OEH - Bilaketa
202 emaitza xahar bilaketarentzat
Sarrera buruan (11)
Sarrera osoan (191)
- abantzuto
- 1 abereki
- adin
- agure
- ahitu
- 1 aire
- aitatxi
- aldarrikatu
- aldategi
- alegeragarri
- alfertu
- 1 amona
- anddere
- anziano
- apostolu
- 1 ar
- ardo
- argi
- 2 ari
- 1 arrain
- arroda
- arrunda
- artazuritze
- 1 aski
- aspaldi
- 1 atso
- aurkitu
- auzo
- bakartto
- barau
- barkatu
- barrika
- batzuk
- bazter
- begitarte
- beha
- behar
- besape
- beste
- betiere
- bi
- 1 bilgu
- bilo
- bixilli-baxalla
- 1 bizar
- bizkor
- bortalartze
- braban
- 2 burla
- deabru
- denbora
- depot
- deusgabe
- disko
- donado
- edozein
- 1 elaire
- 1 ele
- eleberri
- elezahar
- eliza
- erdeinatu
- erretretatu
- eskorga
- espartin
- estai
- estofa
- ezagun
- ezpain
- fabula
- 1 franko
- friant
- froga
- furnego
- gehien
- 1 gibel
- goxo
- grabatu
- gutxi
- hainbat
- 1 hartu
- hatsetaratu
- hatz
- herexa
- hezur
- 1 hil
- hodei
- hosto
- ibilbide
- idorki
- iduri izan
- ile
- ingurarazle
- inon
- irindatu
- 1 irun
- izan
- jabota
- jan
- 2 jela
- kanta
- kantika
- kantore
- 1 kantu
- katalingorri
- katilu
- katzaka
- katzakada
- kausitu
- 1 konkor
- kontatzaile
- 1 kontu
- kukurusta
- labetara
- lagun
- laster
- lotsatu
- mahai
- maite
- mantxeta
- markesa
- mendekio
- mezuka
- motz
- mugatu
- musde
- nahas-mahas
- noiznahi
- nola
- nor
- ohitura
- oilasko
- oin
- okasio
- okaztatu
- 1 on
- 2 ondo
- opularda
- orga
- 1 oro
- osaba
- 1 ote
- 1 oto
- 1 paparo
- pasatu
- patapau
- pegesa
- plegu
- poxi
- predikari
- prezio
- profano
- saloi
- samin
- sano
- serora
- sokorri
- soldadu
- tonbero
- 1 tonto
- tortilla
- ttipi
- tupinatara
- txar
- 1 umatu
- ur
- 1 urre
- ustekeria
- xagar
- xaharño
- xamar
- xar
- xingar
- xirribika
- xirribikari
- xitxuketa
- 1 xuri
- xurruxtategi
- zahar
- zaku
- zakuño
- 1 zar
- 2 zarpa
- zarpailki
- zeru
- zilatu
- zimur
- zimurtu
- zirrikatu
- zirritudun
- zizt
goiburua
zilatu.
tradizioa
Tr. Documentado en textos orientales, y en Orixe y Aresti (zilatu ). Los escritores suletinos y mixanos emplean sobre todo la forma xilatu, aunque hay zilatu en Constantin, y xilatu y zilatu en Inchauspe y López. Tbn. hay xilatu en ECocin, Zalduby, F. Irigaray, Barbier y Lafitte (en éstos dos últimos junto a zilatu ). En la tradición bajo-navarra y labortana hasta finales del s. XIX sólo se documenta zilhatu (junto a sillatu en Mihura y sólo silatu en HerVal ); a partir de finales del s. XIX se documentan formas con o sin aspiración.
sense-1
1.
(V, AN, L, B, BN, S; Volt 105, Lar; -lh- SP, Urt, Arch VocGr, VocBN
, Gèze, Dv, H, -letu B),
xilatu (AN, BN, S, R; Volt 105, Ht VocGr 400, VocBN
, Gèze; -lh- Dv, H),
zilotu (Añ, H; -ill- V, L, BN, S, -lh- H),
xilotu (-ill- AN, BN, R, S; Lecl, H (
-lh-
)),
silatu
Ref.:
A (
xilatu, xillotu, zillatu, zillau, zilotu
);
Lh (
zilatu, zilhotu, xilatu
);
Lrq;
Izeta BHizt2
.
Agujerear(se), horadar(se), perforar(se). "Percer, trouer" SP. "Cavare tellurem, lurra zillhátzea " Urt IV 331. "Percer" Ht VocGr 400. "Agujerar, zulatu, txulatu, zilatu " Lar. "Trouer" Arch VocGr. "Trouer, percer, troué, percé" VocBN . "Déchirer, se trouer" Lecl. " Hesia zilhatzea, trouer une haie, y faire une trouée. [...] Percer, se percer. Erphurukoa zilhatu behar da, bera zilha dadin iguriki gabe, il faut percer le panaris, sans attendre qu'il se perce lui même" H. " Handitxua xilhatu zaio, son furoncle a percé, s'est percé" Ib. "Taladrar, agujerear. Burdina goritu gabe ezta errez zilatzea (B), no es fácil taladrar el hierro sin que esté rusiente" A. " Zillau, horadar" Ib. " Xilatu (R), sajar postemas" Ib. "Trouer, se percer" Lrq. " Ziletu dugu maie " Izeta BHizt2. v. zulatu.
Amak plat batean eman / zuen [Iaundoni Iauniren burua] eta mihia / zilhatu zioen, / zeren erran zuen egia. EZ Noel 167. Ur-xortak, ardur'arduratuz, / Harria xila zirozu. O Po 2. Zilha nazazu zauriez, / sesi dolore gustiez / haren amorekatik. Gç 135. Eman zuen bere thonba berrian, zeiña baitzuen egiña arroka bat zilhaturik hartan, eta harri handi bat thonbaren atherat iraulirik, goan zen. He Mt 27, 60 (Lç ebakia, BiblE haitzean zulaturiko hilobi ). Umiltatiak lurra idekiten dizi, zilatzen eiteko lekia. AR 264. Urhia eta zilharra / haiek eztigue ezagutzen, / ez eztiren han / sakolarik xilatzen. Mustafa (ap. DRA ). Kaxota xilatürik, kanpulat eskapik. Etch 182. Zorigaitzez tenoreko / hari zapeta zilatu. Bordel 96. Baldin ur-xortak, harri baten gainera eroriaren-eroriz, hura zilhatzen eta desegiten badute. Dv LEd 108 (Cb Eg II 56 zulatzen ). Har haukiek zilhatzen dituzte gehienetan [hortzak eta haginak] . Dv Dial 37 (Ip xilatzen; It, Ur zulatu ). Sei partadera silaturik. HerVal 203. Artilleriak noizbait gazteluko murrailla zilhatzen du. Laph 11. Printze ttipiaren oheko mihiseak anhitz lekhutan zilhatuak ziren. Elsb Fram 107. Barrikak zilhatu eta huts arrazi zituzten. Ib. 63. Heiek zila arau larresoar gizon azkarrek barnetik tapa, taula zaharrez, lehioz, alkiz, hatzemaiten ahal zituzten guziez. HU Zez 170. Eskuz xilhaturik lurra. Zby RIEV 1908, 291. Gorputza zilatua zetabe bat bezala. StPierre 35. Ardi sarkoia esi-inguruka / dabilla argigune billa; / ibilli, itzuli, begira, geldi, / ez daki nondikan zila (zulatu). Or Eus 82. Lurpetik Larrunerat igan zaiku Aitor. / Mendi gaina zilatuz, sugarrez jauntzia, / bere ontasunaren ikustera dator. Iratz 39. Langileak pikoxekin mendi ederraren zilatzen hasarazi balituzte. Zerb Azk 39. Maitatuaren maitatuaz baizik ezin zilatuzko axal latz batzuek estali Egia. Lf ( in Zait Plat XIV ). Tiro batez zilatu zion burua! Arti Tobera 272. Eskalapoinak egiten zituen zurez, intzaur enborraren bizian zilatuz barnerat inguru inguru. Larre ArtzainE 97.
v. tbn. TP Kattalin 197. Mde Pr 79. Xilatu: Zby RIEV 1908, 766.
Agujerear(se), horadar(se), perforar(se). "Percer, trouer" SP. "Cavare tellurem, lurra zillhátzea " Urt IV 331. "Percer" Ht VocGr 400. "Agujerar, zulatu, txulatu, zilatu " Lar. "Trouer" Arch VocGr. "Trouer, percer, troué, percé" VocBN . "Déchirer, se trouer" Lecl. " Hesia zilhatzea, trouer une haie, y faire une trouée. [...] Percer, se percer. Erphurukoa zilhatu behar da, bera zilha dadin iguriki gabe, il faut percer le panaris, sans attendre qu'il se perce lui même" H. " Handitxua xilhatu zaio, son furoncle a percé, s'est percé" Ib. "Taladrar, agujerear. Burdina goritu gabe ezta errez zilatzea (B), no es fácil taladrar el hierro sin que esté rusiente" A. " Zillau, horadar" Ib. " Xilatu (R), sajar postemas" Ib. "Trouer, se percer" Lrq. " Ziletu dugu maie " Izeta BHizt2. v. zulatu.
Amak plat batean eman / zuen [Iaundoni Iauniren burua] eta mihia / zilhatu zioen, / zeren erran zuen egia. EZ Noel 167. Ur-xortak, ardur'arduratuz, / Harria xila zirozu. O Po 2. Zilha nazazu zauriez, / sesi dolore gustiez / haren amorekatik. Gç 135. Eman zuen bere thonba berrian, zeiña baitzuen egiña arroka bat zilhaturik hartan, eta harri handi bat thonbaren atherat iraulirik, goan zen. He Mt 27, 60 (Lç ebakia, BiblE haitzean zulaturiko hilobi ). Umiltatiak lurra idekiten dizi, zilatzen eiteko lekia. AR 264. Urhia eta zilharra / haiek eztigue ezagutzen, / ez eztiren han / sakolarik xilatzen. Mustafa (ap. DRA ). Kaxota xilatürik, kanpulat eskapik. Etch 182. Zorigaitzez tenoreko / hari zapeta zilatu. Bordel 96. Baldin ur-xortak, harri baten gainera eroriaren-eroriz, hura zilhatzen eta desegiten badute. Dv LEd 108 (Cb Eg II 56 zulatzen ). Har haukiek zilhatzen dituzte gehienetan [hortzak eta haginak] . Dv Dial 37 (Ip xilatzen; It, Ur zulatu ). Sei partadera silaturik. HerVal 203. Artilleriak noizbait gazteluko murrailla zilhatzen du. Laph 11. Printze ttipiaren oheko mihiseak anhitz lekhutan zilhatuak ziren. Elsb Fram 107. Barrikak zilhatu eta huts arrazi zituzten. Ib. 63. Heiek zila arau larresoar gizon azkarrek barnetik tapa, taula zaharrez, lehioz, alkiz, hatzemaiten ahal zituzten guziez. HU Zez 170. Eskuz xilhaturik lurra. Zby RIEV 1908, 291. Gorputza zilatua zetabe bat bezala. StPierre 35. Ardi sarkoia esi-inguruka / dabilla argigune billa; / ibilli, itzuli, begira, geldi, / ez daki nondikan zila (zulatu). Or Eus 82. Lurpetik Larrunerat igan zaiku Aitor. / Mendi gaina zilatuz, sugarrez jauntzia, / bere ontasunaren ikustera dator. Iratz 39. Langileak pikoxekin mendi ederraren zilatzen hasarazi balituzte. Zerb Azk 39. Maitatuaren maitatuaz baizik ezin zilatuzko axal latz batzuek estali Egia. Lf ( in Zait Plat XIV ). Tiro batez zilatu zion burua! Arti Tobera 272. Eskalapoinak egiten zituen zurez, intzaur enborraren bizian zilatuz barnerat inguru inguru. Larre ArtzainE 97.
v. tbn. TP Kattalin 197. Mde Pr 79. Xilatu: Zby RIEV 1908, 766.
azpiadiera-1.1
--Ez duzu arno hobeagorik oraino? Arno xahar zerbait? --Ba [...] bainan barrika xilatzekoa dugu oraino.
Barb Leg 144.
Pinpaletarekin barrika xilaturik.
Ib. 144.
azpiadiera-1.2
(Fig.).
Balaki [...] ohoiña gauaz zer orenez jin ladin, iratzarririk egon laite presto [...]; eta bere etxia eliro xillatzera utzi. Tt Onsa 57. Baldin aita familiako batek balaki gabazko zoin orenez ethorri behar den ohoina, atzarria egon litakela eta ez lezakela zilhatzerat utz bere etxea. TB Mt 24, 43 (He, Dv, Leon zilhatzera(t), Ip, Echn, SalabBN zilatzera(t); Ur zulatuten, Hual ezion eitzen etsia minatra, Ol, Ker, BiblE zulatzen ). Zerua azkenean "xilatu", baxenabartar batek erran daukun bezala. Lf GAlm 1950, 10.
Balaki [...] ohoiña gauaz zer orenez jin ladin, iratzarririk egon laite presto [...]; eta bere etxia eliro xillatzera utzi. Tt Onsa 57. Baldin aita familiako batek balaki gabazko zoin orenez ethorri behar den ohoina, atzarria egon litakela eta ez lezakela zilhatzerat utz bere etxea. TB Mt 24, 43 (He, Dv, Leon zilhatzera(t), Ip, Echn, SalabBN zilatzera(t); Ur zulatuten, Hual ezion eitzen etsia minatra, Ol, Ker, BiblE zulatzen ). Zerua azkenean "xilatu", baxenabartar batek erran daukun bezala. Lf GAlm 1950, 10.
azpiadiera-1.3
Calar, profundizar.
Debozione huntaz hain zillatua zen, non oren guziez ez baitzen berzez minzatzen Jesus-Kristoren Bihotz Adoragarriaz baitzen. JesBihD 8. [Ebandelioa] berezia da, ukigarria [...] izariz mintzo dena, gora eta urrun zilhatzen duelarik eta erakurtzalea irabazten. (Interpr?). Hb Egia 84. Bazterretako berriak iharduki zituzten zenbeitek, kabala ala jendeen arteko eritasun, ixtripu, heriotze, ezkontza, ordenu, zor, etxe-saltze, bainan hitz-erdika, deus barna zilatzetik ahal bazenbatean begiratuz. JE Bur 131.
Debozione huntaz hain zillatua zen, non oren guziez ez baitzen berzez minzatzen Jesus-Kristoren Bihotz Adoragarriaz baitzen. JesBihD 8. [Ebandelioa] berezia da, ukigarria [...] izariz mintzo dena, gora eta urrun zilhatzen duelarik eta erakurtzalea irabazten. (Interpr?). Hb Egia 84. Bazterretako berriak iharduki zituzten zenbeitek, kabala ala jendeen arteko eritasun, ixtripu, heriotze, ezkontza, ordenu, zor, etxe-saltze, bainan hitz-erdika, deus barna zilatzetik ahal bazenbatean begiratuz. JE Bur 131.
azpiadiera-1.4
(Fig.).
Argiak etzuen barna zilatzen gau beltza. Hamar urhatsetan doi-doia. JEtchep 56.
Argiak etzuen barna zilatzen gau beltza. Hamar urhatsetan doi-doia. JEtchep 56.
azpiadiera-1.5
+xilatu (H),
sillatu.
Atravesar. "Percer, passer de part en part: alde bat bertze xilhatzea " H.
Aski da xoilki adar bat alderen alde zilhaturik eta hura olioz pherekaturik. Mong 591. Dolorearen armak ene arima alde batetik bertzerat sillatzen [sic] zuelarik. Mih 99s. Hunek jasan behar dituen atsegabek eta tormentek zilhatuko darotzute bihotza, alderen-alde, ezpata zorrotz batek bezala. Jnn SBi 41. Beharriak fletxa batez zilhatuak zituzten, fletxaren mokoa beharritik goiti zagoelarik. Prop 1897, 19. Bizkarra eta sahetsak azal lodi batek gordetzen daizko, balak ere aldean bertze zila ez dezakena. JE Bur 13. Aldi oroz makilaren heineko xuri baten zilatzia tregua hartan, nekeztto dela üdüri dü. Const 36. Paldoaren tormenta edo paldoan sartzea, gizonen krudelitateak sekula asmatu dituen izugarrienetarik dena, hunela egiten da: kondenatua alderen alde zilatzen dute zurezko ziri batekin. Mde Pr 78. Aldez bertze zilhatua eta osoki xehatua izan da gure bekatuen gatik. Etcheb Zeruari 42.
Atravesar. "Percer, passer de part en part: alde bat bertze xilhatzea " H.
Aski da xoilki adar bat alderen alde zilhaturik eta hura olioz pherekaturik. Mong 591. Dolorearen armak ene arima alde batetik bertzerat sillatzen [sic] zuelarik. Mih 99s. Hunek jasan behar dituen atsegabek eta tormentek zilhatuko darotzute bihotza, alderen-alde, ezpata zorrotz batek bezala. Jnn SBi 41. Beharriak fletxa batez zilhatuak zituzten, fletxaren mokoa beharritik goiti zagoelarik. Prop 1897, 19. Bizkarra eta sahetsak azal lodi batek gordetzen daizko, balak ere aldean bertze zila ez dezakena. JE Bur 13. Aldi oroz makilaren heineko xuri baten zilatzia tregua hartan, nekeztto dela üdüri dü. Const 36. Paldoaren tormenta edo paldoan sartzea, gizonen krudelitateak sekula asmatu dituen izugarrienetarik dena, hunela egiten da: kondenatua alderen alde zilatzen dute zurezko ziri batekin. Mde Pr 78. Aldez bertze zilhatua eta osoki xehatua izan da gure bekatuen gatik. Etcheb Zeruari 42.
azpiadiera-1.6
Abrir (camino...), perforar (montañas...).
Frantsesek oro badetzakete: mendiak zilha, zelhaiak mendi, itsasoak huts, errekak itsasosta. Hb Egia 150. Joan zaharrak jin berrier bidearen zilatzeko han dagozilarik erne. JE Bur 210. Adimendu guti baitugu ezagutzen hoin barna eta hoin urrun joan denik, ez baitezpada mintzaldi ederrak eginez, bainan emeki emeki zilatuz gizonaren eta Jainkoaren bihotzerat deraman bide nekea. "En découvrant" . Ardoy SFran 301. Gizonek harat-hunat, sar-jalgika, hala-hala behar zuten zilatu bidea. GH 1973, 17 (ap. DRA ).
Frantsesek oro badetzakete: mendiak zilha, zelhaiak mendi, itsasoak huts, errekak itsasosta. Hb Egia 150. Joan zaharrak jin berrier bidearen zilatzeko han dagozilarik erne. JE Bur 210. Adimendu guti baitugu ezagutzen hoin barna eta hoin urrun joan denik, ez baitezpada mintzaldi ederrak eginez, bainan emeki emeki zilatuz gizonaren eta Jainkoaren bihotzerat deraman bide nekea. "En découvrant" . Ardoy SFran 301. Gizonek harat-hunat, sar-jalgika, hala-hala behar zuten zilatu bidea. GH 1973, 17 (ap. DRA ).
azpiadiera-1.6.1
--Nagusia, eztugu biderik urrunago! [...] --Ez, behar dugu nolazpeit zilhatu Dornaliraino.
Prop 1904, 233.
Ürrin huna bada nonbaitik hedatü, / Biarnesak hara beriala zilatü.
Eskual 17-5-1912, 3.
azpiadiera-1.7
(Part. en función de adj.).
"
Zilhatua, percé, agujerado"
SP (in m.).
"Agujerado, zulatua, txulatua, zilatua
"
Lar.
Zaku zilhatu batera. Gç 30. Gizonak mekanika dire [...] atabal bi aldetarik zilhatuak barnean errotekin. Hb Egia 137. Laster aseko dela eta nardatuko Frantzia odolezko eta hertze zilatuzko ikusgarri okaztagarri horietaz. HU Zez 77. Bere adar zilatuarekin agintzen zituen gazteluko gudulariak. Zub 83. Maxkur xilatuz eginak. GAlm 1959, 43. Hor gaindi egonez zapeta zilatu horiek norbait eror-arazten ahal dutela eta beso bat aise dela hautsia. JEtchep 61.
Zaku zilhatu batera. Gç 30. Gizonak mekanika dire [...] atabal bi aldetarik zilhatuak barnean errotekin. Hb Egia 137. Laster aseko dela eta nardatuko Frantzia odolezko eta hertze zilatuzko ikusgarri okaztagarri horietaz. HU Zez 77. Bere adar zilatuarekin agintzen zituen gazteluko gudulariak. Zub 83. Maxkur xilatuz eginak. GAlm 1959, 43. Hor gaindi egonez zapeta zilatu horiek norbait eror-arazten ahal dutela eta beso bat aise dela hautsia. JEtchep 61.
sense-2
2.
xilatu (H).
Punzar, pinchar. " Geziak haragia barneraino xilhatu dio, [...] lui a percé" H.
Nola izan zen eskuetan eta oiñetan itzatua, aranzezko koroaz buruan zilhatua. Mat 214. Ediren da bidea armendolaondo khiratsen eztitara ganbiatzeko, ondoan zilhatze hutsaz handik gozo khiratsaren ilki arazitzeko. SP Phil 87 (He 89 ondotik zillatuz ). Zilhatzen zaituen aranzea. Ib. 194. Bere amaren sabela mokoaz xilaturik. Tt Onsa 138. Baldin senti badiozute abzes bilduma edo materiarik duella, denbora hartan aparanziaz agerian den lekhuan zilhatuko diozue burdin gorri batez. Mong 591. Mihi azpiko zainetarik burdin bero batez xilhaturik [odola atheratzera ensea zaitezte] . Ib. 589. Soldado batek xilatu zakon zaihetza lanza batez. CatLan 45. Lekhuko aurkhitu zen zilhatu ziotenean, lantzaz, saihets sakratua. Lg II 94. Dolorezko espata hartaz zilhatua. Mih 96. Egia da, zistatzen ta zilatzen dutela orratzak, baiña zistatus ta zilatus aisatzen du bordadura. (306). LE-Ir (s.v. zistatu ). Nere oin-eskuak itzez josiak, nere burua arrantzez zilhatua. Dv LEd 95. Horla hari dela laster zillatua / sistako zenbaitez senti du larrua. Gy 8. Behar dira hautsi helzaurrak bi buruetarik, xilatu khurutzian, eman trenpatzen hamabortz egunez ura sanyatuz egun guziez. ECocin 47. Eskiak eta zankhoak itze handi batzüz krüdelki zilatürik. Ip Hil 169. Jesusen eskuak eta oinak gurutzeari josi zituzten itze lodiek arima bera ere zilhatu baitzioten Mariari. Jnn SBi 45. Saeta ukhaldika, zilhatu eta funditu zioten gorputz guzia. Jnn SBi 133. Jesu Kristok ziozkan / zilatu bortz zauri, / bortz zauri odoletan / bereak iduri. Zby RIEV 1908, 414. Gizon bat halaxet hil izan zela, hortz handi bat iretsirik, eta hortz harek hertzeak zilaturik. Barb Sup 103 (v. tbn. xilatu en la misma página). Jesus ongi hila zela ikusteko batek bere lantzaz bihotza zilhatu zion. Zerb IxtS 90. Atzarririk, berdin lotarik, kontzientziaren danga ilhun zorrotzak, bihotza penatuko eta zilhatuko dautzu. Larz Senper 18.
v. tbn. HU Zez 77. Iratz 25. Zilhatu: JesBih 452. Jaur 359. Hb Esk 219.
Punzar, pinchar. " Geziak haragia barneraino xilhatu dio, [...] lui a percé" H.
Nola izan zen eskuetan eta oiñetan itzatua, aranzezko koroaz buruan zilhatua. Mat 214. Ediren da bidea armendolaondo khiratsen eztitara ganbiatzeko, ondoan zilhatze hutsaz handik gozo khiratsaren ilki arazitzeko. SP Phil 87 (He 89 ondotik zillatuz ). Zilhatzen zaituen aranzea. Ib. 194. Bere amaren sabela mokoaz xilaturik. Tt Onsa 138. Baldin senti badiozute abzes bilduma edo materiarik duella, denbora hartan aparanziaz agerian den lekhuan zilhatuko diozue burdin gorri batez. Mong 591. Mihi azpiko zainetarik burdin bero batez xilhaturik [odola atheratzera ensea zaitezte] . Ib. 589. Soldado batek xilatu zakon zaihetza lanza batez. CatLan 45. Lekhuko aurkhitu zen zilhatu ziotenean, lantzaz, saihets sakratua. Lg II 94. Dolorezko espata hartaz zilhatua. Mih 96. Egia da, zistatzen ta zilatzen dutela orratzak, baiña zistatus ta zilatus aisatzen du bordadura. (306). LE-Ir (s.v. zistatu ). Nere oin-eskuak itzez josiak, nere burua arrantzez zilhatua. Dv LEd 95. Horla hari dela laster zillatua / sistako zenbaitez senti du larrua. Gy 8. Behar dira hautsi helzaurrak bi buruetarik, xilatu khurutzian, eman trenpatzen hamabortz egunez ura sanyatuz egun guziez. ECocin 47. Eskiak eta zankhoak itze handi batzüz krüdelki zilatürik. Ip Hil 169. Jesusen eskuak eta oinak gurutzeari josi zituzten itze lodiek arima bera ere zilhatu baitzioten Mariari. Jnn SBi 45. Saeta ukhaldika, zilhatu eta funditu zioten gorputz guzia. Jnn SBi 133. Jesu Kristok ziozkan / zilatu bortz zauri, / bortz zauri odoletan / bereak iduri. Zby RIEV 1908, 414. Gizon bat halaxet hil izan zela, hortz handi bat iretsirik, eta hortz harek hertzeak zilaturik. Barb Sup 103 (v. tbn. xilatu en la misma página). Jesus ongi hila zela ikusteko batek bere lantzaz bihotza zilhatu zion. Zerb IxtS 90. Atzarririk, berdin lotarik, kontzientziaren danga ilhun zorrotzak, bihotza penatuko eta zilhatuko dautzu. Larz Senper 18.
v. tbn. HU Zez 77. Iratz 25. Zilhatu: JesBih 452. Jaur 359. Hb Esk 219.
azpiadiera-2.1
Morder, picar.
Eskorpionak gizona zilhatzen duenean. He Apoc 9, 5 (Lç io, TB yo, Dv asikitzen, Ip isukiten, Ol ziztatutako, BiblE eskorpioien ziztada ).
Eskorpionak gizona zilhatzen duenean. He Apoc 9, 5 (Lç io, TB yo, Dv asikitzen, Ip isukiten, Ol ziztatutako, BiblE eskorpioien ziztada ).
azpiadiera-2.2
(Uso fig.).
Atsekabeak zilhaturen duela zure bihotza lantza zorrotz batek bezala. Lg II 118. Egunazko ikuspenek zilhatzen diote bihotza oherainokoan. Hb Egia 154. Oren berean, zilhatzen diote bihotza, ekharriz berri, gaizki handi eta itsusi bat egin dela herriko bazter batean. Ib. 154. Egotu zitzaion begira astiroki mila ezpata kolpek baino saminkiago bihotza zilhatzen zion ikusgarriari. Jnn SBi 46.
Atsekabeak zilhaturen duela zure bihotza lantza zorrotz batek bezala. Lg II 118. Egunazko ikuspenek zilhatzen diote bihotza oherainokoan. Hb Egia 154. Oren berean, zilhatzen diote bihotza, ekharriz berri, gaizki handi eta itsusi bat egin dela herriko bazter batean. Ib. 154. Egotu zitzaion begira astiroki mila ezpata kolpek baino saminkiago bihotza zilhatzen zion ikusgarriari. Jnn SBi 46.
azpiadiera-2.2.1
[Gizonak] sortzen dire honi edo labe gorritik bezala, ile ondo bat gabe eta minez zilhatuak.
Hb Egia 61s.
sense-3
3.
(-ll- V, L-ain, B ap. A
).
Cavar, excavar, hacer (un agujero, pozo, etc.). "Hacer hoyos, preparar la tierra" A.
Handik goanik zilhatu zuen bertze putzu bat. Dv Gen 26, 22. Thonba harrian zilhatua zen eta bertze harri batek hesten zion sartzea. Lap 220 (V 99). Eskuin ala ezker, beroak eta hotzak, haizeak eta euriteek mendez-mende emeki-emeki zizkatzen, zilatzen, irrikatzen, porroskatzen dituzten mendixka batzu. JE Ber 41. Maite zaitut nik haize-hegoak zaituelarik hurbiltzen, / zure patxadan ager-araziz mendeek zilatu zimurrak. Iratz 46.
Cavar, excavar, hacer (un agujero, pozo, etc.). "Hacer hoyos, preparar la tierra" A.
Handik goanik zilhatu zuen bertze putzu bat. Dv Gen 26, 22. Thonba harrian zilhatua zen eta bertze harri batek hesten zion sartzea. Lap 220 (V 99). Eskuin ala ezker, beroak eta hotzak, haizeak eta euriteek mendez-mende emeki-emeki zizkatzen, zilatzen, irrikatzen, porroskatzen dituzten mendixka batzu. JE Ber 41. Maite zaitut nik haize-hegoak zaituelarik hurbiltzen, / zure patxadan ager-araziz mendeek zilatu zimurrak. Iratz 46.
azpiadiera-3.1
Ez dezazuela tresorik bil lurrean nun harrek eta herdoilak galtzen baitituzte eta nun ohoinek xilhatzen eta ebasten baitute.
'
Effodiunt'
.
TB Mt 6, 19 (Ip, Dv zil(h)atzen; Lç, Ol zul(h)atu, He atheratzen, Echn atratzen, SalabBN edireiten, Samper deskubritzen
).
sense-4
4.
+xilatu (Lh).
Descubrir, descifrar; comprender el motivo secreto de alguna cosa. " Xilhatu, [...] percer un secret, résoudre un problème" Lh.
Hirur gauza horietan badukezu zer untsa goguaketa, eta nun xila gure miserietan. AR 280. Hoinbertze menderen ondotik, belhar osto bat bakarra ez du egin ahal ukan oraino gizonak, ez eta ere zilatu bera nundik heldu den, norat doan, zer den zeru gain hortan. JE Bur 166. Ala ere, egin ahalak eginen ditut, eri-handien buruak xilatzeko eta ikusteko noraraño argituak dauden. FIr 184. Zilatu dut azkenekotz mihi-gaixtoa nor den. JE Ber 70. Haren urhatsaren berri nonbaitik zilhaturik. GH 1932, 485. Begi handi batzu egin zituzten ba herriko gizonek, ezin ontsa xilatuz guarda ondoaren matrikula. Lf Murtuts 16. Egun batez, egia zilaturik, Hendaiako mirikuak Mattiori erran baitzion [...]. Zerb Azk 90 (109 xilatu ). Horra nun goiz batez Elizalde mugazainak handik edo hemendik zilatzen duen Mazondo ondoko gauean zerbeit kontrabanda baliosekin irgaitekoa dela. Ib. 102. Ez dute guztiok jakingo, oartuko, ez dute 'xilatuko', kopla polit onek duan barrunbe guztia. Lek SClar 111s. Hire buru-muiñak ahulegi direla mixterio horren zilatzeko. Gazte 1958 (9) (ap. DRA ). Irakurlek neholaz ez zutela zilatzen ahalko zer zuen berak egiazki golkoan. Lf ( in Zait Plat XIV (XXI xilatu ) ). Lafon jaunak erakutsi dauku nola diteken, oraiko argiekin, mixterio hori doi bat zila. Othoizlari 1960, 269. Ezin xilatuz norat ari zen edo zer xedek zerabilan. Herr 11-2-1960, 4. Ama Birjinari othoitz eginen diot gauzak sakhonkiago ikus ahal ditzazun eta xila dezazun zer azpi-joko deraman. Herr 27-9-1962, 2. Historiaren illunaldiak xuritzen astea ezdugu asmorik; orduko zisman (Luther-ekoan) arrazoia zein aldetik zegoen ezdugu xilatu nai. AIr Egan 1962, 71. Gogo-bihotzean zer ote zuken zilatzen ari... Ardoy SFran 217. Jakintsunek pentsatzen eta esplikatzen ez dutenik ez baita, mixterio guziak zilatuko dituzte emeki-emeki. Othoizlari 1967, 2. Dohakabeak ez luke irririk ezpain xokoan, zila baleza, haren bitimak zer zion hiltzerakoan. Xa Odol 220. Elizak entzuten du, zilatzen, beretzen Jainkoaren Misterioa. Othoizlari 99 (1980) 8. Ez dugu zilatu ahal izan ea Gratien de Haroztegui hori Jean Haroztegui Axularren anaiaren ahaidegotik zenetz. Lf ELit 145. Zilatu die gure mezua kasemako telefonaren kudeatzaileek. Larre ArtzainE 179. Ez dugu sekulan deus segurrik zilatu ez-eta jakin hortaz. Ib. 127.
Descubrir, descifrar; comprender el motivo secreto de alguna cosa. " Xilhatu, [...] percer un secret, résoudre un problème" Lh.
Hirur gauza horietan badukezu zer untsa goguaketa, eta nun xila gure miserietan. AR 280. Hoinbertze menderen ondotik, belhar osto bat bakarra ez du egin ahal ukan oraino gizonak, ez eta ere zilatu bera nundik heldu den, norat doan, zer den zeru gain hortan. JE Bur 166. Ala ere, egin ahalak eginen ditut, eri-handien buruak xilatzeko eta ikusteko noraraño argituak dauden. FIr 184. Zilatu dut azkenekotz mihi-gaixtoa nor den. JE Ber 70. Haren urhatsaren berri nonbaitik zilhaturik. GH 1932, 485. Begi handi batzu egin zituzten ba herriko gizonek, ezin ontsa xilatuz guarda ondoaren matrikula. Lf Murtuts 16. Egun batez, egia zilaturik, Hendaiako mirikuak Mattiori erran baitzion [...]. Zerb Azk 90 (109 xilatu ). Horra nun goiz batez Elizalde mugazainak handik edo hemendik zilatzen duen Mazondo ondoko gauean zerbeit kontrabanda baliosekin irgaitekoa dela. Ib. 102. Ez dute guztiok jakingo, oartuko, ez dute 'xilatuko', kopla polit onek duan barrunbe guztia. Lek SClar 111s. Hire buru-muiñak ahulegi direla mixterio horren zilatzeko. Gazte 1958 (9) (ap. DRA ). Irakurlek neholaz ez zutela zilatzen ahalko zer zuen berak egiazki golkoan. Lf ( in Zait Plat XIV (XXI xilatu ) ). Lafon jaunak erakutsi dauku nola diteken, oraiko argiekin, mixterio hori doi bat zila. Othoizlari 1960, 269. Ezin xilatuz norat ari zen edo zer xedek zerabilan. Herr 11-2-1960, 4. Ama Birjinari othoitz eginen diot gauzak sakhonkiago ikus ahal ditzazun eta xila dezazun zer azpi-joko deraman. Herr 27-9-1962, 2. Historiaren illunaldiak xuritzen astea ezdugu asmorik; orduko zisman (Luther-ekoan) arrazoia zein aldetik zegoen ezdugu xilatu nai. AIr Egan 1962, 71. Gogo-bihotzean zer ote zuken zilatzen ari... Ardoy SFran 217. Jakintsunek pentsatzen eta esplikatzen ez dutenik ez baita, mixterio guziak zilatuko dituzte emeki-emeki. Othoizlari 1967, 2. Dohakabeak ez luke irririk ezpain xokoan, zila baleza, haren bitimak zer zion hiltzerakoan. Xa Odol 220. Elizak entzuten du, zilatzen, beretzen Jainkoaren Misterioa. Othoizlari 99 (1980) 8. Ez dugu zilatu ahal izan ea Gratien de Haroztegui hori Jean Haroztegui Axularren anaiaren ahaidegotik zenetz. Lf ELit 145. Zilatu die gure mezua kasemako telefonaren kudeatzaileek. Larre ArtzainE 179. Ez dugu sekulan deus segurrik zilatu ez-eta jakin hortaz. Ib. 127.
sense-5
5.
(Lar, Hb, H).
"Cagar, kakegin, zillatu, jakondu " Lar. "Zullarse, hacer sus necesidades, es del bascuence zillatu, que significa lo mismo, de zilla, zilloa, zulloa, el orificio" Ib.
"Cagar, kakegin, zillatu, jakondu " Lar. "Zullarse, hacer sus necesidades, es del bascuence zillatu, que significa lo mismo, de zilla, zilloa, zulloa, el orificio" Ib.
sense-6
6.
"(B), ahuecar. Bei ori zilatzen asi da; fite erdiko da, esa vaca ha comenzado a mostrar hundimientos en su piel"
A.
sense-7
7.
"
Zillau [...] (V-m...), ahondar"
A.
azpisarrera-1
EZIN ZILATUZKO.
Impenetrable; inescrutable. " Ezin zilhatuzkoa, [...] qu'on ne peut percer, imperméable" Dv.
Nun nahi lohia, ihiztokiak eta jendearen galtzeko leizeak. Orotan ezin zilatuzko sasi batzu. Prop 1883, 16. Eritasun bitxia, ezin zilhatuzkoa. SoEg Herr 10-4-1958, 1.
Impenetrable; inescrutable. " Ezin zilhatuzkoa, [...] qu'on ne peut percer, imperméable" Dv.
Nun nahi lohia, ihiztokiak eta jendearen galtzeko leizeak. Orotan ezin zilatuzko sasi batzu. Prop 1883, 16. Eritasun bitxia, ezin zilhatuzkoa. SoEg Herr 10-4-1958, 1.
azpisarrera-2
ZILATUAK ZILATU
Ez gira harrituko, beraz --erranak erran, zilatuak zilatu, eta hoin luzaz bainan behar zen-- ez gira harrituko ez balin badu ere San Frantses Jatsukoa bezalako saindu paregabe bat Eskual-Herriak moldatu ahal izan. "Ce qui a été approfondi étant approfondi" . Ardoy SFran 28.
Ez gira harrituko, beraz --erranak erran, zilatuak zilatu, eta hoin luzaz bainan behar zen-- ez gira harrituko ez balin badu ere San Frantses Jatsukoa bezalako saindu paregabe bat Eskual-Herriak moldatu ahal izan. "Ce qui a été approfondi étant approfondi" . Ardoy SFran 28.
zilatu
-
zilatu. Tr. Documentado en textos orient...
-
1. (V, AN, L, B, BN, S; Volt 105, Lar; -...
-
--Ez duzu arno hobeagorik oraino? Arno x...
-
(Fig.). Balaki [...] ohoiña gauaz zer o...
-
Calar, profundizar. Debozione huntaz hai...
-
(Fig.). Argiak etzuen barna zilatzen gau...
-
+xilatu (H), sillatu. Atravesar. "Percer...
-
Abrir (camino...), perforar (montañas.....
-
(Part. en función de adj.). " Zilhatua,...
-
2. xilatu (H). Punzar, pinchar. " Geziak...
-
Morder, picar. Eskorpionak gizona zilhat...
-
(Uso fig.). Atsekabeak zilhaturen duela ...
-
3. (-ll- V, L-ain, B ap. A ). Cavar, exc...
-
Ez dezazuela tresorik bil lurrean nun ha...
-
4. +xilatu (Lh). Descubrir, descifrar; c...
-
5. (Lar, Hb, H). "Cagar, kakegin, zillat...
-
6. "(B), ahuecar. Bei ori zilatzen asi d...
-
7. " Zillau [...] (V-m...), ahondar" A....
-
EZIN ZILATUZKO. Impenetrable; inescrutab...
-
ZILATUAK ZILATU Ez gira harrituko, beraz...
<< zeru 0 / 0 zimur >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
