Harremana

    OEH - Bilaketa

    4 emaitza oxido bilaketarentzat

    Sarrera buruan (0)

    Emaitzarik ez


    Sarrera osoan (4)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    herdoil.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos salvo en vizcaíno, donde únicamente se encuentran algunos ejs. del s. XX. (H)erdoil es la forma propia de la tradición septentrional y alto-navarra y erdoi la predominante en guipuzcoano. Con respecto a la aspiración, la h- inicial es gral. entre los autores septentrionales, a excepción de J. Etchepare, J.B. Etchepare y los escritores suletinos. Barbier alterna formas con y sin h- . Aparecen algunos ejs. con a constitutiva en Leiçarraga, Archu y Gachitegui. Eguiateguy emplea ardoil (231). En DFrec hay 2 ejs. de herdoil y uno de erdoi .
    herdoil (B, L, BN, S; -ill- SP, Lar (erdoilla), Gèze (erdolla), Dv, H), erdoi (V-gip, G-to, AN, L, BN, R, S; Lar, Añ; Dv y H (+ h-)), ordoi (G-goi-bet; Lar, H) ordei (V-gip, AN-araq; Lcc), ordai (V-gip), hordoil (SP), ardoil (L; Hb), herlo (H (BN)). Ref.: A (erdoil, erdoi, ordei); Lrq /erdol'a/; Lh (ardoil); Izeta BHizt (erdoil); Iz To (erdoiya), UrrAnz (erdoi), ArOñ (ordai, ordei); Satr VocP (erdoil, ordei); VocZeg 288 (ordoye); Elexp Berg (erdoi, ordei, ordai). Cf. Deen I 506: "Herdoilla, ad faegia ['zu putzen, limpiar']", donde falta sin duda un verbo como kendu para que tenga sentido.
    sense-2
    I . (Sust.).
    azpiadiera-1.1
    1. (B, L, BN, S; -ill- SP, Lar (erdoilla), Gèze (erdolla), Dv, H), erdoi (V-gip, G-to, AN, L, BN, R, S; Lar, Añ, Dv, H (+ h-)), ordoi (G-goi-bet; Lar, H) .
    (Sdos. prop. y fig.). Óxido de los metales; herrumbre; roña; capa de suciedad. " Burdinari hordoilla, gaixtoari enbidia " SP (si bien Pouvreau da cuenta únicamente de la forma herdoil, en el ej. escrito al margen parece leerse hordoil). " Hortzetako herdoila, malpropreté des dents, et aussi carie. Syn. lizuna [...] ugerra " H. v. uger.
    Eztitzazuela egin zuen thesaurak lurrean, non zerrenak eta herdoillák goastatzen baititu. Lç Mt 6, 19 (He herdoillak, TB, Dv, Leon herdoila(k), Echn, Samper, Ip erdollak, SalabBN erdoilak, Ur erdoiak). Burdinak, suan emanik, galtzen baitu herdoilla. SP Imit II 4, 2 (Echve ordoi, Mst, Ip erdolla, Ol erdoi, Leon herdoil; Ch herdoilldura). Alferkeriaren herdoilletik begiratzen baitzuten bere burua. ES 186. Biziuen erdollaren garbitzeko. Mst III 50, 6. Zeren suak jaten diozkan [burniari] erdoiak. AA I 384. Urre, zillar ta beste edozein menasta, [...] erdoi tartetik [berezi] . Izt C 7. Zikhinkeria erdolla bat da higa dioena gure khorpitzak. Arch Gram 34s. Gorputzarentzat apainduriya / animak dauka erdoia. Xe 315. Liburu zahar herdoil eta errauts dariotenetan. HU Aurp 219. Jaunartu aurretik pekatu txikien erdoia kentzea. ArgiDL 43. Gauza guzien iresle ta ondazale den astia edo denboraren erdoila. "La malignidad del tiempo" . AIr RIEV 1928, 599. [Morroiak] mutilzartuta egiña dauka / anka-zañetan erdoia. Tx B II 190. Edarikoiek naiz sendo iduri, erdolla barnetik dute. FIr 175. An zegoan Usauriko zillargiña, erloju-giña, alper-erdoiak jota nagitutako gizona. Anab Usauri 7. Diruaren erdoi zikin baiña kutsu pozgarriaren bitartez. Erkiag BatB 68. [Ostoak] urre koloretan erdoil batzuek itsustuak. JEtchep 23. Udazkenak bere erdoia zabaldua zuan zelai ta ostroetan. NEtx LBB 59. Erdoirik gabe mingaiña. Auspoa 111, 151. Mingañean eztu erdoyik. (AN-larr). Inza Eusk 1972, 94. Sugearen pozoin hura, jus erdoil baten koloretan. Etchebarne 60. Iñun burnirik badu, / aiek erdoi-mantxaz. Zendoia 207. Halako herdoila batekin den harri gorri [...], kolore nabar bat duena. Larre ArtzainE 38. Txarrerako sartuta / mingaiñen erdoia. Insausti 154. Egunoroko hizkeraren herdoi-mantxak hizkera idatzian isurtzen bazaizkigu. MEIG VI 163.
    azpiadiera-1.1.1
    Óxido (en los compuestos químicos).
    Ordeigaia metalakaz alkartuta sortzen dan gorputzari ordeia deritxo. Esate baterako: Ordeigaia burdiñeagaz alkartu ezkero OFe burdin-ordeia sortzen da. GJaur Kimia 52. Kare-ordeia kare bizia da. Kare-ikatzatoa edo kare-arria erreta yaristen da kare-ordeia. Ib. 156.
    azpiadiera-1.2
    2. (B, L, BN, S; H), erdoi (AN-5vill, G; Lar, Añ, Lcq 183), herdo (L, BN, S; Dv), ordoi. Ref.: A (erdoi, herdo); Iz To (erdoiya). Roña (ref. a distintas enfermedades de plantas). "Añublo en las mieses" Lar, Añ. " Herdoilak ogiak ian ditu. [...] Syn. suherreta [...], gorriña, gorria, [...] añoa, [...] ludoia, [...] ikhatza..." H. "Roña de plantas" A. "La roña (del trigo)" Iz To.
    Zer dan arrazoia / gariak izateko / onen maiz ordoia. It Jolas 123. Nola herdoari eman zituen hekien fruituak. Dv Ps 77, 46. [Gariak] izaten du burniyari ateratzen zaion gisan, ordoi bat ostuan Uzta-Aboztutan. Sor Bar 100. Erdoyek janik daude gure babak. (AN-larr). Inza Eusk 1926, 16. Izpi-muturra gorri dadukan garia / goiz artan [San Juan goiza] izanen da erdoiz erantzia. Or Eus 274. Aritzari datozkion altsuma berriai gaitz orrek erasten dien erdoia ezin garbiturik, oso nolabait ibiltzen dira. Munita 39. Bada herdoila horia eta herdoila beltza. Gatxitegi Laborantza 71. Bereala erdoi edo gaitz gaiztoren batek jotzen dizkik [gaztañak] . Ataño TxanKan 93.
    azpiadiera-1.3
    3. (H), erdoi (H (+ h-)), ordoi (H).
    Sarna, tiña. "Par ext. rogne, gale invétérée des animaux. Syn. ezkabia [...], atz-ordoia, (G) [...] zaragarra " H. Cf. HATZ-HERDOILDU (s.v. herdoildu).
    [Ezkabi lizunez beteak datozenak] iturri oetako urak artzen dauden egun banaketan, erdoi ta tortika likits nazkagarri guztiak arras botarik, [...] leun ta garbi jarten dirala. Izt C 77.
    azpiadiera-1.4
    4. "Bave. Herdoila darion haurra, enfant à qui coule de la bave. Id. erdea, elderra, lerdea, eldorra, girlia (G), adurra (V), [...] kaburina (L) [...] id. haburina..." H.
    azpiadiera-1.5
    5. Color rojizo, mancha de color rojizo. "Tache de rousseur" Gèze. Cf. A EY I 346. v. eldorroi.
    sense-3
    II . (Adj.).
    azpiadiera-2.1
    1. Roñoso, oxidado.
    Hezur larri, burdin herdoil, eltze zahar. Hb Egia 139s. Kutxa zaharrean / gilltza herdoillaren pean. Gy 81. Buru apal, kokat herdoil, zango mehar. HU Aurp 130 (Interpr?).
    azpiadiera-2.1.1
    Oxidado, deteriorado por falta de práctica (?).
    Konsidera bezate munduko giristino herdoil batzuek, ordena hunez gaizki erraitea dela elizako sainduak gaitz erraitea. Harb 419.
    azpiadiera-2.2
    2. (AN-erro), erdel (AN-erro).
    Tacaño, mezquino, roñoso. " Erdoil, roñoso. (AN-erro)" Inza EsZarr 176.
    Gizon erdoill ori ezpanu ikusi! (AN-erro) "¡Ojalá no hubiera visto a ese hombre roñoso" . Inza Eusk 1927, 144. Gizon erdel (zikoitz) ori ez banu ikusi! (AN-erro) "Zikoizkerien bat egin dionaz" . Inza NaEsZarr 2227.
    azpiadiera-2.3
    3. Ronco.
    Boz herdoil eta erlats bat, saingaz bezala mintzo dena. Elzb PAd 39.
    azpisarrera-1
    HERDOILA KENDU. "Dérouiller, herdoilla genzea" Volt 72.
    azpisarrera-2
    HERDOILAK JAN. (B ap. Izeta BHizt; erdoiak jan V-gip ap. Elexp Berg).
    a) Oxidar(se), roñar(se). "Burdinezko katea erdollak yana" Izeta BHizt. "Pintau ezian, erdoixak jaten dau autua" Elexp Berg. v. HERDOILAK JO, herdoildu, ugertu.
    [Lurrean thresorak] herdoillak eta harrek jaten baidituzte. "Ubi aerugo et tinea demolitur". He Mt 6, 19 (HeH, Dv, SalaBN, Ip, Samper, Or, IBk, IBe herdoilak jan). [Ezpata] antzatu faltaz herdoilak jana. ES 102. Behozute ene gakoeri... Gorri gorriak erdoilak janak! Barb Sup 15. Basarriyetan ordoiak jaten / daude aitzurrak eta laiak. MendaroTx 18. Erdoi-legenak jandako azkonak. Ibiñ Virgil 79. Sitsak jo eta herdoiak jaten ez dituen aberastasunak. MEIG VIII 92.
    Erdoilak jaten ari ditu hitzak, papera bera andeatzen hasia da. JE Ber 65.
    v. tbn. Egiat 231. Arch Gram 34. Lard 383. A EEs 1916 305. Ox 177. Etxde AlosT 53.
    b) Roñar(se) las plantas.
    Ez zan gari aundirik bildu larraiñean, / erdoiak jan baitzitun denak alorrean. Or Eus 354.
    azpisarrera-3
    HERDOILAK JO. Oxidarse, cubrirse de roña. v. HERDOILAK JAN, herdoildu, ugertu.
    Etzukean [...] pipiak edo erdoiak itxasbazterrean joko. TAg Uzt 214. Arkaitzak gorri / agiri dituk, izurri / erdoiak jota zaiñetan. NEtx LBB 265. Dudaren herdoiak jo gaituelako edo. MIH 265.
    azpisarrera-4
    HERDOIL-EZIN. Inoxidable; (lo) que no se puede ensuciar, manchar.
    Euskera [...] izkuntza bereiz bat dala uste izaten degu: beti-garbi bat, erdoi-ezin bat. Ldi IL 51.
    azpisarrera-5
    HERDOIL-GARRATZ. Oxácido.
    Ordeigaia, Urgaia ta metalantzekoren bat daroazan garratza Ordei-garratza yatzu. GJaur Kimia 53.
    azpisarrera-6
    HERDOIL GORRI. a) Óxido de hierro.
    [Eusko-aurignac-tarrak] erdoigorrizko margo-gaiak [zituzten]. JMB ELG 30.
    b) (Fig.). Arrebol.
    Argi hasteko herdoi gorriak bezein arrai ta kartsuak. Iratz 176.
    azpisarrera-7
    HERDOIL-TXINBO. "Erdoi txinbo, curruca rabilarga (Sylvia undata)" MItziar Txoriak 100.
    azpisarrera-8
    HERDOIL-UR. Agua oxigenada.
    Ordei-ura (ordeigaidun ura). Uraren elea H2O yatzu; ordei-urarena H2O2. GJaur Kimia 94.

    herdoil

    herdoil
    0 / 0 herdoildura >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper