OEH - Bilaketa

106 emaitza xar bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zimiko.
tradizioa
Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga (bihotz-ximiko ) y al Sur únicamente en el s. XX. La forma mejor documentada en los primeros textos septentrionales es ximiko, pero en el s. XX la más empleada es zimiko. Hay ambas formas en J. Etchepare y Herria, tximiko en Haramburu y tzimiko en un artículo de GH. Al Sur la forma general es zimiko. Hay ximiko en Mokoroa y, junto a zimiko, en Orixe y Erkiaga. En DFrec hay 1 ej. de zimiko y 3 de ximiko.
etimologikoa
Etim. De zimur 'arruga' + suf. -ko. v. FHV 481.
sense-1
1. (G, AN-5vill, L, B, BN; Lar, VocBN , Dv, H, VocB ), tximiko (V-gip, AN-5vill, BN-baig, S, R; Lar), ximiko (AN, L, B, BN; SP, Dv, H), tzimiko Ref.: A (tximiko, ximiko, zimiko); Lrq (tximiko); Satr VocP; Iz R 312; Izeta BHizt2 (ximiko) .
Pellizco. "Pince" SP. "Mal que l'on fait en pinçant quelqu'un" VocBN. "Pincement" Dv. "Pinçon" Ib. Cf. VocNav: "Ximico, pellizco, tentaruja (Baztán)", y "cimico, pellizco, tentaruja (Baztán, Regata)".
Handik ximiko, hemendik irri. / Haurrak bezala yostetan ari. Elzb Po 206 (v. el mismo ej. en Or Eus 112). Norbaitek soineko berria yazten duenean, zimiko bat eman ta esaten zaio: zimiko berri . (AN). A EY I 453. Oheti urthuki nizie, tzimikoz eta aztaparkaz bethe. GH 1950, 52. Atzetik xuxu muxuz, igesi, ta ximiko aulez bezala, itzul nendin. Or Aitork 206.
azpiadiera-1.1
"(G, AN-5vill), picadura de insecto" A.
Xixtuz oldar dakioke sofista, sugea bezala, lepoa luze-luzea, begiak sutan, aoa zabal-zabala, miztoa zeriola, xixta ta zimiko. Zait Plat 151. Zimiko gaiztoa egiten zuten xomorroren batzuk banitun nik batt oiean. Ataño TxanKan 197.
azpiadiera-1.2
" Ximikoa, [...] l'action d'enlever une parcelle à un objet, à une substance quelconque avec le bout de deux doigts. Ogi ximiko bat hartzea, prendre un pincée de pain" H.
sense-2
2. (L-ain, B ap. A ), tximiko (Lar).
Disgusto, pena, desazón; remordimiento. "Disgusto, enfado, [...] tximikoa " Lar. "Dolor" Ib. "Desazón, disgusto, sinsabor, contrariedad. Ume gaistoen gurasoak zimiko franko izaten dute, los padres de hijos malos suelen tener sinsabores en abundancia" A (s.v. zimiko egin). v. BIHOTZ-ZIMIKO.
O dolorea! O tximikoa! O desnaturalezatzea! Harb 275. Hura da konzientziaren akhusamendua, autsikia, alhadura, ximikoa, eranzutea. Ax 594 (V 382). Orduan, batere kontzientziako zimikhorik, batere. Arb Igand 187. Ez buru-auste alperrik, ez barrengo arraren ximikorik, ez iñongo ezeren kutizi txarrik. Mok 7. Bihotzean ez ginuen zimiko handirik sentitu, ez-eta nigarrik egin. Zerb Metsiko 81. Diputadu aiek ez ote zuten barrenean zimikorik ori egin zutelako? Or Mi 35. Iñoiz ez dukala barne-zimikorik. Ib. 95. Ama aitaren orhoitzapenen barreatzen hasi zelarik, Peiok beti bihotzean halako ximiko bat senditzen zuen. JEtchep 60s. Etzen nigar egiterat heldu, eta etzuen denborarik ere. Bihotzean zimiko bat doi doia, eta jo aintzina. Ardoy SFran 145. Badauzkit ximiko bakarrak eginak bihotzean. Xa Odol 51. Zuk diozun bezain eder balitz, gogo onez, ezeren zimikorik gabe, aitortuko dugu zure partetik eskatzen zaigun egi-etsia. Berron Kijote 63. Baiña badabilkio barruan zimiko lez gurari bizi bat: Avilan il nai leuke. Onaind STeresa 108. Guk dugu bakarrik, gure urte hoberenak, gazte denbora alabainan, hortxetan iragan ginituenek, bihotzean ximiko bat senditzen. Larre ArtzainE 200.
azpiadiera-2.1
Preocupación.
Beude zuretzat mai aberats yoritsua ta urre-bitsetan bizitzea; nik, ostera, nere burua zimikoz ez larritzea dut azkurri bakarra. Zait Sof 21. Batere [kezka] gabe bizitea ere, gizonaren arioko eztalako. Bearrezko, beraz, zerbaiten ximiko ta atximurkada izatea. Erkiag Egan 1958 (1-2), 53.
azpiadiera-2.2
ximiko. Nudo en la garganta.
Begiak ñirñiraka, plañu, bekoz beko / xortaka urtzen zaizku bi nigar ihintziño. / Zintzurra agortua, mihian ximiko / elherik goxoena laiteke idorxko. Michel Etcheberry (ap. DRA , que no da más ref.).
azpiadiera-2.3
Sobresalto.
Nik ere ukhan ditut nere bihotzeko zimikoak, ezen behin, soldadoak iragan dira ni gorderik nindagon lekhutik berrehun urhatsetan. Prop 1880b, 245. Ikara-zimikoak eta egonezin arrigarri batek zirikatzen du biotza. TAg Uzt 95.
azpiadiera-2.4
Emoción.
Gizonik zirtzillenen zurikeri ta limurkeri gozoak entzutean, ezin uka edozein emakumek, danik ederrenak ere, barruan senti oi dauan zauskada edo zimikoa. Erkiag Arran 100.
sense-3
3. Pulla, ataque.
Etsaien gaixtakeria baino erhogarriago baita, lanez ithoa denarentzat, adixkideen ganikako zimikoa. Eskual 3-1-1908 (ap. DRA ). Zor zioten lagunek zimikoa: Soineko zolan haixturren pikoa. Ox 183. Herrirat itzultzean berriz kausitzen du Kattalin mutxurdina, mihi gaxtoa eta bekaitzkorra, beti xixta eta zimiko gutizian. Zub 107.
sense-4
4. Perjuicio económico.
Ez dute haizu utziko gizon batzuek, eta bertzalde haren sakelak jakinen du zimiko baten berri. JE Bur 173. Partida jestu gutiz irabazi du Etchemendyk [...]. Diotenaz, asko pariatzalek ximiko ederra ukan dute. Herr 29-4-1965, 2.
azpisarrera-1
BIHOTZ-ZIMIKO (L-ain, B; Dv; -tximiko BN-baig, S; Lar; -ximiko H). Ref.: A (tximiko, zimiko egin); Lrq (tximika). Disgusto, pena; remordimiento. "Compunción, gaitzegiñen damua, biotz tximikoa" Lar. "Bihotz-zimiko, piqûre, peine au cœur" Dv. "Sentiment de peine intérieure, de douleur, de remords" H, que cita a Leiçarraga. "Gran contrariedad; litm., pellizco del corazón" A. "Remordimiento de conciencia. Lan ori egin duenak izain du bere denporako biotz-zimikoa, el que ha hecho tal obra tendrá mientras viva remordimiento de conciencia" Ib. (s.v. zimiko egin). "Peine, chagrin" Lrq.
Gauza hauk enzunik bihotz-ximiko har zezaten eta erran ziezoten Pierrisi eta berze apostoluei, zer eginen dugu gizon anaieák? Act 2, 37 (He bihotza zaurthu, TB dolumenez bihotzak, Dv bihotzez urrikitara, Ol biotzez garbai, Ker biotzez garbatu, IBk bihotza ukitu, BiblE bihotzean zirrara). Bainan zer uste-gabeko bihotz-ximikoa: karrikaren harateko burutik zonbait ehun metra egin orduko, etzaikuia bat-batean itzaltzen itsasoa! JE Ber 78.
azpisarrera-2
EGIARI ZIMIKO EGIN. Falsear la verdad.
Egiari zimiko ez egitekotz, aitortu behar dut, agradatua nintzela mutiko hartaz. JSotoetan (ap. DRA ). Badut uste biek, beren baitan, egiari zimiko-egiten zioten, Batitak hazlea ohoratzeko eta hazleak bere ohorea ez berduratzeko. Larz GH 1964, 87.
azpisarrera-3
JAN-ZIMIKOA EGIN. Hacer gesto de comer.
Ateratzeko sartu egin bear (jan zimikoa egiñaz). Ontatik ematen badute ariko natzaie. Lab EEguna 95.
azpisarrera-4
ZIMIKOAN HARTU. "Zimikoan hartu (B, BN-baig), coger el dedo o la piel entre dos cuerpos. Etxeko athea ideki-nahian ari nintzalarik, erhia zimikoan hartzerat utzi dut (BN-baig), [...] me he descuidado en dejarme coger el dedo" A.
azpisarrera-5
ZIMIKO BERRI (ximiko berri B ap. Izeta BHizt2). "Cuando alguien estrena un traje nuevo, hay que hacerle pellizco en el brazo diciendo tximiko berri" AEF 1931, 39. "Pellizco que se le hace a la persona que estrena ropa o algo parecido. Ximikoberri zapata berriekin!" Izeta BHizt2. Cf. VocNav: "Ximicoberri, costumbre humorística de pellizcar a la persona que estrena traje o vestido. [...] (Baztán)".
Norbaitek soineko berria yazten duenean, zimiko bat eman ta esaten zaio: zimiko berri . (AN). A EY I 453.
azpisarrera-6
ZIMIKO-EGILE. Pellizcador.
Eskua! / Mutuaren mihia, / elkorren beharria, / mehatxatzailea, zimiko-egilea... GH 1962, 269. (ap. DRA)
azpisarrera-7
ZIMIKO EGIN (G, AN, L, BN ap. A; Lar; ximik egin H). a) Pellizcar. "Oarketan nagolaik, zimiko egin daut orrek (B), ese loco me ha pellizcado, estando yo descuidado" A.
Eztagidala ximiko, nahi ezpaduk xarramiko. O Pr 693. Bata eror araztea, berzea maskaratzea edo tintastalzea, aldekoari ximiko egitea, erho bati miñ egitea. He Phil 330 (SP 329 ximikatzea). Belhauriko jartzia edo bulharren joithia, orobat bere buriari ximiko egithia [...]. AR 393. Lokhartu nintzaion bizkarrean eta zangotik egin zaitan zimiko: Zergatik zimikatzen nauzue? Lo hagoenean dorpheago haizelakotz. Prop 1910, 173. (ap. DRA)
azpisarrerakoSense-7.1
(Con determinantes). " Ximiko aundi bet in nion " Izeta BHizt2. .
Andriak esaten dit: Piztazu argiya, / zimiko bat egin dit / txit izugarriya. (AN-gip). Noe 121. Ik zimiko bat egingo deutsok mordoari, ta nik beste bat. Or Tormes 25.
azpisarrerakoSense-7.2
(Con egin no expreso).
Harek gibeletik zimiko; hunek, itzul eta beharrondoko. JE Bur 43.
"(G, AN), picar, hablando de insectos" A.
b) Atacar, hacer daño.
Lagunari zimiko egiterat hain trebe. Leon Imit IV 7, 2 (Ch ofensatu, Mst desplazer egin, Ip phena egin, Pi naigabetu).
(Con determinantes).
Oraiño zeure etsaiek ezteratzutela halako minik eta ximikorik egin. Ax 338 (V 225).
c) (L, BN, S ap. Lh). Disgustar, apenar. "Éprouver du déplaisir, une peine, etc." Lh.
Hartaz erran behar izan ditugun egia latzek bihotzean zimiko egin diotenik, barka dezagula. HU Aurp 127. Bestenaz, argitara gabe luzaro idukitzeak, barne-zimiko egiten zidan, Iainkoaren izen santua eder zezakelakoz. Or BM 16. Bere pozaren erditik susmo xar batek zimiko egin zion gizonari bihotzean. Mde HaurB 68. Zer egin bere zaldi maiteaz: hiltzeak zimiko egiten zakon. Serora ttipiak 14.
(Con determinantes).
Ez dakigu zer zimikoa egin zion gertakari bihotz-erdiragarri horrek, ezen ez ditake Frantsesek utzi letra batean ere zerbait kausi hortaz. Ardoy SFran 107.
d) Estimular, incitar.
Irakurleari lagundu nahia al dugu eragile bakarra, erdarara itzultzen ari garenean? Ez ote digu beste ezerk zimiko egiten inoiz? MEIG II 58.
zimiko
<< 2 zarpa 0 / 0 zorion >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper