Harremana

    OEH - Bilaketa

    548 emaitza z bilaketarentzat

    Sarrera buruan (10)


    Sarrera osoan (490)

    Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    iratzarri.
    tradizioa
    Tr. Usado por septentrionales, navarros y vizcaínos, así como por algunos guipuzcoanos como Echagaray (149 idatzarri ), Iztueta (C 8 irazarritu; 108 lozorro astunetik irazarririk ), Beovide (AsL 144) y algún otro autor del s. XX. Entre los autores labortanos los ejs. son escasos desde mediados del s. XVII. Las formas con -z - (irazarri, -rtu ) no son raras en textos vizcaínos del s. XIX, y se pueden encontrar también en otros dialectos (v. infra ); en Lazarraga, Micoleta y Capanaga (120) hay irazarri, cuya -z- podría representar tbn. una africada. El part. iratzartu se documenta ya en Tartas (Onsa 6), pero no reaparece en la tradición septentrional hasta finales del s. XIX. En vizcaíno ira(t)zartu es mucho más frecuente que ira(t)zarri ya desde el s. XVIII, pero antes hay ira(t)zarri en Micoleta y Capanaga (cf. tbn. los testimonios alaveses del dicc. de Landucci y Lazarraga). Cf. infra (2) el uso general de iratzarri (nunca iratzartu ) como adj. En DFrec hay 13 ejs. (6 septentrionales) de iratzarri, 2 de iratzartu y 3 de iratzartze -.
    sense-1
    1. (V-arr-oroz-m-gip, G-nav, AN-5vill, L, BN, Ae, S, R-uzt; Lcc, Volt 113 y SP (-tzea), Deen I 468 (-tsari), Urt IV 6, Ht VocGr 356 (-ari), Lecl, Gèze, Dv, H), iratzartu (S; Ht VocGr 356, VocBN , Dv (V), H), irazarri (V, G, AN, B; Mic 6v (-sarri), Lar, Añ (V, AN), H), irazartu (Añ (V, AN)), iretzartu , idatzarri (V-gip, Ae; VocB), igatzarri (R), igatzartu (Dv A), eratzarri (AN-ulz, S, R-uzt; Dv (G), H), erazarri (Lar, Lh), eatzarri (S), erratzarri (R), etzarri (AN-ulz), edatzarri (LE UrtVoc), edazarri (H), ide(t)zarri (B), irizarri (B). En R-is se emplea el radical iritzar. Arch VocGr trae irazartzea. Ref.: A (eratzarri, erratzarri, iratzarri, igatzarri, biotz), Apend (eratzarri), Aezk 120; Lh (iratzartü); Lrq (eatzar, iratzar); Iz Ulz (etzárriko), ArOñ (idátzarri); Echaide Nav 298s.; Izeta BHizt (idezarri); Gte Erd 173.
    Despertar(se) (sentidos prop. y fig.). "Excitar" Lar. "Edatzarri, despertar" LE UrtVoc (en el orig. sólo hay ida-). "Atzarri et iratzarri sont confondus" Dv RIEV 1928, 457. "Bigotz-biarriak eratzar tzak (R-uzt)" A (s.v. biotz). "Erazarri [...] (TB), exciter, soulever le peuple" Lh. "Iratzartz [sic] nazazu / ameka mille angiruekin [oración popular de Arrayoz (Baztán)]" CEEN 1972, 19. Cf. Lar: "Despiertamente, irazarriro", y H: "Iratzarriroki [sin trad.]". v. esnatu, atzarri, itzarri.
    Iratzar adinian orhit adi bertarik / zenbait ere orazione erraitera. E 15. Iratzar zaiteztez iustoki bizitzera. "Éveillez-vous à vivre justement". Lç 1 Cor 15, 34 (He atzar, TB erna). Hunek iratzarririk / artizarrak zerutik, / khentzen du illhunbea. EZ Eliç 198 (v. tbn. Man II 85). Iratzartzen du haragia: eta behin iratzarriz gero, gaitz da lohakartzen. Ax 403s (V 263). Domingo, egik emazte, atzi lo, berak iratzar iro. O Pr 119 (tbn. Saug 158). Iratzartu ta bertati. Oe 4. Nos iratzarriko zarian lo zorro gogor orretarik. Mg CO 207 (CC 140 iratzartu; v. tbn. CO 40 iratzartuten). Aiék iziturik idatzarrizúte. LE Urt ms. 19r (ed. 1846, 52 edazarri). Harrabots izigarri batek igatzartu ninduen. Prop 1883, 25. [Gure] oroitzapenak iratzarten dituena. Zub 89. Eskaleratarik petik-gora heldu den argiak iatzartzen bezala nu. JE Ber 66. Karrakadaka iratzartu ete-aue, ba? Otx 134 (v. tbn. 79). Aspaldidanikako lozorroan zetzan Euskaltzaindia bera ere iratzarri zen. MEIG IX 29.
    v. tbn. Lç Mc 4, 38. Hm 88. Bp I 127. Tt Onsa 106. He Gudu 99. Mst III 21, 6. Mb IArg II 331. Lg I 289. Egiat 271. LE-Ir. Añ EL2 9. UskLiB 73. Gy 37. CatS 128. AB AmaE 367. Zink Crit 14. FIr 151. Ir YKBiz 187. Lf Murtuts 23. Or Poem 551. Gand Elorri 160. Mde Pr 149. Txill Let 69. Arti MaldanB 216. Izeta DirG 85. Iratzartu: CrIc 76. JJMg BasEsc 30. Astar II 207. Zav Fab RIEV 1909, 31. Ur MarIl 10. HU Aurp 185. A BGuzur 132 (131 iretzartu). Azc PB 28. Ag AL 89. Ox 65. Laux BBa 134. JEtchep 91. Osk Kurl 40. Ardoy SFran 142. Rad. iratzar o sust. vbal. iratzartze-: Mat 105. SP Phil 114. Gç 134. CatLav 346 (V 168). Xarlem 509. Mg in VMg 96. Dh 48. Arch Fab 163. Hb Egia 48. ChantP 270. Ip Hil 12. Arb Igand 53. CatJauf 13. Barb Sup 38. Or Tormes 73. Etcham 167. Iratz 50. Gazt MusIx 105. Xa Odol 172. Irazarri: FLV 1989, 108 (Munarriz, s. XVIII; -z- no segura). Mb IArg I 392. Añ EL1 5. Irazartu: Añ LoraS 120. JJMg BasEsc 266. Itz Azald 36. Irazar (rad.): Volt 169.
    sense-2
    2. (c. sg. A; SP, Lar, Ht VocGr 356 y 437, H), iratzartu (Ht VocGr 356; iraz- Lar, Añ), irazarri (Lar, Añ, H), erazarri (Lar, H), edazarri (H). (Part. en función de adj.). Despierto, atento, avisado. "Advertido, despejado, despierto" Lar. "Avisado, advertido [...], erazarria" Ib. "Vigilant" Ht VocGr 437. Cf. infra IRATZARRIRIK.
    Gure arimák bethi hiregana iratzarri baitauteke. Lç ABC B, 4v. Orduan baitira ihiztariez ere zelatatuak [...], halatan daude hek ere iratzarriak orduan. Ax 342 (V 228). Ikasteko biar da buru andi eta iratzarrija. Mg PAb 84. Sen Grat gure begirazale hanitz iratzarria. UskLiB 142. Esna, iratzarri zeudenak arritu ziran. Bv AsL 78. Batzuk kalean arrapatu zituan; besteak oean etzanda, iratzarri. Anab Usauri 30. Ustez eta hola lo atxemanen gintuztela, goizeko zortzi orenetan herrestaka hurbiltzen hasi zitzauzkun. Berehala frogatu ginioten ongi iratzarriak ginaudela. Zerb Gerlan 80s.
    v. tbn. Mat 326. EZ Man II 168. O Po 49. SP Imit I 22, 2. Tt Onsa 82. CatLan 164. msOñ 117v. VMg 21. JJMg BasEsc 1. Astar II 264. Ur Apoc (V) 3, 2. AB AmaE 111. Ox 46. Or Eus 368. EA OlBe 48. Irazarri: CatLan 20. Añ LoraS 184. Igatzarri: Prop 1899, 127 y 161.
    sense-3
    3. (Sust.). (El) despertar. Cf. iratzarri con valor sust. , seguramente errata por iratzargarri, en Harriet.
    Gutxi dira, ordea, orrela esnatzen direnak, eriotzako iratzarri aundia gertatu baiño lehen. Vill Jaink 143.
    azpisarrera-1
    IRATZARRIAN (En exprs. como loan edo (eta) iratzarrian 'en el sueño y en la vigilia').
    Egiazki megopia flakier iratzarrian edo loan ardüra zereitzelakoz mamü ikharagarri batzü agertzen. Egiat 171 (v. tbn. luan eta iratzarrian en AR 356).
    azpisarrera-2
    IRATZARRIRIK (SP), IRATZARRIK (Estar, etc.) despierto; atento.
    Lo ete natz? Ala iratzarririk <iraça-> nago? Lazarraga A, 1152r. Zure entendimentua bego / gutxitan iratzarrik <-aça->. Ib. A16, 1184v. Akorda zatez, zaoza iratzarrik <-aça->. Ib. A28, 1203r. Ene gorputza lo datzan bizkitartean, ene espiritua egon dadin iratzarririk. Mat 320. Zaudete prestik eta iratzarririk, zeren eztakizue eguna eta ez orena. Ax 56 (V 36). Amuriua iratzarririk dago, eta lo daguelarik ere ezta lotzen. Mst III 5, 5. Iratzarririk ohian nangoelarik. Egiat 179. Jauna nere begiak iratzarrik daude. ErroSerm 269.
    v. tbn. EZ Man I 137. SP Phil 509. Tt Onsa 59. Bp I 106. Mb IArg I 214. CrIc 55. Mg PAb 196. Astar II 95. Zav Fab RIEV 1909, 33. UskLiB 25. Arch Fab 221. ChantP 132. CatS 126. Ip Hil 96. Casve SGrazi 112. Irazarririk: Ber Trat 41v. (-z- no segura). Añ LoraS 102. Irezarririk: MurSerm 72.
    azpisarrerakoSense-2.1
    (Con -ko, adnom.).
    Bertze ioko guztiak ametsetakoak bezala dira; utkitzea da iratzarririkakoa, fina eta segura. 'El del tacto es el real' . Ax 418 (V 271).

    iratzarri

    iratzarri
    << irakatsi 0 / 0 irin >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper