OEH - Bilaketa

756 emaitza garai bilaketarentzat

Sarrera buruan (50)


Sarrera osoan (496)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 urte.
tradizioa
Tr. Hallamos la variante meramente gráfica hurte en algunos textos meridionales antiguos: así en ZalbaSM, en RS (43, 286, etc.) y en VJ (4); cf. tbn. hurte en el diccionario de Micoleta (aunque no en sus diálogos).
sense-1
1. (gral.; Lcc, Mic 5r (h-), Deen II 72, VP 91v, Lar, Aq pág. 63, Añ, Izt 9r, H, VocB ; -th- Volt 131, SP, Deen I 208 (o-), Urt II 122, Ht VocGr 321, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H, Zam Voc ) Ref.: Bon-Ond 136; VocPir 12; A; Lh y Lrq (urthe); ContR 522; Iz ArOñ, R 299; Etxba Eib ; Gketx Loiola (urri); EAEL 231; Elexp Berg ; Gte Erd 22, 165 y 51; ZestErret .
Año (civil); añada, año agrícola; año, curso escolar. "Al año dezimos Urtea, es lo mismo que círculo" Ech 62r. "Abril, aguas mil, apirilla euritsu, urte hura ogitsu (G, AN)" Aq p. 63. "Annales, eragoak, urteen erak" Añ. "Al cabo de años, urteen buruan" Izt 9r. "Bi urthetako bihia etxean du, il a chez-lui le grain de deux années" Dv. "Urtearen buruan ardi bekinbat axuru ilten da (R-uzt), al cabo del año [...]" A. "Urtien puruan, a fuerza de años. Urtien puruan eiñ eban diru apur bat" Etxba Eib. (Forma gran cantidad de compuestos más o menos lexicalizados. v. ARGI-URTE, ARTA-U., AURTEN-U., BAI-U., EGUZKI-U., EHUN-URTE(KO), EHUN-URTEZ, ELUR-U., ESKOLA-U., EZKON-U., EZKUR-U., GARI-U., GAZTE-U., HAUR-U., HIL-U., HIRU-URTEKO, IAZKO URTE, ILARGI-U., LABORE-U., LAU-U., LAU URTEKO, OLIO-U.). Tr. De uso gral.
Milla dukat bidalduko ditugula urte onetan. fJZ 99. Muthilek gure zerbitzutan deramate urthia, / soldata aphur bategatik hartzen pena handia. E 11. Jangoigoaren jaiatzea urterik zazpi eta eun, berrogei eta zortzi . Andram 160. Iaunaren urthe bozkariotakoaren predikatzera. Lc 4, 19 (He, TB urthe). Urthe guzian Elizarekin konbersa baitzezaten. Act 11, 26 (He urthe bethe batez, TB urthe batez oso osua, Dv urthe osoa). Denbora gaitza eta ederra, urthe asea eta gosea, [...]. Ins C, 2r. Digaran artean ez urteagati gaxorik esan. RS 231. Urte erurrezkoa, garizkoa. Ib. 150. Milla ta laureun ta irurogetaamasei urteetan garagarrilen ogeta amargarren egunean. Mendieta 114. Saran egina Abendoaren lehenean, milla seietan ehun eta hamasei garren urthean. Ax ( in Mat XVII ). Urte gaistoa okin uts. RIs 82. Urte guzian. Ber Trat 123r. Entzutean bada urthe Sainduaren berria. EZ Man I 25. Urtheak laur Aro ditu, hamabi illhabethe, bi hogoi eta hamabi aste eta egun bat. EZ Eliç XXIV. Aberats hari urthe ona gerthatu baitzeikan, eta bildu baitzuen anhitz. Ax 75 (V 50). Urte gaitza aldirano, izen gaitza hobirano. O Pr 469. Maitza hotz, urtea botz. Ib. 309. Urthe oso bat eman bazeneza ere zure preparatzen. SP Imit IV 12, 2 (Ch urthe batez, Mst urthe oso bat, Ip urthe bat osorik, Leon urthe bat osoa). Urtia jin badadi aberats eta prospero. Tt Onsa 69. Bitsuste urthean direla 366 egun. INav 159. Mauleko hirian Apirillaren bigarrenian, urthe 1696. Bp II 6. Hala nola urthe natürala bere sasoetan arrapartitü baita. Ib. 3. Mexiko Uztallaren bederatzigarren egunean milla eta [...] emeretzi urtetan . CartNav 139. Hordu hau ekusi bage joaten zaiela hastea, illa ta urte guzia. Mb IArg I 93. Izanen dituzula orain errenko zazpi urte ganadutan ta garitan ezin obeak. Ib. 393. Estanislao zerura igo zan urtean. Cb Just 6. Teologiako laugarren urtean sartu zan. Ib. 52. Urteóro alabér konbenilizáke urtearén konfésio jeneralebát suplitzekó usteásko konfesioetán akáso izandiren faltak. LE Prog 106. Bekhatu egiten dute, kofesatu gabe urthe osoa uzten dutenek. Brtc 66s. Orai urthe agor bat badut, gero sasoin aberats bat uste dut. Ib. 138. Urte artako Apaiz-Nagusi. Ub 88. Urteko lau denboretan. Ib. 186.
(s. XIX) Bizi dira urte osuetan meza agindubak atera baga. Mg CO 258. Urteten badot etxeti [dino otsein neskatiliak,] izango da zer esana, beintzat amaitu biar dot urtia. Ib. 66 (139 urtia osotu; Mg PAb 72 urtia egin). Bere urte guziko janaria. VMg 99. Urte bakoitzean Abendutik Abendura [...]. AA III 412. Horiek guziak, ez zenbait egunez edo astez, bainan urthe osoz eta asko urthez. Dh 130. Urtian bein gitxienez konfesadu zeitezala. Urte au aituten da Paskua batetik bestera, edo Parrokijagaz kunplietan danetik kunplietan danera. Astar II 218. Mende batek ehün urthe, Berrizaruak hamar mende, edo mila urthe txipi. Chaho AztiB 7. Ale mot asko erein bear dira urte berean. It Dial 53 (Ur urte bakotxian, Dv, Ip urthe berean). Urte bustietan eman bear zaiote jaten legor pixkat bat. Ib. 60 (Ur urte euritzu, Dv, Ip urthe (e)uritsu). [Iturri bat] zeñari urtearen aldikada batzutan jariotzen zaion ur garbi ona. Izt C 100. Legorte urtean. Ib. 158. Hoita hiru urthetan mende hamabortza, / hurbiltzean Irundik harmada borthitza. Hb Esk 155. Urthe ortzitsuetan direla uzta aberatsenak. Dv Lab 74. Urthe txarretan, artho erosteko mozkin biderik nihon ez ageri. Ib. 303. 1524en urtearen asieran. Aran SIgn 41. Kristau-urtea deizkion liburuan. Ib. II. Urte artarako soldata eta paga. Arr GB 10. Aurtengo urtea baño txarragoak izaten dira. Zab Gabon 65. Pazko egunak, urtiak dituan alai ta zoragarrienak. Bv AsL 190. Igaz izanagatik urte eskastxua. AB AmaE 408. Urthe gehiena zeraman barurean. Zby RIEV 1908, 416. Elgar lagunduz urtearen burura heltzeko. HU Zez 146. Eskontzako urtean. Azc PB 74.

(s. XX) Badamatzagu iror urte gaxto, xunto. Mdg 139. Aurten fruta urte. Ib. 166. Urte atan senar-emazteok artu eben dirutxo ona. Echta Jos 25. Urte xarrek biak hunkitzen eta mehatzen, araberan; urte joriek, [...]. JE Bur 118. Oraintsu, lengo urte baten jazo zan gauza arrigarrija. Kk Ab I 62. Urte a ezurtea zan ogitan. Or Tormes 83. Taven-ek zear-begiraka esan zien: urte txar zuei, azi gaizto oeri! Or Mi 35. Gaur asten dan urte au. Enb 152. Urthe batez, heldu direlarik, [...]. Barb Leg 142. Urte batian bai eta bestian be bardin. Otx 5. Ez zan urte guztian Santomas-eguna bezin zorioneko egunik. Anab Don 33. Urterik utsik ez zinun egin / oiñak jaso âl ezkeroz. Or Eus 414. Kolera-urtean, Santa Garazi errira ekarri zutenetik, bat bakarrik ez omen-zan il. Ib. 227n. Urthe uritsu, urthe ogitsu. Zerb Prov GH 1936, 416. Urtearen aroetan ez al-da zoragarriena Udaberri? TAg Uzt 51. Ez omen zan izan aspaldin alaingo sagar-urterik. Ib. 303. Zazpi urthe aberatsen ondotik zazpi urthe ethorriko zirela deus emanen etzutenak. Zerb IxtS 27. Urthe onetako bihiaren bortzetarik bat gerokotz begiratzeko. Ib. 27. Zuk eta biôk bakar dakigu / zazpi urte beltzen berri. Or Poem 541 (v. tbn. EArzdi in Kk Ab II 5 urte beltz oietan y Azurm HitzB 39 urte beltzagoak). Irlandara zaharra, 600-garren urtetik 900-garren urterat. Mde Pr 230. Kristoren heriotza urtearen inguru. Ib. 247. Urte gozo ta eztitsua da / nik opa dedan urtea. Basarri 67. Txaloka hasi ziran ikasle guztiak. [...] eta atzean Laguna, laugarren urtheko ikasle erdelduna agertu zan. Osk Kurl 175. San Juan eurigabea, urtea ogi gabea. And AUzta 102. 1930 eta 1933 urtetako Eusko-olerkiak direlako bildumetan ikus ditazke [poesia ederrak] . AIr ( in Izeta DirG 12 ). Alargundua zela 1490 urtekotz. Ardoy SFran 39. Hamabortz ehun eta hamabia izan zen haren hiltzeko urtea. Ib. 48. Gerra aurreko urtean. Alzola Atalak 55. Nekazarientzako / aurten urte txarra. Uzt Noiz 61. Gauzak bukatu gabe / juaten zitzaigun urtia. Uzt Sas 149. Aurteng'urtea deitu daukute andren urte berezia. Xa Odol 274. Urtea ondo asteko. JAzpiroz 73. Urte aretan baserriko ogi zuriak entzute aundia eukan. Gerrika 121. Ikastetxe batzuetan erakasle-lagun izan zitazkeen berrogei-ta-zenbait, urtea nolakoa zen. Larre ArtzainE 159. 1918an, urte horretan hil zen. MIH 194. Urte osoa behar izan dut nere baitan antolatzeko. Ib. 154. Eliz-urtearen barruan, Kristo urtero jaiotzen da. MEIG I 78. Foruen heriotz-urtetzat hartu zutena. MEIG VI 52.
azpiadiera-1.1
(gral.; Lar, Añ, H (+ -th-)) Ref.: A; ContR 522; Iz Als (urrengo); Gte Erd 22 .
" Datorren urterako, para el año que viene" Lar (s.v. para, señalando tiempo). "Antaño, año pasado, igaz, lengo urten, joan dan urtea " (s.v. año presente). " Iragan, igaran, (L) irago, igaro urtean, l'an passé. // Heldu den, [...] datorren urtea, l'an prochain, l'an qui vient" H. " Igaran urtean (R, S), el año pasado" A (s.v. igaran). " Degun úrtian, el año que viene (R-is)" ContR 522. " Urrengo urtin geo fan ginan Martíretaa " Iz Als 83. " Datorren urtera arte (G-goi)" Gte Erd 22.
Iragan urthea deitzen da iaz, oraingoa aurthen, eta heldu dena geurtz <-rzk>. EZ Eliç XXV. Zeren erraiten dugu ezen gero, bertze urthean onduko garela. Ax 65s (V 43). Datorren urtean bizi banaiz. GavS 6. Ondoko urthean, amonitarrak altxatu ziren israeldarren kontra. Lg I 304. Komulgetan dira, [...] ta urrengo urteraño bakia, bizi izateko nasaitasun osuagaz leenagoko urtian legez. Mg CO 79. Eztakizu aurten edo urrengo urtean, aste onetan edo urrengoan. AA III 451. Badakiñat joanden urthian / [...] / nitzaz hinzala gaizki minzatzen. Arch Fab 89s. Aurthen hemen naiz, eta beharbada heldu den urthean ez! Dv Lab 83. Juan dan urtean Baionan agertu zan. Aran SIgn II. Ez diat errex yasan iragan urthea. Elzb Po 230. Ama ill jakon, ta beste urtean / igitaldia eldu egin jakonean [...]. AB AmaE 416. Aurreroko urtian atiak genitubenian. Sor Bar 63. Gustoko gauza danak datorren urteako modukuak! Alz STFer 135. Daigün urthian, Jinkoak lagüntzen gütialarik, emanen dütügü [...]. UNLilia 2 (v. tbn. Bp II 23 daigün urthia ).
(s. XX) Igaro dan urtean. Ag Kr 215. Atzenengo urtean lez irabazi ezkero. Echta Jos 327. Joan den urtean, mendi gainean, / lo zuten kausitu. Etcham 186. Aurtendik edo datorren urtetik asita. Ldi IL 148. Aurreko urtean argitaratutako idazkiak. Ib. 99. Urren urtean sortu litekek / urrizpe artan larratza. Or Eus 307. Urrengo urte arte. Munita 41. Helduden urtean eginen ditu ehun urte hil zela. Zerb Azk 76. Lengo urtean beorrak karutu ziran ainbeste. And AUzta 96. Igaro dan urteko Bagillaren 28an. Alzola Atalak 131. Guk urrengo urterako ezkondu egin bear degu. JAzpiroz 169. Emen ni be sartuta nenguan aurreko urtian. Gerrika 148. Helduden urtean Baigorrin! Larre ArtzainE 205. Hurrengo urteko Hilbeltzean. MIH 236.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.).
Urthe azkena beno lehen / alhorrek doble eman zuten. "Au bout de l'an" . Arch Fab 171. Huna zer den egiteko bigarren urthe hastean. Dv Lab 350s. Balentziatik urthe akhabantzako Benizerat. Laph 162. Ja beren urte soldadogoa eginik, erreglan zirenak. HU Zez 154s. Kolonbiara 1891garren urte-azkenean aldatu zan. Or SCruz 135. Urtien Egillia jaio da Belen-en, / urte-asiera gaur, urtebarri emen. Enb 152. 1930-gneko urte leenatik, yaso beza. Ldi IL 97. Urte-zorra ateratzen beela asi daitean. Or Eus 46. Urte-gorroto guziak barkaz. Ib. 184. Gora izan hadi, Suge, / hi haizenik ene Rege, / hi haizenik ene Jainko / gau huntan eta bethiko, / urthe-buztaneko Suge! Mde Po 97. 1960-garren urte asieran. Basarri 68.
azpiadiera-1.3
Fecha.
Makazagak Errenterian, urterik gabe, gerra aurretik argitara eman zuen bertso [liburua] . MEIG II 106 (86 Bilbao, urterik gabe ).
sense-2
2. (gral.; Dv) Ref.: A; Holmer ApuntV; Gte Erd 165 y 11.
Año, período de 365 días no especificados. " Ehun urthe huntan etzen holakorik ikhusi, [...] cent dernières années" Dv. " Ehun urthek ikhusten bilauna jauntzen eta jauna bilauntzen (S), cien años ven al villano convertirse en señor [...]" A. " Ino(r)k be ezeuen ezagutu, urte asko eroan zeuelako kanpotik (V-ger)" Holmer ApuntV ASJU 1969, 18. " Orain hamabost bat urte etorri zen (G-azp-goi, AN-gip), [...] bi urte izuli oi (B)" Gte Erd 165. " Sei urtean gartzelan egon zen (V-ger-arr-m-gip, G-azp, AN-gip)" Ib. 11. Tr. De uso gral. Acompañado de un cuantificador, con el sdo. de 'durante (...) años', es usado en ines. det. (urte askoan, lau urtean, etc.) por autores occidentales, frente a la más extendida construcción con instr. indet. (anitz urtez, lau urtez, etc.). Cf. juan den zazpi urthian en ChantP 90, joan deneko bi urtean en Mattin 65, seguramente debidos a la rima.
Mila urte igarota / ura bere bidean. Beot 66. Haideak eta adiskideak urte gutis atzendurik . Amendux 7. Geroztik hirur urtheren buruan itzul nendin Ierusalemera. Gal 1, 18. Arimá, badituk on handiak anhitz urthetakozat bilduak. Lc 12, 19 (He hainitz urthetako, Dv asko urtherentzat, Oteiza, Brunet, Ol, Ker urte askotarako, Leon urthe parrasta baten, BiblE urteetarako). Bizi izan zen senharrarekin zazpi urthez. Lc 2, 36 (He, TB, Dv, Ol, IBe, IBk zazpi urt(h)ez, Oteiza, Brunet, Ur BOEg 2116, Ker zazpi urtean, Or zazpi urte). Oi onegaiti itxaden begi / dozenaxe bat urtean. Lazarraga A24, 1196v. Zeruak etxirik egon ziran / bost milla urtean . MPortal 49s. Milla urte pasatu, eta egonen baitirade bere indarrean. Ber Doc 124r. Egiten egotu denaz / geroz berrogoi urthe. EZ Noel 113. Prometatu zituen urtheak konplitu gabe, igorri zuen Iainkoak uholdea. Ax 122s (V 81). Egon zalako urte askotan pekatu mortaleko bizitzan. Cap 88. Ierusalen negarrez / lauren urtean. FProsp 73s. Ehun urthetako penitenzia. SP Imit I 24, 4 (Ol eun urteko; Ch, Mst, Ip ehun urtheren, Leon ehun urthe). Zenbait million urthe banu / egon behar ifernuan, [...]. 172. Orai sei mila eta iago urte. SermAN 5r. Ainbeste urtean neabile ezagutu naiez [...]. Lar Cor 300. Izaten dira eun urtez, mill urtez ta geiagoz ere irauten duten itxeak. Mb IArg I 285. Urte gutiko errege da emengo errege bakoitza. Ib. 341. Urte edo denbora gutxiren buruan, zer suerte dedan jakingo det. Cb Eg II 22. Ez bakarrik sufritu egun batean, baizik ainbeste urtetan. Ib. 73 (27 ainbeste urtean). Irugarren egunean, zeñean amazazpi urte betetzen zituen jeneral Santuak gure Konpañian, [...]. Cb Just 109. Etzen egon bi urthe baizik tronuaren gainean. Lg I 346. Jainkoari eskatu, ta eragotzi zuan euria iru urte ta erdian. Ub 47.
(s. XIX) Erreski biziko zara milla urtean. LoraS 107. Amabi urte / egon zan tenploan. Echag 242. Bi urthe igaran ditiat Españan pelegri gisa. Etch 240. Urte asko baño len, / badet nik ustea / arkituko naizela / ganaduz betea. It Fab 40. Sagastiak eta gaztañadiak [...] urte askotan batere ez dute ematen. It Dial 65 (Ur urte askotan, Dv asko urthez, Ip hanitx urthetan). Lanbide maitagarri au urte askoan oi dago arras lagatua. Izt C 90. Handik lau ehun eta berrogoi urthetan, / gizonak eman ziren lan sobra zorotan. Hb Esk 7. Asmo onetan bi urte joan ziran. Lard 194. Ogeita emezortzi urteko gaitza ain aisa kendu didanak. Ib. 392. Hirur ehun urthe iraun du gathaskak. Hb Egia 91. Tolosan azaldu zan oraindi urte asko ez dala. Aran SIgn II. Bera jaio zala eun urte bete diran egunean. AB AmaE 145. Eun eta bost urtean bizitu zan. Arr May 158. Egun betetzen ditu bederatzi urte, lehen aldikotz agertu zela Eskualdun kazeta hau. HU Zez 79. Bikari egon zen sei urte Hazparnen. HU Aurp 161. Orain urte asko eztala, [...]. Etxeg ( in Ag AL 5 ). Andik amabost urtera beragandu eban. Itz Azald 12.

(s. XX) Iru urte zeramazkien oiean. Goñi 55. Urtebittan ibili zan urrunetan. Echta Jos 148. Eskualdunean egin ginuen mintzaldi hau, dituela bortzpasei urte, laburkixago. JE Bur 197n. Ameriketan urte bi edo iru ibilli ta gero. Kk Ab I 52. 1923garren urtean bete ziran bada eun urte, Pernando il zan ezkeroztik. Muj PAm 7. An bizi zan urte-terdiz. Or SCruz 27. Emen orain esango doguna urte asko dala yazo zan. Kk Ab II 75. Orain berrogetaz urtiak, ezagutu nituan. Ib. 185. Emendik ogei ta bortz bat urten buruan. FIr 177. Bortz urte bazituen ezkondurik eta bi semeen aita zen. Ib. 131. Urte asko barik aldi gitxiren buruban, ango ondasunen jaube ixango zara. Otx 78. Urte gutxitan aberastu da. ABar Goi 29. Urte batzuez lenagotik Zitorekin zerabiltzkin artuemanak. TAg Uzt 122. Bi urte gaur etxetik gan dela tristerik. Iratz 118. Noek ehun urthe eman zituen arka horren moldatzeko. Zerb IxtS 13. Berrogei ta amabi urte apaiz egin zala. F. Labayen ( in Munita 7 ). Kanta ori, amazazpi urte gaur azkenengo kanta nuala. NEtx Antz 85. Zenbat urte eliza batean sartu enaizala! Ib. 111. Laurehun bat urte han egotekoak ziren. Mde Pr 248. Hamar urte hila dela! JEtchep 61. Zeinbat urte daramazkitzu Mugalden bikario? Arti Tobera 277. Ainbat urteko izerdia ta / ainbat urteko ametsa. Basarri 104. Txinan urte-mordoa Mixiolari egondakoa. Vill Jaink 9. Ibilli dok hiru urthe ikastetxean. Osk Kurl 113. Lau urte eta zazpi illabete / Aita Santu egin ditu. BEnb NereA 156. Lau edo nik eztakit zenbat urtetan ogean geldi-geldi. Alzola Atalak 67. Ogetaka urte aurretik. NEtx LBB 48 (v. tbn. 124). Urte asko etorri / ziñala mundura. Uzt Sas 197. Ehun urte orduan betetzen zituen, gure eliza baginuela. Xa Odol 88. Gure erriko neska bat --urte asko dituk-- Naparroako mutil batekin ibilli uan. TxGarm BordaB 84. 28 urtez egin ahal izan duela [...] apezak herri hortako zerbitzua. Larre ArtzainE 235. Kargu horretan iraun zuen zenbait urtetan. MIH 235. Nik ere amets dut duela berrogeiren bat urtetako Paradisua. Ib. 376. Idatzi baino 80 urtez geroago agertua. MEIG IV 108.
azpiadiera-2.1
(Con bat). "Tempus annale, urtebatetako denbóra, urthebateko denbora" Urt II 112. "Annua, urthebateko, urthebatetako janhariak, urthebatetako phentsionea" Ib. 119. "(De un año) acá, urtebatezkero, urtebatezgeroztik, urtebatean danik" Lar. v. urtebete. Tr. Poco usado al Sur.
Ioanen gara hiri batetara, eta egonen gara han urthebat. Iac 4, 13 (He, TB, Dv urthe bat, Ol urte bat; Ker, BiblE urtebete). Urthe baten buruan errezibituko da. Harb 423s. Hil izan baitzen, urthe bat eta bost hilabete pontifikatian egonik. Tt Arima 124. Konserbatzen badire errexki urthe batez, azukrean edo eztian konfitatzen direnean. He Phil 164. Bai ta urte bat baizik irabanz orrelakotan egiten ezpalu ere. Mb IArg I 161. Dabit egon zen, urthe bat iragana, bere baithan sartu gabe. Lg I 306. Ez ahal zen bakhar bat uste etzuenik bizi urthe bat gehiago. [...] Bertze urthe baten bizia. Lg II 250. --Zonbat denbora egon zen Ejiptuan? --Urthe bat, edo haren komarka. CatLan 40. Urthe bat baino gutiagoz. MarIl 129. Zuela ya urthe bat, / fortuna egiñ nahiz gana Indietarat. Gy 156. Izanen du hilabete batetik urthe batetaraino presondegi. Dv Lab 117. Urthe bat aintzinetik. Ib. 341. Pasta hau beira ditake sei ilhabethe eta urthe bat hurbil. ECocin 54. Urthe baten buruan. Ib. 52. Benizetik Lur Saindurat juaiteko, baldin urthe batik barnean juaiten ahal baziren; urthe bateko ephea iraganez geroz, [...]. Laph 138. Errepiñ gabe ezta / urte bat igaro. Xe 204. Urte bat bete zuan itxiyan, ta itzuli zan gero etxera. Bv AsL 28. Alhaba eskolatik elkhi zenetik urthe baten bürian, [...]. Ip Hil 115.
(s. XX) Urte batean ikusi ezpalitue legez. Ag Kr 17. Banko gehienak paperrari hetsiak egon tuk urte bat hurran. JE Bur 119. Itsasgizon urte batez ibili [zan] . A Ardi 112. Urthe bat osoa espiungoan harizana zen. Ox 191. Laster histu zen hekien zorte / aberats eta ederra. / Urte bat gabe erraiten dio: [...]. Etcham 151. Urte baten buruko [itzuli zen] . Zub 49. Urthe baten buruko hil zen Alexandre. Zerb IxtS 108. Algerian egona zen urthe bat. JEtchep 89. Urthe bat gehiago hobe niela hemen etsitzea, pentsatzen nian. Larz Iru 56. Urte bat inguru eman zuketen horren hasi eta bururatzen. Xa Odol 89. Onek be urte bat inguru iraun eban. Gerrika 263. Apeztu baino urte bat lehenago. Larre ArtzainE 201.

v. tbn. Añ LoraS 14. Dh 166. ChantP 206. HU Zez 101. Azc PB 56. CatJauf 23. Or Tormes 31. Munita 22. Mde Pr 309. Ardoy SFran 98. Insausti 20. Urthe: Ax 158 (V 105). Ch IV 12, 2. Urt y BiblE Ex 12, 5. Hb Egia 11.
azpiadiera-2.2
(Det.). Un año. v. urtebete.
Humedun gelditu zen ta urtea baño len izandu zuen [semea] . Mb IArg II 321. Eman diozkala bost eun ezkutu urte beteko epearekin. Igarotzen da urtea: sandiak ez ditu pagatu bost eun ezkutuak. AA II 190. Ilhabete bakhar batez, hamar mila pagano bathaiatu zituen. Urthea gabe, berrogoi eta bortz eliza bazituen egiazko Jainkoak. Laph 202. Igaro dan Agorren kunplitu da urtea. Zab Gabon 54. Urtea baino gehiago badu, gure diosesan apezpikurik ez dukegula. HU Aurp 135. Gaxo pasatu zuben / iya iya urtia. AzpPr 118. Artantxu eta sasi-arditan / illez gaitza ta gosea, / aiek bezala zilipurdika / bizkor emango du urtea. Or Eus 222. Urtea orai azken aldiko hoin maite zure gain horri / [...] nitzaiola ni etorri. Iratz 125. Urtea zan, ez asko geiago, [...] ondotik esetsika asi zala. Or Aitork 223s. Madarikatzen zuen Isabela ezagutu zuen aspaldiko egun hura, orain urtebete zela. Urtea ezagutzen zuela, bai, baina [...]. Mde HaurB 33. Urtea... urte bi ezkondu zirala. NEtx LBB 176. Beste erdiak kasi urtea pasatu zuan lizentziatu arte. BBarand 143.
v. tbn. Munita 62. Salav 34.
azpiadiera-2.2.1
Curso escolar.
Irakasle izatea uzten du, urtea bukatuta. Or Aitork 212.
azpiadiera-2.2.2
Eraman zenidan mundu ontatik, adiskide-urtea oso bete gabe. Or Aitork 80.
azpiadiera-2.3
"(Viva usted muchos) años, urte askotan bizi bedi, bizi dedilla anitz urtez " Lar, . "Muchos años, por muchos años, urte askotan, anitz urtez " Lar. "(Muchas) mercedes, expresión de dar gracias [...] anitz urtez " Ib. "(Por) muchos años, (V, G) urte askotan, (AN) anitz urtez " . "Pláceme, [...] urte askoz " Ib. Cf. infra, como fórmula de felicitación, etc., URTE ASKOAN, UTE ASKO(TA)RAKO.
Jaungoikoak urte askos konserba zaitezatela . CartNav 138. A Dios nere arreba laztana zeñek iduki zaitzala bere eskutik anitz urtez . (AN, 1699). Ib. 139. Onekin adios maitea / guarda zaitela Jainkoak / anitz urte osasunakin. Gamiz 202. Bizi bedi Jaun done Errege gurea, bizi bedi, bizi anitz urtez, bizi dedilla urte askotan, bizi dedilla. Lar Fueros 8. Jainkoak urte askotan gorde zaitzala. Aran SIgn I. Jakintsuna dalarik / ona eta umilla; / urte askuan ongi / au bizi dedilla. JanEd I 15. Osasun ona urte askotan / eman deizula Jainkuak. Tx B 176. Urte askuan gure Jainkuak / olaxen arki zaitzala. Tx B III 121. Jainkoa lagun, urte asko bitza Zure Gallentzak edo Beorren Gallentzak. NEtx Nola 13. Jainkoak urte askotan olakotxe osasun eta umorea eman dezaikala! Ib. 25. Gure Jainkoak urte askoan / osasuna diotela. Uzt Noiz 19. Orain nunaitik dator / eskutara sosa, / berak ematen baitu / bizitzeko poza, / zeure pameliakin / urte askoz goza. Uzt Sas 263. Bejondaiola milla urtetan, aintxen bait-ta juez on ta adoretsu. "Mil años viva" . Berron Kijote 62. Geroztik ere bertsolari aurreneko maillako bat da, eta izan dedilla urte askoan. Insausti 26.
azpiadiera-2.3.1
Desiatzen dizkat osasuna ta / urte askoko biziya. Ud 144 (v. tbn. en contexto similar Tx B I 211 urte askoko biziya ).
azpiadiera-2.4
Año (de condena).
Iholditarrari ogei urte bota zizkioten diru egarritan auzoko bat erail zulako. [...] Zazpi urte t'erdi barkatu bazizkioten, [...]. Etxde JJ 185. Lau urte ta egun bat izan da Nikanor-entzako zigorra. Erkiag BatB 202. Etzan egon kanpoan beste urthebethe oraino, berriz espetxeratu zutenean. Oraikoan hamar urthe ezarri zizkioten baña barnean sei soilik eduki. Osk Kurl 20. Batzuentzat urtiak gitxitutia eta beste batzuentzat askatasun osua eskatuaz. Gerrika 92.
sense-3
3. (V-arr, G-azp-goi, AN-gip-5vill, B, BN-ciz-arb-lab, S; Urt, Añ, Dv) Ref.: Iz ArOñ ( mutikote ); Gte Erd 295 .
Año (ref. a la edad). "Quot annos habes? zenbat urthe tutzu? Habet annos viginti, hogoi urthe ditu " Urt II 123. "¿Qué edad tiene? Zeinbat urte ditu? " . " Hamar urthetako umezurtz zen, il était orphelin pour l'âge de dix ans" Dv. " Hogoi urthetan hil da, il est mort à l'âge de vingt ans" Ib. " Len 18 urte arte; orain 12 urtekin mutil " Iz ArOñ (s.v. mutikote ). Tr. General en todas las épocas y dialectos.
Emazte alharguna hauta bedi ez hirurogei urthe baino gutiagotakoa. 1 Tim 5, 9. Hamabi urthetara heldu zenean, igan zitezen hek Ierusalemera. Lc 2, 42 (He hamabi urthetarat, TB, Ker, BiblE hamabi urte bet(h)e, Brunet amabi urtekoa, Ol amabi urtedun, Leon hamabi urthetan). Oi oraingaño ez nax ni eldu / oi bada ogei urtean. Lazarraga A24, 1196r. Gramonteko jaunak egiten dio korte Lorrenako andre alhargun baten alabari, hamaborz urthetakoari. CartEsp 461. Burasoek hirur urthetan Iainkoari ofrendatua. EZ Man II 176 (cf., en contexto similar, urt(h)etan Harb 50, Ax 191 (V 129), Tt Arima 69, Bp I 73, Mb IArg I 169, Lg II 92, Mih 114, Dh 273, Etch 396, Hb Esk 164, Dv Lab 271, Laph 17, Elzb PAd 18, Elsb Fram 99, Jnn SBi 14, Arb Igand 136, Ip Hil 39, HU Zez 107, JE Bur 169, Barb Sup 149, Const 42, Inza Azalp 112, Ox 203, Tx B I 199, Zub 58, Etcham 153, Or Mi II, JAIraz Bizia 72, NEtx Nola 24, Zerb Azk 45, JEtchep 42, Ardoy SFran 21, Uzt Sas 21, Xa Odol 303, MEIG IX 107; urteetanGGero 141, Arr May 202; urthian Egiat 190; urterekin Cb Just 16, Urruz Zer 56, NEtx LBB 68, Uzt Sas 147, Balad 149; urtekin Etxde AlosT 102, Lek SClar 104, Mde Pr 256, And AUzta 35, Alzola Atalak 97, Ardoy SFran 147, NEtx LBB 38). Adin hartan, hirur hogoi urthetaraz gero [...]. Ax 192 (V 129). Hogei urtetan eztena, hogei eta hamarretan eztakiena, [...]. O Pr 524. Jende gaztiak 21 urthe ardiats artino [...]. Tt Arima 68. Ogeitabat urte oso daukenak, irurogei urtegino. Arz 46. Ill zen hau zorzi urte zitueneko. Mb IArg I 253 (108 urtetaraño). Eun ta iru urte gañean zituen. Cb Eg III 348. Beren emezortzi urteronz gure Relijioa onratu zutenak. Cb Just 6. Ni hirurogei ta amairugarren urtean sartua nabil, zartu naiz. Lar Carta a Gandara 162. Hemezortzi urthetarat zenean, nahi izan zen ezkondu. Lg I 225. Gazte denporarik, urte gitxi zitubanerik. Zuzaeta 59. Hiruretanhogei urthian, bere denborako gizonak, zahar baitziradian. Egiat 190.
(s. XIX) Umeak, ondo aziak, doktrina ederki dakitenak zortzigarren urterako. Mg CC 214. Ume egunetako, edo zortzi urteti amabost urterañoko konfesinuetan. Mg CO 239. Jesus bizitu zan Nazaretko errian ogei ta bederatzi urteetaraño. AA III 535. Zaarrak, edo atso agura urte asko daukenak. Astar II 202. Hirur hogei hamarna urthetan hartü die amorio. Etch 422. Urte asko zituen, / zan asko jakiña. It Fab 111. Urte biñako zekor parea. Izt C 181. [Bazakarren] urthe askoren karga. Gy 5. Seme au, amabost urtetik amaseirakoa. Lard 163. Lenbiziko eraso-aldian Dabid irurogeita iru urteetan arkitzen zan. Ib. 204. Laur, bost urthetarik aitzina seme eta alhaben ohez ez berheztia. Myst 18s. [Ikastera jartzeko] orduban bertan ogeita amairu urteetan sartua bazan ere. Aran SIgn 49. Ez lioke iñork irurogei urte emango, alakoa da bere sasoia! Zab Gabon 26. Ez du edozeñek larogei ta amabi urtetan soroan lan asko egingo. Ib. 65. Bi haur eginarazi hogoi urte gabe. Oxald ( in AstLas 73 ). Bizi zaitean eurak legetxe / millaka urteetan aurrera. AB AmaE 77. Gazte au oraindik bere amabi urteetara iritxi baño len gaizki bizi zan. Arr May 23 (v. tbn. Lard 370 zazpi urteetara iritsi). Bere emezortzi urteetan [habitua jantzi] . Ib. 202. Bizkarrian badauzkat / makiña bat urte, / irurogei ta zazpi / ez dira aparte. AzpPr 87. Bere lepo-gaiñean larogei urte daroaz. Ag AL 12. Ogei urtetan dama galant bat / egon zan eskondu barik. Azc PB 112 (in Ur PoBasc 167 ogei urtian).

(s. XX) Urtebiko umetxoa zala. Echta Jos 63. Gogoa azkar bezain bixta xorrotx zuen oraino lauetan hogoi urtetan. JE Bur 160. [Amona] ill zan larogei ta amaika urterekiñ. Urruz Zer 13. Ehun urthe bazituen jada gure Attittok. Barb Sup 176. Adinez hogei-eta-hamar urtetara huillantürik da. Const 23. Hiruretan-hogei urtetakoz errematisma gaxto batek eskazatü zian. Ib. 36. Jaio ta iru urte baño len / ikasi nuen izkera. Tx B I 253. Urtiak pranko baditu eta / urdindu zaio burua. Ib. 261. Mutil gazte bat zan, ogei urtetik berakua. Kk Ab II 174. [Eskualduna astekariak] berrogeita sei urte / aise tu ekartzen, / jabek ezin hobeki / baitute artatzen. Etcham 211. Bere lau urtetan sortu zitzaion belaun batean gaitza. JAIraz Bizia 72. [Arizti gazte bat] ogei urtetik ogei ta amar urte bitartekoa. Munita 43. Txomin Zorri baño urte bi zarragoa zan. Bilbao IpuiB 274. Euskeriak zenbat urte jaukaz? SM Zirik 111. Ni ere hamazazpi urthe artino etxean egon niz. JEtchep 94. Jose zana eungarren urtean il zan. And AUzta 99. Hogei urte motxetan / iritxi natzaizu. Azurm HitzB 49. Bere hemeretzi urteek emaiten zakoten kharrarekin lanari lotu zen. Ardoy SFran 87. Zekor bat billatzen da urte biko kopetean adar kakotuak dituena. Ibiñ Virgil 113. Bere ogetamar urtietan gora zala. Etxba Ibilt 463. Hamalau urtetako ene gain hartu nituen ardien lan guziak. Xa Odol 29. Berrogei urtetik gorako emakume bat. Berron Kijote 31. Ni baño zarragoa zan, bazituan ogetamar urte edo olan. Gerrika 96. 18 urte zituelarik. MEIG VIII 70. Hil ere, 44 urtetan hil zen, 1904ean. MEIG IX 107.
azpiadiera-3.1
(Det. o con bat ). Un año. v. urtebete.
Urthe batetako haurra zen Saul. Ax 184 (V 125). Haurren urthia beno lehen bereki eratzaliak, ithotzen badira. FPrS 26. Ikusiren tuzie urtia gabe, / astuak laur hazka. AstLas 12. Aita eta amek haürbaten bereki edo bestereki loeraztia urthe eta egüna gabe. Myst 18s (ed. 1862, 26 urthe eta egüna gabe ) Urrixa ez dela urthea bethe duen aintzinean akhetxera hurbilarazi behar. Akhetxak ere urthea bederen nahi du. Dv Lab 282. Arbola bakarreko / harizti maitea: / egun oraindik / eztuzu bete / urtea. Arti MaldanB 192. Ume jaio-berriak ez du ortz bearrik [...]; baña urterako ortzak jaiotzen asten zaizkio. MAtx Gazt 38.
azpiadiera-3.2
(Adnom.). "Natus annos decem, hamar urthe dituéna, hamarurthetakóa" Urt II 123. "Quadragenario, berrogei urtekoa" Lar y Añ (v. tbn. en Lar "decenal, docenal, nonagenario", y en Lar y Añ "(de) siete años, (de) veinte años, sesentón, sexagenario, setentón, septuagenario, ochentón"). "Utrero, novillo de tres años, hiru urteko idiskoa" Lar. "Sei urthetako zaldia, cheval âgé de six ans" Dv. "Quadragenaire, berrogeiurtekoa" VocS. "Amabost bat urteko mutikoa (G-azp, AN-gip), urtetako (BN-arb)" Gte Erd 165. "Hogei urteko gaztea da (V-ger-arr-m-gip, G-azp, AN-gip-5vill, B)" Ib. 11. Tr. La forma mejor documentada es urteko, siendo general su uso en la tradición meridional (urtetako en Mendigacha). En textos septentrionales se encuentra tbn. urt(h)etako, aunque a partir de mediados del s. XIX es más frecuente urt(h)eko. Hay además el pl. urteetako en Aguirre de Asteasu, Kirikiño, Zaitegi y Mirande, en todos ellos junto a urteko.
Bere jendea igorririk hil zitzan [...] haur bi urthetako eta behereko guziak. Mt 2, 16 (He, SalabBN bi urthetako, TB bi urthetakoetarik beheragokoak, Echn bi urtetakoak; EvAN bi urtetaik bera, Dv bi urthetarik beheitirako, Hual, Samper bi urtetarik apal, Ol bi urtetik berako, Ker urte birik beerako, BiblE bi urtez azpiko). Txipiena helduko da milletara, eta ehun urthetako bekhatorea hillen da. SP Imit III 58, 9 (Mst ehün urthez bizirik, Ol eun urtedun obendia). Gizon berhogei urthetakoari. Egiat 166. Larogei ta amar urteko agure-gizon zarrak. Mb IArg II 290. Emezortzi urteetako neskatxa. AA I 580 (II 92 urteko). Uste dukezu ehun urthetako gizonari sorthuko zaioela semerik? Dv Gen 17, 17 (Ur, Ol, Ker, Bibl, BiblE e(h)un urteko; Urt ehun urteren adiñetako). Bortz ehun urtheko haitz zaharrak. Hb Egia 146. Amabi urteko donzellatxo bat. Arr May 123.
(s. XX) On Antonion alaba zazpi urtekua. Ill Testim 2. Orra ogetaz urtietako mutil kankallua. Kk Ab II 101 (71 urteko). Seme geiena amabi urteko mutiko gotortua. FIr 132. Hiruetan hogoi urtetakoak goiti baditake, bainan gazte-agoko adinekoak ez dut uste. Zub 25. Berreun urteko / iñausitako lizarra. Or Eus 341. Bi edo iru urteko aritz-landarea. Munita 42. Hamabost urteko andere gazte txit ausart batek. Mde Pr 94. Berrogeiren bat urteetako ama familiako bat. Ib. 154. Basotza illun-kerispetsue, milleka urteetakoa. Akes Ipiñ 23. Irurogei ta amar urteetako agure zarra baitzan. Zait Plat 104 (39 urteko). Berrogei ta bi urteko mutilla zen. Izeta DirG 49. Badugu 17 urteko alaba. In . Xa Odol 292. Ogetalau urteko legegizon gaztia. Gerrika 110. Larogei eta hamalau urteko agurea. MEIG I 233.

v. tbn. (Sólo para autores septentrionales) Urteko: HU Aurp 183. Ardoy SFran 97. Xa Odol 143. Larre ArtzainE 279. Urtheko: Elzb PAd 31. Elsb Fram 164 (139 urthetako). Zby RIEV 1908, 291. Jnn SBi 73 (6 urthetako). Barb Sup 102. Zerb IxtS 75. JEtchep 23. Urtetako: JE Bur 130. Zub 85. Zerb Azk 39. Urthetako: Mat 242. Lg II 93. MarIl 109. Laph 154. Arb Igand 53. Ox 192.
azpiadiera-3.2.1
(Con adin ).
Hogoi eta hamairur urtheko adiñean / guztiak iaikiko dire bere oñen gañean. EZ Man I 81 (v. tbn. Izt 485 y Lard 107 [...] urteko adiñean). Hogoi eta hamar urthetako adinean ekharri izan zela Iainkoaren serbitzura. SP Phil 506. Haren hirurogei eta hirur urthetako adina ohoratzen baitügü. Bp I 123. Berrogei urteko adiñera edo edadera artean, [...]. Lard 65. Arrigorrietara ekarri zutenean, hiru urtheko adina zuan. Osk Kurl 39.
azpiadiera-3.2.2
Sara larogei ta amar urtekoa zala, [...]. Cb Eg III 377. Amabi urtekua iges egin neban neure gurasueen etxetik. JJMg BasEsc 239. Jose amasei urtekoa zala, [...]. Lard 48. Ganibita batekin bere lepoa ebakita, ogeitamabi urtekoa il zan. Ib. 540. Jesukristo gure Jauna, ogetamar urteko zala, [...]. Itz Azald 34. Brotoin egostenteinak eta izorroek iror edo laur urtetakuan ebakitan dra. Mdg 131. Gelditzen zala bera ogei urtekoa lurrean. Urruz Zer 13. Zortzi urteko nintzala, [...]. Or Tormes 7. Mari ta Matxin, amar ta amabi urteko. Or Eus 135. Amazortzi urteko zalarik, [...]. Zait Plat 8.
v. tbn. Ub 73. Arr GB 6. EusJok 164. Erkiag BatB 23. Alzola Atalak 48.
azpiadiera-3.3
(Acompañado de vbs. como bete, konplitu, egin ). "Complevit annos centu, ehun urthe konplitu ditu " Urt II 123. " Hogoi urthe aurthen bethetzen ditu, il accomplit ses vingt ans cette année-ci" H (s.v. bethetzea).
--Zer adinetan ihor ezkont daite? --Mithilkoak hamalaur urthiak bethez geroz, eta neskatilak hamabi bethe ondoan. Bp I 82. Macrosiris, heben dago lürpian Isla Lüzian bost mila urthe betherik bizi izan zeno. Egiat 189. Hogoi eta bat urthe konplituz geroz. Brtc 67. An bizitu zan Jesus, ogeita amar urte bete zituan arteraño. Ub 63. Bere etxeti iges eginda, zazpi urte kunplidu bagarik. fB Ic II 287. Hogei eta bi urthik konplitü egünin. Etch 78. Emezortzi urte bete bageko mutila. Izt C 247. [Untxiak] lau edo bost urte egin dituztenean ill bear dira. It Dial 100 (Dv urthe egin; Ur urte daukezanian, Ip urthe dienian). Bortz urthe bethez geroz akhetxak xikhiratu ohi dira. Dv Dial 97 (Ip bost urthiak bethez geroz; It bost urte egin, Ur bost urtera eldu). --Hogei eta bat urthe bethe denian. --Hogei eta bat urthiak betherik eztütienak Barur egitetik osoki libre dira? CatS 53. Oraindino gaztea, / hamazortzi urte be / konplidu bagea. Balad 218. Hogei eta laur urthe bazitit betherik. ChantP 8. Juana, / eun urte erañegun bete dituana. AB AmaE 247. Jesus Jaunak egin zituenean hamabi urtheak. Jnn SBi 19.
(s. XX) Bazituen 86 urte beteak. HU Aurp 166. Amabi urte berealaxe beteko ditu Leonek. A Ardi 1. Zazpi urte betezkero, daude Meza entzutera beartuak. KIkG 61. Ama beintzat bizi zun Manuelek 29 urte bete zituneraño. Or SCruz 17. Irurogei ta amabost urte, / amasei kunplitzeko. Tx B II 268. Berrogei ta biña urte / zaizkigu kunplitu. Ib. 101. Haurrak zazpi urthe eginak zituen. Barb Leg 129. Semiak ogetabost urte egin dagikijozan artian; eta urtiok betetzian, [...]. Otx 98. Amasei urteak bete berritan. Etxde JJ 215. Nik ire ogei urte oindiño bete bakoak ba'naieunkanaz! Erkiag Arran 110. Irurogei ta amar urte egin-eginak ditudala. Zait Plat 86. 57 urte bete bear zituen bezperan ill ere. Basarri 87. Amasei urte aspaldi egindako mutillak. Erkiag BatB 131. Lagun batek betetzen zituen urteak, eta aren konture afaldu ginuen lagun guziek. Izeta DirG 64. Erosi eban asto gaztia, / ogei bat urte ondo betia. BEnb NereA 48. Ogei urte betetzeko zeuzkan. NEtx LBB 29. Gaur ditu nire urte / hogeiak konplitu. Azurm HitzB 49. Hamabi urte bete nituelarik. Etchebarne 32. Artean amairu urte egiteko nengoalako. Albeniz 27.
sense-4
4. (Pl.; ref. a los años de la vida de una persona). "Au pluriel, il se dit pour âge, vie. Gure urthetan eztadila holakorik gertha " H.
Hek deseginen dituk, baina hi permanent aiz: [...] hi hura bera aiz, eta hire urtheak eztituk faltaturen. He 1, 12s (He, BiblE zure urt(h)eak; v. tbn. en contexto similar Harb 344, Gç 49). Kontentu baga dakust ditudala / neure urte dulzeak kastaetan. Lazarraga B15, 1181v. Zure urthe / eta egun guztiak, / izan ziren itsasoko / perla bezain garbiak. EZ Eliç 406. Gure urtheak ethortzen dira ioaiteko, eta ez gurekin egoiteko. Ax 62 (V 41). Hainitzen urthe hoberenak ezdeusetakotzen dira Iainkoaren eta lagunaren serbitzuko. SP Phil 318 (He 319 bere urtherik hoberenak ). Pasatu tuk / munduan, ene plazerak, / ene tresor, ene ohore, / urtheak eta denborak. 162. Iruñean bizitu nintzan urteetan izandu nuen nik hasti hau. Mb IArg I 51. Zertako ezdeuskerietan iraganen ditut bethi ene urtheak, ene egunak, ene orenak? Brtc 139. Xangriz eta desplazerez / nizala akabirik, / mündüko urthiak / dütüdala kunplitürik. Xarlem 1263. Zuben urte eder loratubak. Mg PAb 207. Ni liburu zalia nas; asko irakurri dot neure urteetan. Ib. 184. Nire urtiak izango ez badira bere luziak, gura neukez irago enparetan jatazan egunak, ateraten on izango dirian liburubak. Mg CO IV. Urte askoak zartu naute. [...] Noiz bait, nere urte loratuetan bear egin nion. VMg 29. Oraindañoko gure urteak igaro ditugu munduko gauza zirzill, eta aurkerien ondoren. AA III 479. Joan dira nere urteak kearen eran. Ib. 620. Azkeneko urteak bere erritarrakin igorotzeko asmoan. Izt C 508. Urte asko bere agortasunean egin arren. Lard 38. Sainduek zer egin zuten? [...]. Nere urthe aphurretan, zergatik bada nik-ere ez dut orobat eginen? Dv LEd 62. Gaztetxuak giñian urteetatik. Ur BulaAl 46. Ene gaztetasuneko urtheak. Laph 151. Arevalon gaztetzako urteak igaro zituela. Aran SIgn 5. Igaro zituan aurtasuneko urtiak ait-amen itzalian. Bv AsL 25 (89 bere aurreneko urtiak ). Zaartzara egiten diran sakrifiziuak egiya da balio dutela, baña askotaz gutxiago gazte batek bere urtien lorian egiten duanaren aldian. Ib. 113. Haurrak ereman zituen, diteken saindukiena, haurtasuneko eta gaztetasuneko urtheak. Jnn SBi 96. Begiak itzultzen nituen ene haurtasuneko urthetarat. Lap 17 (V 10). Eskolako urteak. JE Bur 178. Bere gaztetako urte alaiak. Ag G 204. --Zenbat urte zituan? --Larogeitik gora. --Naikua lan egin du arrek bere urtietan. Ib. 234. Azkeneko bere urteak an bizittu ondoan. Inza Azalp 100. Olako uzta ugaririk etzeukenat gogoan nere urte gordiñak ezkero; ezkondu nintzan ezkero. Or Mi 30. Leen-urteak bordaldean bakerik igaro zitun. Ib. I. An emon zituan bere azkenengo urtiak. Kk Ab II 73. Erroman zituen ereman bere azken hamabortz urtheak. JE Ber 66. Bere bizitzako azken urteak. Eguzk GizAuz 66. Iñoiz baño ere zorrotzago ta biziago arnasatzen ziozkan irudipenak azkenengo urteetako ibilliak eta irudiak. TAg Uzt 248. Nere lan guziak utzi ditudanian azkeneko urteak pakean bizitzeagatik. ABar Goi 37. Nik bezela, bere bizitzako urteak azken-malletara ekarrita dauzkanak. Munita 128. Urteak ditut eta asko. Urte oietan zerbait-zerbait ikusi det. Ib. 111. Nere urteak zer izan dira, nere bizia erretze bat baizik? NEtx Antz 107. Ikasle gazteari aolku au emango nioke, ordea. Bioa Aristotelen orrialde zeatzetara, gogoaren osasuna andea eztezan, ta urte ederrok alperrik gal eztitzan. Zait Plat 61. Nere urte onenak / joan ziran igesi. Basarri 107. Gazte garaian zarzarorako / ezbadezu begiratzen, / [...] egun illunak izango ituzu / atzen urtiak pasatzen. And AUzta 150. Umezaroko urte sail luzean. Erkiag BatB 26 (34 umetako urteak, 138 gaztetako urteetan ). Adiskide aregaz batean bizi zaneko gazte-asierako urte atsegiñak. Ib. 191. Ez da lan erreza gaztetxoai jakin bear dituzten gauzak argi ta txukun agertzea. [...] Urte oietan arroxko antzekoak izan oi dira. (In MAtx Gazt 6 ). Len Australian bizi zarien / euskaldun gure anaiak, / [...]. Orko urtiak / ezin obiak, / osasun diruz betiak. BEnb NereA 199. Umore onez eruan dituez bizitza ta urteak. Alzola Atalak 54. Izan ere, gure gurasoen urteak gogorrak izan ituan. NEtx LBB 12. -Aiek urteak, Pako. --Gure eztaietako urteak, Rosa. --Urte ederrak benetan! Ib. 62. Herrian lagüntzen emanik / zure urthe ederrenak. Casve SGrazi 144. Zure urtiak izan dirade / mikatzak edo gaziak. Uzt Sas 138. Zarraren atzen urtiak nola / izaten diran tristiak. Ib. 130. Haren ikasletako eta erbesteko urteak kontatzen dizkigu. MEIG III 92. Nik urte gehiegi galdu ditut alferrik zera horietan. MEIG IX 83.
sense-5
5. (Pl.). Años, tiempo. " Urtien juna baakizu ze izatean " ZestErret. v. URTEAK IZAN.
Iainkoaren alderakotzat, ezpaitira kontutan hartzen ontasunean enplegatzen diren urtheak baizen. Ax 184s (V 125). Bekhatü handi deia, hilebeten eta urthen igaraitia, [...] Jinkoa othoitü gabe? Bp I 126. Urteak joan eta eritu zen berriz. Mb IArg II 323. Iraganen dire urtheak, egunak, orenak; eta, helas, zein laster ez othe dohaz! Brtc 129. Urruñako habitantak aspaldiko urtetan / ilunbean bizi ziren. Monho 48. Igarotzen dira urteak; gogoratzen zate azitxo eginda, edo bear bada zaartuta zer egin zuten. Mg CC 113 (CO 158 iragoten dira urtiak). Urteak zijoazen onela, Laban-ek gaur batzuek, eta biar besteak beretzat aututzen. Lard 39. Urtheak behar ditu indarretan sartzeko berriz. Dv Lab 362. Bizia, herioa, / egunak, urtheak, / dire zure nahien / egin-arazleak. Zby RIEV 1908, 204. Azken urte hautan ikusi dugun bezala. HU Aurp 155. Korritz'ez degulako / gu gaude moztubak, / urtiak juan eta / odolak oztubak. AzpPr 51. Gizona bajatzia / ni ez nau arritzen, / urtiak korritzen, / ajiak berritzen. Ib. 85.
(s. XX) Biar edo etzi, urteak igarota, senargei baga egoten-baz, [...]. Echta Jos 218. Arri malla pendiz urteakaz leunduak. Ag Kr 18. Ainbat goialdeko ipui eta lurpeko gertaera badakizkit, urteak erakutsita. Ag G 210. Zumitzezko jarleku apalak eta keak eta urteak leundu zuten txisillu galanta. Ib. 15. Osakuntza gauzetan urtiokaz egin diran aurrerapen [...]. Kk Ab I 20. Joan ziren urtiak: lanak eman zian beria. Const 17. Aurrera duaz, aurrera beti, / egunak, illak, urtiak. Enb 60. Urtiak igaro ta / urtiak igaro, / ez zaartu, ez gaztetu, / sen batian dago. Ib. 142. Eztegu oraindik ugari ta egunero irakurtzeko gertu: ori urteak, agian, dakarkete. Ldi IL 71. Osa dezagun urte yoanen utsa. Ib. 128. Urteak erakutsi zioten eroapenaren jakintza. TAg Uzt 190s. Urteek eta herritar gehienen axola ttipiak ahantzarazi baino lehen. Zerb Azk 14. Urteak etsai ditugu. Mde Pr 53. Urteak zehar jarraitu ohi dute maiz, [...]. Ib. 338. Urteak esku-artetik labainki dijoazkigu eleberri onen ondar-mondarretan. Etxde JJ 231. Iñigo berak, urtez gero, esan zun Arantzazuko elizan eta Ama Birjiñagandik doai aundiak artu zituala. Manzi GPatroi 46. Baiñan urteak txirimara igarri ere egin barik joan oi dirala-ta. Erkiag Arran 107. Eztira urteak alperrik igarotzen. NEtx Antz 37. Emen urteak / azkar asko joaten dituk, / buruz poliki gabiltzak baña [...]. Basarri 34. Kritia ori ezaguna dugu Elade-ko urte zarretan. Zait Plat 9. Kikero bizi izan zan urteetan, [...]. Ib. 60. Joandako mendean [...]. Urteen joanaz, mintzatze-molde oiek parregarri biurtu zaizkigu. Vill Jaink 95. Itzultzeko urtheak jin zirelarik, bethi urthe bat gehiago hobe niela hemen etsitzea, pentsatzen nian [...]. Emeki emeki, urtheak joan dituk. Eta ni bethi hemen! Larz Iru 56s. Eskual-Herrian, urthe heietan, bazen asko solas eta kalapita ere. Ib. 9. Baña urtiak doiaz / ordu batzuk legez, / eta amesak utsik / geratuten direz. BEnb NereA 232. Urthek ez dute kontzientziaren danga hori eztituko, bainan hobeki borthitztuko eta pisutuko. Larz Senper 18. Garai batean ez genduan uste onela zartuko giñanik, baña gogoratu gabe joan dira urteak. Uzt Sas 21. Oihenart bakarra ez bazen ere, bakarrik utzi dute urteek eta euskaldunen zabarkeriak. MIH 244.
azpiadiera-5.1
(Pl. o formalmente indet.). Muchos años.
Urdaia eta arnoa, urthekoa; adiskidea urthetakoa. "L'ami de plusieurs années" . O Pr 674. Barberu ain apaindu, ta Madrilen urtiak egin ditubanak. Mg PAb 56. Irauten due urteetan onela, konfesatu dira, baña gaizki. Mg CC 171 (CO 251 irauten dabee urteetan). Urteak igarotzen dituztenak pensamentu txar askori leku ematen. Ib. 171 (CO 252 urtiak iragoten ditubenak). Etxe baten sarri sartu danak, edo urteetan bizi danak, gabaz ta illunian bere ibilliko da jausi baga. Mg CO 21. Ni naiz Soldau zar urteak igaro ditudana olako irriskuetan. VMg 13. Batzuek urteetan bizi dira lapurretan, beartsuak dirala aitzakiatzat arturik. AA II 175. Etxek distiatzean hazi eraginez, / bihotza gozatzen da urthetako lanez. Hb Esk 174. Urtheak ikhasten hariz, haur iduri dudala. Ib. 19. [Ardo] ontzen urtietan egondua. Bil 79. Baña urtiak juan dira ta igaruan dijuaz gure euskara maitian iñork izkiribitu gabe bizitza eder au. Bv AsL 18s. Urteak euki arren nintzoan gaztea. AB AmaE 311. Urteak bear dira orretarako, ta ni eznago urteetarako ta gitxiago bere. Ag AL 82. Urteetan dot maite, ezin geiagoan, Mendiolako alabea. Ib. 97.
(s. XX) Urtietako etxia badegu. Gaur jarriko diyote arri bat, biyar bestia, urrengo egunian ladrillu bat eta orla. Iraola 84. Arrezkero, luzaroan, urtietan, mutik ere ez. Ag G 260. Urtheak hola egon ziren ama-semeak lurpetik atheratu gabe. Barb Leg 129. Akademia jator bat egiterako urteak joango dirala. JAIraz Bizia 8. Indio gizajoak urtetan irabazitako urreak lapurtzera. Ib. 31. Urteetako lanak eta nekeak eta ondasun askoren itxaropena gau batean galdu zituztela. Munita 26. Giartzeko urteak bear ditu. Ib. 84. Geroztik urteak joan dira baña [...]. Jaukol Ipui 74. Aldizkariaren zuzendariak, Roparz Hemon-ek, urtetan baitegian egon ondoren herbesterako bidea hartu zuen. Mde Pr 286. Egunak eta urteak iragaiten ditu hor jarririk. Ib. 103 (cf. URTEA ETA EGUNA). Ibilli zen Xalbat urtetan bere animaren eztigarri zitzaion kaia ezin atxemanik. Etxde JJ 235. Nik aña lan egiteako urtiak egin biarko'ituk mundu ontan. Anab Poli 39. Egunetan eta urteetan, axanpak eta pozak. Azurm ( in Gand Elorri 221 ). Ba omen zirudian urtheak iragan zirala bizar-khentzailearen haizturrek bere ileak azkenez hunkitu zutenetik. Osk Kurl 97. Urteak daramazkizu esnea banatzen. NEtx LBB 62. Urteak bearko ditun aztutzeko. Ib. 52. Urtietako suprimentua. Uzt Sas 137. Larramendiren hondamendiak ekarri zuen aro berria hasiz geroz pasa dira urteak. MEIG VII 36.

v. tbn. Or Aitork 238 (urteetan). Erkiag BatB 84 (urteetan). BiblE Lc 12, 19 (urteetarako).
azpiadiera-5.1.1
[Neke oek] ez dira beñere bukatuko. Joango dira urteak urteen gaiñ, eta etzate puskarik txikiena ere kenduko. AA I 178.
azpiadiera-5.2
Otso guztien aitita dirudi. Urtetan izan bear ditu urtetan!... Bu!, ia agin zar bi be ez daukoz-da. Bilbao IpuiB 51.
sense-6
6. (Pl.). "Edad, adina, urteak " .
Erioaren kontra ez urteak, ez indarrak, ez osasun, edo ondasunak ezer balio dute. Cb Eg II 175. Edanagaz berotuta, aaztuten dira urtiakaz. JJMg BasEsc 209. Nurk dakitza zure urthiak? Chaho AztiB 5. Leoi guztiz andi bat, / ez ill bai illean, / [...]; urteen zamak zeukan / ezin igiturik. It Fab 83. Othoi, hurbillago yar zakizkidate, / urthek arras gorthu naute. Gy 234. Urthek zutenean tristea herbaldu. Ib. 260. Bere bizian eraman zituen neke andiak easanik, urteak baño lenago zartu zan. Lard 154. Begira itzatzu ondo, esan zion Kondeak, zere urteak, emendik arako bide luze gogorra [...]. Arr GB 124. Urtiak gallendu ta / ajiak azaldu. Xe 300. Zergaitik ez dakien urteak parkatzen, / eta bai, bakotxari bere emoten. AB AmaE 233. Zelan ikusten dira besteren buruan / urteak oi dabena egiten munduan! Ib. 311. --Urtiak gañian ta anka bat bestiarekiñ juaz, badaki. --Bai; adiñ aundia. Sor Bar 98. Gizon andi, gurgarri, urteakaz makurturiko bat. Ag AL 30. Urteen astuntasunak amaituteko zorian eukan euskaldun aitona zindoa. Ib. 83. Begiraturik bakotxaren urteai, osasunari, indarrai, eginbearrai eta biziereari. Itz Azald 192. Arpegiak irintzen, zimurrak estaltzen, urteak gordetzen. Ag G 297. Ori bizitza daramazu, gizona, dauzkazun urteakin! Ib. 8. Urteak gora-beera zimurtxo bat gabea da mutxurdin au. A Ardi 31 (v. tbn. 89). Nere urteak zituen. [...] Ala ere, bere urteide geranok emen utzita, [...] dei egin zion Jaun saritzaileak. A Itzald II 79.
(s. XX) Urtiak ere ez diote / indarra kendutzen. JanEd II 11. Zarrak aztutzen dira / beren urteakaz. Ib. 20. Zuk daukazun sasoiaz, belearen urteak arrapatu bear dituzu. Mok 10. Orren aidoso igotzen oarturik, etziñizkake errez igarriko urteak. Ib. 4. Urteak eraman ditie ene indarrok, eta toitzik. Or Mi 15. Aita zarra, urteak auldua ta lanak akitua. Ib. 70. [Jaunaren] su orrek urtuko al du / ai, zure urtien izotza. Jaukol Biozk 21. Bere begi beltz ttipietako dirdira iduri luke zorroztua diotela urtheek. JE Ber 30. Zure urteak ba-nintu. Lab EEguna 69. Gure Arregi egokia, abotsa pitzatzen asia ba-du ere. Urteak, enetxoa! Ldi IL 46. Emakumeai urteak galdetzea itsusia da. ABar Goi 23. Nork lezaizkiken onen urteak ta onelako irabazpide bat eskuetan! Ib. 49. Urteen buruz, gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait gandutu ta lausotu zitzaiola. TAg Uzt 66 (v. tbn. BEnb NereA 238 urtien buruz, NEtx LBB 290 urteen buruz). Urteen sitzaz joa nago-ta / aje guziak nerekin. EA OlBe 107. Iñon diranak esaka ama ezaintzen bai-du, ditun urteak izaki? Zait Sof 27. Urteak sena ekarri bai didate, altsuagoekin batera yardun al izateko alakoa. Ib. 51. Gaztea ba-naiz ere, nere esanak areago ikertu bear dira, nere urteak baño. Ib. 181. Haur izatetik eramanen zuen hark, ez emakumetasunera, baina urteak ukatzen zituen izatasun bakoitz batera. Mde HaurB 59. Bidean gogortuta geldituko ziñake zure urteakin. Etxde JJ 255. Kopeteko zimurrak urteak geiagotzen bazizkioten ere. Ib. 92. Lillurak oro itzaltzen dirala urteakin. Txill Let 120. Nik ire urteetarako edozein gizonak aña lan egiten niken. Anab Poli 42. Ni, ire urteak baiño aldiz aurretik ere, komentu barrura sartzeko gai ez nintzala igarririk naiengonan. Erkiag Arran 107s. Bizi bada, zure urteak berak izango ditu. NEtx Antz 91. Urtietan irurogei eta amarretik gora eukiko ebazan. Bilbao IpuiB 189. Izan be urtiak eztabe parkatzen. SM Zirik 12. Atzoko aundi t'arroa, / urteak auldutakoa [etsita dijoa] . Gand Elorri 177. --Ez dakizu zuk gitxi, gero! --Urteak, adiskide; urteak bizkarrean. Erkiag BatB 72. Beti, baña zure urteetan bai dala bearrezko zeruko Amarenganako jaiera. MAtx Gazt 99 (30 zure urtetan). Zeure urtien pixu astunak / neri ematen dit pena. BEnb NereA 82. Urthek ez dute kontzientziaren danga hori eztituko. Larz Senper 18. Gure Saturnino, soldaduskako urteak nola baitzituan, sorteuan Afrikarako tokatua izan bear zuan. Salav 13. Urtietan atzo baño atzeragokoa bada be, arima gaztekoa oraindiñoko eta atsokeri bakoa. Alzola Atalak 92. Ni nere urteekin enatxegon bide oietarako. NEtx LBB 58. Ez da umea ta onezkero gauzak konprenitzeko urtetan da Juana. Ib. 64. Guztiok berdin samar goaz urtetan. Ib. 62. Maitasunezko sendimendutan oraino gaude gazteak, / amodioa zintzoa bada ez dira konda urteak. Xa Odol 303. Ezkondu-eraziko zuan ark [...], ortarako urteak ba zituala ikusirik. Berron Kijote 138. Urteek etxekoi egin dute: lau urte hauetan ez omen da ia kanpora irten. MIH 129.

v. tbn. Sor Gabon 55. Gerrika 112.
azpiadiera-6.1
(No pl.).
--Noiz asitzen da komulgatzeko obligazioa? --Ez dago urte jakin eta erabakirik. Mg CC 214. Gurasuen izenian aituten dira nagusijaguak [...] urte edo edadian. Astar II 86 (v. tbn. en contexto similar Itz Azald 95 adinean edo urtetan). Orain luzetxo joko luke orrenbeste errezo. Oraindik eztegu urterik amonarenak egiten asteko. NEtx Antz 128.
azpiadiera-6.2
Urte-adin latz eta bapere ez pozgarria mutillarentzat. Erkiag BatB 159.
azpiadiera-6.3
"Cargado de años, urtez kargatua, bekartua " Lar.
Zeren egizu milla erremusina, eta obra on, eta zaren urthez kargatua. Ax 376 (V 248). Santu andi onek, bada, urtez ta birtutez beterik arkitzen zen denboran [...]. Mb IArg I 351. Urthez eziñdua zagoen lehoiña. Gy 101. Urtez ondo aseta, penaren arrazarik gabe hillko naiz. Arr GB 125. Ene ezurrak dira arras zahartiak / bai eta ere urtez anitz kargatiak / hemezortzi ehun urte baitut pasatiak. Balad 118. Ezin ebala bota / oñkada ariñik, / egoalako urtez / guztiz astundurik. AB AmaE 339s. Xaldi gaiñean Baraibarkoa / --aurrera baitzoan urtez--. Or Eus 423. Urtez umotu xamar naiz, bañan / gazte gordiñ izakeraz, / urteen gañez kantari nabil. EA OlBe 40. Aldiak igaziz, urtez kunkuin eta buru-utsik utzi zaitu. Zait Sof 133. Urtez makurtutako agure batzu. Ib. 108. Urtez bezela, egintza onez ere aberats. Jaukol Ipui 74. Elduta joateko oitura bai dute askok. [...] Gañera, urtez alde aundia dutenekin sarritan. MAtx Gazt 74. Gazte biak urtez pare-pare ta gogoz erne. NEtx LBB 22. Eusko adarra / bidean erorita, / jaso dezan gudari / bulartsu berriaren / zain dago, / urtez baino penaz / hiltzenago. Azurm HitzB 40.
azpiadiera-6.4
( Urte(e)tan sartu, urteetan aurrera joan, urte(e)tan aurreratu... ). Entrar en años.
Larru gorrian ta deus ere bage gatoz guziok emengo lurgañ ontara ta urteetan sartu ta anditu ta ere, itsu arkitzen dira gutatik beinzat anitz. Mb IArg I 221 (v. tbn. Lard 149 y MAtx Gazt 33 urteetan sartu, Astar II 240 urtetan sartu). Urteetan zerbait aurreratu zanean, asi zan atsegin lotsagarrien ondoren. AA III 492 (v. tbn. en Lard 375, Arr May 167 urteetan aurreratu; Zab Gabon 36 urteetan aurreratutako emakume; Bv AsL 132 txit urtietan aurreratua; Ir YKBiz 3 y Etxde JJ 232 urtetan aurreratua). Aurrak izateko urteetan igaroa zan. Lard 16. Urteetan elduaz zijoan eran, bertute guzietan aurreratzen zan. Arr GB 7. Urtietan bezela birtutian zijuan aurrera. Bv AsL 90 (v. tbn. urteetan aurrera joan en Lard 150, Ag G 145 y Salav 29). Oraindik ezpadago / osoro zartua, / urteetan dago bai / aurrera sartua. Urruz Zer 83. Basaburuko gaztedi guztia [...], eta ez gaztedia bakarrik, urtetan ongi umotuak ere bai. Etxde JJ 203. Geroenean, urtetan gordindu-ala, [...]. Ib. 216. Urteetan elduz zioan eran, ikasbide guzietan aurreratzen zan Platon. Zait Plat 11. Ez nintzan baitaratu olertirako ere on zala, urteetan sartutxo nintzan arte. Or ( in Gazt MusIx 10 ). Gurasoak urtetan aurrera-samartuak ziralako. NEtx LBB 19. Bertsotarako bilduak, / azkenerako ibilli giñan / urtetan pranko elduak. Uzt Sas 174. Urtetan pixkat geixeago aurreratu-ta bere gustokoa aukera zezan. Berron Kijote 138. Urtietan aurrera juanda asi banintzan be. Gerrika 164. Urteetan aurreratuxea nagoenez gero. MIH 337. Zorionekoak haurrak eta urtetan aurreratuak izan arren haurtzaroko garbitasunean irauten dutenak. MEIG I 129.
azpiadiera-6.4.1
Ara Martin, urteak aurrera doaz; [...] ta baukat ezkontzeko gogamena. Echta Jos 128. Urteak ere aurrera dijoazkio. Ag G 39. Igarri barik ludiko gure / urtiak aurrera duaz. Enb 197. Urteak aurrera zijoazkion, ta urteak osasuna ere makaldu egin oi dutela-ta [...]. FLab ( in Munita 9 ). Baña urteak aurrera-ta, ikazkin ogi-bideari agur eginda, [...]. Bilbao IpuiB 31. Urteak aurrera dijoazkigu ta bizimodu au bigundu bearra degu. NEtx LBB 69. Benitoren biziera asko narrastu zan. Urteak ere aurrera ta [...]. Ib. 72. San Luisentzako zartu naiz eta / urtiak dijoaz gora. Lazkao-Txiki ( in Uzt Noiz 71 ).
v. tbn. Urteak aurrera joan: Astar II 17. Tx B III 25. NEtx Nola 19.
azpiadiera-6.4.2
( urteak joan, pasatu ).
Urtiak ere juan zaizkik eta / nastuba daukak burua. Tx B II 150. Gaztiak beti ematen / didate inbiri, / [...] urtiak pasa zaizkigu, / koloriak zuri. Basarri ( in Uzt Noiz 56 ). Nik'e urtiak juanak ditut, / geiago ezin indartu. Uzt EBT 30.
sense-7
7. "Día de cumpleaños. Noiz da zure urtia? Nere, zure... urtia " Elexp Berg. .
azpisarrera-1
BI URTE OROZ. Cada dos años.
Bi-urte oroz, uzta bildu ondoren, luberriak atsedenean utziko dituzu soro-zelaia egonean gogortu dedin. Ibiñ Virgil 71.
azpisarrera-2
URTEA ETA EGUNA (V-ger, AN, B, R ap. A; ). "Mucho tiempo; litm., año y día. Urtea ta eguna bear dira ura kentzeko (AN-5vill), para quitar el agua, se necesita mucho tiempo. [...] Urtea ta egunen mentean etzaitadak antzeren partida gaizto egin daitadanaz (R), nunca se me olvidará [...]" A. "Urtea ta eguna, una barbaridad de tiempo. Urtea ta eguna bear dira ori egiteko" Zam Man 70.
azpisarrerakoSense-2.1
" Urtea ta eguna laster egin ditu (V-ger), pronto ha terminado su compromiso" A.
Morroi orrek laster bete ditu urtea ta illa . (V-ger) "Ese criado pronto ha terminado su compromiso" . A EY III 246.
azpisarrera-3
URTEAK ETA URTEAK. Años y años.
Gezurra banatu zen hordutik, egia agertu zen artean joan ziran urteak eta urteak. Mb IArg I 264. Urteak eta urteak igaro dira emen gagozala errerik, [...]. GGero 380. Jainkoaren loriak hala galdatzen baitu, urtheak eta urtheak ez zaizko sobera izanen liburuen erdian. Laph 69. Niri gauza horiek erranez geroztik, urtheak eta urtheak iragan baitire gainetik. Elzb PAd 11. Urteak eta urteak joan ondoan, oraino mintzo zela [...]. HU Aurp 110. Ez nuk bada hola, urteak eta urteak jan gabe egoiten ahal! Lf Murtuts 4. Urteak eta urteak dira batzar hauetako baten Euskaltzaindiaren hiztegiaz mintzatu nintzela. MEIG VII 79.
v. tbn. Or QA 175. Mde HaurB 10.
azpisarrerakoSense-3.1
URTE ETA URTEAK
Senideak balira bezalaxen igarotzen dituzte urte ta urteak beñere aserratu bage. Izt C 225. Lehenik agitzen zen gure arloja zaharra urthe ta urthiak ibiltziaren bortxaz, azkenian akhitü eta ezindü zeiküla. Herr 18-2-1965, 4.
azpisarrera-4
URTEAK IZAN.
azpisarrerakoSense-4.1
a) (3.ª pers.; intras. (al Sur) y trans. (al Norte)). a) (Con subordinada con el suf. -la). "Urtheak ditu hil dela, il y a des années, long-temps qu'il est mort" Dv.
Urteak dira [...] alferkeriako oitura orretan bizi zerana. AA III 600 (cf. al menos cinco ejs. con -la en esta pág. y la anterior). Urtiak dira orren ederrik egiñ ez dala. Sor Bar 67. Urteak ditu behin Hazparnetik Baionara joan-jin egin zuela. HU Aurp 98. Urteak dira gizon ori Riktrudisen atzean dabillela. Ag AL 28. Urteak ditu holaxet beha nagola herri huntako laborarier. JE Bur 163s. Urtiak dira beren bijotza / ezagututen dotala. Enb 148. Urteak dira ezagutzen zaitugula. Lab EEguna 96. Erran dezagun haatik zenbeitek urteak badituztela Azkainen dabiltzala. Zerb Azk 29. Urteak baziren ez zuela ikusi. Mde HaurB 18. Urteak dituk ara joan zala. NEtx LBB 38. Urteak dira Gabirian ikusi nuela euskal antzerki bat. Vill Jaink 166.
v. tbn. Urteak dira: Ag G 5. Kk Ab I 105. NEtx LBB 54. Urteak ditu: Etcham 118.
azpiadiera-1.1
Hainitzek kondatzen dituzte konbertitu direla dituzten urtheak. Ch I 23, 2 (SP itzuli diren geroztiko urtheak, Mst ützüliz gerozko urthiak, Ol onbidera-ezkeroko urteak ).
azpiadiera-1.2
Urtheak Pirenetan Iberia zela. Hb Esk 8.
azpiadiera-1.3
(Sin subordinada).
Urteak ditu, bainan atzokoaz bezain orroit, gogoan dakart. HU Zez 183. Gure gazte denboran, baditu urteak, etzen garbitasuna batere edatua. Zub 90. Badira urteak! Baiña ondiño etxat aztu bein Tomas Lodiri entzuniko au. Bilbao IpuiB 137. Noiztik ezagutzen det? Urteak dira. NEtx LBB 90.
azpiadiera-1.4
(Con subordinada y precedido de numeral o similar). "Ha un año, urte bat da; ha dos años, urte bi da, dira " Lar, .
Hirur urthe dik ethorten naizela fruktu bilha fikotze hunetara. Lc 13, 7 (TB badu hirur urthe [...] naizela, Oteiza, Brunet iru urte da [...] naizala, Leon hiru urthe [...] nizela, Ker, BiblE badira (h)iru urte [...] natorrela; He hirur urthe hautan, Ol iru urteotan). Anhitz milla urthe, anhitz mende du, hemen gaudezilla. Ax 606 (V 389). Laur urte du, zuri beti iarrikitez, / higatzen naizela. O Po 18. Konsidera zazu eztuela hunein bertze urthe baizen etzinela munduan. SP Phil 32. Nola baita ogei urte ortik atere ninzela. CartNav 139. Ez dituzu oraindik berrogei ta amar urte, bost eun ta agitz geiago da ill zela Abrahan. Mb IArg I 260. Mill urte ta geiago da Turco arroak asi zirala Jesusen Erreinuko etsai izaten. Ib. 343. Lau urte zan konfesatu etzala. Cb Eg II 186. Urte asko da Apaiz zar bati aditu niola. Cb EBO 46. Zenbait urthe baizen ez du bizi zarela. Brtc 76.
(s. XIX) Urte asko da urik edan eztodala saldaan ezpada. Mg PAb 55. Hanbat urthe badu kofesatzen naizela. Dh 220. Zazpi urthe badizü ene khariua / zütan ezarri nila ene amoriua. Etch 686 (tbn. en ChantP 364). Ez da urte asko oraindik arri ikatza ere arkitu dutela. Izt C 52. Zenbeit urthe bazuen Donibanen zela. Hb Esk 125. Zenbat urthe du lurrean naizela bizi. Dv LEd 275. Ni hona sartu naxela / direz hiru urte. Balad 218s. Orai du hamar urthe / dela Aita Saindu. Zby RIEV 1908, 607. Bazuelarik ordukotz urthe multzu on bat bizi zela erran dugun bizitzeaz, eritu zen. Jnn SBi 94. Bazuen lau ehun urthe hurbil izan zela egina. Elsb Fram 77. Berrogei eta zortzi urthe badü heben nizala. Ip Hil 122. Zenbeit urte baditu Panamako konpainiak "faillita" egin zuela. HU Zez 46.

(s. XX) Oraindik ezta urte asko il zela. Goñi 111. Aitona il zala bi urte badira. Ag G 364. Gaur dira sei urte, nere anai maitea Pedro ito zala! Ill Testim 3. Sei urte bazittuan erri arren buru zala. Inza Azalp 67. Milaka urthe baitu zaudela gorderik. Ox 26. Hogoi eta lau urte baditu / bizi naizela zurekin. Etcham 150. Ermita aretan Mezarik emon eztala urte asko dira. Kk Ab II 68. Lau mila urthe bazuen Salbatzailearen beha zaudela gizonak. Zerb IxtS 81. Urte mordoxka bat da Eibar-en pelotari on bat sortu zala. SM Zirik 116. Gu bertsuetan asi giñala / dirade berrogei urte. Uzt Sas 173.

v. tbn. (Sólo para autores septentrionales): AstLas 20. Monho 52. Xa EzinB 59. Urthe: Laph 195. Barb Sup 55. Ox 21. Larz Iru 80.
azpiadiera-1.5
Lehen lumaren galtziak / baditu amabi urte. Bordel 93. Sei mila urthe badu gizonen hasteak. Hb Esk 7. Hoita lau urthe zuen Rolanen hiltzeak. Ib. 63. Hemezortzi ehun urthe baditu / fedearen gutan landatzeak. Zby RIEV 1908, 296.
azpisarrerakoSense-4.2
b) " Urtheak ditu, il a l'âge requis" Dv.
Guk badakigu, erantzun zuten, au gure semea dala, eta itsu jaio zala: baña ezdakigu, orain nola dakutsun; berari galde: urteak baditu. (Io 9, 21). Lard 415 (Lç adin du, He adinik aski badu, LE badú adín, TB, BiblE badu adina, Leon adinetan da ). Ondiño, urteak izanarren, beste baten indarrakaz nire besoa neurtu leiteke. Ag. AL 93. Badakizu noski Irun hartu egin zutela berehala, joño arraioa, hori ezagutzeko badituzue urteak! MEIG IX 69s.
azpisarrerakoSense-4.3
c) " Egun urtheak ditu, aujourd'hui fait tant d'années que" Dv.
azpisarrera-5
URTEAK JOAN URTEAK ETORRI, URTEAK JOAN ETA URTEAK ETORRI, URTEAK JOAN URTEAK JIN. Año tras año; al cabo de los años. "Urtheak goan urtheak etorri [...], après bien des années" Dv. "Año tras año... Urtiak juan eta urtiak etorri, beti zaiñ..." Etxba Eib.
Urteak joan, urteak etorri, Josetxok zazpi urte ebazanean, bere aittamak artu eben ikastetxera biraltzeko burubidea. Echta Jos 37. Egunak zabaldu ta egunak itxi, urteak joan ta urteak etorri, [...] sendo ta mardul egin nintzan. Ag G 209. Urtheak joan, urtheak jin, [...] mehatzen eta hiratzen dira paperak. Barb Sup VI. Urtiak juan urtiak etorri, Erraldoia zartu, zarra egin zan. Altuna 50. Urtiak juan eta / urtiak etorri, / Jeltzaletuko dira / uri ta baserri. Enb 60. Urteak yoan, urteak etorri, txikia azkenerako garaille. Ldi IL 168. Egunak joan eta egunak etorri, urteak joan eta urteak etorri, Usoaren osasuna gero ta okertzenago ari zan. Etxde AlosT 32. Urtiak juan da urtiak etorri, [...] legiak orrela jarraitu eben. SM Zirik 12. Urteak joan eta urteak etorri, 50 (berrogetamar) urteak bete zituen arte eskribitzen iraun zuen. Arti Ipuin 36. Ikasgu onek atarramentu aundiak ekarri zituen, urteak ioan eta urteak etorri. Zait Plat 23 (73 urteak ioan, urteak etorri). Urteak joan eta urteak etorri, ermiñta a arripillo bat eginda gelditu ei zan. Alzola Atalak 36. Urteak joan, urteak jin, Biarnoan egin ditu Paulek bere apezgoko urteak oro. Larre ArtzainE 151. Orain, urteak joan eta urteak etorri, besterekin erabili beharko lirake eskularruok. MIH 371. Urteak joan eta urteak etorri, Erraldoiari indarrak ahitu zitzaizkion. MEIG IX 105.
v. tbn. Akes Ipiñ 19. Erkiag Arran 107. Onaind STeresa 39. Urteak joan eta etorri: FEtxeb 59.
azpisarrerakoSense-5.1
(Sing.).
Urtia juan, urtia etorri / [...], / geruau geiau gogoratzen naz / neure baserri politaz. BEnb NereA 44. Ez ote gara euskaldunok [...], urtea joan urtea etorri, betiko haurtzaroan bizi? MIH 304. Parte zaharra deitzen genion guztiok, urtea joan eta urtea etorri. MEIG VII 40.
azpisarrerakoSense-5.2
( Urteak etorri (eta) urteak joan ).
Urteak jin, urteak joan, orhoitzapen horien ondarrean errotik ezeztatzerat heldu zen emazteki dohakabea. JEtchep 60. Urteak etorri eta urteak joan urritu eta pobretu izana. MEIG IV 63.
azpisarrerakoSense-5.3
(En contextos negativos). A pesar de los años transcurridos. "Urteak pasatu arren... Urtiak joan da urtiak etorri tta ezta aurrerapideik ikusten " Elexp Berg.
azpisarrera-6
URTEAK JOAN, URTEAK JOAN.
Al cabo de los años.
Urteak joan urteak joan, bere nebetatik batzuk Amerika'rako itxas-ontziratuak ziran. Onaind STeresa 32.
azpisarrera-7
URTEAK URTE (Expr. equivalente más o menos a 'los años no perdonan, los años pesan').
Ta aitona zarra? [...] Etzan ori gaztetan bertan berakoa izango! Baiña urteak urte beti. Ag AL 24. Urteak urte, baiña ba dut aski kemen. Or Poem 533.
azpisarrera-8
URTE ALDAGILE. "Año climatérico, en el que dicen se altera y muda el termperamento, urte aldagillea" Lar.
azpisarrera-9
URTEAN. Al año, anualmente. "Entre año, urtean" Lar. "Zerrama orrek egiten ditu bi azaldi urtean (B), esa cerda cría dos veces al año" A (s.v. zerrama).
Garazikoek dute grazia errege baitarik hurtean irurogei et amabi florin. ZalbaSM 76. Ama askoren seme askogaz / bear dau batu urtean. Lazarraga A24, 1196r. Ea iuramentu egin daben, [...] eta zeinbat direan, urtean, ilean edo astean, gitxi gora beera. "Cada año" . Cap 93. Garisumati kanpora urtian daozan egunetan. ZBulda 22. Bazkoko denbor onetan geienik eta urtean gutitan ez, hau bera gertatzen zaie bekatuz illak dautzan anitzi. Mb IArg I 277. Emon gura deutsut orain, urtean, illean, astean ta egun bakotxean egiteko adibide labur bat. EL1 75. Urtian sarritxu konfesau ta komulgetan ezpada. Mg CO 219. Eman bearko diola urtean euneko amar, eta gañera urtean onenbeste, edo ainbeste anega-gari. AA II 191. Urthean zenbeit besta egun. EgunO ( in Arb Igand 174 ). Emaiten du, denbora berean, podorea, urthean nahi den egunean, besta haren zelebratzeko. JesBih 473. Urthean ilhabethe baten hautatzea. MarIl 3. Mila lüseki ezpeitirozü urthin zure büria haz. 'Avec trois mille francs par an' . Etch 496. Jaun Gregori, / urthean zenbat duzu irabazten? Arch Fab 227. [Landa harrek] bazakhartzan urthean bihi suerte bi. Gy 27. Urthean arbola bat landatu izan balute! Dv Lab 315. Urthean hoinbertzeko bat segurtatu zion ezkila joileari. Laph 154. Izar eder bat ateratzen da / urtean egun batean, / urtean egun batean eta / hura San Juan goizean. Balad 187. Asieran urtean 10 bando baziran ere, gero urtean 60 ziran. Alz STFer 127n.
(s. XX) Guardagoko irabazia: urthean sei ehun libera. Ox 192. Urtian badira bi sasoin Orriagan biltzen direla beilari anitz. Zub 77. Españiko gobernuari urtean onenbeste miloi ematen dizkagu. Ldi IL 156. Urtean geixâgotan balitz Doniane! Or Eus 286. Ektareako amar metro gutxienez ematen ditu urtean. Munita 66. Bataz beste urtean sei egunetan egiten zuan len euria. Ib. 142. Urtean 300 (hirureun) egun lan egiten zuen. Arti Ipuin 36. Lau meza urthean emanazteko. Larz Senper 34. Nik illean kobratzeko egin nai nuan, bañan nagusiak esan zidan urtean ordainduko zidala. Salav 34. San Mateo jaietan Logroñoko erriak bere egunik agirienak oi ditu urtean. NEtx LBB 50. Urtean egun baten egiten dogu jaialdi bat bertan. FEtxeb 121. Urtean zortzi edo amar bat txekor azi. BBarand 117. Urtean bederatziren bat hilabete Euskal Herritik kanpora. MIH 366.

v. tbn. INav 159. AA III 590. Izt C 174. Zab Gabon 109. HU Zez 204. Echta Jos 312. Ag G 124. Zub 94. JMB ELG 123. Eguzk GizAuz 147. Akes Ipiñ 24. JAIraz Bizia 14. Urtian: JJMg BasEsc 167. Sor Bar 29. ForuAB 99. Kk Ab II 131. SMitx Aranz 131. SM Zirik 85. Uzt Sas 173. Larre ArtzainE 160. Urthean: Elsb Fram 144. Urthian: Xarlem 817. Osk Kurl 119.
azpisarrerakoSense-9.1
" Urthean behin, une fois l'an" SP.
Urthean behin Sakrifikadore subiranoa bera sartzen zen. He 9, 7 (He, TB, Dv, BiblE urt(h)ean behin, Ol, Ker urtean bein ). Urtean bein gutienean konfesatzea. Ber Doc 89r. Urthean behin bedere aithor etzak gaizkiak. EZ Man I 19. Ematen die ill oro edo urtean bein presondegiko bearsu gaisoei jate on bat. Mb IArg I 326. Urtian bein baiño konfesetan eztanak. Zuzaeta 45. Urtean begin. ZarSerm 163. Urthean edo bizian behin ere zure burua niri emateaz. Brtc 232. Urtian bein edo birritan ta orduban zelanbait, baño ez konpeseetia. fB Olg 53. Heiak nahi du gisuz xuritu urthean behin bederen. Dv Lab 219. Urtean bein izaten da gabon. Zab Gabon 34. Urtean behin besta ederra egiten dugu. Xa Odol 293. Zer nai dezu ba: egunero lepatxuriakin etortzea? Urtean bein balego ere... TxGarm BordaB 120. Urtean behin gehienez. MEIG I 259.
v. tbn. Urt(h)ean behin: Mat 9. Harb 440. Ax 532 (V 342). SP Phil 502. Tt Onsa 179. FPrS 15. Gç 215. Bp I 47. Mercy 6. CatLan 14. CatLuz 19. UskLiB 82. CatJauf 86. CatS 7. JE Bur 82. Larre ArtzainE 18. Urtean bein: VJ 13. Cap 57. OA 5. Arz 45. El 9. Iraz 33. Lar SermAzc 54. CatBurg 30. Cb CatV 44 (beñ). Oe 11 (beñ). Ub 182. Mg CC 166. Añ CatAN 40. Añ LoraS 164. AA I 477 (beñ). Astar II 218. CatB 48. CatLlo 48. CatBus 26. Lard 82. CatAe 46. CatSal 47. CatR 47. Legaz 31. Bv AsL 126. AB AmaE 238. Itz Azald 112. Ag Kr 39 (beñ). Echta Jos 366. CatUlz 33. KIkV 73. KIkG 60. Lek EunD 13. Or Eus 184n. Kk Ab II 169. Salav 34.
azpiadiera-1.1
Konfesetea gitxienaz bein urtean. Bet 11. Ezteuzku aginduten Elexiak bein bakarrik baño urtian komulgetia. Astar II 230. Balitz sarritan gabon eguna, / bein baino urtean eztalez! Azc PB 94.
azpiadiera-1.2
Zer denboraz egin bear da urtean beñgo komunio au? AA I 477 (v. tbn. Mg CC 207 urtean beingo komunioa ). Urtean beingo soiñu ospatsuak. Mok 12. Urtian beingo dibersiyua / ezta gauza alrebesa. Tx B I 194. Urtean-beingo otorontza. SMitx Aranz 100.
v. tbn. OA 147. Xe 345.
azpiadiera-1.3
Hirur aldiz urthean. Harb 455 (Hm 186 urthean laur aldiz, Mdg 136 laur aldiz urtian, Inza Azalp 6 urtean amar aldiz, Zub 25 urtian bi aldiz, Ir YKBiz 33 urtean iru aldiz ). Urthean hiruretan, bazkoz, mendekostez eta eguerriz kofesaturik. Ax 533 (V 343; Lg II 123 urthean hiruretan, Mercy 20 urthian biga edo hiruretan, Mg CC 166 e Ibiñ Virgil 112 urtean birritan, Jnn SBi 125 urthean bietan ). Zenbat kortezale ehunetan urthean sartzen dira Prinzearen ganbaran. SP Phil 114 (He 117 urthean ehunetan ). Zenbat bider urtean? [...] komulga zitezela urtean iru bider bederik. AA I 477 (Astar II 230 iru bidar urtian, Or Eus 12 bi bider urtean, JAIraz Bizia 11, Alzola Atalak 137 urtean lau-bat bidar ). Behin edo bi bider urthean etxera ethorten zan. Osk Kurl 39.
azpisarrera-10
URTEAN BAINO URTEAN. Cada año (más).
Ganbarako aleak eta ukulluko eleak urtean baño urtean geiago urritu ziran. Ag G 129. Urtean baño urtean okerrago. Ib. 298.
azpisarrera-11
URTE HANDI.
azpisarrerakoSense-11.1
a) "Magnus annus, urthe haundia " Urt II 122. v. URTE NAGUSI.
Mende batek ehün urthe, Berrizaruak hamar mende edo mila urthe txipi: hori beita dilübioko Hurte edo Urthe-handia! Chaho AztiB 7.
azpisarrerakoSense-11.2
b) (Precedido de numeral). (...) largos años.
Lehengo kaputxinek, zazpi urthe handiz, / ibili behar zuten haintzurra izerdiz. Hb Esk 100. [...] izango ditut, pixkabat pensatzen egonaz, ogeita zortzi. Ogeita zortzi urte aundi! Nola dijuan denbora! Moc Damu 10. Bere sorbaldetan larogeta bi urte andi jasoten zituan gizona. Ag Kr 87. Orain amalau urte andi etxetik atera nindukanean, [...]. A Ardi 18. Ni emezortzi urte aunditan, elizara bidea galduta ibili nauk. Ib. 104. Aurtengoarekin datozela berrogei ta amar, Ameriketara aldegin zuanetik; [...]. Berrogei ta amar urte aundi! Ez motxak, gizonaren bizitza laburraren konturako. Mok 5. Isaak eta Rebeca hogoi urthe handiz egon ziren haurrik gabe. Zerb IxtS 22. Arako beste Garbitegi artaz, oraindi bazetunat ametsondo gozakaitzak. Ogei ta zazpi urte aundi! Or QA 101. Amabi urte aunditan Etxahuniako ateak itxirik iraun dute enetzat. Etxde JJ 246. Bi urte aundi ziran bere seme-alabak ikusi etzitula. Ib. 222. Amar urte aunditan bizi izan zan Platon erbestean. Zait Plat 12.
azpiadiera-2.1
Urte aunditan, erriko agintari Arkita ospatsua izan zan. Zait Plat 14.
azpisarrera-12
URTEANGO (Añ, A). Anual. v. URTEAN URTEANGO.
Bearturik gagoz urtean bein edolabere konfesetara. Eta urteango Konfesiño au egin oi da komunki Garizuma ondoko Pazkoan edo lenagoko egunetan. GGero 340.
azpisarrera-13
URTEANTSU. Aproximadamente en el año (...).
Nil-eko ibarrak barna 390'garren urteantsu sartu zan. Zait Plat 12.
azpisarrera-14
URTE-ANTXU. Cordero de un año. v. URTE-BILDOTS.
Behar dela joan, bat urte-antxien alhatzerat, eta bestea [...] behien edanarazterat. Larre ArtzainE 15.
azpisarrera-15
URTEAN-URTEAN (Lar, Añ). "Cada día, cada año, cada mes, [...] egunean egunean, urtean urtean, illean illean" Lar. "Anualmente, urtean urtean" Añ. "Añalmente" Ib.
Aita Santu Erromakuak urtian urtian konzedietan deutzana, onei Erreiñuboi. ZBulda 1. Gabon gabean beti, apaltzen genduala, / entzun neutsan amari, urtean urtean, / kontutxo bat polita. AB AmaE 388 (v. tbn. 217). Beste onenbeste ein biar da ortuari guztiyakaz, urtian-urtian aldatu lekua. NecCartV 75. Ardan-potok egun bat / urtian urtian / ona emango digu / bizi dan artian. Urruz Urz 61. Aita Santuak urtean urtean esaten dau gaberdiko Mesea ordu bi lenago, amarretan. Ezale 1897, 7b. Urtian-urtian Diputaziñuan [...] pagetan daben diruen ganetik. ForuAB 99. Batxiller ikastaldijan beti goirengo mallea, sobresaliente, arrapateban, urtian-urtian sarija bereganaturik. Kk Ab I 108. Beraunen goralbenez urtian-urtian / jaiak egiten dira illonen bostian. Enb 86. Urtean-urtean landara barriek sartu ta lengoak yorratuaz. Akes Ipiñ 20. Bere gurasuaik urtian-urtian juaten ziran Jerosolin-era Igaratz jai nagusittan. Arriand Lc 2, 41 (BiblE urtero). Urtean-urtean ilten ei dabe erdibanan txarria gurasoen etxean. Alzola Atalak 56.
v. tbn. Urtean-urtean: Ker Lev 25, 53.
azpisarrera-16
URTEAN-URTEANGO (Añ, A). "Annual, [...] urterokoa, urtean-urteangoa" Añ. "(V, msLond), anual" A. v. URTEAN-URTEKO.
Urtian urtiango domeeketako ta jaijetako asieria ta egin biarra. fB Ic I 177.
azpisarrera-17
URTEAN-URTEKO.
azpisarrerakoSense-17.1
a) "Urthean urthekoa biltzea, amasser ce qu'il faut pour l'an courant" SP. "Urthean urthekoa biltzea, amasser dans l'année le nécessaire de l'année" Dv. v. URTEAN URTEANGO.
azpisarrerakoSense-17.2
b) " Urtian urtekuak, urte berekoak; adin berekoak. Urtian urtekuak korruan jartze giñuzen " ZestErret.
azpisarrera-18
URTE-ARDI. Cordero de un año. v. URTE-BILDOTS.
Herriko artzainek ilhea motz dezotela ortziralekari urthe-ardi guzieri. Lf Murtuts 19.
azpisarrera-19
URTE-ARO. v. urtaro.
azpisarrera-20
URTE ASKOAN. Por muchos años (fórmula de felicitacion, de cortesía...).
--Zu al zera Meliton? --Serbitzeko. --Urte askuan. Iraola 28. --Au, nere anaiya da. --Urte askuan. Ib. 54. (Andre Nikolasari eskuan muñ emanaz). Urte askoan. Alz Auspoa 223, 106.
azpisarrera-21
URTE ASKOTARAKO, URTE ASKOTAKO. Por muchos años (fórmula de felicitacion, de cortesía, etc.). "Zorionak eta urte askotarako" Elexp Berg. "Urte askotako!" ZestErret.
Egia da Mikaela eta Don Anjel ezkontzen dirala? --Urte askotarako eta osasunarekin izan dedilla. Apaol 90. Hemen presentatzen dizuet gure kapitain jauna. --Urte askotarako. Arti Tobera 274. --Ni Franzis-en emaztia naiz. --Oh! Poztutzen naiz zu ezagutzea. Urte askotako! Izeta DirG 116.
azpisarrera-22
URTE-HAUR. v. urtaur.
azpisarrera-23
URTE HAUTSIAN. "Urte autsian gan zaiku mutila (B), el criado se nos ha ido sin cumplir el año; litm., en año roto" A.
azpisarrera-24
URTE-BAKUN. "Urthebakun, bissextile, année bissextile; bissexte, addition qui se fait d'un jour tous les quatre ans" Hb.
azpisarrera-25
URTE-BANAKO. "Urthe-banako, ayant chacun un an, en parlant de personnes, d'animaux ou de plantes" Dv.
azpisarrera-26
URTE-BARNE. Transcurso del año. v. URTE-BARRU.
Urte barnean begiz begi ikusten zitun landako bizitzaren eginkizun aundigarriak. Or Mi I.
azpisarrera-27
URTE-BARRU.
azpisarrerakoSense-27.1
a) (V) Ref.: A; Elexp Berg. "Transcurso del año" A. "Urtebarruan, durante el transcurso del año. Aurtengo urtebarruan akabau biar i dabe Plazentziako bariantia" Elexp Berg.
Urte barruko jaijak Eleisa Ama santiak gitxitu edo geitu legiz. fB Ic I 177. Bein ondo konfesadu ezkero urte barruban, pekatu mortalian jausten bada, guztiz ondo litzateke bertatik konfesetia. Astar II 219. Ene troxak daukadaz / gariz beteturik, / urte barru onetan / ez daukat goserik. Zav Fab, RIEV 1909, 37. Begira izan ez lezakean Gipuzkoak bere mugapean Erri bat bakarra ere, bi milla ta eun zekor jaiotzen zaiozkana urte barruan. Izt C 173s. Eziñ ordea bazitezkean an gelditu, edo urte-barruan Veneciatik irten. 'O dentro del año salir de Venecia' . Aran SIgn 74. Bertako jendeak [elizatxoari] tellatua ezarri zion urte barruan, neguko euri jasakin lurra jo ez zezan. Zab Gabon 98. Illero urte barruan ein biar diran lugin biarrak. NecCartV 93. [Estaduak] baserritarrai urte barruan biziteko ta barriro ereiteko beste itxita, enparau guztia kendu eutsen. Eguzk GizAuz 131. Urte barruan bakotxak alogeretan jaso dauan kopuruaren neurriz. Ib. 153. Urtean beingoa izaki Gabon-afaria. Urtebarrukoek etzuten utsan baliorik onen alborako. Ugarte Obaria 200. Urte barruko illak bearbada orduan be ogetamarretik gora izango ziran. Etxabu Kontu 81. Gabonetan eta urte barruko beste jai batzuetan. Onaind STeresa 79. [Kinta] bi eruanda egozan aurreko urte barruan. Gerrika 45.
azpiadiera-1.1
Saul Errege jarrita, lenbiziko bi urte-barruan Filistin-tar, Amalek-tar eta beste etsaiai eraso gogorrak eman ziezten. Lard 158.
azpiadiera-1.2
Nikanor, jaiotze urtebarru bardiñekoa izanik, nunbait onek bere, dagoan urian agertu bearko dauala bere burua [soldautzarako], naita dei berezirik ez jaso, erbestean jaio zan-ta. Erkiag BatB 159.
azpisarrerakoSense-27.2
b) (Uso adv.). Durante el año.
Neri, basa-dirua eta urte barru egindako lanena, seireun eta ogei ta bost pezta eman zizkidan. JAzpiroz 189.
azpisarrera-28
URTE-BARRUKO.
azpisarrerakoSense-28.1
a) De un año o de menos de un año.
Artuko dezute urte barruko arkume mantxa gabeko bana, eta au ezin bada, antxume bana. Lard 71. Arkumea izango da mantxa gabe, arra ta urtebarrukoa. Ur Ex 12, 5 (Urt urthe bat duena, Dv, Ker, Bibl urt(h)ekoa, Ol urtumea, BiblE urte batekoa ). Eramaten zuten eleizara [...] usakumetxo bat edo urte barruko arkume bat. Ag Serm 563.
azpisarrerakoSense-28.2
b) (V, G-azp). "Urte barrukoak dira, son del mismo año (V)" A EY III 314.
azpisarrera-29
URTE BATEKO. "Primal, oveja, borrego primal, urtebatekoa" Lar. v. URTE-ARDI, URTE-BILDOTS.
azpisarrera-30
URTE BERRI.
azpisarrerakoSense-30.1
a) (G, AN, R-is; Lar, H, VocB; -th- Urt I 344, Dv, H; urte barri V; Izt 94v, H; urtaberri L, BN, S; H; -th- SP, Urt I 344, H). Ref.: A (urtebarri, urteberri); Lh (urtaberri); ContR 516; Iz ArOñ (urte); Etxba Eib (urte-barri); Holmer ApuntV; Elexp Berg (urtebarri). Año nuevo. "Urtheberri da egun, aujourd'hui c'est le premier jour de l'an. Urtheberriz ethorriko da, il viendra le premier jour de l'an" Dv. "Urte barri, barri, txarri-belarri, daukanak eztaukanari katillutxu bete gari (V-m), año nuevo, nuevo, oreja de cerdo, [...]" A (s.v. txarri-belarri; tbn. en Holmer ApuntV ASJU 1969, 188 (V-ger)). "Urte barri zoruak be igarri; zintzuak asko ez" Iz ArOñ. "Urtebarri eguna, el día de Año Nuevo. Urtebarri egunian Udalaitzen izan giñan. [...] Etzi da Urtebarri" Elexp Berg. v. urtats. Tr. Documentado en todos los dialectos, a excepción del suletino. Hay urthaberri en CatLav y en Prop. En DFrec hay 11 ejs. de urteberri y 1 de urtebarri.
Jesus Kristoren zirkunzisionearen urthe berrikotz noela. EZ Noel 78. Huna, urthe berria ere, / berriz da hasten berritzen. 94. Bialdu daixela urtebarriko ilian, zeina baitta urtarrilian [...]. OrdEib 733. Hau da urte berri on bat nai duenak egin beharra. Mb IArg I 150. [Zirkonzisatu zuten] sorthu zenetik zortzi-garren egunean, zeina deitzen baita Zirkonzisioneko eguna edo Urthaberri. CatLav 49 (V 32). --Zer Besta Elizak egiten du Urthaberri egunean? [...] Zer erremarkatzen duzu Besta hartan? --[...] Urthe berriaren hastea. Ib. 366s (V 177). --Ze egunetan zirtunzidau zan, eta imini eutsen Jesusaen izena? --Urteaen lelengo egunean edo Urte barriz. Oe 27. Nonbeit handia behar da soldata, / urthe-berriko joria presenta; / non dik hanbat briju eta edergaillu? (Rob, 1808). BertsZB 187. Gabon gaba, urte barri besperia, [...]. JJMg BasEsc 125. Kondiak eini(k) urteberriz. HerVal 141. Urte berri urte zar, Martzelino galtza zar? Sor Gabon 49. Salida egin degu / urte berri goizian. Ud 100. Oraiñ urte berriyan / sartuak gerade. Xe 398. Oitura zan Ezkion, urte-berri egunean, irtetzen ziran [...]. Zab Gabon 75. Urthaberri egunaren bezpera. Prop 1897, 261. Urte berri eguna. Ant Ezale 1899, 1a, (tít.). Urteberriz. Moc Ezale 1899, 3b, (tít.).
(s. XX) Eliza ofizioetako aurkhi-bidea: 1. Urtheberri: Urthatseko meza. EGAlm 1903, 13. Urte zarreko egunak, urte berri eta errege-egunetako xeiak. Mdg 131. Urte berriz ezkondu nai duten mutill-zar guziai dotia ematera dijoala. Urruz Zer 131. Urte barri goizian urte barriyaren ongi-etorriko agurrak, Obispo jaunari egiten deutzaguz. EEs 1914, 4. Urtebarri barri / daukonak eztaukonari / nik eztaukot eta niri / emoten eztaustana... / txarri-belarri! (Canc. pop. in Kk Ab I 60 (cf. 62 Urtebarri abesten ibilli ) ). Zenbait erritan oraindik bada urte-berriko olerki luze bat. Inza ( in Jaukol Biozk IX ). Zorun danakaz opa dautzut Urte barri. Enb 125. Atsegiñez betiak Gabon-urteberri / opaizkitzut. Ib. 125. Kalifornian 1895-eko urte berriz eginak. Etcham 32. Negu txarra zoala eta urthe berriak etzezagukela deus onik berekin ekar. JE GH 1934, 39. Urte berri, gogo berri. (In Ldi IL 87 ). Zorionez jauntzirik zato, Urte Berri! Iratz 61. Urte-zar pozgarria ta Urteberri pozgarriagoa opa dizut. NEtx Nola 21. Urteberrirako, [...] meza bat eman zen. Arti Ipuin 29. Urte berri on! Basarri 67. Urteberri eguna degu gaur. 1960'garren urtean sartu gera. Ib. 67. Eguberriak igaro ziren. Urte zar eta urte berri egun alaiak ere goan ziren. Izeta DirG 103. Gabon eta Urte barri / zorionekoak, / danoi eskintzen dauskuz / Jesus umetxoak. BEnb NereA 31. Donostian 1967'go Urteberriz. NEtx LBB 6. Urte berria asi da / patxara onean. Azpillaga ( in Auspoa 10, 128 ). Ara, ba, nik sasoia nuanean, Urteberri eguna. JAzpiroz 73. Urte Barria, danok alkartuta [igaro] . Gerrika 288. Bazituen urteberri aldean bi edo hiru urde bederen egunean. Larre ArtzainE 101. Ea hurbil dugun Urte berriak aurrerapidean aurreratuak ikusten gaituen. MIH 90.

v. tbn. KIkG 61. Or Eus 140. And AUzta 140. Ataño TxanKan 236. Urte barri: Etxabu Kontu 27.
azpiadiera-1.1
(Pl.). " Urtebarrittan konbidauak dauzkau " Elexp Berg.
Iragan Urthaberritarik Maiatzaren erditarainoko gerthakari nausiak. Prop 1906, 145. Gabon zarrez aberatsak arloteai, urtebarriyak sabelutsik igaro biarra izan ezteiyen, banatuten ei deutsee arroza. EEs 1914, 6. Nik itz oriek mantendukoitut / urte berriyak artian. EusJok 103. Jaun Merari nahi nioke oilasko pare bat ederra igorri, urtheberrietako. Barb Sup 19. Baztar-egur oriek, Onentzaro-egunetik urren-urteraiño irauten dute, ots, Urteberri-taraiño. Or Eus 140n. Ez zait iduritzen urte berriak baino lehen joanen dela. (In Xa Odol 293 ).
azpisarrerakoSense-30.2
b) (urte barri V-ger-ple-arr-oroz-m ap. A). "Aguinaldo" A. v. urteberrikari.
Urtharrillaren lehenean, urthatsekari edo urthaberritako, [...] hel-arazi diote Aita-Sainduari berri-laster hau. Prop 1908, 49. Oneetan lenengo iru egunotan ezta ezelako sal-erosirik eiten. Danok, euron soiñeko jantzirik oneenakin, urte barri eztitsuen artu-emonian dabiz. EEs 1914, 5 (de interpr. no segura).
azpisarrerakoSense-30.3
c) Cumpleaños, aniversario.
Erode-ren urteberrian Erodia-ren alaba, guzien erdian dantzan eginda, [...]. Ol Mt 14, 6 (Leon, Or urt(h)ebet(h)etze egunean; Ker urte-betetea elduta, BiblE urtebetetzekoan; He, TB, Ip sor egun, SalabBN sortze eguneko, Ur (V) jaijotzako egun, Ur (G) jaiotz egun, Dv, Echn, EvAN sort egun ). Ikasgu-irazlearen urteberrian, ikasguko Iainko babesleei opariak eskeintzen zizkieten egunetan-eta, simposion zeritzaten oturuntza eta orrits ospatsuak oi zituzten. Zait Plat 21.
azpisarrera-31
URTE BIGARRENGO. "Urte bigarrengo dio Mertzedesek handik bi urtera (edo urtebetera?) zentzuan. Urte bigarrengo barrixa (umea), aura azten zanian beste bat barrixa, urrenguan beste bat barrixa" Elexp Berg.
Ezkondu eta ondo / izanik lenengo, / osoro aspertua / urte bigarrengo. Urruz Zer 103.
azpisarrera-32
URTE-BILDOTS (Izt C 221, Hb; urt(h)e-bildotx L, BN, S ap. Lh; urtebillotx V-gip ap. Elexp Berg). "Agneau de l'année" Lh. "Oveja de un año. Urtia inguru daukenian, aurrerako lagatzen dia, da arei urtebillotxak" Elexp Berg. v. URTE-ARDI.
Aurretik urte-bildotsak zoazin ziripurdika, lerroan, beren artzaitxoarekin. Or Mi 42.
azpisarrera-33
URTE-BOTA. "(Vc, ...), brote o rama de un año" A.
azpisarrera-34
URTE-EGUN Cf. urtegun.
azpisarrerakoSense-34.1
a) (Pl.). Los días del año.
Min handia bai, urthe egunak / zeren diren laurdenkatiak. "Dans l'an s'entremêlent des jours qu'il faut chômer" . Arch Fab 227.
azpisarrerakoSense-34.2
b) Data. " Urte-egunak idatzi, eguna jarri (G-azp), data eman zazu (BN-arb)" Gte Erd 122.
azpisarrera-35
URTEEKIN, URTEAKAZ. Con el paso de los años.
Lau gizon ta lau andra aen ondoringuak geitu zirian asko urtiakaz, ta [...] zabaldu baño leenago munduko aldeetara, erabagi eben egitia torre txito luze bat. Mg PAb 185. Bada, urteakaz oztuten da odola, argaldu gorputza, baña ez onela edatea. GGero 263. Kale batetik bestera, zearretarako arri malla pendiz urteakaz leunduak. Ag Kr 18. Ondo zekiten aiek lillurak oro itzaltzen dirala urteakin, eta eriotzaren atzean jarri bear zala gizonaren itxarokizuna. Txill Let 120. Urtheekin ahalgea gutxitu. Osk Kurl 42. Baina Chaplin bera, urtekin, hasi zen etsaiagana hurbiltzen. MIH 318.
azpisarrera-36
URTEEN URTEZ, URTEEEN URTEEZ. Con el paso de los años.
Ori egiten urteen urtez ikasi bear ba-da, ongi ikasi dut, noski. Zait Sof 106. Ezta urtien urtez ere, etzaik senik erne. Ib. 128. Urteen urteez, zelan edo alan alkarri atxikiak eta lotuak. Erkiag BatB 43.
azpisarrera-37
URTE-ERDI (Lar, Añ; urterdi L, BN, S ap. Lh; urtherdi Hb). Medio año.
Aberatsi nahi zena urthe bitan, urkha zedin urtherditan. O Pr 681. Urt-erdiz lenago. Mb IArg I 53. Bada ezkondu ta urte erdirako illa zetzan ta obian orzia. Orra, urte erdi batera bildu zen luze izugarria izanen zela ark uste zuen beraren bizi guzia. Ib. 321. Urte erdi bat eta geiagoan emen egon ziran. Lard 508. Urte erdi igaro baino len / ikusi eban karta baten / Maria il zala. Azc PB 165. Urte erdirako ba dut naiko giarrerik. Or Eus 48. Urte erdi bat iragan zen. Mde Pr 298. Ez beste urte-erdian, gauzak artez ta euren senean badabiltz. Erkiag BatB 170.
azpisarrerakoSense-37.1
(Ref. a la edad).
Gure begi-alai, buruzuri txikia: urte-erdi doi-doi betetako gizontxoa. Ldi IL 18.
azpisarrera-38
URTE ETA URTE. Años y años. v. URTEAK ETA URTEAK.
Purgategiko su izugarrian erretzen ta erretzen idukitzen ditu Jangoikoak urte ta urte emen egin zituzten zenbait bekatu txikigatik anima gaisoak. Mb IArg I 215. An egon bear genuen gau ta egun, haste ta ill, urte ta urte ta Jangoikoa Jangoiko den arte guzian. Ib. 317.
azpisarrera-39
URTE-EHUN. "(Una) centena, un centenar, un centenario de años, eunte bat, urte-eun bana bat" Lar. v. EHUN-URTE(KO).
Urthe ehunez gudukan eta behin ere ez kolpukan. O Pr 678. Urthe ehun bizi ondoan, / buryes bat hilltzera zoan. Gy 169.
azpisarrera-40
URTE-GARAI.
azpisarrerakoSense-40.1
a) Edad, período de años.
Beti izan da urte garai estu ta zalla. Ain aldakorra da gaztetxoa! (In MAtx Gazt 5 ). Ez ote dakite urte garai ortako beren seme-alabak, nunnola ta zer arrixkutan dabiltzan? Ib. 7.
azpisarrerakoSense-40.2
b) Época, temporada del año.
Ardiak urte-garai guztitan / badauka bere lantxua. Uzt Sas 64. Urte garai onek du / neguan biotza. Auspoa 39, 70. Txolarreak ugaritzen ziran urte-garaia. Zendoia 193.
azpisarrera-41
URTE GUZIEZ, URTE GUZIZ, URTE GUZIAZ, URTE GUZIETAN, URTE GUZTIETAN, URTE GUZTIETAKO. Todos los años, cada año. "Cada año, urte guztietan" Lcc. "Urthe oroz, urthe guziez, tous les ans" SP. "Annuatim, [...], urthe guziez, urthetik urthera" Urt II 119. "Annuus, urthe guzizkoa, [...] urte guziez, oroz egitan déna" Ib. II 124. "Anualmente, [...] urte guztietan" Añ. v. urtero, urteoro.
Sakrifikadore subiranoa lekhu sainduetan urthe guziaz berzeren odolekin sartzen zen bezala. He 9, 25 (He urthe guziez, TB, Dv urthe bakhotx(ean), Ol, Ker urte oro, BiblE urtean behin ). Urthe guziaz erran araziko dira hirur meza ordenako biziak gatik eta hilak gatik. Harb 439. Urthe guziez deliberazione onak berriztatu behar direla. SP Phil 501. Urthe guziez bizio bat atheratzen bagindu, [...]. Ch I 11, 5. Munduak iraunen duen urte guzietan bearko duten animako ogi ta janari guzia. Mb IArg I 393. Urthe guziez egitekoa. Dh 62. Erregelamendua irakurtua izanen da [...], bederen behin urthe guziez. JesBih 412. Urte guztietako Pazkua-etan. Izt C 452. Urramendiarrek errege berritzen dute urthe guziz. Hb Egia 31. San Josep joaiten zen, urthe guziz, Jerusalemeko Tenplorat, Bazkoko besten iragaitera. Jnn SBi 19. Urthe guziez, urtharrilaren 21an, eman-arazten zuen meza bat. Elsb Fram 111.
(s. XX) Urthe guziez bezala, proesione bat egin behar zen herritik. Barb Sup 137. Euskeraz ikasten ibilli zan urtian jazo zan urte guztietakoa gure euskal irakastolan. Kk Ab II 107. Urte guziz hangoek Uztailaren 14-an behar dituzte eman Erronkarikoeri hiru behi. Zub 53. San Ferminetako jaiek urthe guziez, aste bat dirauno, [...]. JE Ber 20. Urthe guziez arbola berak ostatzen eta lilitzen ziren. JEtchep 17. [Toberak] sarritan kantatzen dira. [...] Urte guztietan lauretan edo bostetan. Arti Tobera 278. Urte guztietan aurrera egiten eban [kooperatibak] . Gerrika 160.

v. tbn. Urt(h)e guziez: Mih 111. CatLan 125. Gy 316. Dv Lab 112. Laph 139. HU Aurp 59. Zerb IxtS 83. Urte guztietan: Itz Azald 74. Bilbao IpuiB 207. Osk Kurl 173 (urthe). BEnb NereA 25. Urte guzietan: TxGarm BordaB 19.
azpisarrera-42
URTE-IRA (urteida V-gip ap. Iz ArOñ). "(El) carro de helecho que cada año traen los caseros del barrio" Iz ArOñ. "El helecho anual" Ib. 241 nota.
azpisarrera-43
URTE IZAN. "Urthe [...], contemporain. Urthe dira, ils sont de la même année" Lh.
Harat aphezpikua uzten Calahorrak, / lagun aitoren seme eta infanzunak, / hautatzeko nausi on urthe zitezkenak. Hb Esk 84.
azpisarrera-44
URTEKO.
azpisarrerakoSense-44.1
a) (gral. ap. A; Lar, H; -th- SP, Urt II 112, Ht VocGr 328, Dv, H). Ref.: A; Elexp Berg. (Adnom.). Del año, anual. "De l'année" SP. "Anniaga, en Murcia, urteko alogera" Lar. "De l'année. Urtheko ogia" H. "Urteko euriak urtean jausi bear dabe (V), urteko euriak urtean erori bear dute (G), las lluvias del año deben caer dentro del año" A.
Urtheko egunik luzena. Cal a, 5v. Urtheko orzillare guziaz barurtuko dira. Harb 427. Karta denborak dire urtheko laur aroetan, belhartzean, udan, ihartzean eta negian. EZ Eliç XXXVII. Urtheko besta buruetan bedere, Iainkoarekin mintza bedi. Ax 548 (V 351; v. tbn. urtheko bestaburu en Jnn SBi 119). Urtheko laur Tenporen barurak zergatik manatu dira? Jinkoari ohereskatzeko urtheko saso ororen. Bp II 129. Egiten diote Santuari edo Jesusen Amari urteko bere festa. Mb IArg I 326 (v. tbn. urtheko besta en Bp II 126 y CatS 111). Jaio da urteko sasoirik gogor-enean, neguko gaurik otzenean. Ib. 105 (v. tbn. CatLan 105 urtheko sasoin). Ajütatüren düye tresoriera urtheko bi sosen bilziaren egiten. Mercy 39. Hartüren dütü sartzeko eta urtheko emaitziak. Ib. 40. Garta-tenporetan edo urteko lau denboretan. Ub 186 (v. tbn. Bp II 129 urtheko laur tenporez).
(s. XIX) Nola egiten ere dute beren urteko komunioa? Mg CC 208. Errentak nekez pagatzen, urteko artoaren beldurrez. Ib. 151. Astiaren guenian ateraten dabee zer kastau dan; asteetati ill guztiko kontuba, ta illetati, urtekua. Mg CO 34. Zerri galanta azitzen duala, eta diozu zeregan: etzaio asko kostatzen urteko urdaia. AA II 210. Aste hartan egiten da urtheko kofesioa. Dh 64 (v. tbn. urtheko kofesio en CatLan 101). Zetako baserritar gaixoari / galdu euk bere lan-izerdia, / urteko yanaria? Zav Fab, RIEV 1909, 30. Urtheko lau besta buruetan eta kongregazioneko bestetan xoilki. JesBih 428. Urtheko besta printzipaletako besperak. UskLiB 163. Hauzo, errazu zer duzun, urtheko irabazia. Gy 80. Urtheko lanak. Dv Lab 201. Artha horren eskasean urtheko probetxua gal daiteke. Ib. 283. [Badela] asko beren urtheko bihia baino hainitz gehiago biltzen dutenik. Ib. 85. Zu gora zuaz, gora, ta gu berriz urteko errenta ezin konponduaz. Zab Gabon 26s (v. tbn. Echta Jos 325 etxaguntzearen urteko errenta edo saria ). Urteko pitarra izan ezkero. Sor Bar 21. Huna orai nun ditugun udako Eliza besta urtheko alegerenak. Zby RIEV 1908, 83. Urteko arorik ederrena zen, uztaila. Arb Igand 146 (v. tbn. Zait Plat 14 urteko arorik txarrena). Euskalzalen liburuteria artu nai dabenentzat, urteko euspena 20 erreal. Ezale 1897, 1. Damurik utzi behartu zitzautan, urtheko erretretarat biltzeko. Prop 1899, 68.

(s. XX) Urteko laur estazioniak dra negiua, [...]. Mdg 146. Agorrilaren 26ean, [...] Euskalzaleen-Bilzarrak egin du urtheko bil-aldia Maulen. "Son assemblée générale annuelle" . Lander RIEV 1909, 652. Laster ipiñi ebazan Bilbon geigana (rédito) edo urteko saria irabasten eben lekuan. Echta Jos 349s (v. tbn. urteko sari en Altuna 74). Urteko gastuen kontua. Kk Ab I 109. Saran berrogoi-ta hamar liberaz emendatu zioten urtheko paga. Ox 192. Urtheko jaien bezpera zutela Irundarrek. JE Ber 93. Urrengo urteetan, [...] batzar onetan erri bakoitzeko ordezkariak urteko bazkide-sariak ekarri ditzateke. Ldi IL 151. Bergara ondoko piñudi batean neronek neurtu det bi metro ta larogei zentimetroko urteko irabazia. Munita 63. Gaua beltzago zela urteko garai hartan ohi den baino. Mde Pr 163. [Isasiko pagaduietan] pagoen urteko emoiek ogei mille lauerleko urtetan dau. Aresduietako urteko etorrie: [...]. Akes Ipiñ 24. Urteko arrantzuketa guztiak. Erkiag Arran 15. Urteko atuneta gorabeerak. Ib. 139. Urteko diruzain ardurea uzten dauanaren eta artzen dauanaren etxe-aurreetan. Ib. 37. Urteko soldata eman diote. Basarri 187. Urteko zorrak pagatu. And AUzta 140. Aratusteak! Urtheko jaietarik alaienak! Osk Kurl 183. Urteko festak Maiatzeko Santa Kruzetan izaten dira erri ontan. Salav 100. Nekazariak berriz, lurra iraultzen du golde-makurrarekin, urteko lanari, aberriari eta illobatxoei eusteko. Ibiñ Virgil 92. Lana Urri-illian / egin bazenduan, / urteko babarruna / sartuko zenduan. Uzt Sas 85. Urteko lan-saria sakelera. Gerrika 38.
azpiadiera-1.1
" Urteko ajustia, morroien urteko lan kontratua. Kriauak, jeneralmente, Domusantuak izete zien, kriauandako. Urteko ajustia Domusantutik Domusantura. [...] Urteko ajustia eiñ, morroia aldatzeko sasoia Domusantuak ziren. [...] " Elexp Berg.
azpiadiera-1.2
"Del año. Urteko ardaua daukau, merkia ta ona " Elexp Berg.
Urdaia eta arnoa, urthekoa; adiskidea urthetakoa. "Le lard et le vin de l'année courante" . O Pr 674. Ar zak eguneko aragia, atzoko ogia ta urteko ardoa. EZBB I 44s.
azpisarrerakoSense-44.2
b) (gral.; -th- SP, Dv, H). Ref.: A; Elexp Berg. (Adnom. o adj.). De un año. "Urtheko haurra, enfant de l'an" SP. "Urtheko aratxea, le veau d'un an" H. "Urteko umia dauke" Elexp Berg.
Urthumea, urtheko umea. ES 88. Bekhatuarentzat eskainiz urtheko bildots bat. Dv Num 6, 12 (Ol, Ker urteko; BiblE urtebeteko ). Arbola landareak, urthekoak eta bi urthetakoak, mindegietan ezartzea. Dv Lab 205. Zeremonia hortan aberatsek eman behar ziozkaten apezei urtheko bildotx bat eta etxe-uso ume bat edo uso-ttorttoila bat. Jnn SBi 41. Gaztain-urtume (urteko adarrak). Or Eus 76n. Urtheko ilobaño bat badut haatik, paralysie infantile delakoarekin. Lf Murtuts 39. Toki garbia bada ta aize-lekua ez, urteko landarea ona dezu. Toki zikin-xamarra bada, bi urtekoa ta birraldatua, obe. Munita 60.
v. tbn. Bibl Ex 12, 5.
azpisarrerakoSense-44.3
c) (Sust.). "(Sal), provisiones del año" A.
azpisarrerakoSense-44.4
d) (Adv.). Por año, al año.
Kartegiñean lan gogorra artu zun [...], yasotzen baitzitun urteko ogei millatik gora, ta guziei erantzuten. Or Mi V. 500'ek batez-beste urteko 5'na. Ldi IL 118. Urteko eun itzaldi, 20 berri ta 80 zaar. Ib. 123. Amar milla duro urteko. ABar Goi 36. Etxea eraikitzea zenbat kosta zan ikusi ondoren, guziaren euneko 7,50 ezarri urteko. EAEg 1-11-1936, 190. Pagoak, berriz, ektareako larogei zentimetro [ematen ditu], au da, metro eskaxa urteko, lenengo ogei ta bost urteetan. Munita 66. Urteko eun da berrogei ta amar bat milla pezeta uzten omen dizkiote erriari. Ib. 113. Lur aiek urteko ogei milla pezetaren irabazia ematen diote. Ib. 65. Urteko milla pezeta nion / nagusi oni eskatu. Uzt LEG I 238.
azpisarrera-45
URTE LABUR. Pocos años.
Ikhusiren tuk, urthe laburrik barnean, etsaiak hire sethiatzen. Lg II 222 (v. tbn. urt(h)e laburrik barnean en Zby RIEV 1909, 109, Jnn SBi 121 y JE Bur 56; Mattin 85 urte laburrik barne). Ipuiok atera nai ditut gaztetxo, ta nekazarientzat, [...]. Zure urte laburrak gaztetxoen artean ipintzen zaituzte. VMg I. Adinak baderama beraz eta hoberenetik ez dute zenbeit urte laburrez baizik ikusiko gehiago Euskalzaleek beren bilkuretan. Zerb Azk 70. Lurreko urte labur auetan / ainbat naigabe ta pena. Basarri 167. Geiago ez eban osasunik euki, bizi izan zan urte laburretan. Alzola Atalak 42.
azpisarrerakoSense-45.1
Urthe edo ephe laburrik barnean, nere zoriaz jakintsun eginen naiz. Dv LEd 54.
azpisarrera-46
URTE-LEGE.
"Lex annalis, urthe legéa " Urt II 112.
azpisarrera-47
URTE LUZE.
Largos años.
Urte luzeetan beste artu emanik izan etzuen. Cb Eg III 348. Urte bi luze an egon zanetan. Cb Just 28. Don Victor Munibe ta Arangurengori, osasuna, pakea ta urte luzeak. VMg I. Urte luzetako kolikuak edo errebesetiak. fB Ic II 293. Iragoko ditu urte luzietako gau eta egunak negar, zotin eta zispuru artian. Astar II 163. Urte luze oetan ango berririk ez det. Arr GB 64. Iru urte luzian Santa Klara San Franziskorekin itz asko egin gabe zeguan. Bv AsL 161 (v. tbn. Alz Ram 23 iru urte luzean; Etxba Ibilt 482 zazpi urte luzian). Eta zuk, o! Gernika, / urte luzietan, / jarraitu lora onen / gloriak kantetan. AB AmaE 182. Lareun urte luzeak / naiz egin pasatu, / aren azaiñ andiak / ezin dira aztu. Ib. 162. Urthe luzez urrun, toki arrotzetan egonik. Zby RIEV 1908, 84. Euskalerritik kanpoan bizi izateko ill osoetan, urte luzeetan. Ag AL 119. Astea ta ila ta urte luzea, / ta gizaldi betikoa. Azc PB 353. Viva Isabel segunda / urte luzeetan. Ib. 210.
(s. XX) Olan igaro zirean bost egun, bost urte luze-luzeak irudi izan ebenak. Echta Jos 189. Atsedenez eta pozik urte luzietan alazo zeu bixi ixatia. Otx 182. Euskeraren alde, urte luzeetan, neke askorik eraman-ondoren, [...]. Ldi IL 102. Urthe luze eta luzeak bizi izan ziren zenbeit [patriarka] . Zerb IxtS 13. Bai egia diozu, naiz ta arrezkero amaikatxo urte luze igaroak izan. Zait Sof 89. Bere bizitzaldiko urte luzeak. Ib. 83. Bi urte luzeko legorte ondoren. SMitx Aranz 57. Ta alaxe / zazpi urte luze-luze... Ib. 208. Bi urte luze aietako bakoitzaren gora-berak. Etxde AlosT 69. Espetxaldiko urte luzeetan. Etxde JJ 209. Amasei urte luze Arrasaten ainbeste oñaztar jator galdu zirala. NEtx Antz 15. Urte luzetan mirabe zintzo izana zuten Mari. Ib. 155. Argentinan egona zen urte luzeetan. Erkiag BatB 85. [Iragan dira] bost urthe luze luzeak [...], geroko hogei haina luze. Osk Kurl 211. Urte luzeak zear, kanpantorre alai / izan zaituan lurra, zeure zai dagoke. Gand Elorri 216 (v. tbn. Zait Plat 48 urte luzeak zear ). Bost urte luzean oiean gaxo eta geienean triste xamar egon bazan. Salav 19. Urte luze auetan, etxeko egiña zaude. NEtx LBB 86. Hemeretzi urte luzez zorionekoa izana nintzen Chilen. MEIG I 60. Urte luze ugarien buruan. Ib. 193. Urte luzeetan barrena jaso dituen gai aberatsak. MEIG III 94.

v. tbn. A Ardi 77. Inza Azalp 60. Mde Pr 103 (u. luzeotan). Basarri 38. Erkiag BatB 176. Vill Jaink 180 (u. luzeetan). Alzola Atalak 73.
azpisarrerakoSense-47.1
Oraiño ez nazazula deit zuregana. [...] Badakit zuk zerorek xoilki tutzula mende guziak baño urthe luzeagoak. 49.
azpisarrerakoSense-47.2
Han hemenka urthe luzean, asko besta baitire. Gy 80. Beltran Alostarra gudura erten ezkeroz urte luze bat igaro da. Etxde AlosT 40.
azpisarrera-48
URTE-MEZA (V?, G? ap. A). Ref.: A; Elexp Berg. "Función de aniversario, misa de cabo de año" A. "Misa de aniversario. Biar da gure aitta-zanan urte-mezia" Elexp Berg. v. 2 txilipala.
azpisarrera-49
URTE-MURRITZ.
azpisarrerakoSense-49.1
a) (B ap. A ).
Mal año.
azpisarrerakoSense-49.2
b) "Año corto. Nola gan den urtea, urtemurritz in zaiku " Izeta BHizt2.
azpisarrera-50
URTE NAGUSI .
(Se trata del magnus annus de los neopitagóricos, es decir, el tiempo comprendido hasta que "las cinco estrellas errantes [es decir, los planetas conocidos], el Sol y la Luna giran hasta volver a ocupar su misma posición relativa una vez concluida cada una de sus órbitas" (Cicerón De la naturaleza de los dioses II 51, 20). El término medio del magnus annus se calculaba en unos 36.000 años).
Zure kontsulgoan ain zuzen, Poliu, deduzko mende onek asiera duke, eta zure agindupean Urte-Nagusiak len-urratsak emango ditu. "Incipient magni procedere menses" . Ibiñ Virgil 42s.
azpisarrera-51
URTE-OGITE. "(Année de) blé, urthe ogite" Foix. Cf. SP (s.v. horma): "Horma urthea, ogite urthea, año de eladas, año de parvas; année de gelées, année de blés". Cf. tbn. A EY III 161: "Martxoa eurite, urtea ogite (S)".
Maiatz eurite, urte ogite. O Pr 308.
azpisarrera-52
URTE ON (Felicitación de año nuevo).
Luisa Miserikordiakoak Ongiñ guziai Gab-on, Urte-on, ta berri-on. GavS 5. Baguaz, etxekuak, / gabon, gabon, gabon, / desiatzen diyogu / txilla bat urte on. Sor Gabon 24. "Urthe on!" irriz dute gaixoek ihardesten. Ox 178. Amerikatik urte on. Etcham 30 (tít.). Urte on deiet desiratzen ta / Jeinko onak laguntzeko, / osasun on emaiteko, / luzaz bizi-arazteko. Ib. 32 (v. tbn. el mismo ej. en Bordel 35). Urte on beza arrantzaleak, / urte on nekazariak, / urte on beza kale zuloko / langille maitagarriak. Basarri 68.
azpisarrerakoSense-52.1
(Uso sust.).
Zoin gogotik joan ginen gure Urthe On hoberenaren adixkide batzueri erraterat! Zerb Gerlan 36.
azpisarrerakoSense-52.2
(No ref. al año nuevo).
Katabera, Urrexola, / ara ezkero, beñola, / begiz galtzen da Arantzazu urrun... / Jaunak urteon deiola! SMitx Aranz 194.
azpisarrerakoSense-52.3
Guziak aurthen lagun ditzala nasaiki zeruko Jaunak: / [...] Orotan gora diola beraz "Urthe bat on" oiharzunak. Ox 178.
azpisarrerakoSense-52.4
Biak oso adiskide dira. Ala izan ditezela urte on askoz. Urruz Zer 50. Atsegin degu orrelaxe ikusteaz, eta urte on askotako izan zaiteztela. Ib. 95. Urte on askotan beza Jaunak Z. Gatz. a (Zure Garaitza). NEtx Nola 13. Urte on askotarako (edo askotan). Ib. 51. Nere partetik, Jose, / urte onak pasa! Uzt Sas 263.
azpisarrera-53
URTE-HONDAR (-th- L, BN, S ap. Lh; Hb). "Fin de l'année" Hb.
azpisarrera-54
URTE ONEKO. "Urte-oneko, de buen año. Aurten, urte-oneko gara, Jainkuari eskerrak, este año, gracias a Dios, estamos de buen año" Etxba Eib.
Jauna, gure frailletzako relijiñua, aiñ ondo jarrittakua da eze, mundua mundu izan deiñ artian, iraungo dau osasun eta urte-oneko. Etxba Ibilt 469.
azpisarrerakoSense-54.1
" Urte oneko egon, gizena egon. Enbarazada dagonian ero, gizendu asko ein ddanian ero, urte oneko dago ori " Elexp Berg.
azpisarrera-55
URTE OROTAN. Durante todo el año. "Urte orotan (= osoan) (S), urte oroetan (= guzietan) (S)" Gte Erd 75.
Urte orotan guregati bizi baikira, gure kreazalia baitan haren dexemetan hilik egon gitian. "Toto Anno" . Tt Arima 85. Nahiz urthe orotan bethi, / [zuhaitzak] bademaizkun yeneroski / loreak uda hastean, / fruituak negu-sartzean, [...]. "Tout l'an" . Gy 263.
v. tbn. Bp II 115.
azpisarrera-56
URTE OROZ (Volt; urthe o. SP, Urt, Dv; urthoroz Lcl, H; urteroz Lar, Añ). "Chaque an, urte oroz" Volt 2. "Urthe oroz, [...] tous les ans" SP. "Annuatim, urthe oroz" Urt II 119. "Annualmente, urtorez [sic], urteoro" Lar. "Anualmente [...] urteroz" Añ. "Urthe oroz bazkotan ethortzen da, il vient toutes les années à Pâques" Dv (s.v. bazko). Lecluse da además la forma urthorez, tal vez recogido de Larramendi. v. urtero, URTE GUZIEZ.
Eta ioaiten ziraden haren aita-amák urthe oroz Ierusalemera Bazko bestán. Lc 2, 41 (HeH, Dv, Leon urthe oroz; Oteiza, Brunet urteero, Ol, Ker urte oro, IBk, IBe, BiblE urtero). Sakrifizio hetan bazén urthe oroz bekhatuen konmemorazione arranberritu bat. He 10, 3. Zeure bekhatuak, urthe oroz kofesa. Harb 9. Gauden bijilant, denbora oroz, ez solamente gaztetarzunian, zaharzian, udan, negian, alte oroz, urthe oroz, egun oroz. Tt Onsa 58. Urthe oroz bizio bakhotx bat zañetarik idoki bageneza, sarri konplitü gertha ginteke. Mst I 11, 5 (Ip urthe oroz; SP urthetik urthera, Ch urthe guziez, Leon urthe bakotx). Handizki gomendatzen diote, urthe oroz egitea aste bateko erretreta. Dh 63. Urthe oroz kontseiluan denbora gehien duten biak handik atherako dire. JesBih 414. Urthe oroz adar aphalenak ebaki zatzu ondotik. Dv Lab 358. Urthe oroz beren nausier zerga bat dorphea pagatu behar dute. Prop 1876-77, 317. Urthe oroz bazoatzan Maria eta Josef Jerüsalemera Bazkoko besten egitera. Ip Hil 133. Uskaldün bestak dira / lehen, orai, berriz, / izan eta izanen, urthoroz. Const (ap. DRA). Ezne güti dila diozü, bena badü aski urthe oroz bere hümien hazteko. GH 1929, 171. Geroztik urte oroz, / joan deneko uda, / eskalapoin-aroa / enezat heldu da. Etcham 72. Aspelats-en dun Elizatxora / izan oi ziñan urteroz. Or Eus 414 (v. tbn. 12). Orai berriz bagoatzi urte oroz beilari. Xa Odol 157. Xüxenki tiagü urthoroz / egin gük artzanidiak. "Chaque année" . Casve SGrazi 92.
v. tbn. Urthe oroz: Xarlem 806. Mercy 30. UskLiB 79. MarIl 3. Jaur 364. Gy 261. Barb Sup 177. Mde Pr 50.
azpisarrera-57
URTE OROZKO (urthe Urt, H). "Annalis, urtheorózkoa. [...] Donum annale, urtheorózko emáintza. Annalis, urtheorozko istorio libúrua" Urt II 112. "Annuel" H (s.v. urthe).
Bazkoa da, [...]: baina hartzen da [...] Bazko-bildotsagatik, nola urthe orozko besta solenelagatik. Decl ã 1v.
azpisarrera-58
URTERIK URTERA. v. URTETIK URTERA.
azpisarrera-59
URTE-SAGAR (AN, BN ap. A; -th- Hb, Dv). "Pomme qui se conserve pendant un an" Hb. "Espèce de pomme" Dv. "Manzana que se conserva todo el año, muy sabrosa y apreciada" A (s.v. sagar). "Variété de pomme se conservant une année" Lh. v. SAGAR-URTEBETE.
azpisarrera-60
URTE-SARI (L ap. A; -th- Dv). "Gages de l'année" Dv. "Paga anual" A (s.v. sari). "Sarjalgiak xahutzen diote gure erriko apezari urtesari erdia (L), [...] la mitad de su paga anual" Ib. (s.v. sar-jalgi).
Iru gauzak dakar morroe bat largatzera bere etxeko Jauna; [...] irugarrena, laburtzen bazaio alagorea [sic], edo urte saria. Mg CC 184. Berau etorren Legutianotik, an eukozan etxe bijen urte-sari edo errentak artuta. Kk Ab I 117. Euzko-Ikaskuntza aunentzat urte-sarija ixentaurik. ForuAB 159. Gobernutik ukaiten zuen urte-saria. Othoizlari 70 (1973) 16. Gobernuak, haren gain baitzen orduan apezen pagatzea, 35 diosesako apezi kendu zioten urte-saria. Lf ELit 226.
azpisarrera-61
URTE-SASOI (-sasoe V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). "1.º época del año. Eztakitt ze urte-sasoittan ereitten dan arbixa. 2.º estación del año. Negua da urte-sasoirik polittena. Udaberrixa, udia, udazkena ta negua, urte-sasoiak" Elexp Berg.
Etxetik igorritzen badiote urte sasoiak dakarren gauza berri bikañen bat, edo txeremoniaren batzuk, txabolako lagun guztiak jango dituzte alkarrekin. Izt C 226. Ilbeltzak eta Otsailak naikua adierazten dute urte sasoi ontako denbora. Egunak ziran illunak eta otzak. Bv AsL 185. Urte-sasoia ongi eldua dan arren, artalde asko ta asko illea moztu gabe ikusten dira. EAEg 14-6-1937, 249. Urte-sasoi artan, martxoan alegia. Zendoia 192. Urte-sasoi ortan ez da bromarik basarrian. Albeniz 43. Lizardiren Urte-giroak bezala, gainera, urte-sasoien izenak daramazkite hasieran. MIH 300.
azpisarrera-62
URTETAN ETA URTETAN, URTETAN URTETAN. Durante muchos años.
Nere adiskide errepublikano batek ala esan oi dit: Euskal-erriko apaizentzat, urtetan urtetan dotrina zar trakets ta baldar ori erakustea lotsa aundi bat izan dala. Lab EEguna 107. Itxasoa ziaro aserretuko ba litzake, denak Jesus batean eramango lituzke, urtetan eta urtetan gañerako gizoneri zantzurik iritxi gabe. JAIraz Bizia 13. Bere eragitez sortutako ume maitagarri ura, bere besotan noiz artuko eta maiteki noiz laztanduko urtetan eta urtetan zai egon zen. Etxde JJ 234.
azpisarrera-63
URTETIK URTE, URTERIK URTE. Cada año.
Eskalearen izena / urtetik-urte argitsuago, eguzkia lez, / ludi guzian barrena! Jaukol Biozk 33. Andra-Maritan urterik-urte / pralletako jatetxean / kofradikoak bazkaltzen zuten / erriaren izenean. SMitx Aranz 99. Ikustekoa izan da urterik-urte, umezurtz gelditu zanetik, etxea nolatan jaso duan. NEtx LBB 90. Benetako osasunik ezaren mende tirri-tarra ibilliko zan egunik egun eta urterik urte. Onaind STeresa 51.
azpisarrera-64
URTETIK URTERA (SP, Urt), URTERIK URTERAT, URTERIK URTERA. Cada año, de un año a otro; anualmente. "Urthetik urthera, d'an en an" SP. "Annuatim, [...] urthetik urthera" Urt II 119. "Annalium monumenta, urthetik urtherako istorio libúrua, urthetik urthera iraganikako gauzen orhoitgárria" Ib. 112. "De año en año, urterik urtera (V)" A EY III 246.
Nola presuna bat gaztetik zahartzera, eta are batzutan urthetik urthera ere, aldatzen eta ezeztatzen den. Ax 61 (V 40). Halakoari urthetik urthera, zorra handitzen, berretzen [zaika] . Ib. 81 (V 55). Urthetik urthera xoilki bizio huts bat athera bageneza errotik, laster gizon perfet egin gindezke. SP Imit I 11, 5. Alangoari urtetik urtera zorra azi, anditu, eransi ta geituten jako. GGero 66. Urterik urtera sendatuten da nire Biotza leleengo asmuetan. JJMg BasEsc I. Onelakuak luzatu oi dabe konfesetia, eta penitenzija egitia egunerik egunera, ilerik ilera, eta urterik urtera. Astar II 17. Denporarik denporara, edo urterik urtera neke andijagaz egin oi dana. Ib. 70. Ez lezakete bere gain han, urthetik urthera, hamar emaitza xoilen bere gain hartzea. Prop 1899, 143. Urtetik urtera lur alferrak ari dituzte haatik ttipitzen, labakituz, fabrikako ur zikinez ontuz. JE Bur 198 (Ber 11 urthetik urthera). Izango aal-da Euskaltzaleak-en batzar nagusi au urtetik urtera ugariago. Ldi IL 142. Izokina gutitzen ari da urtetik urterat. Zerb Azk 50. Bera urtetik urtera bere barruko arantzaz minberago. NEtx Antz 80. Euskaldunok, geure aulkeriz, urtetik urtera euskeria era guztietan makalduaz eta lordinduaz goiaz. SM Zirik 30. Lan ori baztartu da / urtetik urtera, / laiarekin ez leike / juan apartera. Uzt Sas 97. Ea urtetik urtera, ia sinesteko ez den moduan, ugaritzen ari diren euskal liburuak sail berri honen bitartez gehituak ikusten ditugun. MEIG II 88.
v. tbn. HU Zez 211. Jaukol Ipui 55. Larre ArtzainE 248. Albeniz 28. Urthetik urtherat: Hb Egia 104.
azpisarrerakoSense-64.1
Urterik urtera baño eztira elduten konfesetara, eta orduban bere arrastaka, eta ezin luzatu leijelako. Astar II 222.
azpisarrerakoSense-64.2
" Bost urterik bost urtera, de cinco en cinco años" A Morf 357. "De dos en dos años, [...] urte birik urte bira (Vc)" A EY III 246.
Bisexta, urtheko 365 egunez goiti diren sei orenetarik egiten da, laur urthetarik laur urthetara. Cal a, 1v (v. tbn. Harb ẽ 5v, EZ Eliç XXV e INav 145 laur urthetarik laur urthetara(t) ). Milla urthetarik milla urthetara behin edanez. Ax 605 (V 388). Ezta harekin batzen hirur urthetarik hirur urthetara baizen. SP Phil 411. Eztala ziur ziur edo ziertuba, bost urterik bost urtera egin biar daben ala ez. Astar II 7. Deuteronomioa deritzan liburua, [...] zazpi urtetik zazpi urtera jende guziari irakurri zizaiotela. Lard 106s. Lau urterik lau urtera, 366 egun urteak daukazanean. A Ezale 1899, 6b. Infernuan dagon animak milla urtetik milla urtera negar malko bat ixuriko balu. ArgiDL 32. Bost urtetik bost urtera ebakitzen omen dituzte sail ederrak. Munita 113. Hemezortzi urtetik hemezortzi urtera agertzen dira herrian. MIH 310.
azpiadiera-2.1
Eun milloi urtetik urtera itxasotik ur tanta bat aterako baliz, ta dana, itxaso guzia orrela aortu bear baliz [...]. Cb Eg II 126.
azpisarrerakoSense-64.3
Ikhasleeri gogoaren ontzeko, gure Laguntasuna, urthetik urtherako sari baten ematerat lagokeela. Lander RIEV 1912, 554.
azpisarrera-65
URTE-TXERRI. Cerdo del año, cerdo de un año. "Está el cerdo de buen año, urte-zerri ona dago (G-to), urte-txarri ona (V-ple)" A EY III 246.
Eldu zan, bada, bere sasoia, / ill biar ebena urte-txarria. BEnb NereA 46.
azpisarrera-66
URTE ZAHAR (-zar V?, G, AN-gip, L, R; urtezagar B). Ref.: A (urtezagar); Elexp Berg (urtezar eguna); Izeta BHizt2 (urtezagar); ZestErret. Año viejo; día de Nochevieja. "Último día del año" A. "urtezarretan ezkea famili guztiya biltzen" ZestErret.
Urte berri urte zar, Martzelino galtza zar? Sor Gabon 49. Urte zarra agurtu degu. Moc Ezale 1899, 3b. Abenduaren azkeneko eguna edo urte-zaar bear zuan izan. Ibaiz 25-1-1903, 3. Urte zarreko egunak, urte berri eta errege-egunetako xeiak. Mdg 131. Urte barri besperan urte zarraren agurrak, [...] Obispo jaunari egiten deutzaguz. EEs 1914, 4. Agur, Urtezarra! Enb 78. Urte zarra juan zan, / etorri da barrija. Ib. 135. Urte zaharra itzali da / elur-pean, / berria sortu eta jauntzi / soin berean. / [...] / Urte zaharrak egina du / bere turra. Etcham 93s. Orrelakoak dira urtezarreko suak. JMB ELG 81. Urte-zar pozgarria ta Urteberri pozgarriagoa opa dizut. NEtx Nola 21. Gaur nola degun berriz / urte zar bezpera, / gosiak etortzeko / etorri ezkera. Uzt Auspoa 22, 99. Urte zarrari / kantatzeko esan digu. Ib. 145.
v. tbn. Urte zar: Azc PB 292. GMant Goi 109. Ayesta 142. Insausti 252.
azpisarrerakoSense-66.1
" Urtezar eguna, el día de Nochevieja. Urtezar egunian izan giñuan akzidentia " Elexp Berg. "Urtezagar egunean beste ederra in ginuen" Izeta BHizt2. .
Urte zar eguna zan. Ud 99. 1932ko Urte zar egunean. Munita 51. Eguberriak igaro ziren. Urte zar eta urte berri egun alaiak ere goan ziren. Izeta DirG 103.
azpisarrerakoSense-66.2
Gabon eta Urte Zar gauean kantari ibiltzekoa zan. MMant 23. Urte zar gauerako izan zan aldaera. Albeniz 32.
azpisarrera-67
URTE-ZAMA. Peso de los años.
Antxe lilluraz, gozaro, / an arin zait urte-zama. / Biotz-biotzez maita det / mendiko ixillaren ama! EA OlBe 102. Nere urte-zama izaki, gizon au Kadmei ibarrera eratortzeko asmotan igorri naute. Zait Sof 127. Bakarrik eta urte zamaz astun nagon-arren. Ib. 131. Nere urte-zama lepa-gaiñean dudala, [...]. Berron Kijote 18.
azpisarrera-68
URTEZ URTE.
azpisarrerakoSense-68.1
a) Anualmente, cada año.
Ongi izango da adieraztea ber-bertatik irakurleai urtez-urte Santuaren bizitzako gertaldirik bikañenak. Aran SIgn III. Aldizka urtez urte erri bakoitzean [batzaldia] egiten dutela. ForuAG 333. Ttipidanik zoin dugun bat zuk eta nik bihotza! / Pil pil berek xoratuak urtez urte gabilza. Iratz 153 (v. tbn. 160). Urtez urte saritakoa bezala izanen da erostunarekin. Bibl Lev 25, 53 (Dv urtheetako sariak, Ol urteko saripean, Ker urtean-urtean ).
azpisarrerakoSense-68.2
b) " Urtez urte (V-oroz, G-to-nav, AN), por término medio de años, en igualdad de edad. Urtez urte ni baizen sendo zu bazagoz (V-oroz), teniendo en cuenta la edad, usted está tan fuerte como yo" A.
urte
0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper