OEH - Bilaketa
24 emaitza xatar bilaketarentzat
goiburua
2 zatar.
sense-1
I .
(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(Lar).
Andrajoso, hecho jirones. "Xerapellina, vestido andrajoso, soñeko zatarra " Lar. Cf. 1 zatar.
Zegoen bezala zapi zatarrakin arin joan zan. Cb Just 111. Mantu zatarra soñean. Cb Bast 39. Arropa zuri ta garbi piñ baten ezagun da mantxa edo loirik txikiena, ez ala zatar trebes baten. Mg CC 221. Basta zatar ta ugal erdi etenekin. VMg 47. Ill-janzi zatar eten bateaz. Añ EL1 34. Trapu zatar batekin estalirik. Gco II 28. Erropa zatar, urratu eta atsitubakaz. Astar II 232. Etxeko señoritekin jostetan asten banaiz, belaxe bialtzen naute, zatarra naizela esanaz. TP Kattalin 186.
Andrajoso, hecho jirones. "Xerapellina, vestido andrajoso, soñeko zatarra " Lar. Cf. 1 zatar.
Zegoen bezala zapi zatarrakin arin joan zan. Cb Just 111. Mantu zatarra soñean. Cb Bast 39. Arropa zuri ta garbi piñ baten ezagun da mantxa edo loirik txikiena, ez ala zatar trebes baten. Mg CC 221. Basta zatar ta ugal erdi etenekin. VMg 47. Ill-janzi zatar eten bateaz. Añ EL1 34. Trapu zatar batekin estalirik. Gco II 28. Erropa zatar, urratu eta atsitubakaz. Astar II 232. Etxeko señoritekin jostetan asten banaiz, belaxe bialtzen naute, zatarra naizela esanaz. TP Kattalin 186.
azpiadiera-1.1.1
Karriketako ingi zatarrak ere irakurtzen baititut. "Papeles rotos" (Quijote IX). AIr RIEV 1928, 601.
azpiadiera-1.2
2.
Tosco; áspero.
"(Papel de) estraza, paper zatarra
"
Lar.
"(Lo que sale de lo) tascado, [...] liño-zatarra
"
Añ (tal vez zatarra sea aquí sust.
). v. zakar
(II).
Azkenean irakurririk ipuiaren aterakizun, ta ondoren ederra, ta nekusanean, oskol, edo azal zatarra ausirik, barruan zegoan mami gozoa. VMg XI. Mingañ zatarrarekin igortzi nai zion arpegia. Ib. 20. Gamelu-illez eotako soñeko zatar batekin gorputza estaltzen zuen. Lard 371. Eskuetan kaltzerdi-orratz zotzezko batzuk eta ardi-ari zatar edo ule lodia eroazala. Ag AL 71. Zatar itxurako orma zarrak oestalki ederrakaz gordeta. Ag Kr 216. Ogi zatar andi legorra. Ag G 324. Ia erdi erretako pala zatar bi. Ib. 15. Lurrontzi puska zatar asko agertu oi dira. JMB ELG 73s.
Azkenean irakurririk ipuiaren aterakizun, ta ondoren ederra, ta nekusanean, oskol, edo azal zatarra ausirik, barruan zegoan mami gozoa. VMg XI. Mingañ zatarrarekin igortzi nai zion arpegia. Ib. 20. Gamelu-illez eotako soñeko zatar batekin gorputza estaltzen zuen. Lard 371. Eskuetan kaltzerdi-orratz zotzezko batzuk eta ardi-ari zatar edo ule lodia eroazala. Ag AL 71. Zatar itxurako orma zarrak oestalki ederrakaz gordeta. Ag Kr 216. Ogi zatar andi legorra. Ag G 324. Ia erdi erretako pala zatar bi. Ib. 15. Lurrontzi puska zatar asko agertu oi dira. JMB ELG 73s.
azpiadiera-1.3
3.
(V, G; Dv (que cita a SBaroj)),
satar (V-m, G-azp)
Ref.:
A; Inza RIEV 1928, 155; Etxba Eib; EAEL 217; Elexp Berg; Gte Erd 140; ZestErret.
Feo.
Kamalue pistia zatarraren antzera. msOñ 237v. Irten zion esan degun bezelako abere zatar edo gizon-piztiatu itxusiak, zeñari ematen dioen satiroaren izena. VMg 87. I berriz, zatar ori, burutik oñetara ago, edo autsez josia, edo basatua; agiri dituk bizkar-ezurrak. Ib. 46. Ipiñi zuten zatarra zaldi gañean. Mg ( in VMg 100 (ref. a un jabalí) ). Abere zatar izugarri eta ikusteko ikaragarriak. Lard 71. Bele zatar aiek. Arr GB 56. Milla bat aldiz Joxek Pascuala / arkitu zikan zatarra. SBaroj CancB III 250. Zabaldu dira mundu guztiti / goibelarritzar zatarrak, / eta gitxitu zori txarrean / gizon artezen batzarrak. Azc PB 363. Ni enaz zatarra, ederra nazala bere amaika bidar esan deuste. Ag AL 38. Zeñek egin ez parre Potolo ikustean? Gizon zatarragorik. Ag G 172. Erri txikia dala? Zatarra dala? Eliza zarra ta etxe beltzak dituala? Muj RIEV 1912, 539. Jarriko zaitugu emakumeik itxusiyena, zatarrena bezela. Alz Txib 92. Eta politta nazanik diñozube, motza ta zatarra ixanda? Altuna 110. Aurrenetik bildur neutson kolore ta egite zatarra ebazalako. Or Tormes 9. Bego erdera zatar ori! Naikoa diagu eskolan! TP Kattalin 181. Orixe da izen itsusia. Gero, euskerazkoak dirala zatarrak esango digute. Lab EEguna 109. Ixadiak askotan olako gorputz zatarrekuetan doai berezijak sortu erazoten dittuzalako. Otx 12. Nere begitarteko erexa ta ormain zatarrogatik, ez nardatu, arren. Zait Sof 113. Gizonezkoak beltz eta zatar dira. Mde Pr 266. Beltz zatarra zuen jantzia burutik oiñetaraño. Txill Let 63. Gabontz itxusiak, eta ganetiko txori zatarragoak. Erkiag BatB 38. Etxe zatar aretarik. Ib. 184. Tranbia zatar bat. Ib. 147. Ez nazu orren zatarra, / izan arren begi-bakarra. NEtx LBB 399. Itxusten ari dira edertzen / ari diradelakuan, / zenbait gauz zatar gonak orrela / geiegi jasotakuan! Olea 98. Iñolaz ezin kendu izan zioten zelata-zatar ura. "La contrahecha celada" . Berron Kijote 47. Berroe ta amairu egun, / zatar edo polit, / bakarrik dauzkatela / urte ontan badakit. Insausti 48.
Feo.
Kamalue pistia zatarraren antzera. msOñ 237v. Irten zion esan degun bezelako abere zatar edo gizon-piztiatu itxusiak, zeñari ematen dioen satiroaren izena. VMg 87. I berriz, zatar ori, burutik oñetara ago, edo autsez josia, edo basatua; agiri dituk bizkar-ezurrak. Ib. 46. Ipiñi zuten zatarra zaldi gañean. Mg ( in VMg 100 (ref. a un jabalí) ). Abere zatar izugarri eta ikusteko ikaragarriak. Lard 71. Bele zatar aiek. Arr GB 56. Milla bat aldiz Joxek Pascuala / arkitu zikan zatarra. SBaroj CancB III 250. Zabaldu dira mundu guztiti / goibelarritzar zatarrak, / eta gitxitu zori txarrean / gizon artezen batzarrak. Azc PB 363. Ni enaz zatarra, ederra nazala bere amaika bidar esan deuste. Ag AL 38. Zeñek egin ez parre Potolo ikustean? Gizon zatarragorik. Ag G 172. Erri txikia dala? Zatarra dala? Eliza zarra ta etxe beltzak dituala? Muj RIEV 1912, 539. Jarriko zaitugu emakumeik itxusiyena, zatarrena bezela. Alz Txib 92. Eta politta nazanik diñozube, motza ta zatarra ixanda? Altuna 110. Aurrenetik bildur neutson kolore ta egite zatarra ebazalako. Or Tormes 9. Bego erdera zatar ori! Naikoa diagu eskolan! TP Kattalin 181. Orixe da izen itsusia. Gero, euskerazkoak dirala zatarrak esango digute. Lab EEguna 109. Ixadiak askotan olako gorputz zatarrekuetan doai berezijak sortu erazoten dittuzalako. Otx 12. Nere begitarteko erexa ta ormain zatarrogatik, ez nardatu, arren. Zait Sof 113. Gizonezkoak beltz eta zatar dira. Mde Pr 266. Beltz zatarra zuen jantzia burutik oiñetaraño. Txill Let 63. Gabontz itxusiak, eta ganetiko txori zatarragoak. Erkiag BatB 38. Etxe zatar aretarik. Ib. 184. Tranbia zatar bat. Ib. 147. Ez nazu orren zatarra, / izan arren begi-bakarra. NEtx LBB 399. Itxusten ari dira edertzen / ari diradelakuan, / zenbait gauz zatar gonak orrela / geiegi jasotakuan! Olea 98. Iñolaz ezin kendu izan zioten zelata-zatar ura. "La contrahecha celada" . Berron Kijote 47. Berroe ta amairu egun, / zatar edo polit, / bakarrik dauzkatela / urte ontan badakit. Insausti 48.
azpiadiera-1.4
4.
(
VP
, Añ, Izt, H) .
(Con un sdo. peyorativo en gral.). " Liburu zatar andia, mamotreto" VP 56r. "Vil" Añ. "Despreciables, que somos cosa despreciable, zatarrak gaudela " Izt 36v. "Vil, despreciable; de poco valor" Ib. 122r. v. zantar.
Emazte zatar, perraska, ibildaun, buru iritsi eta berekoi guztiak. (Interpr?). msOñ 237v. Ni enterratzea leiza baten abere zatar bat bezela. Mg CC 118. Ezerezkeria zatar bategaitik ebagiten danean beingoan arako etxeko sart-urtena, ta urte askotako adiskidetasuna. Añ LoraS 27. Mahomaren lege zatarra gordetzen duela. AA III 434. Esango neuke: bigiria zatarrago, ta itxusijago; baina sarauba txaarrago ta gatxtsubago edo malezijotsubago. fB Olg 117. Zeruko janariaen truke Ejiptoko zatarrak eskatzen zituzten. Lard 88. An erakutsi zaie ederki / moro zatarrai jostatzen. Afrika 142. Basoko janari zatarrakin. Arr GB 68. Txirrimirri zatar bat txit zait tentalari. AB AmaE 404. Mutiko zatar batek. Ib. 229. Ioko zatarra eukita / botaten guzurrak. Azc PB 88. Zuen euskera ori erdi-izkera eskel zatar bat dala. Ag Kr 95. Nok ikasi deutso berorri baserriko mutil satarrokaz ibilten? Echta Jos 65. Kantabriya da ibai eder bat / guziya arraiz betia, / eta geiena jenero fiñak, / bastuak banakak tia; / beste erriyo zatar batzuek / artu ziguten partia. Tx B II 52. Tratu askotan saldu oi dira / zatarraguak obetzat, / gusto duena eskojitzia / libre biar du bakoitzak. Tx B 120. Zenbat mozkor, zatar, alper-arri eta sakel-baedun ete da mundu zabalean. Erkiag Arran 115. Abesti zatar itzatsiaren arrakalaetatik. Azurm ( in Gand Elorri 145 ). Ostatu batera bazoaz, eta an bazkari zatarra ematen badizute. Vill Jaink 48. Lurbira zatar, lizun alena. "Bajo y torpe suelo" . Gazt MusIx 107. Lau egun eroiezan eroan be bide zatarrak astindu ta astindu. Onaind STeresa 92.
(Con un sdo. peyorativo en gral.). " Liburu zatar andia, mamotreto" VP 56r. "Vil" Añ. "Despreciables, que somos cosa despreciable, zatarrak gaudela " Izt 36v. "Vil, despreciable; de poco valor" Ib. 122r. v. zantar.
Emazte zatar, perraska, ibildaun, buru iritsi eta berekoi guztiak. (Interpr?). msOñ 237v. Ni enterratzea leiza baten abere zatar bat bezela. Mg CC 118. Ezerezkeria zatar bategaitik ebagiten danean beingoan arako etxeko sart-urtena, ta urte askotako adiskidetasuna. Añ LoraS 27. Mahomaren lege zatarra gordetzen duela. AA III 434. Esango neuke: bigiria zatarrago, ta itxusijago; baina sarauba txaarrago ta gatxtsubago edo malezijotsubago. fB Olg 117. Zeruko janariaen truke Ejiptoko zatarrak eskatzen zituzten. Lard 88. An erakutsi zaie ederki / moro zatarrai jostatzen. Afrika 142. Basoko janari zatarrakin. Arr GB 68. Txirrimirri zatar bat txit zait tentalari. AB AmaE 404. Mutiko zatar batek. Ib. 229. Ioko zatarra eukita / botaten guzurrak. Azc PB 88. Zuen euskera ori erdi-izkera eskel zatar bat dala. Ag Kr 95. Nok ikasi deutso berorri baserriko mutil satarrokaz ibilten? Echta Jos 65. Kantabriya da ibai eder bat / guziya arraiz betia, / eta geiena jenero fiñak, / bastuak banakak tia; / beste erriyo zatar batzuek / artu ziguten partia. Tx B II 52. Tratu askotan saldu oi dira / zatarraguak obetzat, / gusto duena eskojitzia / libre biar du bakoitzak. Tx B 120. Zenbat mozkor, zatar, alper-arri eta sakel-baedun ete da mundu zabalean. Erkiag Arran 115. Abesti zatar itzatsiaren arrakalaetatik. Azurm ( in Gand Elorri 145 ). Ostatu batera bazoaz, eta an bazkari zatarra ematen badizute. Vill Jaink 48. Lurbira zatar, lizun alena. "Bajo y torpe suelo" . Gazt MusIx 107. Lau egun eroiezan eroan be bide zatarrak astindu ta astindu. Onaind STeresa 92.
azpiadiera-1.5
5.
(V-gip ap. Elexp Berg
).
Obsceno, inmoral, deshonesto. " Ezizu esan berba zatarrik " Elexp Berg. "Ezta persona txarra, baiña berba zatarrekua" Ib. v. zantar. .
Orpotik eta sustraitik kentzeia onerian matrimoni zatarrak. msOñ 235v. Aldegin lagun ta ibillera zatar ta peligruzkuetatik. CrIc 163. Itz zatar, lotsagarri ta animen galgarriak. Mg CC 105. Ametsik zatarrenak ta aragiaren arrotasunik andienak etortzea. Ib. 108s. Aztuerazotzeko nekazarien etxeetatik ipui oker ta zatarrak. VMg XII. [Griña] bat da txit zatar eta lotsagarria, au da aragizko atsegiñen gura loia. AA II 130. Pekatu zatar, loi areek guztiak. fB Olg 100. Dantza desonestubetan ta olgeta zatarretan iragoteko eguna. fB Ic III 338. Aurrik ez izateagatik gaiztakeria zatar itsusietan erori izan zalako. Lard 50. Bere griña zatar guztiai asete bat emon gura deutseelako. Ag AL 18s. Sasi-ezkontza zatar bat baizik ez da. KIkG 78. Itz zatarrik esaten al dezu? ArgiDL 25. Esan zatar bat [kendu dot] lelengo yardunean. Or Tormes 121n. Gauz zatar eta kaltegarriak ikusi ta entzuten diran antzoki edo teatro, zinema ta batzar txarretara. MAtx Gazt 85. Tamalgarria benetan, entzuten ditugun itz zatar oiek entzun bearra gure Euskalerri maite ontan. BAyerbe 54. Andretara zan beresimortun / aren oitura zatarra. Ayesta 15.
Obsceno, inmoral, deshonesto. " Ezizu esan berba zatarrik " Elexp Berg. "Ezta persona txarra, baiña berba zatarrekua" Ib. v. zantar. .
Orpotik eta sustraitik kentzeia onerian matrimoni zatarrak. msOñ 235v. Aldegin lagun ta ibillera zatar ta peligruzkuetatik. CrIc 163. Itz zatar, lotsagarri ta animen galgarriak. Mg CC 105. Ametsik zatarrenak ta aragiaren arrotasunik andienak etortzea. Ib. 108s. Aztuerazotzeko nekazarien etxeetatik ipui oker ta zatarrak. VMg XII. [Griña] bat da txit zatar eta lotsagarria, au da aragizko atsegiñen gura loia. AA II 130. Pekatu zatar, loi areek guztiak. fB Olg 100. Dantza desonestubetan ta olgeta zatarretan iragoteko eguna. fB Ic III 338. Aurrik ez izateagatik gaiztakeria zatar itsusietan erori izan zalako. Lard 50. Bere griña zatar guztiai asete bat emon gura deutseelako. Ag AL 18s. Sasi-ezkontza zatar bat baizik ez da. KIkG 78. Itz zatarrik esaten al dezu? ArgiDL 25. Esan zatar bat [kendu dot] lelengo yardunean. Or Tormes 121n. Gauz zatar eta kaltegarriak ikusi ta entzuten diran antzoki edo teatro, zinema ta batzar txarretara. MAtx Gazt 85. Tamalgarria benetan, entzuten ditugun itz zatar oiek entzun bearra gure Euskalerri maite ontan. BAyerbe 54. Andretara zan beresimortun / aren oitura zatarra. Ayesta 15.
azpiadiera-1.6
6.
"(V, G), cochino, asqueroso"
A.
Lokaitza edo beste leku zatar batera botatzea. Mg CC 248. Kristo baizen gauza andia usai zatar ta mingain kiatuaren gañera eramatea. Ib. 229.
Lokaitza edo beste leku zatar batera botatzea. Mg CC 248. Kristo baizen gauza andia usai zatar ta mingain kiatuaren gañera eramatea. Ib. 229.
azpiadiera-1.7
7.
+
satar
(V-gip ap. Iz ArOñ).
Violento, fuerte.
"
Aize satárra, malo"
Iz ArOñ.
.
Etorri zitzaien egoi aize zatar ta sendoa. VMg 79. Aize zatarraren amaibako burrundara arek. Erkiag Arran 153.
Etorri zitzaien egoi aize zatar ta sendoa. VMg 79. Aize zatarraren amaibako burrundara arek. Erkiag Arran 153.
azpiadiera-1.8
8.
(V-gip ap. Etxba Eib
).
Grosero, brutal. "De mal carácter. Gizon oso zatarra, luzero lagun izateko " Etxba Eib. .
Judu zatarrak otsegiten zioten. Lard 460. Ez gogorrik egiñ, esan zion gizon zatarrak, egin bear deguna egingo degu eta hitz gutxi. Arr GB 35. Ta alperrerian gizon zatarra / emazteari gedarrez. Azc PB 114. Iñoizka oi-dituten geiegikerien zatarragatik, alegia, elerti-batzaldietan sarbidea uka egin zaie. Ldi IL 35. Ta, aide igarrean, krazlari, / erroi mikatzak egarri. / T'otatza zatar ta amurri. 'El argomal, desabrido y gruñón' . Gand Elorri 96. Deadar egin dau sukaldean dagoan morroe zatarrak. Erkiag BatB 143. Modu zatarrean / bialdu aurrean. FEtxeb 119.
Grosero, brutal. "De mal carácter. Gizon oso zatarra, luzero lagun izateko " Etxba Eib. .
Judu zatarrak otsegiten zioten. Lard 460. Ez gogorrik egiñ, esan zion gizon zatarrak, egin bear deguna egingo degu eta hitz gutxi. Arr GB 35. Ta alperrerian gizon zatarra / emazteari gedarrez. Azc PB 114. Iñoizka oi-dituten geiegikerien zatarragatik, alegia, elerti-batzaldietan sarbidea uka egin zaie. Ldi IL 35. Ta, aide igarrean, krazlari, / erroi mikatzak egarri. / T'otatza zatar ta amurri. 'El argomal, desabrido y gruñón' . Gand Elorri 96. Deadar egin dau sukaldean dagoan morroe zatarrak. Erkiag BatB 143. Modu zatarrean / bialdu aurrean. FEtxeb 119.
azpiadiera-1.9
9.
Duro, penoso.
Baña lan gabe bizitze au tristea da guziz gogaitkarria, eta lanik zatarrena ere alperkeriaren aldean atsegiña da. Arr GB 49.
Baña lan gabe bizitze au tristea da guziz gogaitkarria, eta lanik zatarrena ere alperkeriaren aldean atsegiña da. Arr GB 49.
sense-2
II .
(Adv.).
azpiadiera-2.1
1.
"Feamente. Zatar portau zan nerekin
"
Elexp Berg.
.
azpiadiera-2.2
2.
Penosamente.
Esaten ditek: "Ameriketan / artzaia bizi dek zatar!" . Auspoa 77-78, 285.
Esaten ditek: "Ameriketan / artzaia bizi dek zatar!" . Auspoa 77-78, 285.
azpisarrera-1
XATAR
(V-gip ap. Iz ArOñ). (Forma con palat. expr.). "Despreciable" Iz ArOñ.
azpisarrera-2
ZATAR-IPURDI.
Horroroso, muy feo.
A, itxusi aundia! Zatar ipurdi, musu zikiña! NEtx Antz 116.
A, itxusi aundia! Zatar ipurdi, musu zikiña! NEtx Antz 116.
azpisarrera-3
ZATAR-PILO.
"Itsusi-itsusi [...]. Hauxe zatar-pillo! " ZestErret.
"Itsusi-itsusi [...]. Hauxe zatar-pillo! " ZestErret.
zatar
-
2 zatar....
-
I . (Adj.). 1. (Lar). Andrajoso, hecho j...
-
1. (Lar). Andrajoso, hecho jirones. "Xer...
-
2. Tosco; áspero. "(Papel de) estraza, ...
-
3. (V, G; Dv (que cita a SBaroj)), satar...
-
4. ( VP , Añ, Izt, H) . (Con un sdo. pe...
-
5. (V-gip ap. Elexp Berg ). Obsceno, inm...
-
6. "(V, G), cochino, asqueroso" A. Lokai...
-
7. + satar (V-gip ap. Iz ArOñ). Violent...
-
8. (V-gip ap. Etxba Eib ). Grosero, brut...
-
9. Duro, penoso. Baña lan gabe bizitze ...
-
II . (Adv.). 1. "Feamente. Zatar portau ...
-
1. "Feamente. Zatar portau zan nerekin "...
-
2. Penosamente. Esaten ditek: "Ameriketa...
-
XATAR (V-gip ap. Iz ArOñ). (Forma con p...
-
ZATAR-IPURDI. Horroroso, muy feo. A, itx...
-
ZATAR-PILO. "Itsusi-itsusi [...]. Hauxe ...
<< 1 zatar 0 / 0 zesto >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
