OEH - Bilaketa
11 emaitza xarmatu bilaketarentzat
goiburua
lerden.
sense-1
I .
(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(gral.; SP, Urt I 323, Ht VocGr 351, Mg PAbVoc , Izt, VocBN , Dv, H (L, BN, S), Foix),
lierden (V-gip),
lirden (V-gip)
Ref.:
A; Lh; Lrq; Iz UrrAnz, ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 215, 286; ZestErret
.
Derecho, tieso, recto, erguido; (aplicado a personas) esbelto, gallardo. "Alto, erguido y derecho", "largo y tieso" Izt. "Gerren lerdena, broche droite et mince" H. "Debout" Foix. "Une personne svelte est toujours lerden, mais on peut être lerden sans être svelte" Lrq. "Lerden, li(e)rdéna, tieso y derecho" Iz ArOñ. "Neska lerden bat (G-azp, S)" Gte Erd 215 (junto a luze, luzekara, etc., de otras zonas). "Emakume lerdena (G-azp-goi, BN-arb)" Ib. 286 (junto a liraña y bikaña de otras zonas). Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Oihenart y otros autores a partir de principios del s. XIX; al Sur no se encuentra en los textos hasta finales del s. XIX. En DFrec hay 6 ejs.
Zuhaitz itzaltsua. Zuhaitz lerdena. EZ Man II 197. Haren gorputz lerdena / da nik dudan maitena. O Po 35. Janetoy Haristoy lerdenak / Harozetxeko haur gaztenak / xarmatu du [jauna] . Monho 34. Idi irazki lerdenekoak dira gizentzeko errexenak. Dv Lab 233s. Hobeki aphaindurik ezbaita batere, / galtza eta maipolis lerdenak soinean. Hb Esk 171. Golkoz aberats eta lerden gerria. Elzb Po 190. Hiruretanhogoi urthetako gizon lerden erne bat. Arb Igand 53. Zoaz arako an dagoan atx lerdenaren gañera. Ag Kr 140. Makila gorrail lerden hazta ttipiko bat. JE Bur 145. Sudur luzea edo sudur motza, lerdena edo korkoxa, eztigu batere ajola. Ag G 332. Lurrunezko itxal-itxureak, maitagarri lerden-antzadunak, [...] urteten eta igoten ikusten dira. "Unas como sombras vaporosas que semejen esbeltas maitagarris" . Arriaga Lekob 15. Orixe da gizon lerdena. Gaztañak biltzera ote dijua? Urruz Zer 135. Kale lerden ederra. A Ardi 32. Euskaldun lerdenak eta mantxatar kementsuak. "Gallardo vizcaíno" . AIr RIEV 1928, 598. Euzko seme lerdena, bildur gabekua. Laux BBa 46. Haritz ondo gazteak [...] agak bezain xuxen eta lerden. Zub 119. Gizon bat zen lerdena luze eta mear. FIr 131. Giputza lerdena ta / sendua naparra. MendaroTx 399. Zuaitz eder, lerden eta bikaña. Munita 100. Tximini luze lerdenak. Erkiag BatB 119. Piarrañoren esposeko jauntzi beltz lerden eta pollita. JEtchep 60. Sega makurra ezpata lerden billakatzen. Ibiñ Virgil 80. Mutiko lerden, jantzari xotil. Lf ( in Casve SGrazi 10 ). Iñork asma lezaken libururik ederrena, lerdenena ta argiena. "El más gallardo" . Berron Kijote 17. Haltz ondo batzu, lerdenak eta luzeak. Etchebarne 46. Ur hegiko lizar nahiz makal lerdenen andanak. MEIG II 143.
v. tbn. Gy 208. Hb Egia 151. Zby RIEV 1909, 108. Lap 391 (V 178). Elsb Fram 165. Echta Jos 233. Barb Sup 165. Const 14. Elizdo EEs 1925, 214. Jaukol Biozk 48. Etcham 126. Enb 63. Ldi BB 132. Or Mi 6. TAg Uzt 134. SMitx Aranz 169. Mde Pr 119. Txill Let 54. Etxde JJ 243. Anab Poli 110. BEnb NereA 49. Lf in Zait Plat XIX. Ardoy SFran 90. Uzt Sas 326. Onaind STeresa 24. Ayesta 77. Insausti 71.
Derecho, tieso, recto, erguido; (aplicado a personas) esbelto, gallardo. "Alto, erguido y derecho", "largo y tieso" Izt. "Gerren lerdena, broche droite et mince" H. "Debout" Foix. "Une personne svelte est toujours lerden, mais on peut être lerden sans être svelte" Lrq. "Lerden, li(e)rdéna, tieso y derecho" Iz ArOñ. "Neska lerden bat (G-azp, S)" Gte Erd 215 (junto a luze, luzekara, etc., de otras zonas). "Emakume lerdena (G-azp-goi, BN-arb)" Ib. 286 (junto a liraña y bikaña de otras zonas). Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu, Oihenart y otros autores a partir de principios del s. XIX; al Sur no se encuentra en los textos hasta finales del s. XIX. En DFrec hay 6 ejs.
Zuhaitz itzaltsua. Zuhaitz lerdena. EZ Man II 197. Haren gorputz lerdena / da nik dudan maitena. O Po 35. Janetoy Haristoy lerdenak / Harozetxeko haur gaztenak / xarmatu du [jauna] . Monho 34. Idi irazki lerdenekoak dira gizentzeko errexenak. Dv Lab 233s. Hobeki aphaindurik ezbaita batere, / galtza eta maipolis lerdenak soinean. Hb Esk 171. Golkoz aberats eta lerden gerria. Elzb Po 190. Hiruretanhogoi urthetako gizon lerden erne bat. Arb Igand 53. Zoaz arako an dagoan atx lerdenaren gañera. Ag Kr 140. Makila gorrail lerden hazta ttipiko bat. JE Bur 145. Sudur luzea edo sudur motza, lerdena edo korkoxa, eztigu batere ajola. Ag G 332. Lurrunezko itxal-itxureak, maitagarri lerden-antzadunak, [...] urteten eta igoten ikusten dira. "Unas como sombras vaporosas que semejen esbeltas maitagarris" . Arriaga Lekob 15. Orixe da gizon lerdena. Gaztañak biltzera ote dijua? Urruz Zer 135. Kale lerden ederra. A Ardi 32. Euskaldun lerdenak eta mantxatar kementsuak. "Gallardo vizcaíno" . AIr RIEV 1928, 598. Euzko seme lerdena, bildur gabekua. Laux BBa 46. Haritz ondo gazteak [...] agak bezain xuxen eta lerden. Zub 119. Gizon bat zen lerdena luze eta mear. FIr 131. Giputza lerdena ta / sendua naparra. MendaroTx 399. Zuaitz eder, lerden eta bikaña. Munita 100. Tximini luze lerdenak. Erkiag BatB 119. Piarrañoren esposeko jauntzi beltz lerden eta pollita. JEtchep 60. Sega makurra ezpata lerden billakatzen. Ibiñ Virgil 80. Mutiko lerden, jantzari xotil. Lf ( in Casve SGrazi 10 ). Iñork asma lezaken libururik ederrena, lerdenena ta argiena. "El más gallardo" . Berron Kijote 17. Haltz ondo batzu, lerdenak eta luzeak. Etchebarne 46. Ur hegiko lizar nahiz makal lerdenen andanak. MEIG II 143.
v. tbn. Gy 208. Hb Egia 151. Zby RIEV 1909, 108. Lap 391 (V 178). Elsb Fram 165. Echta Jos 233. Barb Sup 165. Const 14. Elizdo EEs 1925, 214. Jaukol Biozk 48. Etcham 126. Enb 63. Ldi BB 132. Or Mi 6. TAg Uzt 134. SMitx Aranz 169. Mde Pr 119. Txill Let 54. Etxde JJ 243. Anab Poli 110. BEnb NereA 49. Lf in Zait Plat XIX. Ardoy SFran 90. Uzt Sas 326. Onaind STeresa 24. Ayesta 77. Insausti 71.
azpiadiera-1.1.1
Estirado, arrogante.
Arrotxoa dala uste dot, apainduri zalea, lerdenegia. Ag Kr 110.
Arrotxoa dala uste dot, apainduri zalea, lerdenegia. Ag Kr 110.
azpiadiera-1.1.2
[Echena margolariaren] iruimen ezetsua eta lerdena etzan igartzen.
Anab EEs 1915, 294.
azpiadiera-1.1.3
(Con reduplicación intensiva).
Gaistoak emen dabiltzak (sic) lerden lerdenak, zut zuta. FamInst 877. Etxe ondoan eder duzute / intxaurra lerden-lerdena. Or Eus 142.
Gaistoak emen dabiltzak (sic) lerden lerdenak, zut zuta. FamInst 877. Etxe ondoan eder duzute / intxaurra lerden-lerdena. Or Eus 142.
azpiadiera-1.1.4
(Con el suf. -dun
).
Agur, ostazuri lerdendun [...] eta baserri zuri politen iaube zaran lur maite kutuna. Ag Ioan 109.
Agur, ostazuri lerdendun [...] eta baserri zuri politen iaube zaran lur maite kutuna. Ag Ioan 109.
azpiadiera-1.1.5
(Usos predicativo y adv.).
Landareak hastapenean elkharganik hurbil utziz, lerdenago eta legunago ethortzen dira. Dv Lab 330. Katedrala iasoten da mee, lerden eta lirainkiro plaziaren erdi-erdian. Ag Ioan 182. Etxeratu zirean Sabas da alabak arro ta lerden euren zaldi ederraren ganean. Echta Jos 314. Jantzan iarduan zoli ta lerden. Ib. 19. Sartu dira ba Bizkai-mutillok txairo ta lerden. Kk Ab I 96. Elgarrentzat anai gauden, / Ait'amen aitek utzi legeak / beiratzeko bethi lerden. Ox 162. Burua ere, leen ain lerden ekarri duana, makur-askorik darama orain. Mok 20. Gaztiak beti dabiltza lerden / baña zaarrak ez ordia. Enb 50. [Libano-zedroak] ugari xamar badaude [...] gerriz lerdenago etortzen dira. Munita 84. Gaztarotik sendo ta lerden iraun zizkioten ortz ederrak. Etxde JJ 92. Orma sendoak zut eta lerden eukazan euki. Erkiag Arran 176. An ager zitzaidakan / [...] lerden, / esku emanaz erregin baten / gisa. NEtx LBB 264. Kementsu ta lerden jarri zan bidean. "Con gentil brío y continente" . Berron Kijote 209.
v. tbn. Ag Kr 8. GMant Goi 74. Or Mi 53. Ldi UO 22.
Landareak hastapenean elkharganik hurbil utziz, lerdenago eta legunago ethortzen dira. Dv Lab 330. Katedrala iasoten da mee, lerden eta lirainkiro plaziaren erdi-erdian. Ag Ioan 182. Etxeratu zirean Sabas da alabak arro ta lerden euren zaldi ederraren ganean. Echta Jos 314. Jantzan iarduan zoli ta lerden. Ib. 19. Sartu dira ba Bizkai-mutillok txairo ta lerden. Kk Ab I 96. Elgarrentzat anai gauden, / Ait'amen aitek utzi legeak / beiratzeko bethi lerden. Ox 162. Burua ere, leen ain lerden ekarri duana, makur-askorik darama orain. Mok 20. Gaztiak beti dabiltza lerden / baña zaarrak ez ordia. Enb 50. [Libano-zedroak] ugari xamar badaude [...] gerriz lerdenago etortzen dira. Munita 84. Gaztarotik sendo ta lerden iraun zizkioten ortz ederrak. Etxde JJ 92. Orma sendoak zut eta lerden eukazan euki. Erkiag Arran 176. An ager zitzaidakan / [...] lerden, / esku emanaz erregin baten / gisa. NEtx LBB 264. Kementsu ta lerden jarri zan bidean. "Con gentil brío y continente" . Berron Kijote 209.
v. tbn. Ag Kr 8. GMant Goi 74. Or Mi 53. Ldi UO 22.
azpiadiera-1.1.5.1
(Con reduplicación intensiva).
Astiro-astiro, lerden-lerden [...] Manuelen besotik aurkeztu da. Ag G 360.
Astiro-astiro, lerden-lerden [...] Manuelen besotik aurkeztu da. Ag G 360.
azpiadiera-1.1.6
(Tras gen.).
Amar gasteren lerdena, / makilla luzez bidian! "Muy esbeltos van por el camino" . Laux AB 51 (v. tbn. 53). Egia da bai gorputzaren lerdenak osatzen zituala gaiñerako utsuneak. Berron Kijote 173.
Amar gasteren lerdena, / makilla luzez bidian! "Muy esbeltos van por el camino" . Laux AB 51 (v. tbn. 53). Egia da bai gorputzaren lerdenak osatzen zituala gaiñerako utsuneak. Berron Kijote 173.
azpiadiera-1.2
2.
(Uso pred. o adv.).Con rectitud.
Barka zaiguzu beti ez bagera / portatu zintzo ta lerden. Insausti 279.
Barka zaiguzu beti ez bagera / portatu zintzo ta lerden. Insausti 279.
sense-2
II .
(Sust.).
azpiadiera-2.1
"Derecho, acción, zuzena, lerdena, margoa, deretxoa, lat. jus ad rem"
Lar.
Agertuaz bere arraude edo lerdena uriaren gañian (Belaustegui, 1899). JFlor.
Agertuaz bere arraude edo lerdena uriaren gañian (Belaustegui, 1899). JFlor.
azpisarrera-1
LERDENIK
(Estar, etc.) derecho, erguido.
Lerdenik etxeki duzu zuk bizkarra. "Résisté sans courber le dos" . Arch Fab 93.
Lerdenik etxeki duzu zuk bizkarra. "Résisté sans courber le dos" . Arch Fab 93.
azpisarrerakoSense-1.1
(Con reduplicación intensiva).
Altxaturikan / lerden lerdenik burua. AB AmaE 102.
Altxaturikan / lerden lerdenik burua. AB AmaE 102.
lerden
-
lerden....
-
I . (Adj.). 1. (gral.; SP, Urt I 323, Ht...
-
1. (gral.; SP, Urt I 323, Ht VocGr 351, ...
-
2. (Uso pred. o adv.).Con rectitud. Bark...
-
II . (Sust.). "Derecho, acción, zuzena,...
-
"Derecho, acción, zuzena, lerdena, marg...
-
LERDENIK (Estar, etc.) derecho, erguido....
<< iradoki 0 / 0 1 maina >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
