OEH - Bilaketa

548 emaitza z bilaketarentzat

Sarrera buruan (10)


Sarrera osoan (490)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
jasan.
tradizioa
Tr. Propio de la tradición oriental, entre los suletinos sólo se usa en ciertas acepciones (v. infra (5) y (6) ); lo emplean tbn. algunos autores guipuzcoanos y vizcaínos modernos. La var. más extendida es jasan; hallamos jasain en HeH, y jesan en los autores suletinos, en la acepción de 'tomar prestado', así como en autores meridionales modernos que la emplean tbn. en dicha acepción. La forma más gral. del sust. vbal. es jasaite-; hay jesaite- en textos suletinos, jasate- en Etcheberry de Ziburu, Chourio, Haraneder (Gudu 54), Larreguy (I 253), Mihura (102), Duhalde (66), Altuna (111), Orixe (Tormes 75), Iraizoz (YKBiz 118), Erkiaga, y, junto a jasaite-, en Goyhetche (6), Hiribarren (Egia 54), Mirande (HaurB 59) y Zaitegi (Plat 84 y 136); hay además jasatze- en un ej. de Etcheberry de Ziburu, jaisaitze- en CatLan (155) y jasaitze- en Villasante (Jaink 162), en los dos últimos junto al frec. jasaite- . En DFrec hay 106 ejs. (9 septentrionales) de jasan y 10 de yasan; hay además 34, todos ellos meridionales, de jasaten, 6 de jasaiten y 4 de jasatzen .
etimologikoa
Etim. Correlato oriental del occid. jaso .
sense-1
1. (AN-5vill-erro, L, B, BN; Urt III 244, Ht VocGr 352, Lecl, VocBN ( y- ), Dv, H (L, BN)), jasain (H), xasan (Sal), jesan (H (BN, S)) Ref.: A ( jasan, xasan ); Izeta BHizt; Gte Erd 6 .
Soportar, aguantar (tanto una carga física como moral). "Supporter un poids, une charge, une douleur" VocBN . " Jasan, jasaite, [...], supporter, endurer" Dv. " Jasaiteko, qui est à supporter, à souffrir, à soutenir. Munduan bada hainitz jasaiteko, il y a beaucoup à endurer dans le monde. Tempos hori ez da aski hazkar lazaren jasaiteko, cette [...] n'est pas assez forte pour supporter la poutre" Ib. "Porter les années, l'âge. Adin handi bat arinki iasaiten du, il porte légèrement un gran âge" H. " Emaztearen arrangurak aise jasaiten ditu (BN-lab), elgar ezin jasan (BN-ciz), nola jasaiten ote du pisu hori (BN-lab)" Gte Erd 6. Duvoisin trae además jesan (S), que lo remite a jasan, sin especificar ninguna acepción. Harriet da tbn. para esta acepción la forma easan (V, G), que se trata sin duda de una variante de erasan (v. 1 erasan). v. egari.
Legeko doktorák [...] kargatzen dituzue gizonak karga iasaiteko nekezkoez. Lc 11, 46 (He, Dv, Leon jasan; TB ekhar, Oteiza, Brunet, Ol, Or, IBk, IBe, BiblE eraman, Ker eroan ). Bere eskuetan iasanen / dute bide gaitzetan / behatztopa eztadintzat / lurreko harrietan. EZ Eliç 287. Parte iasaiteko borondate gaixtoa gatik berreginzea, ederzea [...] eta bere gogoz hunelako enseiu debekuzkoak egitea da mortal. (Interpr?). Harb 181. Karga arina dela eta iasaiteko erraza. Ax 499 (V 322). Hegaztinak iasaiteintu lurrean bere hegalak eta airean hegalek iasaiten dute hegaztina. Ib. 495 (V 320). Nahiago dut arsto iasan nezan bat eziez zaldi egotz nezan bat. "Qui me porte" . O Pr 649 (v. tbn. Po 13). [Besoetan iasanen du] ama batek bere haurtxoa iasaiten duen bezala. SP Phil ẽ, 3v. Haran hunetako miseriak kontrako gogorik gabe jasan detzatzun. SP Imit III 18, 1 (Ch iasaten, Leon jasan; Mst soferi, Ip egarten; v. tbn. II 12, 9 iasan ). Zure Semeak jasan duen / gurutzea karga dazu. 137. Tentazioneak eziñ iasan dituztenak reprobatu dire eta galdu. "Qui tentationes sustinere nequiverunt" . Ch I 13, 2. Oraiño hainitz gauza badut zuei errateko, baiñan ezin jasan detzaketzue orai. "Portare" . He Io 16, 12 (HeH iasain, Ol yasan, Leon jasan; LE jasi, Ker, IBk, IBe jaso; He Gudu 106 yasan ). Zirkonzisionearen legea iasan nahi izatu zuen. Mih 89 (46 jasan, 45 yasan ). Mundu huntan jende beharrek jasateko dituzten [...] lazeria guziek. Dh 226. Ezen elkhar ezin jasan dezaketen bi lagun nola jar ditezke mahain berean! Ib. 251. Gerlari lehoina / nihoren uztarririk yasan etzuena. Hb Esk 34. Ikusten zinduen zer ari nintzan eta jasaiten ninduzun. Dv LEd 240. Yasan baidugu egunaren eta beroaren phizia. SalabBN Mt 20, 12 (Samper, Hual soportatu ). Hitz bat athera gabe jasan zituen oinhazerik minenak. Laph 165. Bakotxak bere karga / jasan behar du. Bordel 172. Santa Martinak jasan ditu tormenta suerte guziak. Jnn SBi 177. Orai ikusten diren asko gauza, ez zituzten gure aita zaharrek horrela jasanen. Lap VIII (V 2). Herri handi baten buruzagigoaren jasaitea. HU Aurp 89. Gerlaren jasaiteko [...] laguntzak. Ib. 71. Afrikako iguzki dorpearen jasaiten. Ib. 53. Zerga handiak ditugu jasaiteko. HU Zez 65. Bi eskolen gastuak jasanez. Ib. 114. Griña eta hersturak errexkiago jasaiteagatik. Arb Igand 89 (v. tbn. 155).
( s. XX) Hitz bat aipha gure lurrak jasanik dauzkan gertakariez. JE Bur 180. Buru zabal gaitza lepo meheak nekez bezala jasaiten deielarik. Ib. 164. Gose eta egarri onik jasan zuten. Barb Sup 164 (v. tbn. 5). Bainan ehun bat urthe jasanez, ezinduxea zela puxka bat. Ib. 176. Ez baitezake jasan gaixoak mendietan dugun hotza. Ox 109 (v. tbn. 79). Ez dezaket jasan [...] zonbaiten aberekeria. JE Ber 86. Harresi hek berak teilatuaren jasaiteko. Ib. 21. [Azta] mando batek jasan añakoa. FIr 135. Ezin jasan ixan eban Bertoldinek luzaruago alako lotsagabekeririk. Otx 136. Eta dohakabeak haurren trufak yasan behar dituela. Zub 21. Zain-eritasun gaitz bat jasan dut eta jasaiten dut oraindik. Mde Pr 197. Askatasun osoko gizasemeak [...] jauntxurik jasan eziñekoak. Erkiag BatB 118 (v. tbn. 152). Ez dezaket bakartasuna jasan. JEtchep 77. Ez bahiz wizky xorta baten jasaiteko ona, hail etxerat. Larz Iru 56. Eta nola jasan holako gizon baten bekokia! Ardoy SFran 101 (v. tbn. 130). Zonbait oinaze jasaitekoa etorri nintzan mundura. Xa Odol 328. Huna beraz gizon bat, asko jasana. Larre ( in Xa Odol 14 (cf. infra (8) ) ). Laido egitea baino laido jasaitea hobe. EZBB II 41. Komunista (edo) izanik, jasan zituenak jasan zituelako. (In MEIG VI 121 ).

v. tbn. CatLan 123. CatLav 215 (V 108). Brtc 106. Iraultza 16. Monho 58. MarIl 76. Jaur 175. Prop 1876-77, 112. Zby RIEV 1908, 774. Jnn SBi 40. CatJauf 131. LuzKant 77. StPierre 38. GMant Goi 54. Altuna 32. TP Kattalin 185. Laux AB 82. Etcham 41. Or Eus 312. TAg Uzt 194. Iratz 179. Lf Murtuts 26. Zerb IxtS 88. Txill Let 66. Etxde JJ 218. Mattin 56. Anab Aprika 97. Osk Kurl 84. Vill Jaink 159. Gazt MusIx 233. Lab SuEm 185. Onaind STeresa 30. Zendoia 92. Gerrika 67. Iasan: Brtc 11. JesBih 437. Zait Plat 84. Ibiñ Virgil 34. Yasan: Lg II 283. Gy 201. Elzb Po 230. Elsb Fram 113. Ldi IL 166. Or Aitork 229. NEtx LBB 281.
azpiadiera-1.1
(Sin complemento).
Zertako yasan, zertako bizi nigar edo nekhetan? Hb Egia 121. Ozarrek yo behar dute, ahulek yasan. Ib. 127. Erririk ezta agian orrek ainbat yasan edo sufritu bear izan duanik. Ldi IL 167. Azkar yasanez gaizkatuko dituzue zuen animak. Ir YKBiz 408. Gure oraingo eginbearra au: yasan eta ixildu. Goen Y 1934, 103. Nork bere sortua ezin du gorroto, naiz ta beragandik zitalki yasan. Zait Sof 31.
azpiadiera-1.2
Sufrir, recibir (un daño, etc.). v. hartu (2), jaso (5), bildu (I, 11).
Har betza soldadutan beharra duenak, / Yustizia beiratuz lanen arabera, / Guziek ez baitute yasan zauri bera. Hb Esk 69 (cf. zauri(ak) errezibitu Ber Trat 74v, He Gudu 55, z. hartu Gç 127, Mst III 35, 1, Mg PAb 215, A Ardi 123, ArgiDL 87, TAg Uzt 315, etc.). Egija esatiarren erijotzea jasan biar dot, beraz. Otx 90. Iriko atean biltzen ziran ar guziek erdainkuntza yasan zuten. Ol Gen 34, 24. Eriotza yasateko arrixkuan utzi zitutenak. Or QA 86.
azpiadiera-1.3
(Dv ( A), H).
"Tenir les enfants sur les fonts baptismaux" Dv. "Tener al niño en la pila bautismal, tomarle en brazos, servirle de padrino" A.
Haurra bathaiatzean iasaten dutenek. EZ Man II 67. Oraiko gazaita ere / ez du aisa xerkatu. / Haurraren atxikitzeko / anaia zuen galdatu, / zorigaitzez tenoreko / hari zapeta zilatu. / Auzoko batek jasan du / hori ez da segeretu. Bordel 96.
azpiadiera-1.3.1
sasan(Part. en función de adj.).
" Sasan, semesasan, ahijado. Alabasasan, ahijada" A Apend.
azpiadiera-1.4
Sustentar.
Gorpitzeko hazkurriak gorpitza jasaiten dien bezala, indarrak emaiten eta handi araziten. AR 216. [Zelutiko hazkurriak] etzi xoilki errezebitzen diena jasaiten [...], bena orano gozo miragarri bat emaiten. Ib. 217.
azpiadiera-1.5
(Aux. intrans. bipers.).
Debruari sobera jasan zitzaion Zabieren galtzea Iñaziori ez mendekatzeko. Laph 132.
azpiadiera-1.6
"Porter dans son sein. Lehenbiziko haurra iasaitea, être enceinte de son premier enfant. En parlant d'animaux. Umerik oraino iasain eztuen behorra, jument qui n'a pas encore porté" H.
azpiadiera-1.7
Aldakuntza gaitza jasan zuen [...] ez bakarrik Kornubitarren sinesmenak, baina bai haien hizkuntzak ere. Mde Pr 253.
azpiadiera-1.8
(BN-ciz ap. A ), jasain (H) .
(Part. en función de adj.). "Patient, endurant, au sens. de l'esp. 'sufrido'" H. "Sufrido, reservado. Gizon jasana, hombre sufrido" A. v. jasankor.
sense-2
2. (H).
Producir (frutos). "Porter, produire" H (que cita a EZ y Ax).
Mehakeek ere iasanen eztute ardantzerik / ezta ordokiek ere abuztutan garbarik. EZ Man I 89. O usain on Zerukoak! O arrosa liliak! / Nolakorikan iasaten ez baitu uda berriak. Ib. 135. [Zuhaitz] alferra, fauna, hutsa, bere sasoiñean jasaiten eztuena, zertako da? Ax 38 (V 24; v. tbn. 191 (V 129) y 571 (V 366)). Kristok emanen daroku / faborea botherez / gure lurrak iasaiteko / fruituori faborez. Hm 119. Bere fruitua bere mugan iasaiten duen arbolaren pare. SP Phil 173 (He 175 ekharzen ). Mahastiak iasaitentu mahats gizenak. Ib. 327.
sense-3
3. Llevar. " Iasaitea, porter. Iasan dut, j'ai porté" SP.
Aingeruek daramate erran dugun bezala / deabrurik ezta hersten iasatzeko surtara. EZ Man I 376. Hobira iasaten dugun gorputz hillarenari / errepausua zeruan emozu arimari. EZ Man II 96. Aingeruak triunfantki zerura gorputz eta arima iasana. Ib. 196.
sense-4
4. (Lar), jasaitu (Lar Sup).
Levantar. v. jaso.
Begiak jasan zituen neskatoarengandik, leihotik zeihar urruti so egiten zuela. Mde HaurB 92 (v. tbn. 73).
azpiadiera-4.1
(Part. en función de adj.).Elevado.
Zelhai loratua, / baratze zarratua, / Salbatzaillearen alhorra, / ordoki manaduna, / landa egia iasana. EZ Man II 197. Bere elkar-jaurespideko aldare jasanetan. Mde HaurB 73.
sense-5
5. (Hb, Dv (BN); y- Arch VocGr), jesan (S; SP, Sb-Urq ( y- ), Lecl ( y- ), Gèze) Ref.: A ( jesan ); Lrq ( jesan ) .
Tomar prestado. " Iesaitea, (O), emprunter. Iesan dut, j'ai emprunté; [...] gauza iesana, chose emprunté" SP. "Emprunter" Gèze. " Jesan diot ehun libera, le he tomado a préstamo cien pesetas" A. v. mailegatu.
Zeruko izarrek eta planetek ala dute bere argia [...], bere naturaz edo enpruntuz eta iesanez [iguzkitik] . Tt Onsa 56. Iesan du eta enpruntatu [...] soma handi bat. Tt Arima 125. Züganik hartakoz diharürik eztiala, ezetare jesanik. Egiat 200. Galthatzen deizünari emuzü, eta etzitiala gibelaz ützül jesan nahi deizünari. Ip Mt 5, 42 (Ol yesan; Dv zure ganik mailegatu ). [Gobernükoak] sos jesan beharraz üsü mintzo dira. ArmUs 1896, 112. Parrasta bat badutza [...] kharrikaz-kharrika [...] Sant-Azia artino, metale, tzintzari [...] eta küsküllot jesaitea. J. B. Mazéris GH 1931, 469. Eskatzen dizunari emaiozu eta yesan (ordainzka eskatu) nai dizuna ez iraitzi. Ir YKBiz 125. Yesandako abere bat [...] elbarritu edo iltzen bada, yesaleak ordaña eman bear dio. Ol Ex 22, 14 (Ker baituran emoteko eskatu ). Euskaldun zaharrek Indi-Europarren kulturako elemendu hanitz jasan zituztela. Mde Pr 189. Beharrik gabe jasandako frantsesetik etorri hitzak breizeratik kanporatu. Ib. 284. Parmenidegandik ietxi ta iesanda (prestauan artu). Zait Plat 45 (v. tbn. 58, 71 y 79). Sos prunki ere jesanik. Casve SGrazi 88.
sense-6
6. "Porter, mettre un vêtement sur soi, vêtir. Sen Graten ama, etxekandere handi baten arropak iesanik, juan zen Oloruera [...], [...] ayant vêtu" H.
Bulhuzia zabillan, ezin yasan zezakeien soinekorik. Lg II 138.
azpiadiera-6.1
Noiz ere astokhümeak yasan nahi baitü potroaren itxura, beharrietarik atzamaiten beitüte. "L'ânon veut se donner des airs de poulain." Arch Gram 59.
sense-7
7. "Porter, contenir, mesurer une certaine quantité. Zenbat iasaten du untzi hunek?" H.
azpiadiera-7.1
" Arnoa hazkarrago eta ura iasaitenago, plus le vin est fort, et plus il peut porter d'eau" H.
azpisarrera-1
EZIN JASAN v. ezin-jasan.
azpisarrera-2
EZIN JASANEZKO (Dv, T-L).
"Insupportable, intolérable. Ezin-jasanezko egur zama bat eman diote, on lui a donné un fagot qu'il ne peut porter" Dv. "Révoltant" T-L. v. ezin-jasan, jasanezin.
Karga eziñ iasanezko bat. Ch III 48, 4. Ez erran ezin yasanezkoa dela. Lg II 149. Neglientzia bat ezin jasanezkoa. Jaur 107. Egunaz ikhusgarri hori ezin-jasanezkoa da. Prop 1876-77, 121. Hain zen iguzkia ezin jasanezkoa nun [...]. Prop 1883, 93. Sentitzen du ere ezin jasanezko suge usain bat. Zerb Ipuinak 89. Ezin jasanezko nazka. Mde Pr 165. Ezin jasanezko zamen pean. Leon Lc 11, 46 (Dv, HeH ezin j-/iasa(i)nezko ).
v. tbn. SP Imit III 13, 3 (i-). He Gudu (y-) 124. Gy 60 (y-). Dih Maiatzeco 49 (ap. DRA). HazpKalb 188. JE Bur 177. Ox 151. Ir YKBiz 274.
azpisarrera-3
JASAN AHAL, JASAN AHALA (SP).
azpisarrerakoSense-3.1
a) " Iasan ahala, tant qu'on peut porter" SP.
asan ahal baino karga gehiago. Lg II 111. areek hartu zuten yasan ahal bezanbat arrain. Ib. 140. Zenbeit aldiz iduritzen zaiku badugula jasan ahal baino gehiago. Jnn SBi 153s. Ez ziotela eman behar jasan ahala baino lan gehiago? HU Aurp 69. Eman idazu neregan jasan-âla. " Cuanto pueda soportar en mí" . Or Poem 540. [Garagar arnoa] jasan [a]hala hurrupaturik / Paristik hurrun ba noa. Mde Po 79.
azpisarrerakoSense-3.2
b) (Con adj. o part.). Tan (...) como se pueda soportar.
Laster karrika guzia jasan ahala bethea zen. Prop 1880b, 18. Airea gorriegosi. Jasan ahala epel eta pisu. HU Zez 15.
azpisarrera-4
JASAN AHALEKO, JASAN AHALEZKO, JASAN AHALAKO.
" Iasan ahalezko karga " SP (sin trad.).
Altzeiru hutsak [...] doi-doi jasan ahalekoak. JE Ber 63. Besoetan jasan ahalako [...] untzi eder batean. JEtchep 65.
azpisarrera-5
JASANAK JASAN.
Pase lo que pase.
Hiretako bizi behar dutala, gauza guzien gatik, jasanak jasan. JEtchep 70.
azpisarrera-6
JASAN-BEHAR.
(Lo) que hay que sufrir, padecimiento.
Maitetasuna eztute nekeak ez yasanbearrak izutzen. Ldi IL 62. Jasan-bearrak oroituz, gorputzean ikara. "Recordando lo que debes sufrir" . Or Poem 539. Bai egin-gauzetan bai jasan-bearretan beren buruak izugarri azaltzen. Anab Aprika 68.
azpisarrera-7
JASANEAN.
Soportando.
Lehertuak kargaren azpian eta egarria ezin gehiagoa jasanean zirenak. Jnn SBi 54.
azpisarrera-8
JASAN-ERRAZ.
Llevadero, fácil de soportar.
Bizia eta eginbideak goxo eta jasan-errex bilakatzen zaizko. Othoizlari 1961, 357.
azpisarrera-9
JASAN-NEKEZ.
Difícil, duro de soportar.
Jasan nekeza bazauku ere, bizia beti sakratu. Xa Odol 220.
azpisarrera-10
JASATEKE.
Sin sufrir.
Miña yasateke ez naiz egon. Ol Imit III 18, 1. Negozio zindoa! [...] Erosi bage saldu, gatxik eta galtzairik jasateke. Erkiag BatB 154s.
jasan
<< jarri 0 / 0 jator >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper