OEH - Bilaketa
227 emaitza xamar bilaketarentzat
Sarrera buruan (9)
Sarrera osoan (218)
- aho
- ahul
- aipakizun
- aita
- 1 albo
- aldaera
- aldagailu
- alegiatu
- amore
- amoñatu
- antonomasia
- antsiatu
- antz
- apaintze
- 1 apal
- aparte
- apopilo
- araugaindiko
- 1 arrasto
- 1 arteka
- aspaldi
- asperraldi
- aspertu
- asto
- atorra
- 1 atze
- atzealde
- aurkitu
- aurre
- aurren
- axaz
- axolagabekeria
- azaldu
- azken
- aztal
- aztitza
- bai
- bakar
- baldan
- 1 baldar
- barkatu
- 1 barrena
- basati
- bateltxo
- bautismo
- baxu
- bazter
- begiko
- behar izan
- behartu
- behe
- behin
- behinola
- 1 bere
- bero
- berriro
- berritu
- bertan
- bertso
- bete
- betetzaile
- bigungarri
- bihotz
- bihur
- bildu
- biluzik
- biribil
- bitxi
- bizkor
- 1 bolada
- dinbi-danba
- doble
- eder
- 1 ederki
- eman
- 1 eraso
- 1 erronka
- eskas
- eskolastikotasun
- estu
- etxelehor
- ezegoki
- ezpain
- farre
- fidakaitz
- flux
- fuerte
- gaelera
- 1 gai
- gain
- gaitz
- gaizki
- 2 garai
- garbi
- garbizale
- gasolina
- gatz
- gehien
- gehixko
- gerra
- gerri
- geza
- gogo
- 1 goi
- gose
- gotor
- halako
- han
- hanka
- harro
- harroxkotu
- haserre
- hasi
- heltzaka
- hitz
- hurbil
- hurren
- ibili
- ihes
- ingeleskume
- inguru
- inkimako
- iraun
- irristalo
- 1 iruditu
- itsasontziratu
- 1 itsuski
- izakera
- izan
- iztupa
- jainkolario
- 1 jakin
- justu
- karga
- katemaila
- komiko
- 1 koskor
- kristau
- 1 kuzkur
- laino
- larri
- lasai
- latz
- lausotu
- lehenbizi
- lehentze
- lerden
- logura
- lukainka
- 1 makal
- 1 malkar
- mantal
- mehe
- 2 mende
- 1 merke
- mistifikatu
- mokanes
- mormorka
- 1 motel
- motz
- mundu
- nabari izan
- 1 nagi
- nahigabe
- 1 nahiko
- 1 nahiz
- neska
- ni
- nolabait
- noski
- ohargarri
- oin
- oker
- ontzako
- orain
- oroitu
- 1 pare
- pasartetxo
- patal
- pena
- pikortu
- pizkunde
- poliki
- poz
- saihestu
- 1 saio
- 2 samar
- 3 samar
- seguru
- simaurtoki
- soin
- teknika
- triste
- tuberia
- txakur
- txamar
- txamarra
- txiki
- txor-txor
- 1 ugari
- ukalondo
- umotu
- urruti
- 1 urte
- usain
- 1 usu
- xuhur
- zakar
- 1 zamar
- 2 zamar
- 1 zimel
- zintzilika
- zirikoi
- zirriztu
- ziudade
- zoriontsu
- 1 zurrun
- zurrut
goiburua
lausotu.
tradizioa
Tr. Documentado en Lazarraga y en textos vizcaínos y guipuzcoanos de los ss. XIX y XX. La forma general es lausotu; emplean lauso- y leuso - Moguel y Arrese Beitia. En DFrec hay 3 ejs. de lausotu .
sense-1
1.
(V-ger-gip; H),
lausutu (SP (sin trad.), Dv→A),
leusotu
Ref.:
A Apend;
Etxba Eib
.
Nublar(se), emborronar(se), enturbiar(se), empañar(se) (la vista, los ojos). "Devenir myope" Dv. "1. devenir ou rendre myope, court de vue, faible et infirme des yeux; 2. au fig., [...] aveugler ou s'aveugler" H. "Volverse miope" A. " Lausotu jataz begixak ainbeste begiratzekin eta ez dot ezer ondo ikusten, se me han enturbiado los ojos [...]" Etxba Eib. " Lausotutzia etortzen da, begixak larregi nekatziagaz, el enturbiarse la vista viene de fatigar los ojos demasiado" Ib. " Argi biziegixak lausotzia ekarten du, la demasiada luz hace enturbiarse la vista" Ib.
Begi neureok lausotu. Lazarraga B27, 1204r. Begia gaixo ta gaizto badago edo lausotua, korputz guzia ere illuna egongo da. Mg CC 161. Ikusi ditut nik begijak lausotu [...] ta zutinik egon ezin dirian gizon katutu ta ardaoz satstubak. Mg PAb 65 (167 leusotubak). Nok lausotu ditu zuben begijak ez ikusteko egija? Mg CO 275. Edan daruenai alborunzka ibilteraño begiak lausotu, berba moteldu ta ondo ebagi ezinda jarteraño. CrIc 73. Begiak lausotu zitzaiezten, Jesus ezagutu etzezaten. Lard 471. Lausotzen jakoz gerrariari begi sutsuak. AB AmaE 445 (21 leusotu). Begiak lausotu ta / belarriak gortu. Urruz Urz 56.
( s. XX) Zorabiau iakon burua, begiak lausotu iakozan. Ag AL 86. Begi baltz ederrak zerbait lausoturik eta zirkin egitteko inddar baga. Echta Jos 161. Pozaren pozaz begijak lausotuten dira. Enb 147. Zutik egon nai, baño begiak lausotzen zaizkio. 'Yeux nébuleux' . Or Mi 59. Iñoizka gogo begiak olerkariari lausotzen ote zaizkan nago. "Anublan" . Aitzol ( in Laux BBa VIII ). Zer zatozkit [...] betaurreko-erantziak begiak lausotu ta izu-antz? Ldi IL 41. Ganduak lausotu al-zezkiak begiak? TAg Uzt 41. Negarrak lausotu ziozkan begiak Malentxori. Ib. 257s. Alkoholak ez ditzan haren begiak lauso. Mde HaurB 14. Au dek, au dek, / au dek moskorren legia: / ardoaren laiñotan / lausotu begia. NEtx Egan 1955 (3-4), 6. Lanbroak begiak ziaro lausotzen zizkion. Etxde JJ 233. Aren begiek, zaartzaroak lausotuta, ondo ikusi ezin zutela-ta, Yosek bere semeak alderatu zizkion. Ol Gen 48, 10 (Ker lausotu, BiblE begi-lausoturik; Urt pisatu, Ur illundu, Dv lanbrotu). Begiak lausotu yakazan eta arnasea bakandu. Erkiag BatB 106. Orma-auts arre batek / lausotu deust begion atsegin gardena. Gand Elorri 215. Begiak malkotan lausotuak zituala, erantzun zion. NEtx LBB 45. Eriotz-laiñoz lausotuak zituan begiak. Ib. 193. Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako. Ataño TxanKan 98. Begi biak lausotu, / belarriak gortu. Ayesta 101. Ez dio maitasunak ez mirak begi zorrotza lausotu. MEIG III 86. Ez [zuen] Erraldoia etortzen ikusi begiak malkoz lausoturik zeuzkalako. MEIG IX 104.
Nublar(se), emborronar(se), enturbiar(se), empañar(se) (la vista, los ojos). "Devenir myope" Dv. "1. devenir ou rendre myope, court de vue, faible et infirme des yeux; 2. au fig., [...] aveugler ou s'aveugler" H. "Volverse miope" A. " Lausotu jataz begixak ainbeste begiratzekin eta ez dot ezer ondo ikusten, se me han enturbiado los ojos [...]" Etxba Eib. " Lausotutzia etortzen da, begixak larregi nekatziagaz, el enturbiarse la vista viene de fatigar los ojos demasiado" Ib. " Argi biziegixak lausotzia ekarten du, la demasiada luz hace enturbiarse la vista" Ib.
Begi neureok lausotu. Lazarraga B27, 1204r. Begia gaixo ta gaizto badago edo lausotua, korputz guzia ere illuna egongo da. Mg CC 161. Ikusi ditut nik begijak lausotu [...] ta zutinik egon ezin dirian gizon katutu ta ardaoz satstubak. Mg PAb 65 (167 leusotubak). Nok lausotu ditu zuben begijak ez ikusteko egija? Mg CO 275. Edan daruenai alborunzka ibilteraño begiak lausotu, berba moteldu ta ondo ebagi ezinda jarteraño. CrIc 73. Begiak lausotu zitzaiezten, Jesus ezagutu etzezaten. Lard 471. Lausotzen jakoz gerrariari begi sutsuak. AB AmaE 445 (21 leusotu). Begiak lausotu ta / belarriak gortu. Urruz Urz 56.
( s. XX) Zorabiau iakon burua, begiak lausotu iakozan. Ag AL 86. Begi baltz ederrak zerbait lausoturik eta zirkin egitteko inddar baga. Echta Jos 161. Pozaren pozaz begijak lausotuten dira. Enb 147. Zutik egon nai, baño begiak lausotzen zaizkio. 'Yeux nébuleux' . Or Mi 59. Iñoizka gogo begiak olerkariari lausotzen ote zaizkan nago. "Anublan" . Aitzol ( in Laux BBa VIII ). Zer zatozkit [...] betaurreko-erantziak begiak lausotu ta izu-antz? Ldi IL 41. Ganduak lausotu al-zezkiak begiak? TAg Uzt 41. Negarrak lausotu ziozkan begiak Malentxori. Ib. 257s. Alkoholak ez ditzan haren begiak lauso. Mde HaurB 14. Au dek, au dek, / au dek moskorren legia: / ardoaren laiñotan / lausotu begia. NEtx Egan 1955 (3-4), 6. Lanbroak begiak ziaro lausotzen zizkion. Etxde JJ 233. Aren begiek, zaartzaroak lausotuta, ondo ikusi ezin zutela-ta, Yosek bere semeak alderatu zizkion. Ol Gen 48, 10 (Ker lausotu, BiblE begi-lausoturik; Urt pisatu, Ur illundu, Dv lanbrotu). Begiak lausotu yakazan eta arnasea bakandu. Erkiag BatB 106. Orma-auts arre batek / lausotu deust begion atsegin gardena. Gand Elorri 215. Begiak malkotan lausotuak zituala, erantzun zion. NEtx LBB 45. Eriotz-laiñoz lausotuak zituan begiak. Ib. 193. Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako. Ataño TxanKan 98. Begi biak lausotu, / belarriak gortu. Ayesta 101. Ez dio maitasunak ez mirak begi zorrotza lausotu. MEIG III 86. Ez [zuen] Erraldoia etortzen ikusi begiak malkoz lausoturik zeuzkalako. MEIG IX 104.
azpiadiera-1.1
(H).
(Fig.).Nublar(se), obnubilar(se), ofuscar(se) (la razón, el entendimiento...); enturbiar(se), empañar(se) (los sentimientos, la limpieza del alma...); nublar(se), oscurecer(se).
Gitxik kontauko dabee ainbeste giza alditan illun une bagarik, lausotu bagarik [...], beti garbiro gorde dabeela Jaungoiko Bakarraren sinistute ta ondra egijazkua. fB Ic I IV. Laster asi zan [...] jakiunde miragarriaren argia lausotzen. Lard 214. Ez, ez, ezta irudimena, eznago lausoturik, egia dakust. Ag Kr 208. Estutasunak lausotu eutsala adimena. Echta Jos 292. Etorberriaren gurasoak mutillaren esanakiñ etziran batere lausotu. Ag G 116. Amaren garbitasuna batere lausotu gabe. KIkG 18. Nasi egitten dire, gogoa lausotzen zaie. Or LEItz 34. Griña bigurriak ematen duten kiratsak ere anima ederra lausotua utzi lezake. ArgiDL 4. Zerutarrak baitira geure maitasunak, / eta leikide batek eztauz lausotuko. "Empañarlos" . Laux BBa 44. Illiak banakatzen, lausotu begiyak. MendaroTx 50. Gogoak aulduta ta adimenak lausoturik. Y 1933, 2. Laburminak, olerkiak eta idazlan geienak irakurlearentzako lausotu egiten zizkion. Aitzol ( in Ldi UO 7 ). Gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait gandutu ta lausotu [zitzaion] . TAg Uzt 66. Bere emazte zanaren oroimena lausotzen joan zitzaion. Etxde AlosT 20. Itxaropen gozoak lausotu ta arretu zitzaizkion osoki. Etxde JJ 222. Adimen elkor alferraren urguiluak ez baitio hari ber-jaiozko ezagutza lausotu eta itzal erazi. Mde HaurB 93. Vodkak, oro har, hobeki lausotuko ziola arimaren min sendatu ezina. Ib. 35. Iluntzeak gauzen itxura lausotzen [du] . Mde Pr 370s. [Aurrak] munduko gaiztoz lausotu gabeak. NEtx Antz 118. Inork baino geiago edaten omen zuen eta buru argia lausotu bage. Zait Plat 84. Garbia banintz zure argia / lausotu barik erabilteko. Gand Elorri 134. Zure umeen ama izan diteken neskaren garbitasuna lausotu bai zenezake. MAtx Gazt 75. Edankeriak Agindu guztiak zipriztintzen baditu ere, seigarren eta bederatzigarrenak bereziki [...] lausotzen eta zailtzen ditu. Ib. 78. Iñoiz irudiak lausotzen ezpagaitu, ez naiz Daphni-ren beldur. "Fallit" . Ibiñ Virgil 34. [Ninpa] bazterturik zegoen urruti xamar odeiez lausotuta. 'Dissimulée' . Ib. 116. Gure ametsak / lausotzen asi ziran. NEtx LBB 206. Urrungo intxaurrak ez niotek lausotu. Ataño TxanKan 21. Hitzen azala eta mamia garbitu bezain lausotu ondoan [...], horietako bakar bati ekin nahi nioke. MEIG VI 188.
(Fig.).Nublar(se), obnubilar(se), ofuscar(se) (la razón, el entendimiento...); enturbiar(se), empañar(se) (los sentimientos, la limpieza del alma...); nublar(se), oscurecer(se).
Gitxik kontauko dabee ainbeste giza alditan illun une bagarik, lausotu bagarik [...], beti garbiro gorde dabeela Jaungoiko Bakarraren sinistute ta ondra egijazkua. fB Ic I IV. Laster asi zan [...] jakiunde miragarriaren argia lausotzen. Lard 214. Ez, ez, ezta irudimena, eznago lausoturik, egia dakust. Ag Kr 208. Estutasunak lausotu eutsala adimena. Echta Jos 292. Etorberriaren gurasoak mutillaren esanakiñ etziran batere lausotu. Ag G 116. Amaren garbitasuna batere lausotu gabe. KIkG 18. Nasi egitten dire, gogoa lausotzen zaie. Or LEItz 34. Griña bigurriak ematen duten kiratsak ere anima ederra lausotua utzi lezake. ArgiDL 4. Zerutarrak baitira geure maitasunak, / eta leikide batek eztauz lausotuko. "Empañarlos" . Laux BBa 44. Illiak banakatzen, lausotu begiyak. MendaroTx 50. Gogoak aulduta ta adimenak lausoturik. Y 1933, 2. Laburminak, olerkiak eta idazlan geienak irakurlearentzako lausotu egiten zizkion. Aitzol ( in Ldi UO 7 ). Gaztetango dirdaitasun aberatsa zerbait gandutu ta lausotu [zitzaion] . TAg Uzt 66. Bere emazte zanaren oroimena lausotzen joan zitzaion. Etxde AlosT 20. Itxaropen gozoak lausotu ta arretu zitzaizkion osoki. Etxde JJ 222. Adimen elkor alferraren urguiluak ez baitio hari ber-jaiozko ezagutza lausotu eta itzal erazi. Mde HaurB 93. Vodkak, oro har, hobeki lausotuko ziola arimaren min sendatu ezina. Ib. 35. Iluntzeak gauzen itxura lausotzen [du] . Mde Pr 370s. [Aurrak] munduko gaiztoz lausotu gabeak. NEtx Antz 118. Inork baino geiago edaten omen zuen eta buru argia lausotu bage. Zait Plat 84. Garbia banintz zure argia / lausotu barik erabilteko. Gand Elorri 134. Zure umeen ama izan diteken neskaren garbitasuna lausotu bai zenezake. MAtx Gazt 75. Edankeriak Agindu guztiak zipriztintzen baditu ere, seigarren eta bederatzigarrenak bereziki [...] lausotzen eta zailtzen ditu. Ib. 78. Iñoiz irudiak lausotzen ezpagaitu, ez naiz Daphni-ren beldur. "Fallit" . Ibiñ Virgil 34. [Ninpa] bazterturik zegoen urruti xamar odeiez lausotuta. 'Dissimulée' . Ib. 116. Gure ametsak / lausotzen asi ziran. NEtx LBB 206. Urrungo intxaurrak ez niotek lausotu. Ataño TxanKan 21. Hitzen azala eta mamia garbitu bezain lausotu ondoan [...], horietako bakar bati ekin nahi nioke. MEIG VI 188.
azpiadiera-1.2
(Part. en función de adj.).
Zeinbat bekatu estalduten dira euren arimetako begi lausotu ta geundubetan? Mg CO 22. Begi itsu ilun lausotuaz, lañotuaz, odoituaz ezta ondo ta argiro ikusten. Añ MisE 70s. Borbon, kristau lasaitu eta protestante lausotuzko ejerzitu bat bere agindupean zuela, Erromako morallen aurrean zegoen. Arr Bearg 271 (ap. DRA). Begi leusotuok naiz ondo ez ezautu, / arima onek zurturik jarririk balauniko / odeien kolkoetan adoretan zaitu. AB AmaE 434. Begi bitarte illun lausotua eukan. Ag Kr 104. Zein mirari ta gozagarria, Josetxoren irazkia irakurriak, nire adimen lausotua argittutea! Echta Jos 301. Astiro-astiro begi lausotuetan barrena argia egin zitzaion Maider-i. Etxde JJ 244. Inoren axolik gabe begira urrunera; orain ke xuriak urrunagotua ikusten dukan urrun lausotura. Lasa Poem 83. Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako, beti bere buruarekin izketan eta erreminta geienen izenak ezin gogoratuz ibiltzen zana. Ataño TxanKan 98. Begi erdi-lausotuak betaurreko pean tapatuz. Larre ArtzainE 160.
Zeinbat bekatu estalduten dira euren arimetako begi lausotu ta geundubetan? Mg CO 22. Begi itsu ilun lausotuaz, lañotuaz, odoituaz ezta ondo ta argiro ikusten. Añ MisE 70s. Borbon, kristau lasaitu eta protestante lausotuzko ejerzitu bat bere agindupean zuela, Erromako morallen aurrean zegoen. Arr Bearg 271 (ap. DRA). Begi leusotuok naiz ondo ez ezautu, / arima onek zurturik jarririk balauniko / odeien kolkoetan adoretan zaitu. AB AmaE 434. Begi bitarte illun lausotua eukan. Ag Kr 104. Zein mirari ta gozagarria, Josetxoren irazkia irakurriak, nire adimen lausotua argittutea! Echta Jos 301. Astiro-astiro begi lausotuetan barrena argia egin zitzaion Maider-i. Etxde JJ 244. Inoren axolik gabe begira urrunera; orain ke xuriak urrunagotua ikusten dukan urrun lausotura. Lasa Poem 83. Gortu xamarra ta lausotua baizegon ordurako, beti bere buruarekin izketan eta erreminta geienen izenak ezin gogoratuz ibiltzen zana. Ataño TxanKan 98. Begi erdi-lausotuak betaurreko pean tapatuz. Larre ArtzainE 160.
sense-2
2.
(V-gip)
Ref.:
Iz ArOñ;
Elexp Berg
.
Empañarse (los cristales). " Lapiko lurrunakin ziero lausotu die kristalak " Elexp Berg.
Aoko lurriñaren ikutua naikua da [ixpillua] [...] lausotua ta illundua uzteko. ArgiDL 4. Kristalak berriro lausotu dira. NEtx LBB 104. Ispillu bat ipiñi dautsoe ezpanetan eta ez dau aren arnasak lausotzen. Onaind STeresa 47.
Empañarse (los cristales). " Lapiko lurrunakin ziero lausotu die kristalak " Elexp Berg.
Aoko lurriñaren ikutua naikua da [ixpillua] [...] lausotua ta illundua uzteko. ArgiDL 4. Kristalak berriro lausotu dira. NEtx LBB 104. Ispillu bat ipiñi dautsoe ezpanetan eta ez dau aren arnasak lausotzen. Onaind STeresa 47.
sense-3
3.
Deslumbrar.
"(Hacer) visos la vista, lausotu
"
Izt.
v. liluratu.
Begiak lauso detzakena da / aren lepoko katea. Or Eus 335. Belarritako zuri dirdaitsu; / lauso lezake begia. Ib. 362. [Aaria] iñoiz gertatzen izu samarra; / argiek dute lausotzen. Ib. 416. Argiaren argiaz lausoturik lotuko lizake aurrenik eta lengo itzal, txotxongilo eta txerpolariak ikusi ezinean, au esango luke: [...]. Zait Plat 49.
Begiak lauso detzakena da / aren lepoko katea. Or Eus 335. Belarritako zuri dirdaitsu; / lauso lezake begia. Ib. 362. [Aaria] iñoiz gertatzen izu samarra; / argiek dute lausotzen. Ib. 416. Argiaren argiaz lausoturik lotuko lizake aurrenik eta lengo itzal, txotxongilo eta txerpolariak ikusi ezinean, au esango luke: [...]. Zait Plat 49.
azpisarrera-1
LAUSOTUXE
(Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
Au gazterik ikusten nuen ta begiak lausotutxe izan arren, zarrago ta argiroago dakust orain. A Itzald II 72. Begiak lausotuxe ditudalako edo ez dut ikusten. MEIG VII 27.
Au gazterik ikusten nuen ta begiak lausotutxe izan arren, zarrago ta argiroago dakust orain. A Itzald II 72. Begiak lausotuxe ditudalako edo ez dut ikusten. MEIG VII 27.
lausotu
-
lausotu. Tr. Documentado en Lazarraga y ...
-
1. (V-ger-gip; H), lausutu (SP (sin trad...
-
(H). (Fig.).Nublar(se), obnubilar(se), o...
-
(Part. en función de adj.). Zeinbat bek...
-
2. (V-gip) Ref.: Iz ArOñ ; Elexp Berg ....
-
3. Deslumbrar. "(Hacer) visos la vista, ...
-
LAUSOTUXE (Forma con suf. -xe, de valor ...
<< latz 0 / 0 lehenbizi >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
