OEH - Bilaketa

1 emaitza mantsutik bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (1)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
mantso.
tradizioa
Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde Leiçarraga. La forma más usual tanto al Norte como al Sur desde los primeros textos es man(t)so (más frecuente manso sobre todo en autores antiguos), con alternancia de ambas formas en algunos autores, como Irazusta, Archu y Arrese Beitia. Hay maltso en textos septentrionales a partir del s. XVIII, mientras que malso se encuentra en los meridionales GavS, Iturriaga (en su ed. de Urteco de Lizarraga), Uriarte, Iztueta, Arana, Cocinan y Gandiaga. Hay además mantxo en una traducción alto-navarra del Evangelio de Mateo, Arrue, Soroa (Bar 83) y textos guipuzcoanos del s. XX. Se documentan maltso y manso (este último más frecuente) en Haraneder, y manso y mansa (fem.) en Lazarraga y Lizarraga de Elcano. En DFrec hay 5 ejs. de mantso, 1 de maltso y 2 de mantxo .
sense-1
I . (Adj.).
azpiadiera-1.1
1. (V-gip, S; Urt I 374, H; -ns- Lcc, SP, Ht VocGr 350, , Lecl, Gèze), maltso (G, L-ain, BN; Lar, VocBN , Dv, H; -ls- Lar, , Izt 12v, H), mantxo (G-bet) Ref.: A (malso, maltso); Lrq; Etxba Eib; Elexp Berg .
(Ref. a personas y animales). Manso, pacífico, dócil. "Doux, débonnaire" SP. "Pacífico, [...] maltsoa" Lar (Añ mansoa). "Quieto, sosegado, [...] malsoa" Ib. "Pachón, pausado, maltsoa, geldia" Ib. "Plácido, [...] maltsoa" Ib. "Cabestro, buey que guía a los toros, idi malsoa" Ib. (cf. infra (III)). "Piadoso" Lar y Añ. "Apacible, malsoa" Lar e Izt (Añ mansoa). "Eskaintzen darokuzu ogi mama baño hobea, zure seme mantsoaren gorphutz preziatua, [...] le corps précieux de votre doux fils" H. "Abere basak eta abere malsoak, les animaux sauvages, farouches, et les animaux privés, domestiqués" Ib.
Arren zeran[n] enetzat piadosoa, / izan zaite, Jauna, eta mansoa. Miserere 334. Dohatsu dira presuna emeak eta mansoak, zeren halakoek lurra gozatuko dute. Mat 157. Zein da iraren kontra den birtutea? Manso izatea. Ber Doc 169v. Baratzetik daramate / soldado hiratuek, / ardiantxa mansoa nola / otso errabiatuek. EZ Noel 95. Jesus haur mansoa. Ib. 81. O fidelen Iainko mansoa! Harb 21. Gizon bakezkoa, mansoa, sosegatua eta hitz onetakoa, gozo da beretzat. Ax 294 (V 195). Bienabenturaduak dira manso direanak. Cap 18. Leku guzietan dei dezagun ama manso eta ezti hura. SP Phil 144 (He 146 on). Birjina mansoa. 147. Jesus guziz ona eta mansoa <eman->, egizu arren zure grazia bethi enekiñ izan dadiñ. Ch III 15, 3 (SP maitea, Mst ezti, Ip hun, Ol onbera, Pi samur-samur, Leon amultsua). Ez kolpe emaillea, baiñan maltsoa eta moderatua. He 1 Tim 3, 3 (Mt 21, 5 manso ). Zorionekoak mansoak, zerren oiek menpetuko duten lurra. CatBurg 44. (v. tbn. en contexto similar manso en Ber Doc 93v, OA 102, El 16, Cb CatV 62, Oe 41, Zuzaeta 155, Añ CatAN 65, AA I 619, CatLlo 85, CatBus 38, Lard 379, CatR 69, Legaz 52; mantso en Iraz 46, CatAe 68, CatSal 69; malso en Ag Serm 199) Ez arnoari emana, ez kolpe emaillea, baiñan maltsoa eta moderatua. He 1 Tim 3, 3 (Lç benigno, TB ezti, Ol adeibera, Ker parkabera, BiblE bihozbera ). Ez da nihon halako nausi maltsorik. Lg II 111. Dohatsu guzien alderat olhe eta maltso direnak. Ib. 145. Jainko ezti eta mantsoa. Brtc 263. Baináiz mánsoa ta humila biótzes. LE ( in BOEanm 427 ). Ezti eta mantsoetan / da egiazko zoriona. Monho 144. Atzenean manso ta umillak izango dira bizien lurreko jabe. AA I 620. Orregatik deitzen zaio bildots mansoa. AA I 615 (v. tbn. bildots manso en fB Ic III 373, b. mantso en Arti MaldanB 226, bildotz mansua en Ill Pill 21; ardi malso en Izt C 251, a. mantso en AB AmaE 405). Uzutu animalija otzan edo mansuak. JJMg BasEsc 34. Naiz mantxoa eta humila biotzés. EvAN Mt 11, 29. Ain malso, maitagarria, onegia. LE Urt 44 (ms. 16v mánso). Nortzuk dira manso edo otzanak? CatBus 39. (v. tbn. en contexto similar manso en Cap 83, El 92, Iraz 48, CatBurg 45, Cb CatV 63, Añ CatAN 66, CatLlo 86, CatR 71, Legaz 53; mantso en CatAe 70, CatSal 71) Ikhus zatzü ene zaldiak, hau mantso da, hura hezgaitz. "Doux" . Arch Gram 30. Eskolatiar mansoak eta langileak. "Dociles" . Ib. 16. Zer! Karga hoiñbertze borriko maltsoa! Gy 201. [Basauntza] guziz otxan ta mantxoa zan. Arr GB 44. Bere etsairik amorratuenakin ere aiñ maitetsua, biguñ, malso, lano ta eramanduna zanak. Aran SIgn 109. Bi herri amultsu hoietako yendeak handizki maltsoak eta pazientziadunak baitziren. Elzb PAd 73s. Zaldien zangopetan egiten dut ene ohantzea; behar ere dira maltsoak. Prop 1884, 40. Zorri mantsuak / egin zuten junta, / gerra egin biar zala / baliaren kontra. Arrantz 105. [Jaun errient] maltso, ezti, zuhur, prestu gehiago badirela bertzelako zalapartari hoitarik baino. HU Zez 210s. Uste hien Doniane Garaziko zezen xuri maltso hetarik zirela? Zub 111. Kopeta zimur iduki arren / ez daude oso mantsuak. Tx B I 60. Etxian euki arren / aurrak eta atsuak, / oraindik ere ez daude oiek / mutiko mansuak. MendaroTx 365. Sozialistarik otzan edo mantsoenen eretxiz be. Eguzk GizAuz 148. Abere maltsoen urhatsean. Lf Murtuts 33. Berrogei urte zenitularik / etziñan gizon mantsua, / orain opa det izan zazula / zeruetan deskantsua. Uzt Sas 345. Auxen asto polita! Mantsoa al da? BAyerbe 143. Behi ttipi beltx bat izigarri maltsoa. Etchebarne 26.
v. tbn. Auspoa 97, 69. Olea 189. Manso: Hm 161. He Gudu 46. Gco II 47. Lard 80. AB AmaE 351. Mantxo: Urruz Zer 140. Iraola 130. Berron Kijote 163. Maltso: Dh 221. Eskual 27-11-1908, 1.
azpiadiera-1.1.1
(No ref. a personas ni animales). "Mansa cosa, gauza mansoa " Lcc. "En parlant des choses, doux, qui n'a pas de violence. Haize maltso bat hari zen, il faisait un vent doux, sans violence. Ibaia maltsoa, rivière paisible, qui coule doucement" H.
Laurgitu ere zitzaitzun / zeure bihotz mansoa. EZ Eliç 403 (v. tbn. bi(h)otz manso en Hm 192, AA III 450; b. mansoduna en CatB 82; b. mantsokua en AB AmaE 250). Biz zure minzoa manso, eme, libro, idekia, egiati, xuxen eta fidel. SP Phil 361 (He 364 manso). Erakharzu gaizki errailea bere gana zenbait antze mansoz. Ib. 361 (He 364 estiz). Karidade manso ta guztirako baten [...] asieria. fB Ic II 286. Gizon bihotz maltsoa eta gogo ahula zen. Mde Pr 177. Urrundik mendia xut, hurbilago eta malda maltsoago. Herr 25-8-1955, 1. Ostroen agur maite / ixil ta malsoa. Gand Elorri 201. Errio edo errekatxo mantxo batera inguratu zan. TxGarm BordaB 150.
azpiadiera-1.1.2
(Tema nudo, uso pred.). "Mar en leche, itsaso eznetan, geldi, malso dagoena " Lar.
Nigana manso dakarkezula / zeure begitxo lindo biok. Lazarraga A16, 1184v. Bizi zaite guztien alderakotz eme eta manso, baina zaren zeuretzat garratz eta bortitz. Hm 234. Gure Salbatzaillea hala zebillan manso eta humil Fariseuen artean. SP Phil 132 (He 135 manso ). Garbi denean zerua, maltso itsasoa [...] bozkariozko khantuez inharrosten dute untzia. Laph . Laph 175. Herri hartakoak [...] ez dakigu ongi zertako maltso edo trankil egon ziren. Elsb Fram 72. [Jesusek] bere egoera ixil, malso, paketsu ta Jaungoikotarrekiñ erakuste andiak ematen zieztela. Ag Serm 352. Ardiak maltso, / otsoa otso! Ox 92. ri da mantso egon daiten, onetariko aberiek uxuek ixeten die-ta. Kk Ab II 152. Leiotikan ujuka / ama ta bi atso: / "Ez dek arrapatuko / uste bezin mantso!". Tx B II 26. Hogoita zortzian [...] alemanak etzauzkun behin baizik oldartu [...]. Are maltsoago egon ziren hogoita bederatzian. Zerb Gerlan 80s. Ezagutzen zinuen garen ardi klasa / bainan nahi zinuen, maltso eta basa, / denak zeruko bortan ginitezen pasa. Xa Odol 131. Eztakit zer ulertu eben, baña ez ziran mantso geratu. Gerrika 77. Baiña egun batean [beorra] or jarri da mantxo. Insausti 176.
v. tbn. Egiat 165. BEnb NereA 262. Maltso: ES 182. StPierre 31. Manso: Ub 84. AzpPr 95.
azpiadiera-1.1.3
mantsa. (Forma de fem.).
Kristoren ta Maria Santisimaren karánza dú jenioán, déna mánsa ta humíla. LE Prog 126.
azpiadiera-1.2
2. (Sc ap. A), maltso (G ap. A; -ls- Lar, Añ (G)), mantxo (-nx- B ap. A). Lento. "Espacioso, tardo, atsitua, geldia, malsoa" Lar.
Irakin erazitzen zaio oni su malso batean. Cocinan 47. Orrek daduzkan mobimentuak / ez dira oso mantsuak. EusJok 63. Perrak baditu soñian bañan / mantxua degu birian. Tx B 158. Gazte denboran etzan izango / fandangolari mantsua. Tx B II 179. Gurdi mantso zarrak arrapatzen berri azkarrak. (G-azp). EZBB I 137. Lurbira oso-osoak duen argi-itzaltze mantsoa. Zendoia 169 (mantxo ib. 157).
azpiadiera-1.3
3. (S), maltso ( VocBN ).
"Cet adjectif appliqué à l'espèce humaine, signifie sans énergie" VocBN . "Indolent" Lrq.
sense-2
II. (Adv.).
azpiadiera-2.1
1. (V-gip, AN-gip-5vill, B; -ns- AN-ulz), mantxo (AN-5vill, -nx- B) Ref.: A (mantso, manxo); Iz Ulz (manso); Izeta BHizt2; Elexp Berg; Gte Erd 211, 260, 145.
Despacio, lentamente. "Manso iyen da, ha subido despacio" Iz Ulz. "Zein mantso torri zaten" Izeta BHizt2. "Mantso asko ibiltzen da bizikletan" Elexp Berg. "Nik mantso jaten dut (AN-gip)" Gte Erd 211. "Nekez baña seguru [...], mantso baina seguru (AN-5vill, B)" Ib. 259s. "Joan politoago (V-arr), mantxoago joan (AN-5vill)" Ib. 145.
Idiak mánso ta ixil iten dú bere lána. LE Prog 120. Erranzázu [...] kontriziosko akta [...] mánso, espazio andiaréki, sentitus itzen konfórme biótzean. LE ( in BOEanm 372 ). Franzesa joaiten bada / geldi eta manso, / koko ezur andiak / etorriko franko. Mg PAb 170 (en boca del de Baigorri). Manso edo zaluiegi ats-artzeari. FIr 191. Astoari jotzen zion gogotik, bañan astoa len baño mantxoago, nekatuta baitzegoan. Salav 103. Aiek zagiak gorde eta aldi batean mantxo gora. JAzpiroz 32. Arrapa zak ankatik / mantxo zebillek, ba. Zendoia 83.
v. tbn. Arrantz 32. Manso: Noe 75.
azpiadiera-2.2
2. "Mantso da, berandu da" (B). "Tarde. Zu beti mantso" Izeta BHizt2.
sense-3
III . (Sust.).
azpiadiera-3.1
(V-gip ap. Etxba Eib ) .
(Uso sust.). Manso, toro manso. " Mantsuan ondoren doia izkua bake baketan " Etxba Eib.
azpisarrera-1
MANTSOAGATIK ( mantsuatik G-azp). Rápido. "Mantsuatik intzizkiñanan eskolako lanak" ZestErret. v. MAKALAGATIK. Cf. Gte Erd 178, donde se recoge mantsutik (sic), junto a egiazki!, horixe!, aixa!, etc.
azpisarrera-2
MANTSO-MANTSO.
azpisarrerakoSense-2.1
a) (Adj.). "Ez beldurrik izan behi maltso maltso bat da, n'ayez pas de crainte, c'est une vache très douce" H.
azpiadiera-1.1
(Uso pred.).
Eta kanporako atia eregikeran lotu eben mantso-mantso. Gerrika 177.
azpisarrerakoSense-2.2
b) (V-gip, AN-gip). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 275. (Adv.). Despacio. "Mantso-mantso bota zotsan penaltixa" Elexp Berg. "Deskantsu ederrean itz egiten du (AN-gip), mantso mantso itz egiten du (AN-gip)" Gte Erd 275.
Poliki-poliki, manso-manso eta neke-izerdi askoren artean. Vill Jaink 47. Patxaran entzun, gero mantso-mantso pentsatu ondoren, urrengo egunean bere iritzia emango zidan. JAzpiroz 222 (31 mantxo-mantxo ). Baiña mantso-mantso an dijoa mikrofonora. Zendoia 228 (172 mantxo-mantxo ).
azpisarrera-3
MANTSO-MANTSOA. Mansamente, tranquilamente.
Untzi ttikiak eztuela behar hainitz mariñel; bainan gu hartarat igatean bat zen bakharrik ageri, hura ere jarria maltso-maltsoa. Prop 1892, 222.
azpisarrera-4
MANTSO-MANTSO EGIN. v. mantsotu.
azpisarrera-5
MANTSORIK. Mansamente, tranquilamente.
Huná, eure regea ethorten zain mansorik eta asto emearen eta uztarrikoaren ume arraren gainean iarria. Mt 21, 5 (He esti eta manso, TB ezti, Dv emerik, Ur (G) malsoa, Ol otzanik, Leon gozo gozoa, Ker otzan-otzan, BiblE apal).
azpisarrerakoSense-5.1
( Mantsarik, forma de fem.).
Dama kurlea ifinten dogu / gaztigaduta mansarik. Lazarraga A10, 1177v. Ezkon bazatez, eongo zara / ardia legez mansarik. Ib. A8, 1173v.
azpisarrera-6
MANTSOXEAGO. Un poco más despacio. "Zoaz polikiago [...], mantxoxeago (AN-gip)" Gte Erd 145.
mantso
0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper