OEH - Adibidetegia
10 adibide moltso bilaketarentzat [1 - 8 sarrerak]
argizagi
1.
(Ht VocGr 378, Añ, Dv),
argizari (Ae; Dv),
argizai (V-gip; VocZeg
286),
argizegi (Añ)
Ref.:
Etxba Eib (
argisaixa
);
CEEN
1971, 344;
Elexp Berg (
argizai
)
.
Vela, cirio; tea; candil. "Candelas [...] que llevan sobre fuesas, añales, llamadas en vascuence esku argizagiak " (Zubeta, 1550). ReinEusk 43. "Lampe" Ht VocGr 378. "Cerilla, (c.) argizegi mea, luzea, [...] (V) argizagi tiratua " Añ. "Cerilla, argizaie " VocZeg 286. "La cera que se enciende por los muertos en la sepultura simbólica de la iglesia durante el año que sigue al deceso" Etxba Eib. "Una o varias velillas enroscadas (en vasco argizariak)" (Ae). CEEN 1971, 344. " Aita zanan beratziurrena da ta argizaixa piztu " Elexp Berg.
Liburuetan irakurten, argizagi eraizeten. PaterN 4. Mezakoan ofrezitzen baitituzte ofrendak, olatak, argizagiak eta berze honlako gauzak. Ber Trat 58v. Argizagi iraxegiak erakusten deuskue Kristo gure Iaunak emon eban argitasuna bere legeagaz eta dotrineagaz. Cap 141. Zure gorphutzaren argizagia da zure begia. He Lc 11, 34 (Lç kandelá, Dv kriselua ). Aurraren obirako argi-zagi, ezkill ta prestantz guziak. Mb IArg II 323. Kongregazioan ez da gasturik bat-ere argizagierena baizik [...]; bañen limosna biltzen bada argizariarenzat bear dena baño geiago, egiñen dugu kongregazioarenzat beste gauzetxo bat. JBSLarr 124. Argizagi gartu eta distiari bat zen. TB Io 5, 35 (Lç kandela, LE argizuzia, Dv zuzi ). Johane zen argizagi argitsü bat. EvS Io 5, 35. Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekelezko lasto moltso biztua zituala. Ag AL 89.
( s. XX) Elizan eder argizari / etxeki eta argilari. "La vela" . A Aezk 252. Garai artan etzan tximistargi edo elektrikarik, eta ikastegian ari zirala ikas-mai-gañean zeuden argizagiak zanbulu egiten omen zuten danak batean. Or SCruz 20. Argizari bat eskutik eskura aldatuz, Gurutzearen zantzua egiten diote gorputzean. Or Mi 149. Tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. 'Un petit cierge' . Ib. 98. Guziak isil, geroxe kanta, / Meza buka da guzia... / Itzaltzekoan, usaiez dago / erre dan argizagia. Or Eus 417. Errezka bi gizonek / argizai oriak; / gorputza lau billobok; / atzetik andreak. Ldi BB 86. Ogia eta argizaia il-obi gañetan jartzea. JMB ELG 89. Arri gañean itsatsita uzten ditue emakumeak argizari piztuak. TAg Uzt 92. Bañan, ulermena? Argizagi itzalkorra da. Txill Let 138. Ixuriz doan urtea zerugoitik iaurtzen duzuten munduko argizariok. "Clarissima mundi lumina" . Ibiñ Virgil 69. Mutiko batek argizai-mutur bat zekarkiolarik. "Un cabo de vela" . Berron Kijote 55. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Kontu 80. Jaietan lau librako ogia ta argizaia zintzo eramaten omen zituzten. BAyerbe 120. Kinka edo parola, argizaia edo kandela, arekin ibilli bear. BAyerbe 39. Egun-argia joana zen eta nere lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan. "Velas" . MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).
Vela, cirio; tea; candil. "Candelas [...] que llevan sobre fuesas, añales, llamadas en vascuence esku argizagiak " (Zubeta, 1550). ReinEusk 43. "Lampe" Ht VocGr 378. "Cerilla, (c.) argizegi mea, luzea, [...] (V) argizagi tiratua " Añ. "Cerilla, argizaie " VocZeg 286. "La cera que se enciende por los muertos en la sepultura simbólica de la iglesia durante el año que sigue al deceso" Etxba Eib. "Una o varias velillas enroscadas (en vasco argizariak)" (Ae). CEEN 1971, 344. " Aita zanan beratziurrena da ta argizaixa piztu " Elexp Berg.
Liburuetan irakurten, argizagi eraizeten. PaterN 4. Mezakoan ofrezitzen baitituzte ofrendak, olatak, argizagiak eta berze honlako gauzak. Ber Trat 58v. Argizagi iraxegiak erakusten deuskue Kristo gure Iaunak emon eban argitasuna bere legeagaz eta dotrineagaz. Cap 141. Zure gorphutzaren argizagia da zure begia. He Lc 11, 34 (Lç kandelá, Dv kriselua ). Aurraren obirako argi-zagi, ezkill ta prestantz guziak. Mb IArg II 323. Kongregazioan ez da gasturik bat-ere argizagierena baizik [...]; bañen limosna biltzen bada argizariarenzat bear dena baño geiago, egiñen dugu kongregazioarenzat beste gauzetxo bat. JBSLarr 124. Argizagi gartu eta distiari bat zen. TB Io 5, 35 (Lç kandela, LE argizuzia, Dv zuzi ). Johane zen argizagi argitsü bat. EvS Io 5, 35. Esku batean argizari amatau edo itzalitako bat eta bestean zekelezko lasto moltso biztua zituala. Ag AL 89.
( s. XX) Elizan eder argizari / etxeki eta argilari. "La vela" . A Aezk 252. Garai artan etzan tximistargi edo elektrikarik, eta ikastegian ari zirala ikas-mai-gañean zeuden argizagiak zanbulu egiten omen zuten danak batean. Or SCruz 20. Argizari bat eskutik eskura aldatuz, Gurutzearen zantzua egiten diote gorputzean. Or Mi 149. Tximista aldentzeko argizagi onetsi apur apur bat. 'Un petit cierge' . Ib. 98. Guziak isil, geroxe kanta, / Meza buka da guzia... / Itzaltzekoan, usaiez dago / erre dan argizagia. Or Eus 417. Errezka bi gizonek / argizai oriak; / gorputza lau billobok; / atzetik andreak. Ldi BB 86. Ogia eta argizaia il-obi gañetan jartzea. JMB ELG 89. Arri gañean itsatsita uzten ditue emakumeak argizari piztuak. TAg Uzt 92. Bañan, ulermena? Argizagi itzalkorra da. Txill Let 138. Ixuriz doan urtea zerugoitik iaurtzen duzuten munduko argizariok. "Clarissima mundi lumina" . Ibiñ Virgil 69. Mutiko batek argizai-mutur bat zekarkiolarik. "Un cabo de vela" . Berron Kijote 55. Argizaiolean, lapitzaren loditasunaren antzeko argizaria lokarria bailitzan batzen zan. Etxabu Kontu 80. Jaietan lau librako ogia ta argizaia zintzo eramaten omen zituzten. BAyerbe 120. Kinka edo parola, argizaia edo kandela, arekin ibilli bear. BAyerbe 39. Egun-argia joana zen eta nere lantegia argizagi batzuen argi doietan neukan. "Velas" . MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).
hodei
HODEI-MULTZO.
Montón de nubes.
Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Edoimoltzo andiak eta oñastu zoliak alde guztietan. Echta Jos 339.
v. tbn. Ibiñ Virgil 78 (odei-moltso).
Montón de nubes.
Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Edoimoltzo andiak eta oñastu zoliak alde guztietan. Echta Jos 339.
v. tbn. Ibiñ Virgil 78 (odei-moltso).
lasto
LASTO-MOLTSO
(lasta- V-gip ap. Etxba Eib), L.-MOLTXO. Montón de paja; haz de paja. "Montón de paja. Atai aurreko lasta-moltsua tolostu biarra dogu, ez deiñ alperrik galdu" Etxba Eib.
Begiratzen du an arkitzen zen estalbi txar batera, arkitzen du an agotz edo lasto moltxo edo abar bat. Mb OtGai I 206. Esku batean argizari amatau [...] bat eta bestean zekelezko (centeno) lasto moltso biztua. Ag AL 89.
Begiratzen du an arkitzen zen estalbi txar batera, arkitzen du an agotz edo lasto moltxo edo abar bat. Mb OtGai I 206. Esku batean argizari amatau [...] bat eta bestean zekelezko (centeno) lasto moltso biztua. Ag AL 89.
majua
(G-bet),
manju(b)a (V-m),
mandxuba,
maiñu (AN-gip, L)
Ref.:
A (maiñu); AEF 1960, 17; Echaide Orio 123; Zubk Ond (manjuba).
.
Manjúa, banco de peces. "Banco o amontonamiento de peces (Orio)" P. Ezcurdia (comunicación personal). "Bolsa de pescado" Zubk Ond. "Manjui, banco de sardina y anchoa perseguida por los toninos (V-m)" AEF 1960, 17 (es posible que manjui sea aquí una errónea deducción a partir de det. manjuia, es decir manjua + -a).
Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian, legorreko mandxuba (reunión de peces) gorri bat, izurde ta guzti. Ag Kr 57. Itxas-barruratzen zijoazela, arrantzalearen begi ernaiak, izurderik edo majurik ikusten ote zuanen intziriakin ingurumari guzia bizkor aztertzen zuan. Elizdo EEs 1925, 213 (214 majutan). Udabarriko arrantzea antxobea zan, eta da. Len era bitara atrapaten zan: bat, geienetan, mandtxuba erara, Itxasora urten eta lenengo ixurdeak billatu. Etxabu Kontu 118. Jaubeak beste arrantza guztietan erdia jasoten ba'eban be, mandxuan irutik bi artzen eban. Ib. 118.
Manjúa, banco de peces. "Banco o amontonamiento de peces (Orio)" P. Ezcurdia (comunicación personal). "Bolsa de pescado" Zubk Ond. "Manjui, banco de sardina y anchoa perseguida por los toninos (V-m)" AEF 1960, 17 (es posible que manjui sea aquí una errónea deducción a partir de det. manjuia, es decir manjua + -a).
Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian, legorreko mandxuba (reunión de peces) gorri bat, izurde ta guzti. Ag Kr 57. Itxas-barruratzen zijoazela, arrantzalearen begi ernaiak, izurderik edo majurik ikusten ote zuanen intziriakin ingurumari guzia bizkor aztertzen zuan. Elizdo EEs 1925, 213 (214 majutan). Udabarriko arrantzea antxobea zan, eta da. Len era bitara atrapaten zan: bat, geienetan, mandtxuba erara, Itxasora urten eta lenengo ixurdeak billatu. Etxabu Kontu 118. Jaubeak beste arrantza guztietan erdia jasoten ba'eban be, mandxuan irutik bi artzen eban. Ib. 118.
multzo
1.
(V-arr, B; Urt I 87, Dv, H; -lz- Ht VocGr 327, VocBN
),
multzu (AN, L, Sal; Dv, H; -lz- SP, Ht VocGr 430),
moltso (V-ple-gip; -ls- Lar, Izt 75r),
moltsu (-ls- Lar),
multso (BN-mix-arb-baig; -ls- Izt 75r),
moltzo (G-azp, AN, BN; Dv, H)
Ref.:
A (
molso, moltso, moltzo, multzu
);
Etxba Eib (
moltsua
);
Izeta BHizt (
multzu
);
Elexp Berg (
moltso
);
Gte Erd 223, 257;
X. Kintana Iker
10, 157
.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko(2).
Tr. Usado en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga; en autores occidentales, hasta el s. XX, sólo aparece en esta acepción en Cardaberaz, Brunet, Arrese Beitia y Azkue, aunque su uso se extiende en dicho siglo.
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
(L, BN; Dv, H),
multzu (AN-ulz, B, L, Sal; Ht VocGr 435 (
-lz-
), Dv),
moltzo (V-arr; Dv),
moltso (V, BN; Lar (+-ls-
)),
multsu (BN-baig-lab)
Ref.:
A (
moltso, multzo, multzu
);
AtSac
51;
Iz Ulz (
ardi-multzú
);
Gte Erd 36, 109;
Elexp Berg (
moltso
);
X. Kintana Iker
10, 157
.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(H) .
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko(6).
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
Montón o conjunto enmarañado.
cf. infra
(2).
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
1.
(V-arr, B; Urt I 87, Dv, H; -lz- Ht VocGr 327, VocBN
),
multzu (AN, L, Sal; Dv, H; -lz- SP, Ht VocGr 430),
moltso (V-ple-gip; -ls- Lar, Izt 75r),
moltsu (-ls- Lar),
multso (BN-mix-arb-baig; -ls- Izt 75r),
moltzo (G-azp, AN, BN; Dv, H)
Ref.:
A (
molso, moltso, moltzo, multzu
);
Etxba Eib (
moltsua
);
Izeta BHizt (
multzu
);
Elexp Berg (
moltso
);
Gte Erd 223, 257;
X. Kintana Iker
10, 157
.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko(2).
Tr. Usado en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga; en autores occidentales, hasta el s. XX, sólo aparece en esta acepción en Cardaberaz, Brunet, Arrese Beitia y Azkue, aunque su uso se extiende en dicho siglo.
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
(L, BN; Dv, H),
multzu (AN-ulz, B, L, Sal; Ht VocGr 435 (
-lz-
), Dv),
moltzo (V-arr; Dv),
moltso (V, BN; Lar (+-ls-
)),
multsu (BN-baig-lab)
Ref.:
A (
moltso, multzo, multzu
);
AtSac
51;
Iz Ulz (
ardi-multzú
);
Gte Erd 36, 109;
Elexp Berg (
moltso
);
X. Kintana Iker
10, 157
.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(H) .
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko(6).
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
Montón o conjunto enmarañado.
cf. infra
(2).
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
1.
(V-arr, B; Urt I 87, Dv, H; -lz- Ht VocGr 327, VocBN
),
multzu (AN, L, Sal; Dv, H; -lz- SP, Ht VocGr 430),
moltso (V-ple-gip; -ls- Lar, Izt 75r),
moltsu (-ls- Lar),
multso (BN-mix-arb-baig; -ls- Izt 75r),
moltzo (G-azp, AN, BN; Dv, H)
Ref.:
A (
molso, moltso, moltzo, multzu
);
Etxba Eib (
moltsua
);
Izeta BHizt (
multzu
);
Elexp Berg (
moltso
);
Gte Erd 223, 257;
X. Kintana Iker
10, 157
.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko(2).
Tr. Usado en textos septentrionales y navarros desde Leiçarraga; en autores occidentales, hasta el s. XX, sólo aparece en esta acepción en Cardaberaz, Brunet, Arrese Beitia y Azkue, aunque su uso se extiende en dicho siglo.
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
Montón, conjunto; gran cantidad (de cosas). "Agregado, conjunto de cosas" Lar. "Bocina, constelación, zeruko izar molso bat " Ib.. "Signo del cielo y zodiaco, izardia, izarpilla, izarmolsua " Ib.. "Tas" Dv. "Amas, tas, monceau" H. "Montón desordenado, caos. Salgei guztiak, moltso baten jarri dittu " Etxba Eib. " Multzu ederra bildu dugu " Izeta BHizt. " Bi multzotan paratu zuen (B), [...] moltzo bitan ifini oan (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. VocNav s.v. mulso y molso. v. 1 mulko
Konberti erazi dukeenak bekhatore bat bere bideko errebelamendutik [...] bekhatu mulzoa estaliren dukeela. Lç Iac 5, 20 (He bekhatuzko multzo, Ol ogen-moltzo ). Belhar gaixto zamak, multzuak, eskumenak edo eskutarak elkharrekin erratzeko biltzea. Ax 591s (V 380). Ikus nezan orratz-ohoina azotaturik, urre-molzoarena alkateturik. "Trésor" . O Pr 275. O Iauna, zein handi, zein larri den zure beldur direnentzat gorde dadukazun eztitasunen mulzua! SP Imit III 10, 1. Ikhatz gorizko mulzo bat. He Phil 441. Dire nekez bilduak / urre ta zilar multzoak. Monho 138. Bi fable multzo. Gy VI. Urthe multzua ez da eskolan egoten, / urririk ibiltzeko erien ikusten. Hb Esk 206 (v. tbn. urthe multzu en Jnn SBi 94, urte-moltzo en Ostolaiz 17). Uste izan dute, edo sua, edo haizea, edo aire-arima, edo izarren moltzoa, edo ur handia, edo iguzkia eta ilhargia zirela munduari hotsematen dioten jainkoak. Dv Sap 13, 2 (Azkue cita este ej. en su diccionario, y traduce, según gyrum stellarum del texto de la Vulgata, "giro de las estrellas"; su sdo. parece ser sin embargo, apartándose del original, 'conjunto de las estrellas'; v. IZAR-MULTZO). Zuharrak ikhusten ditut asko lekhutan, nahiz hemen ez diren moltzo handika. Dv Lab 318s. Lili molzo bat. Ip Hil 206. Bere otoitz, mezak eta oro emanik, lan puska bat egina zuen, ardurenetik letra multzo bat. HU Aurp 123. Odei moltso lodiak, baltzak geienak. Ag Kr 153. Esakun zorrotz, argi ta gogoangarriak. 25 laurleko, saillik edo moltsorik ederrenari. EEs 1914, 100. Sasi-moltso andi baten onduan. Kk Ab I 65. Diru-moltso politaren jabe ixango zarie. Kk Ab II 132. Zelulak elgarri multzotik multzora bertze hari batzuez lotuak [dira] . JE Med 20 (v. tbn. Ber 59). [Hezurrek] hortxe zetzaten nahas-mahas multzo batean. Mde Pr 112. Sabela liliz estaldutako gari-moltzoa iduri. Ol Cant 7, 3 (Ker gari moltzoa; Dv ogi-murru, Echn ogi pila, BiblE garipilo ). Bide-ondoko karraskilla edo txoriegur moltzo baten inguru. Erkiag BatB 40. Auntzak, Burtzaiñaren moltsoko izarrak azaltzen ziranean (iraillaren azkeneruntz), [...]. Ibiñ Virgil 81n (cf. izar-moltso 81). Multsoaren ale guztiak / bata bestearen ondoren / etenik, bereizturik. Lasa Poem 65. Berak sortzen ditu konstelazio / eta zeruko izar-multzo guztiak. BiblE Iob 9, 9. Etxe moltzo txiki bat. Gerrika 216. Urruñako karrikaren etxe multzoa. Larre ArtzainE 242. Morfema baten zentzua ere multzo bat dela, baina ezaugarri-multzoa oraingoan, bereizgarri-multzoa izan beharrean. MIH 198. Kontsonante multzoak. Ib. 111. Zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa. MEIG VII 36. Lerro zuzenen moltso barreiatuei. "Al haz disperso de las rectas" . MEIG IX 125 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Urt Ex 15, 8. Iraultza 128. Ox 29. Osk Kurl 176. Moltso: NEtx Nola 15. Ibiñ Virgil 109. BasoM 136. Moltsu: And AUzta 103. Moltzo: Dh 166. Echta Jos 339. EEs 1919, 111. JMB ELG 29. Vill Jaink 25.
(L, BN; Dv, H),
multzu (AN-ulz, B, L, Sal; Ht VocGr 435 (
-lz-
), Dv),
moltzo (V-arr; Dv),
moltso (V, BN; Lar (+-ls-
)),
multsu (BN-baig-lab)
Ref.:
A (
moltso, multzo, multzu
);
AtSac
51;
Iz Ulz (
ardi-multzú
);
Gte Erd 36, 109;
Elexp Berg (
moltso
);
X. Kintana Iker
10, 157
.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(Ref. a seres animados). "Troupe" Ht VocGr, Dv. "Aquadrillar [...] molsoak bildu " Lar. "Pelotón de soldados, soldadudia, moltsoa " Ib.. " Gizon moltzo bat, une troupe d'hommes. Moltzoan bat ezin berez nezakeen, dans le nombre, je ne pouvais en distinguer un. Harri moltzo baten gainera erori da, [...]" Dv. "Tropel, rebaño" A. " Ardi-multzú bet, un rebaño de ovejas" Iz Ulz 414. " Bakarka eta multzo ttipitan joan ziren (BN-lab)" Gte Erd 36.
Sinhets baitzezan Iuduetarik eta Grekoetarik mulzo handiak. Lç Act 14, 1 (He multzo; TB, HeH oste, Dv aralde ). Zenbait abarrots handi eta mulzutikako aditzen duzunean, uste izan zazu aditzen ditutzula yende ozte edo tropela muthiritu batek orduan egin izan zituen deihadar izigarriak. He Gudu 136. Eman zion gerla-gizon multzo baten aitzindaritasuna. Lg II 280. Ardi ta axuri multsu bat otso gaistoen saldo andi baten erdian. (144). LE-Ir (v. tbn. (182), s.v. biribilkatu ). Alexandre bortxatua izan zen ilkitzea mulzutik kanporat. TB Act 19, 33 (BiblE jendartetik ). Sinhesten zutenen mulzoa. Ib. 4,32. Mutill on multzo bat. Gy 153. Debru mulso batek. Dv LEd 192 (238 multzo; Lab 91 moltzo ). Orduan yende multzu aundi batek ere edatu zituen bere arropak bidean. Echn Mt 21, 8 (Samper jendeketa ). Bere diszipuluetako multso andi bat. Brunet Lc 6, 17 (TB mulzo ). Gizon gaixto famatu heiek anhitz multzo edo bilkhuretan separatuak ziren. Elsb Fram 121. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez 131. Bazter garbitzerat, multzo bat herrian goizetik barraiatzen dire. Prop 1902, 172 (184 multxo; 1906, 19 multzu ). Bainan, bakarka eta multzo ttipitan daudenak bazterrerat utziz, erran dezakegu Ameriketako leihorrak deramala arrotzerat doan Eskualdun keta guzia. JE Bur 206. Makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333 (v. tbn. 154). Multzoaren artetik agertzen da mutiko alimale bat. Zub 106. Uso-samalda [...] nora dijoan eta multso txikia ala aundia dan. Anab Usauri 136. [Kurrilluak] egaz egin eben moltso baten. Otx 156. Israeldarrak multzo edo sail aunditan bildurik. Ir YKBiz 33n (117 ikasle-multzu ). Gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80. [Platonen komunisgoa] buruzagi argitu moltzo batentzat egina da. Lf ( in Zait Plat XVIII ). Ardi multso bat. Larz Iru 90. Gutxitan alkartutzen dirade / olako euskaldun-moltsoak. Auspoa 77-78, 285. Bi multzo haunditan erdizkatuak ginen ateraldi horietako. Larre ArtzainE 124. Protestante giroko Biblia kutsuan haziak eta heziak izan ziren multzoentzat ari [zen] . MEIG IV 83.
v. tbn. Hb Egia 3. Dv LEd 238. Laph 76. Jnn SBi 58. Elsb Fram 77. Lap 248 (V 112). Lh Yol 6. FIr 149. Barb Leg 67. TP Kattalin 193. Or Eus 359. Txill Let 133. Zait Plat 122. Ardoy SFran 317. Multzu: Echn Cant 1, 7. Jnn SBi 101. Moltzo: Dv Lab 91. StPierre 20. Vill Jaink 26. Moltso: Ayesta 65.
(H) .
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko(6).
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
(Hablando de materias u objetos incontables). Masa, bulto. v. 1 mulko
Sufre idorraz iratxaki mulzoak / musketak egotzi ohi tuen bezalakoak. EZ Man I 76. O zeiñ zuria agertzen ziñan [...] / edur moltsua mendi gañean / itxirik baltzizkatua. AB AmaE 59. Ze ke moltsoak igoko daben egun argitan! Ib. 439 (v. tbn. ke moltso Kk Ab I 103). Miazketan dituez / lige moltsoak. A ( in Azc PB 106 ). Urriñetik begiratu ezkero, enparantzako billereak moltso zabal bat zirudian. Ag Kr 57. Bat-batez, gain bêra, maldan, / moltso zuri bat... Elur ez al dan, / loreak ote... Ldi BB 110. Arako moltzo antzeko bat aurkitu eban bidean. [...] Izan be, koipea, koipea dok! Bilbao IpuiB 127. Jausi zan eleiz-goitik su-moltzo ikaragarri bat. Ib. 219 (218 suzko moltzo andi bat ). [Arpegiko] loi moltzo geiena arindu ebanean. Erkiag BatB 45. Laplaceren "nebulosa" delako ori [...] Laiño-multzo batetik, berez eta iñor tarteko jarri gabe, atera ditezkela mundu auek, landareak, abereak [...]. Vill Jaink 36. Lehorrari "lur" eman zion izen eta ur-multzoari "itsaso". BiblE Gen 1, 10 (Dv, Ol, Bibl ur bildu ).
Montón o conjunto enmarañado.
cf. infra
(2).
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
Olio santua ta mullo molso batzuek artu, ta argi batekin orazio deboziozko bat esango dizu. Cb Eg III 338. Ene, bixar moltsua / erre yaka atsuari! Laux AB 64.
1 pila
1.
(G, AN; SP, H, VocB; pilla V-arr-gip, G-azp-goi-nav, AN-gip-5vill; VP 77r, Lar, Añ, H, Zam Voc
),
pile (AN-5vill, B (+ -lle)),
pil
Ref.:
A (pila, pilla); Iz Als (pili), ArOñ (pilla); Gketx Loiola (txiki); Etxba Eib (pillia); Elexp Berg (pilla); Gte Erd 257, 14 y 293; Izeta BHizt2 (pile)
.
(Precedido de tema nominal nudo). Montón, pila; conjunto; gran cantidad. "Monceau, pile" SP. "Pila, montón" Lar. "Atajo, montón" Ib. "Runfla, pilla, molsoa" Ib. "Junta, conjunto, montón" Ib. (s.v. pella). "Agregado, conjunto de cosas, dia, taldea, pilla, molsoa" Ib. "Cáfila" Lar y Añ. "Montón que se tocan, unos sobre otros" VocB. "Pillia eiñ, amontonar. Ez eban beste amesik, diru pillia eiñ eta kontatzia baño" Etxba Eib. "Anbateko sos pile duzu" Izeta BHizt2. v. pilo.
Eraman dutela hurkabera ohoin eta gastagin pilla bat. "Un tas de" . Volt 147. Gizon pillen azkhen fiña den iustutasuna. EZ Man II 103. Bertze urthe pilla. Gç 174. Bakantzen zigola zaldun pilla aundi batzuetan bezala batallaren bat ematera diazenean. Lar SermAzc 47. Tormentu-pill guztiz izugarri bat emanen diena. Mb IArg I 73. Utziko zuela erri guzia auts ta arri-pill egiña. Ib. 121. Auts pilla andi orretan. Cb Eg II 141. Gari pilla baten [...] gal ale gitxi. msOñ 114r. Ará soldado pilagúra enbestítzen. LE ( in BOEanm 1661 ). Lora-pilla eder bat, lora-sorta polit bat. Añ LoraS 16. Gari pillaren gañean. It Dial 32 (Ur gari pillu; Dv ogi meta, Ip ogi athe). Landare pilla andi bat bizkarrean dabela. Izt C 165. Zimaur pilla andiak. Ib. 179. Txinpartatxo batek bolbora-pillara salto-egiñ. Aran SIgn 57. Au dek alper pilla! Ud 25. Diru-pillak begia zorrozten ziona. Bv AsL 45. Sagar-pilletan txilipurdika. Sor Bar 101. Ondo partituko zan / ango urre pilla. AzpPr 57.
( s. XX) Gurdi bidetik bera zijoazen, [...] neskamutill pilla batzuk. Ag G 42. Igo zazute egur pilla onen gañera. Ill Pill 26. Arpoi ta dinamitak / eta soka-pilla. Arrantz 105. Gazte-pilla bat agertu zan. Muj PAm 51. Etxe pilla bat alkarren gainka. Jaukol Biozk 18. Zakar-pilla bezala amildu da. Or Mi 50. Ekiten dio bideari, are-pil gori, uster, zango-nekagarri aietan barna. Ib. 120. Asturiastik ekarri-ttuzte / onera sagardo-pillak. Tx B I 174. Gaztaiña-pilla / aitak orbelez estali. Or Eus 75. Egunkari on bat, bada, ateratzeko, zillar-pilla larria bearko litzake. Ldi IL 73. Artaburu-pilla gora ta gora dijoala. TAg Uzt 293. Aberastasun pillei urbilduko zaizkioten eragille guziak. EAEg 2-3-1937, 1185. Etxe-pil aundia ikusten zan urrutira. Anab Poli 52 (v. tbn. Aprika 87 arbola-pil aundiak). Kilometro pilla bat ibilli giñan. Anab Aprika 77. Arek be ume-pillia zeukan-da. And AUzta 90. Lurrera jausitako zaldi bat jaso eziñik ebillen gizon pilla bat. SM Zirik 88. Gezurrezko on-pilla guztiak ukatu. Vill Jaink 139. Sekulako jende-pilla zetorrela. Salav 92. Azi-ale pillak ondatzen dituen pipia. Ibiñ Virgil 73. Ura ume-pilla! / Danak katu-billa. JKort ( in NEtx LBB 313 ). Igartutako sasi-pillan bat. Uzt Sas 212. Ainbesteko ur-pilla aundia zetorren amilka arkaitz-gaiñetik beera. "Grandísimo golpe de agua" . Berron Kijote 226. Urte pilla andia egin eban Ondarroan. Etxabu Kontu 93. Harri pila honen azpira sartu aurretik. PPer Harrip 25. Nunbait ere gramofono-disko pilla ederra bear dik. JAzpiroz 37. Hizkuntza bat ez dela handik eta hemendik bildurikako gai pila. MIH 194. Film pila koxko bat agertu zaigu aurtengo neguan. MEIG I 189. [Liburutxo] honek bertso pila polita dakar. MEIG II 132. Oihenarten paper-pila aberats baten jabe. MEIG VII 51.
v. tbn. Pilla: Iraola 30. EusJok II 67. Alz Ram 100. Lab EEguna 88. JMB ELG 41. JAIraz Bizia 81. Osk Kurl 20. Ataño TxanKan 78.
(Precedido de tema nominal nudo). Montón, pila; conjunto; gran cantidad. "Monceau, pile" SP. "Pila, montón" Lar. "Atajo, montón" Ib. "Runfla, pilla, molsoa" Ib. "Junta, conjunto, montón" Ib. (s.v. pella). "Agregado, conjunto de cosas, dia, taldea, pilla, molsoa" Ib. "Cáfila" Lar y Añ. "Montón que se tocan, unos sobre otros" VocB. "Pillia eiñ, amontonar. Ez eban beste amesik, diru pillia eiñ eta kontatzia baño" Etxba Eib. "Anbateko sos pile duzu" Izeta BHizt2. v. pilo.
Eraman dutela hurkabera ohoin eta gastagin pilla bat. "Un tas de" . Volt 147. Gizon pillen azkhen fiña den iustutasuna. EZ Man II 103. Bertze urthe pilla. Gç 174. Bakantzen zigola zaldun pilla aundi batzuetan bezala batallaren bat ematera diazenean. Lar SermAzc 47. Tormentu-pill guztiz izugarri bat emanen diena. Mb IArg I 73. Utziko zuela erri guzia auts ta arri-pill egiña. Ib. 121. Auts pilla andi orretan. Cb Eg II 141. Gari pilla baten [...] gal ale gitxi. msOñ 114r. Ará soldado pilagúra enbestítzen. LE ( in BOEanm 1661 ). Lora-pilla eder bat, lora-sorta polit bat. Añ LoraS 16. Gari pillaren gañean. It Dial 32 (Ur gari pillu; Dv ogi meta, Ip ogi athe). Landare pilla andi bat bizkarrean dabela. Izt C 165. Zimaur pilla andiak. Ib. 179. Txinpartatxo batek bolbora-pillara salto-egiñ. Aran SIgn 57. Au dek alper pilla! Ud 25. Diru-pillak begia zorrozten ziona. Bv AsL 45. Sagar-pilletan txilipurdika. Sor Bar 101. Ondo partituko zan / ango urre pilla. AzpPr 57.
( s. XX) Gurdi bidetik bera zijoazen, [...] neskamutill pilla batzuk. Ag G 42. Igo zazute egur pilla onen gañera. Ill Pill 26. Arpoi ta dinamitak / eta soka-pilla. Arrantz 105. Gazte-pilla bat agertu zan. Muj PAm 51. Etxe pilla bat alkarren gainka. Jaukol Biozk 18. Zakar-pilla bezala amildu da. Or Mi 50. Ekiten dio bideari, are-pil gori, uster, zango-nekagarri aietan barna. Ib. 120. Asturiastik ekarri-ttuzte / onera sagardo-pillak. Tx B I 174. Gaztaiña-pilla / aitak orbelez estali. Or Eus 75. Egunkari on bat, bada, ateratzeko, zillar-pilla larria bearko litzake. Ldi IL 73. Artaburu-pilla gora ta gora dijoala. TAg Uzt 293. Aberastasun pillei urbilduko zaizkioten eragille guziak. EAEg 2-3-1937, 1185. Etxe-pil aundia ikusten zan urrutira. Anab Poli 52 (v. tbn. Aprika 87 arbola-pil aundiak). Kilometro pilla bat ibilli giñan. Anab Aprika 77. Arek be ume-pillia zeukan-da. And AUzta 90. Lurrera jausitako zaldi bat jaso eziñik ebillen gizon pilla bat. SM Zirik 88. Gezurrezko on-pilla guztiak ukatu. Vill Jaink 139. Sekulako jende-pilla zetorrela. Salav 92. Azi-ale pillak ondatzen dituen pipia. Ibiñ Virgil 73. Ura ume-pilla! / Danak katu-billa. JKort ( in NEtx LBB 313 ). Igartutako sasi-pillan bat. Uzt Sas 212. Ainbesteko ur-pilla aundia zetorren amilka arkaitz-gaiñetik beera. "Grandísimo golpe de agua" . Berron Kijote 226. Urte pilla andia egin eban Ondarroan. Etxabu Kontu 93. Harri pila honen azpira sartu aurretik. PPer Harrip 25. Nunbait ere gramofono-disko pilla ederra bear dik. JAzpiroz 37. Hizkuntza bat ez dela handik eta hemendik bildurikako gai pila. MIH 194. Film pila koxko bat agertu zaigu aurtengo neguan. MEIG I 189. [Liburutxo] honek bertso pila polita dakar. MEIG II 132. Oihenarten paper-pila aberats baten jabe. MEIG VII 51.
v. tbn. Pilla: Iraola 30. EusJok II 67. Alz Ram 100. Lab EEguna 88. JMB ELG 41. JAIraz Bizia 81. Osk Kurl 20. Ataño TxanKan 78.
(-ill- V-gip, G-azp; Lar)
Ref.:
Iz ArOñ (pilla); Elexp Berg; Gte Erd 223, 257.
.
(No precedido de tema nominal nudo). Montón, pila. "Amontonar, [...] montoiak, pillak, metak, murruak egin " Lar. " Pillia eiñ, dirua aurreratu. Pillia eitten jardun bizi guztia, gero danak emen lagatzeko " Elexp Berg. "Bi pillatan banatu zuen (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. Lar Cor 202s: "Lo mismo se emplean cuando llega la cosecha de la manzana, recogiéndola en covanillos con kizkias, [...]. Hacen sus pillas para el dueño y para el diezmo"..
Bilzen da pilla batean, larrañekoa bada trilla, agotz eta ale ta gari zakar guzia. Mb IArg I 203. Arzen dute trillariak beren pala, ta palaka aizea datorren aldera botatzen dute pill guzia. Ib. 203. Erri txiki onetako eun artaldeen obariak pilla batera batu. Izt C 170. Berrogeita amar milla gorputz-ill pilla batean arkitu ziran. Lard 540. Bildu zituzten [igelak] pilla neurrigabeetan, eta usteldu zan lurra. Ur Ex 8, 14 (Ol metaka bildu, Ker metaka batu, BiblE multzotan pilatu). Añ laster odeiak, / baña pilla andiak, / baltz eta zuriak. AB AmaE 339. Andi ta txiki, makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333. Bultz-egin belar-maillari; / [...] sei pilla aundika bildu-asmoa. Or Eus 316. [Artaburuak] sorotik gurdika eraman-ala, ermo erasotzen diote zuritzalleak erdian jeikitzen dan pillari. TAg Uzt 293. Pillatan agiri ziran tarteka aurreko egunetan bildutako sagardao-sagarrak. Ib. 281 (cf. PILAN). Diru biltzailla baldin bazera, / [...] alper alperrik poztuko zera / pilla aundia ikusita. And AUzta 150s. Alea, banakoa galtzeagatik bost inporta zaio ari, pilla salbatu ezkero. Vill Jaink 87. Granadak, batek pillatik artu eta beste bati ematen. Salav 82. Ondo zuria izenekua / beste bat ere badago; / ortatik ere pilla ederrak / iñoiz ekarria nago. Uzt Sas 134. Berunetikan Elaman goian / pilla egiten zanian. Ib. 285. [Liburuak] leioetatik patiora bota, ta, pilla bat egin-ta su ematea. Berron Kijote 75. Eztarri zar artan pasa ziran ardo-sagardoak pilla batean baleude. Ataño TxanKan 112. Urteak [...] pilla aundi xamarra egin ezkero. Insausti 207. Ogia erretzeko zegoan labearen ondoan pilla egiten genduan. Albeniz 47. Txartelak pila haundietan neuzkan. PMuj ( in MEIG I 91 ). Landucci eta RS eta Axularrengandik datozen hitzak berezi ondoren ere gelditzen zaigu eraskin horretan pila mardul bat, leinu eta etorki izkutukoa. MEIG VII 57.
(No precedido de tema nominal nudo). Montón, pila. "Amontonar, [...] montoiak, pillak, metak, murruak egin " Lar. " Pillia eiñ, dirua aurreratu. Pillia eitten jardun bizi guztia, gero danak emen lagatzeko " Elexp Berg. "Bi pillatan banatu zuen (G-azp)" Gte Erd 223. Cf. Lar Cor 202s: "Lo mismo se emplean cuando llega la cosecha de la manzana, recogiéndola en covanillos con kizkias, [...]. Hacen sus pillas para el dueño y para el diezmo"..
Bilzen da pilla batean, larrañekoa bada trilla, agotz eta ale ta gari zakar guzia. Mb IArg I 203. Arzen dute trillariak beren pala, ta palaka aizea datorren aldera botatzen dute pill guzia. Ib. 203. Erri txiki onetako eun artaldeen obariak pilla batera batu. Izt C 170. Berrogeita amar milla gorputz-ill pilla batean arkitu ziran. Lard 540. Bildu zituzten [igelak] pilla neurrigabeetan, eta usteldu zan lurra. Ur Ex 8, 14 (Ol metaka bildu, Ker metaka batu, BiblE multzotan pilatu). Añ laster odeiak, / baña pilla andiak, / baltz eta zuriak. AB AmaE 339. Andi ta txiki, makal ta indartsu, iaio ta itxusi danak pilla ta moltso batean. Ag G 333. Bultz-egin belar-maillari; / [...] sei pilla aundika bildu-asmoa. Or Eus 316. [Artaburuak] sorotik gurdika eraman-ala, ermo erasotzen diote zuritzalleak erdian jeikitzen dan pillari. TAg Uzt 293. Pillatan agiri ziran tarteka aurreko egunetan bildutako sagardao-sagarrak. Ib. 281 (cf. PILAN). Diru biltzailla baldin bazera, / [...] alper alperrik poztuko zera / pilla aundia ikusita. And AUzta 150s. Alea, banakoa galtzeagatik bost inporta zaio ari, pilla salbatu ezkero. Vill Jaink 87. Granadak, batek pillatik artu eta beste bati ematen. Salav 82. Ondo zuria izenekua / beste bat ere badago; / ortatik ere pilla ederrak / iñoiz ekarria nago. Uzt Sas 134. Berunetikan Elaman goian / pilla egiten zanian. Ib. 285. [Liburuak] leioetatik patiora bota, ta, pilla bat egin-ta su ematea. Berron Kijote 75. Eztarri zar artan pasa ziran ardo-sagardoak pilla batean baleude. Ataño TxanKan 112. Urteak [...] pilla aundi xamarra egin ezkero. Insausti 207. Ogia erretzeko zegoan labearen ondoan pilla egiten genduan. Albeniz 47. Txartelak pila haundietan neuzkan. PMuj ( in MEIG I 91 ). Landucci eta RS eta Axularrengandik datozen hitzak berezi ondoren ere gelditzen zaigu eraskin horretan pila mardul bat, leinu eta etorki izkutukoa. MEIG VII 57.
(Precedido de gen.).
"Gruesa de las Prebendas y otras rentas Eclesiásticas, ondakarren pillarik andiena
"
Lar.
"Parva de trigo, gari joaren pilla
"
Lar, Añ.
Nontxe doloratzen baita asko arimen pilla. EZ Man I 119 (II 53 presunen pillak). Munduan bizi diran gaisto guzien salla edo pilla. Mb OtGai III 190. Usteltasun eta ar likitxen pilla nazkagarri bat. Arr May 29. Zeruko ondasunen ainbesteko indarra ta pilla arrapatzen bai du eskabide onek. Inza Azalp 136.
Nontxe doloratzen baita asko arimen pilla. EZ Man I 119 (II 53 presunen pillak). Munduan bizi diran gaisto guzien salla edo pilla. Mb OtGai III 190. Usteltasun eta ar likitxen pilla nazkagarri bat. Arr May 29. Zeruko ondasunen ainbesteko indarra ta pilla arrapatzen bai du eskabide onek. Inza Azalp 136.
piztu
2.
(G, AN, L, BN, S; Urt I 71, Ht VocGr, Lar, Añ, Hb, H; ph- Arch VocGr 211, Dv, H, Zam Voc),
biztu (V, AN-ulz; Lar, Añ, Dv, H, Zam Voc),
bistu (AN-ulz),
bitztu (SP),
pitztu (SP; ph- VocBN),
pixtu (G-goi),
phistu ( VocS
141)
Ref.:
A (
phitz, piztu, biztu
);
Lrq (
phitz, phizte
);
SMuj (
pixtu
);
Iz
Uls
(
sue
);
Etxba Eib (
biztu
);
Holmer ApuntV 17;
Elexp Berg
.
Encender(se). "Atizar, sua edo argia piztu, biztu " Lar, Añ. "Allumer; phitzazu gandera hori, allumez cette chandelle" VocBN . "Rallumer" VocS . " Sua, labea, sutegia phiztea " H. " Sue biztu, encender el fuego; sue bistutzen " Iz Ulz.
Nehork argia biztu duenean, eztu hura unzi batez estaltzen. Lç Lc 8, 16 (He, BiblE biztu, TB piztu, Leon phiztu ). Sua biztu zutenean salaren erdian. Ib. 22,55. Argia gero bitzten da laster nola xixmixta. EZ Man I 104. Ordañez darozkigutzu / izar xeheak pizten, / gau beltzeko illhunbetan / hetzaz gida gaitezen. EZ Noel 138. Harriak harriaren ioitea, bietarik suaren pitztea. Ax 292 (V 194). Begira biute, okelatu zikin oriek eztitezela sobra barrena sar, eztezagun zenbait su bitz. (VIllava, 1647). ReinEusk 140. Putzak pitzen du bela, eta bai hiltzen ere. O Pr 401. Soko-moko guziak miratuko dira argiak pitzturik. SP Imit III 43, 2. Ikhatz lehen hillak berriz pitz eta irazeki ditezke. SP Phil 437 (He 442 berriz pix ahal daitezke ). Zien lanternak eta lanpak beude pisturik. Tt Onsa 76 (75 pizturik ). Hañhitz kandela pizturik. Gç 176. Süia ardüra phiztürik diagozü. Mst III 49, 2 (Ch bixten; SP erre, Ip bero ). Jainkoak damnatuen erretzeko bere koleran phiztu du, eta bethi phiztua dauka Ifernuko sua. Brtc 149. Behar duzu / labeko suia piztu. AstLas 30. Su eternal debruentzat piztuak. Monho 120 (126 biztu ). Argia pizten dute, Meza erratetan. Hb Esk 199. Ezko benedikatua bizten dute. Dv LEd 166. Nola mendiyan piztu lezaken / tximistak arbol igarra. Bil 66. Zigarrua pixtutzen. Sor Bar 46 (110 pipa piztu ). [Pipa] bethe eta piztu. Elzb PAd 33. Jainkoaren justiziak gaixtaginentzat piztua duen bethiereko [sua] . Jnn SBi 160. Argimutilletan kruzailloak iziotu edo biztu orduko. Ag AL 88 (Ag G 182 pipea piztu ).
( s. XX) Berina hek oro pizten diren! JE Bur 72s. Pistutzen du zuzia. Ill Pill 27. [Zigarreta] bat pizten du eta erretzen. Barb Sup 35 (142 phizten ). Nork piztutzen ote ditu bere [eguzkiaren] galda arrigarriak iñoiz sukia bukatu gabe? Inza Azalp 33. Zarpatik atera du sua piztekoa, / errezalea da ta berekin daroa. Or Eus 114 ( Mi 145 pipa biztu ). San Juan-suak ere bidegurutzetan pizten dira. JMB ELG 89. Lasto igarrean sua garretan piztu. TAg Uzt 8. Ez bezate erritarrak tximist-argirik piztu. EAEg 18-4-1937, 1523. Suak phizten du ikatza, garrak egurra. Zerb IxtS 58. Puroa pizten asi da. NEtx Antz 102. Belara biztuta sorgiña gatu baten figuran agertu zan eta etzaiken mogi, bela piztuta zegonla piztuta zegon bitartean . (Sal). AEF 1955, 22s. Zimist batek piztu zuen laharra. Arti MaldanB 196. Neurriz piztu ta itxungi egiten dan su ori. Zait Plat 32. Labearen pizteko. JEtchep 36. Poxpolua piztu. Anab Aprika 49. Erriko argiak pixtutzen dituztenean. Ugalde Iltz 62. Galbanum-lurriña erlategian pizteko esango nizuke. Ibiñ Virgil 113. Nai nin bixtu argia. Auspoa 77-78, 36. Kabaliak largatürik, / gaizer süia dügü phizten. Casve SGrazi 138. Aurten kanpoa ez liro erre / nunbait pizten balitz garrak. Xa EzinB 113. Onoko-ontantxe piztu zuan piztu kuadrillariak bere krisaillua. Berron Kijote 187. Jesusen Biotzari kandelea biztuten. Etxabu Kontu 126. Karobia piztu. JAzpiroz 74. Parola piztu zuanean. BBarand 45. Kanpoko sua biztu eban. Gerrika 222. Pitz dezola munduari berak ukan argia. Larre ArtzainE 354. Piztu argiak, jantzi leioak, / Patxiri jarri kandela. MEIG I 42.
v. tbn. Hm 54. Bp II 114. AA II 51. Balad 57. Zab Gabon 99. Bv AsL 217. Arr May 8. HU Aurp 60. Urruz Urz 29. Noe 96. Lh Yol 46. Ox 30. Muj PAm 68. Const 43. Altuna 78. Jaukol Biozk 98. Laux BBa 8. Lek EunD 37. Ldi UO 34. Ir YKBiz 174. Iratz 142. Lf Murtuts 54. SMitx Aranz 157. Munita 139. Etxde JJ 10. Mde Pr 153. Txill Let 50. Vill Jaink 111. Izeta DirG 29. Gand Elorri 15 (124 biztu). MAtx Gazt 22. Salav 22. Larz Senper 113. Lab SuEm 192. Mattin 112. Uzt EBT 111. Ataño TxanKan 253. Phiztu: Mercy 21. Dh 272. MarIl 14. Jaur 412. ECocin 15. UNLilia 11. Phitztu: Gy 103. Pistu: Ag Serm 538. Pixtu: Goñi 33. Alz Ram 100. Zendoia 205. Bistu: Arg DevB 34. Biztu: Lg II 263. Añ LoraS 97. Lard 513. AB AmaE 367. Azc PB 30. Belaus Andoni 6. Enb 164. Erkiag Arran 19. Bilbao IpuiB 117. Osk Kurl 24. Etxba Ibilt 468.
Encender(se). "Atizar, sua edo argia piztu, biztu " Lar, Añ. "Allumer; phitzazu gandera hori, allumez cette chandelle" VocBN . "Rallumer" VocS . " Sua, labea, sutegia phiztea " H. " Sue biztu, encender el fuego; sue bistutzen " Iz Ulz.
Nehork argia biztu duenean, eztu hura unzi batez estaltzen. Lç Lc 8, 16 (He, BiblE biztu, TB piztu, Leon phiztu ). Sua biztu zutenean salaren erdian. Ib. 22,55. Argia gero bitzten da laster nola xixmixta. EZ Man I 104. Ordañez darozkigutzu / izar xeheak pizten, / gau beltzeko illhunbetan / hetzaz gida gaitezen. EZ Noel 138. Harriak harriaren ioitea, bietarik suaren pitztea. Ax 292 (V 194). Begira biute, okelatu zikin oriek eztitezela sobra barrena sar, eztezagun zenbait su bitz. (VIllava, 1647). ReinEusk 140. Putzak pitzen du bela, eta bai hiltzen ere. O Pr 401. Soko-moko guziak miratuko dira argiak pitzturik. SP Imit III 43, 2. Ikhatz lehen hillak berriz pitz eta irazeki ditezke. SP Phil 437 (He 442 berriz pix ahal daitezke ). Zien lanternak eta lanpak beude pisturik. Tt Onsa 76 (75 pizturik ). Hañhitz kandela pizturik. Gç 176. Süia ardüra phiztürik diagozü. Mst III 49, 2 (Ch bixten; SP erre, Ip bero ). Jainkoak damnatuen erretzeko bere koleran phiztu du, eta bethi phiztua dauka Ifernuko sua. Brtc 149. Behar duzu / labeko suia piztu. AstLas 30. Su eternal debruentzat piztuak. Monho 120 (126 biztu ). Argia pizten dute, Meza erratetan. Hb Esk 199. Ezko benedikatua bizten dute. Dv LEd 166. Nola mendiyan piztu lezaken / tximistak arbol igarra. Bil 66. Zigarrua pixtutzen. Sor Bar 46 (110 pipa piztu ). [Pipa] bethe eta piztu. Elzb PAd 33. Jainkoaren justiziak gaixtaginentzat piztua duen bethiereko [sua] . Jnn SBi 160. Argimutilletan kruzailloak iziotu edo biztu orduko. Ag AL 88 (Ag G 182 pipea piztu ).
( s. XX) Berina hek oro pizten diren! JE Bur 72s. Pistutzen du zuzia. Ill Pill 27. [Zigarreta] bat pizten du eta erretzen. Barb Sup 35 (142 phizten ). Nork piztutzen ote ditu bere [eguzkiaren] galda arrigarriak iñoiz sukia bukatu gabe? Inza Azalp 33. Zarpatik atera du sua piztekoa, / errezalea da ta berekin daroa. Or Eus 114 ( Mi 145 pipa biztu ). San Juan-suak ere bidegurutzetan pizten dira. JMB ELG 89. Lasto igarrean sua garretan piztu. TAg Uzt 8. Ez bezate erritarrak tximist-argirik piztu. EAEg 18-4-1937, 1523. Suak phizten du ikatza, garrak egurra. Zerb IxtS 58. Puroa pizten asi da. NEtx Antz 102. Belara biztuta sorgiña gatu baten figuran agertu zan eta etzaiken mogi, bela piztuta zegonla piztuta zegon bitartean . (Sal). AEF 1955, 22s. Zimist batek piztu zuen laharra. Arti MaldanB 196. Neurriz piztu ta itxungi egiten dan su ori. Zait Plat 32. Labearen pizteko. JEtchep 36. Poxpolua piztu. Anab Aprika 49. Erriko argiak pixtutzen dituztenean. Ugalde Iltz 62. Galbanum-lurriña erlategian pizteko esango nizuke. Ibiñ Virgil 113. Nai nin bixtu argia. Auspoa 77-78, 36. Kabaliak largatürik, / gaizer süia dügü phizten. Casve SGrazi 138. Aurten kanpoa ez liro erre / nunbait pizten balitz garrak. Xa EzinB 113. Onoko-ontantxe piztu zuan piztu kuadrillariak bere krisaillua. Berron Kijote 187. Jesusen Biotzari kandelea biztuten. Etxabu Kontu 126. Karobia piztu. JAzpiroz 74. Parola piztu zuanean. BBarand 45. Kanpoko sua biztu eban. Gerrika 222. Pitz dezola munduari berak ukan argia. Larre ArtzainE 354. Piztu argiak, jantzi leioak, / Patxiri jarri kandela. MEIG I 42.
v. tbn. Hm 54. Bp II 114. AA II 51. Balad 57. Zab Gabon 99. Bv AsL 217. Arr May 8. HU Aurp 60. Urruz Urz 29. Noe 96. Lh Yol 46. Ox 30. Muj PAm 68. Const 43. Altuna 78. Jaukol Biozk 98. Laux BBa 8. Lek EunD 37. Ldi UO 34. Ir YKBiz 174. Iratz 142. Lf Murtuts 54. SMitx Aranz 157. Munita 139. Etxde JJ 10. Mde Pr 153. Txill Let 50. Vill Jaink 111. Izeta DirG 29. Gand Elorri 15 (124 biztu). MAtx Gazt 22. Salav 22. Larz Senper 113. Lab SuEm 192. Mattin 112. Uzt EBT 111. Ataño TxanKan 253. Phiztu: Mercy 21. Dh 272. MarIl 14. Jaur 412. ECocin 15. UNLilia 11. Phitztu: Gy 103. Pistu: Ag Serm 538. Pixtu: Goñi 33. Alz Ram 100. Zendoia 205. Bistu: Arg DevB 34. Biztu: Lg II 263. Añ LoraS 97. Lard 513. AB AmaE 367. Azc PB 30. Belaus Andoni 6. Enb 164. Erkiag Arran 19. Bilbao IpuiB 117. Osk Kurl 24. Etxba Ibilt 468.
Klaberak ez zaundala gehiago pizteko-makilaz meskaratuko begitartea.
JE Bur 73s.
[Ipurtargiak] zugatzetik zugatzera, piztu-itzalika.
Or QA 188.
Radioa pizturik.
Mde HaurB 26.
Irrati zaar bat, beti piztuta egoten dana.
Zendoia 107.
(Part. en función de adj.).
"Atizado, piztua, biztua
"
Lar.
"
Garo-metara ziarro piztua bota
"
Gketx Loiola (s.v. okerra
).
Plazer hekin ordain bitztu khisu labean / tormentak sofri detzala sekulako mendean. EZ Man I 97 (v. tbn. 121). Dudala sufre bitztuz kadira. Ib. 100. Korpitza hilik ere arima bethi bizi dela, khandera piztia bezala. Bp I 145. O argi bethi iraiten düzüna argi phiztiak oro beno gorago zirena. Mst III 34, 3 (Ol argi piztu oro; SP, Ch argi kreatu; v. tbn. argi phiztia en Ip Imit III 34, 2). Torxa piztü bat. CatLan 127. Mitxa phiztuaren urrin gaixtoa. Jaur 379. Yasanarazi ziotzan gorphutzari mila argi pizturen asikiak. Hb Egia 63. Zuzi piztu bat. Bv AsL 90. Lasto moltso biztua. Ag AL 89. Bere eskuz itxendi phiztu bat harturik. Prop 1898, 66s. Kandela pixtuaren gañean. Goñi 63. Suzko labe piztu batean sartu. ArgiDL 31. Iztupa piztuak garretan. Zub 112. Lardai piztua eskuan du. Or Eus 80. Argizari piztuak. TAg Uzt 92. Argi piztuarekin ez neukan lo-egiterik. Anab Aprika 49. Karobi piztuarena. Gand Elorri 87. Esmeral biztu bana / daukie. Ib. 107. Krisallu piztuak olioa txinpartaka. Ibiñ Virgil 77. Abiatu ziran zuzi piztuekin. Berron Kijote 210.
v. tbn. Ag G 305. Muj PAm 68. Or Eus 287n. Biztu: JesBihD 101. JesBih 430.
Plazer hekin ordain bitztu khisu labean / tormentak sofri detzala sekulako mendean. EZ Man I 97 (v. tbn. 121). Dudala sufre bitztuz kadira. Ib. 100. Korpitza hilik ere arima bethi bizi dela, khandera piztia bezala. Bp I 145. O argi bethi iraiten düzüna argi phiztiak oro beno gorago zirena. Mst III 34, 3 (Ol argi piztu oro; SP, Ch argi kreatu; v. tbn. argi phiztia en Ip Imit III 34, 2). Torxa piztü bat. CatLan 127. Mitxa phiztuaren urrin gaixtoa. Jaur 379. Yasanarazi ziotzan gorphutzari mila argi pizturen asikiak. Hb Egia 63. Zuzi piztu bat. Bv AsL 90. Lasto moltso biztua. Ag AL 89. Bere eskuz itxendi phiztu bat harturik. Prop 1898, 66s. Kandela pixtuaren gañean. Goñi 63. Suzko labe piztu batean sartu. ArgiDL 31. Iztupa piztuak garretan. Zub 112. Lardai piztua eskuan du. Or Eus 80. Argizari piztuak. TAg Uzt 92. Argi piztuarekin ez neukan lo-egiterik. Anab Aprika 49. Karobi piztuarena. Gand Elorri 87. Esmeral biztu bana / daukie. Ib. 107. Krisallu piztuak olioa txinpartaka. Ibiñ Virgil 77. Abiatu ziran zuzi piztuekin. Berron Kijote 210.
v. tbn. Ag G 305. Muj PAm 68. Or Eus 287n. Biztu: JesBihD 101. JesBih 430.
(Forma de comparativo).
Sua ere olioarekin pitztenago. Ax 411 (V 267). Su handiak pitztenago dira haizean. SP Phil 376 (He 380 pixtenago dire ).
Sua ere olioarekin pitztenago. Ax 411 (V 267). Su handiak pitztenago dira haizean. SP Phil 376 (He 380 pixtenago dire ).
Resplandecer, iluminar, alumbrar.
Eguna, hire ilhuna! / pitztu gizon hobenduna / jujatuko den eguna! Gç 160. Asarrez sututa, / begiok oñaztuak legetxe biztuta. AB AmaE 250. Iguzkia nola / bethi berriz pizten baita. Ox 153. Orduantxe eguzkia piztu zan mendian. Jaukol Biozk 97. Euskerarentzat Euskalerrian / noiz piztuko da eguna? Ib. 60. [Zeruari] nun-nahi ari zaizko pizten izarrak. JE Ber 90. Iñularreko izarra / zeruan piztu dediño. Ldi UO 16. Jainkoak odei beltzetik / oiñaztura pizten zuan. Or Eus 263. Nunbaitetik zetorren ekaitza pizten zun aizea. TAg Uzt 32. Zerurat begira, / gaitzeko izar suak pizterainokoan. Iratz 121. Izar urdin bat piztu da goien / arratsaren aintzindari. EA OlBe 66. Izarrak nork dabilzkin / eta nork pizten ditun ederki. Gazt MusIx 127. Eguzkiak eguerdiko suak pizten dituenean. Ibiñ Virgil 115. Gau argiak pizten omen ditu toki artan arrats gorriak. Ib. 74.
Eguna, hire ilhuna! / pitztu gizon hobenduna / jujatuko den eguna! Gç 160. Asarrez sututa, / begiok oñaztuak legetxe biztuta. AB AmaE 250. Iguzkia nola / bethi berriz pizten baita. Ox 153. Orduantxe eguzkia piztu zan mendian. Jaukol Biozk 97. Euskerarentzat Euskalerrian / noiz piztuko da eguna? Ib. 60. [Zeruari] nun-nahi ari zaizko pizten izarrak. JE Ber 90. Iñularreko izarra / zeruan piztu dediño. Ldi UO 16. Jainkoak odei beltzetik / oiñaztura pizten zuan. Or Eus 263. Nunbaitetik zetorren ekaitza pizten zun aizea. TAg Uzt 32. Zerurat begira, / gaitzeko izar suak pizterainokoan. Iratz 121. Izar urdin bat piztu da goien / arratsaren aintzindari. EA OlBe 66. Izarrak nork dabilzkin / eta nork pizten ditun ederki. Gazt MusIx 127. Eguzkiak eguerdiko suak pizten dituenean. Ibiñ Virgil 115. Gau argiak pizten omen ditu toki artan arrats gorriak. Ib. 74.
Udaberri aldera ekin zioten gureak, berriro sua piztuta. Goizean asi eta egun guztian iraun zuan erasoak.
Salav 81.
zekale
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
