB 57. Barregurea etorkoen gogoratuta beste barik. Ag Kr 201. Ni zirikatuten beste asmo barik zatoze ona. Echta Jos 73. Ez korridu ta ez diru barik geratuko ete nindeken bildurrez. Kk Ab I 104. Mugaz axola gaberik, harrien bi aldetarik, ardi, behiek, pottokek, alhan badabiltzalarik. Ox 24. Autortu daigun / lotsa ez bildur bagarik. Enb 102. Ardura barik lo egin. Kk Ab II 141. Yo gogor, erruki barik. Ib. 179. Zatoze neugaz ezeren bilddur barik! Otx 50. Aldakuntza ori edo gugaz edo gu barik egingo da. Eguzk GizAuz 155. Nozik onakoa dan eztakigun arren, eztabaide barik guztiz atxinekoa dala esan geinke. Akes Ipiñ 19. Konorte barik jausi. Bilbao IpuiB 14. Buru asko barik be naiko diru egiten dot nik. Ib. 99. Ainbeste kopla barik, nere denporan, amaika zaldi kaso izan jituat. SM Zirik 88. Baiña zerbaiten truke, ez geiagoko barik. Erkiag BatB 162. Erregiña asarre ikusirik, ez bildur aundi barik, esan biar esan zetsan onela: [...]. Etxba Ibilt 459. Alkar barik bakotxa bere aldetik izan biarko zirala. Ib. 484. Gü gaberik ezin egin Atharratzeko merkhatia. Casve SGrazi 20. Eskola barik pasatu neban / gazte denpora maitea. FEtxeb 12.
    v. tbn. Etchart 3.1r. Volt 270. SP Phil 369. Tt Onsa 65. He Gudu 111. Oe 159. FrantzesB I 68. Arch Fab 193. Dv LEd 161. AB AmaE 55. JanEd II 73. JMB ELG 44. SMitx Aranz 235. Mde Pr 159. Or Aitork 10. Arti MaldanB 201. Azurm HitzB 53. Barik: Mg PAb 142. KIkV 65. Altuna 82. Enb 48. Laux BBa 12. Or Eus 198. Osk Kurl 214. Gand Elorri 167. BEnb NereA 145. Onaind in Gazt MusIx 152. Balad 140. Alzola Atalak 50. Ayesta 34. Bagarik: Arz 30. Urqz 5. Oe 36. DurPl 100. Mg PAb 65. Zav Fab RIEV 1907, 543. CatLlo 40. CatBus 23. AB AmaE 170. Itz Azald 16. Kk Ab I 21. EusJok II 108. Or Tormes 9. Balad 200 ("Marijesiak", 1933). Erkiag BatB 51. BEnb NereA 160. Bagerik: RIs 25. CatAnz 6. Egiat 211. Enb 51. Laux BBa 108. Gaberikan: AB AmaE 407. Arti MaldanB 223.
    Excepto.
    Bulda baten bitartez [...] / bariku gaberikan / libratu bestiak. Ayesta 63.
    (Con ere interpuesto).
    Terziopelozko toxa bat aurkitu neutson izur izur egiña, ez txuri, ta aspaldian egondako zantzu be barik. Or Tormes 83.
    (Precedido de sust. + -(r)ik ).
    Itxaso zabalian / ibillijagaitik / askotan etorri naz / arrañik bagarik. DurPl 78. Lotsarik apurrik barik ebilen. Azc PB 164. Ardura txikijenik barik lo egiteko. Kk Ab I 26. Zelan egingo zeunkie txakurrik barik erbija atxikitzeko? Otx 14. Ama, lantegira joan bearrik barik, [...] umetxuak zaintzen etxean. Eguzk GizAuz 177. Salbe bat kantau eta besterik bagarik / sarri ikusten doguz libre arriskutik. Erkiag BatB 196. Bildurrik barik erakutsi du gogor jotzeko gogua. BEnb NereA 82. Hemen hil biar dezu / dudarik gaberik. (versión de Araoz). Eusk 1974, 163. Ardorik barik jaten dodanez. Ayesta 55.
    v. tbn. Barik: Enb 111. Bilbao IpuiB 63. SM Zirik 94. Gerrika 15.
    (Con ere o batere interpuestos).
    Herioak bekhatü mortalik batere gaberik, graziazko estatian atrapatatürik. Tt Onsa 5. Infernuan gatx guztiyak onik bapere bagarik aurkituten dirian legez. CatLlo 88. Biak lurrera, ia konorterik be barik. Bilbao IpuiB 271.
    (Precedido de det.). Tr. Sólo se documenta en autores vizcaínos, lo mismo que determinado con bat (q.v. infra ); hay, con todo, algún ej. moderno guipuzcoano (EAEg ), y ante gaberiko (q.v. infra ) uno de Leiçarraga.
    Fede au bagarik iñor ez iustu izan ez salbadu leitean. Cap 26. Fedea bagarik. Oe 32. Ondasunezko iturri ugariak, gatxeen nastea bagarik. Añ EL1 62 ( EL2 70 naste bagarik ). Ez daki inok bere, Zeruko aparteko abisuba bagarik, pekatuban ala grazijan daguan. fB Ic I 37. Eztabe nai izena / izate ona barik. Azc PB 229. Euzkera garbi / geuria barik. Enb 141. Tramankulu orrek barik be. Kk Ab II 137. Ama-semiak barik jauregira ez bigurtzeko aginddu eutsen. Otx 104. Agiri au barik, ezin iñortxo ere ontziratu diteke. EAEg 15-1-1937, 812. Aretx guztien ondamena etorri zen, tantai edo garrasak bakarrik geratuten zireala gatx ori barik. Akes Ipiñ 25. Nork itxi, baiña, lagunak ardao-dsangada batzuk barik? Bilbao IpuiB 222.
    v. tbn. CatLlo 42. Itz Azald 41. Echta Jos 184. KIkV 23. Etxba Ibilt 481.
    (Det. con bat ).
    Premina andi bat bagarik euren gustoz olgeetia gaiti duazanak. fB Olg 122. Baltz une bat bagarik dan danean bardin. AB AmaE 215. Ipiñeburuko auzotegie [...] meza bat bagarik itxi eudien. Akes Ipiñ 13.
    v. tbn. Azc PB 333.
    (Det. con bi ).
    Ta etzaite etorri lupiña bi barik. Ag Kr 140.
    (Con batere ).
    Zeruok [...] / odei bat bere bagarik, / iya sei urte onetan emen / ez dabe opa euririk. AB AmaE 30. Zoritxar bape barik zoriondunak bizi diran lekua da zerua. KIkV 42.
    Txakur txiki bat bera be barik geratu zan. Bilbao IpuiB 171.
    (Precedido de adv. o exprs. de lugar o tiempo). " Urrunbarik, no lejos; luzarobarik, a no tardar" DRA .
    Etorri ona Bilbao aldera, [...] ta urte batzuen barruan zeuben etxetik urrin barik diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Badakit [...] emeko gustijoen iguingarri ixango gareana luzaro andi barik. Otx 125. Luzero barik. Akes Ipiñ 11. Beranduegi barik aalegiñez, aukerako mutil jaseko batekin atondu bear euken. Erkiag Arran 108. Egun asko barik etorri bearko dot barriro be. Ib. 142. Eta denpora asko barik, zeruko atietan aurkitu eban San Pedrok deika. Bilbao IpuiB 90. Berandu barik ilgo da. Gand Elorri 89.
    v. tbn. Alzola Atalak 41. Etxba Ibilt 490.
    (Precedido de instr.). Cf. gabetu.
    Izairi güzia amorio egiazkoala doa, inhur ezta harez gaberik. Egiat 205.
    (Empleado sólo).
    Gizon hebainak gazna nahi errerik, hautsera erori eta egonen gaberik. O Pr 196. Arkitzen duzuna duzu artzen, beiñere galdu etzenularik; gaberik ez beiñere ta irabaziaz atsegin. "Nunquam inops" . Or Aitork 12.

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper