OEH - Bilaketa

202 emaitza xahar bilaketarentzat

Sarrera buruan (11)


Sarrera osoan (191)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
1 gibel.
tradizioa
Tr. De uso general en los dialectos septentrionales y navarros. Es tbn. muy abundante en la documentación medieval. En textos guipuzcoanos y vizcaínos se documenta en alguna ocasión en RS (kibel ), y en en el s. XX es usado por autores cultos. Hay bigel en un texto de Esteríbar de 1566 (ReinEusk 63). Encontramos la forma con síncopa gible- en algún texto salacenco.
Onom.: In montem campario nomine Bagibel. (953) Arzam 255. Illam uineam que est in Mendiguibel. (1080) Ib. 255. In erret ihera guiuelea. (1150) Ib. 255. Issassguiuel. (Irache, 1198) Lac VM 38.
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (AN, L, BN, S; SP, Ht VocGr , Añ, Arch VocGr , VocBN , Gèze, Dv, H), bigel (AN-5vill), kibel (Lar Sup , H). Ref.: A; Bon-Ond 153; Lrq; Iz Ulz ; EAEL 10; Gte Erd 128.
Parte trasera; espalda. "Le derrière" SP. "Envés" Añ. "Parte posterior" A. "Gibel, opuesto a begi. Eguzkibel y eguzkibegi" Garate Cont RIEV 1935, 350. "Gibel, lomo y parte zaguera. En Vergara traducía erróneamente un músico mendigibelean como 'entrañas de monte', donde era difícil viviera nadie" Garate Cont BAP 1949, 358.

Unzi gibela hausten zen bagén botherez. "La pouppe" . Act 27, 41. Hura dute bidean lekhaio bezala, / gauaz diote zaintzen zizailu gibela. Hb Esk 218. Etxe-gibelez etxe-gibel, landaz landa, gathu zehatu bat bezala sartu ninduan etxera. Elzb PAd 24. Ganbarako athe gibelari beha. Arb Igand 43. Gune bat uspel dago eta hil; gibela arras tzarra du [plazak] . JE Bur 27. Sanson zenak bezala, ez othe zuen lepho-gibela, xara beltz bat iduri, alimaleko ile batzuz estalia? Barb Sup 145. Motho adardun histu batek gordetzen dio buru-gibela. JE Ber 30. Orduko pir-pir dago zartagin gibela. Or Eus 138. Bere xixparen gibelaz kaskoa arrailtzen dio Mazondori. Zerb Azk 102. Txalupa baten gibel borobila. Lasa Poem 63. Zer erran Santa Barbarako mendiaren gibel hartaz! Larre ArtzainE 125.
azpiadiera-1.1.1
Trasero.
Gero urratsa nuen ikasten / gibela firurikatuz, / gerria mehe tinkatuz. Etcham 98. Aparrez bustirik inguruka zebiltzanan oraino [beorrak], gibela saietseri yosirik, eta muturra lerde-yario. Or Mi 104.
azpiadiera-1.2
2. Zaguero. v. 2 gibeleko, gibelari.
Botak bai erreferak, / marrak bai gibelak, / han dituzte agertzen / nork bere ahalak. Zby RIEV 1908, 92.
sense-2
II . (Tema nudo usado como adv. o posposición).
azpiadiera-2.1
1. De vuelta.
Neskenegunean, arren, gibel eman izadazu. Mde Pr 60. Ordian gizonak zaharo berde bat muztü zian eta emaztiari emon zeron, erranez: --Begir'ezan nik gibel galthatü artio. Ib. 123. Gibel ützül adi eta etxera goatzen. Ib. 124.
azpiadiera-2.2
2. (Estar, quedar) atrás, retrasado.
--I aiz irain ori bota diokena. --Egia, baño i ere ez aiz gibel gelditu. Ez duk ba erran, bizar zikin aiekin, gizon antza baño artzarena bazula? TP Kattalin 196.
azpiadiera-2.3
3. (Tras gen.). Detrás (de). "Detrás, a espaldas. Comunmente no se usa en Eibar, que se vale de su sin. oste, ostia. Oiz mendixan gibel Zenarruza " Etxba Eib. v. GIBELEAN.
Erasotzen ba-zioten, errez ezkuta zitekean zugaitz-enbor lodienaren gibel. NEtx Antz 145.
sense-3
III . (Adj.).
azpiadiera-3.1
1. (Lh).
Tímido, retraído; atrasado. "Timide, gibel " Lh Eusk 1919-20, 82. (En los ejs. citados es muy probable que se trate más bien de alat. gibela; cf. ATZERA (c) y GIBEL(A) EGON).
Eskalduna ez balitz den bezen gibela, / hetan den gatza luke bilduren bertzela. Hb Esk 123. Nehor guti ere lur-lanetan gu bezen gibela denik. Dv Lab X (ed. 1892; ap. DRA). Bainan gelditu banintz uzkur ta gibela, / segur naiz pindar hura ilaunduko zela. Xa Odol 119.
azpiadiera-3.1.1
" Gibel-aire bat badu, litm. tiene así un aire de retraído" A EY III 342.
azpiadiera-3.1.2
"(S), huraño, arisco" A.
azpiadiera-3.2
2. "Qui est en retard" VocBN .
azpisarrera-1
AITZIN-GIBEL. v. aitzin-gibel.
azpisarrera-2
ESKU-GIBEL. v. esku.
azpisarrera-3
GIBELA (AN-ulz ap. Iz Ulz; bigela AN-5vill ap. Gte Erd ), GIBELAT (B ap. Izeta BHizt; Volt 8, Lar, Añ, H) (Hacia) atrás. "À reculons" Volt 8. "Retroceder, gibelat etorri" Lar, Añ. "Gibela duayé, va atrás" Iz Ulz. "Ez aintzina ta ez bigela, ortxe dago (AN-5vill)" Gte Erd 122. v. GIBELERA.
Itzul zaite gibela, ezta hori zure joan bidea. (Cizur, 1552). ReinEusk2 86. Soldaduek prometatzen ez ioateko gibela. EZ Man II 53. Abiatu berri hartan, maiz behatzen du gibelat, utzi duen bizitze presturat. Ax 107 (V 71). Enaiz zilhegi gibelat itzultera. SP Imit III 56, 4. Franziako harmada gibelat itzultzen zelarikan. ES 113. Ene semea, eztuzu gibela goan behar. Ch III 32, 2 (Mst gibeltü ). Eta landan ditekena ez bedi bihur gibelat bere tresnen hartzerat. He Mc 13, 16. Ahalkatua eta gorritua, bethi gibela erretiratzen baita. He Gudu 159. Eitzazü gibelialat lürreko zühürtzia. Mst III 32, 2. Itzuli zela gibelat edo atzera. Mb IArg I 269. Estaike itzúli gibela, inóndoan saltoa. LE ( in BOEanm 98 ). Idurizeékio tiratzenzutéla gibelát. Ib. 125. Soldadoak gibelat zoazin erretretan. FrantzesB II 10. Utzi ginuenian / Tolosa gibela, / segur da bihotzian / pena ginuela. Bordel 46. Egundaiño nihork eztu, sobraz gibelat utzi. Gy 113 (cf. infra GIBEL UTZI). Itzulirik gibelat buruz. Jnn SBi 145. Gibelat so egin gabe. Iratz 125. Han edo hemen kukuak makur jo zioketen eta gibelat itzuli behar izan zuten. Zerb Azk 9. Joaitian bezin asto / jin nintzen gibela. Mattin 17. Zurea beti aintzina, / gibela enea, / ageri du etzirela / herriko semea. Xa EzinB 109.
v. tbn. Arg DevB 108. Brtc 245. Gy 54. Gibelat: Gç 88. Lg II 144. Mih 11. Brtc 253. Dh 50. Hb Esk 48. Elzb PAd 44. Etcham 115. Gibelialat: Xarlem 255
azpisarrerakoSense-3.1
(Estar, etc.) atrás, retrasado. Cf. supra (III).
Zaude gibela, zu baino zarragorik bada aurrera joateko. (Ulzama, 1598). ReinEusk2 141. Baiñan hei lotzen bazaizkote hagitz gibela egonen zare. Ch II 5, 2. Ikhus-azue garela / hastean bezain gibela. Gy 189. Liburu Saindueri buruz arras gibela gare. Othoizlari 1957, 113.
azpisarrerakoSense-3.2
" Gibelat egitea, aller (faire) en arrière, reculer" H.
azpisarrerakoSense-3.3
"Adv. loin. Ikhusirik egun hura gibela zela, ayant vu que ce jour était loin" H.
azpisarrera-4
GIBELA EGON.
azpisarrerakoSense-4.1
a) (Dv), GIBEL EGON.
Estar remiso; estar retrasado. "Tarder" Dv.
Hauk guztiak zuk ezarri tutzu, Aita, hunela, / laudorio eman gabe nor dagoke gibela? EZ Man I 15. Haserre zarenean, zaren beldur, zaude gibela, eztagizula orduan gogoak diotsun gauzarik. Ax 299 (V 199). Zer laiteke nitaz, oraino uzkur banindago, oraino gibela banindago? Brtc 249. Arrainik larrienak gibel egon ziren hastean; bainan hek ere bere asmu sainduez bildu zituen Franzizkok. Laph 212. Eskual-herrian, aldiz, lagungo hoitaz bezenbatean gibel gaude oraino. Eta, itxura guzien arabera, gibel egoitekotan. JE Bur 200. Huna beraz nun arribatu zen ezkontzeko eguna eta gure etxe berria oraino gibela. Etchebarne 97.
azpisarrerakoSense-4.2
b) GIBEL EGON .
(Con aux. intrans. bipersonal). Dar la espalda a.
Ezi bihotza, zu beti hala / ikusiz gibel zauztadala, / hotzarriturik orai hil-hila, / hoboro nitan eztabila. 'Vous me tournez ainsi toujours le dos' . O Po 15.
azpisarrera-5
GIBELA EMAN (SP, H), GIBEL EMAN.
Dar la espalda. " Munduari gibela emaitea, tourner le dos au monde" SP. v. GIBEL EGIN.
Zuk gibela demazuna nola baita galduia. E 75. Bere guthiziéi gibela emaiten drauelarik. Ins B, 2v. Bere egitekoei gibela emanik, loa galdurik. Ax 357 (V 237). Egundaino nihork aditu othe du [...] gibela eman dioela Kristoren bikarioari? ES 122. Gauzak ar ditzagun diran bezela, ez dezaiegun egiñei gibel-eman. Ldi IL 57. Oni gibela emanik, Darwinen epaiarekin gelditu zan. Vill Jaink 17. Nekez hartuko dugu elkar, elkarri gibela emanik gabiltzaino. MIH 373.
v. tbn. Etxde JJ 11.
azpisarrerakoSense-5.1
Nihaurenak gibel-emanik. O Po 50.
azpisarrera-6
GIBELAGO.
Más atrás.
Leneko ditxoan nago ni, ez aintzinago eta ez gibelago. (Moneal, 1598). ReinEusk2 137. Gibelago gelditzen bada. EZ Eliç XXVII. Aitortzen dugu Lavigerie kardinalea mintzatu zenean gauzak orai diren baino gibelago zirela. HU Aurp 54. Berriz abiatzen gira zalu, hura bethi ta gibelago gu ganik. JE Ber 90. Ni baño gibelago zoaien etxe aldera. Auspoa 97, 15. Ez baitzen hortako emaztea batere gibelago gizona baino. Larre ArtzainE 106.
azpisarrera-7
GIBEL-AITZIN (H). Detrás y delante. "Le derrière et le devant, tous les côtés, toutes les faces, sens devant-derrière" H. v. aitzin-gibel.
Irestearekin, sudur-barnetarat gibel-aitzin lanhotzen da pindarka. JE Ber 28.
azpisarrerakoSense-7.1
Berrogoita-hamar metra luze, lau estaia, gibel-aintzinean egiazko bi dorre edo gaztelu ttipi. Ardoy SFran 152.
azpisarrera-8
GIBEL-HAIZE.
azpisarrerakoSense-8.1
a) "(L-sar), pedo, cuezco" A.
Exeritzerakoan, [...] gibel-aize zaratatsua urten yakon atsotxuari. Abeletxe GaziG 20.
azpisarrerakoSense-8.2
b) Cierto tipo de viento.
Iguzki-haizea, peko-haizea, gibel haizea, ipar-haizea, enbata, ortzantz lanoak, mendeala eta hainbeste seinale oraino. Larre ArtzainE 50.
azpisarrera-9
GIBELAKOAN. De regreso, de vuelta.
Gibelakoan zuen erre Iruñea / eta asaldan eman menditar semea. Hb Esk 57.
azpisarrera-10
GIBEL-ALDE. v. gibelalde.
azpisarrera-11
GIBEL-ARRAUN. "Godille, gibelarrau, kudea" T-L.
azpisarrera-12
GIBEL-ASMO. Segunda intención, intención oculta.
Halarik ere, iker eta iker, konfidantza hartu zuen besteak ez zuela gibel-asmorik eta hurrengo aldian lasaiago egon ziren elkarrekin. Mde HaurB 75. Eragozpenik eta gibel-asmorik ezean. Ib. 45.
azpisarrera-13
GIBELAT. v. GIBELA.
azpisarrera-14
GIBEL-ATE (H).
azpisarrerakoSense-14.1
a) "Porte de derrière, porte échappatoire, excuse, dissimulation. Uzkitzu gibel-athe hoiek " H. v. ejs. de gibeleko ate s.v. GIBELEKO.
Gibel-atherik gabeko gizona. Herr (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-14.2
b) Puerta trasera. "Syn. de gibeleko athea, et moins usité dans le sens propre de celui-ci" H.
azpisarrera-15
GIBEL-HATS. "(S-bas), zullón, pedo sin ruido" A.
azpisarrera-16
GIBEL-ATZIRIKO. "(Sal), posterior" A.
azpisarrera-17
GIBEL-AULKI. Asiento trasero.
Otoaren gibel-alkietan. JE Ber 96.
azpisarrera-18
GIBELAXEAGO. Un poco más atrás.
Aphezaren ezkerreko aldean, hura baino gibelaxeago. CatLav 462 (V 215). Oinez zioan bi aitzindarien erdian, hamar bat soldadu gibelaxagotik. Hb Egia 25. Nik, gibelaxago gelditua nindagon lekhutik, ikhusten ditut orduan sasitik atheratzen. Elzb PAd 52. Gibelxago utzi dugu karrikan ertor-etxea, bertze aldetik. JE Ber 99. Alde guzietarat behatu zuen eta gibelxago, sasian adarrez lothua, ahari bat ikusi. Zerb IxtS 20.
azpisarrera-19
GIBELAZ, GIBELEZ (Con dat.). De espaldas a.
Jainkoari gibelaz jarririk, deabruari eman hatzaiola. Dh 186. Gibelez Mariari dagola. Barb Sup 158. Arrosako eliza, bixkar baten gainetik zelaiari gibelaz dagona. JE Ber 11. Bere etxeñoari gibelaz. Ib. 51. Aldakaitz dirau muño-gañean itxasoari gibelez. TAg Uzt 10s.
azpisarrerakoSense-19.1
" Gibelaz ere, sans le voir et sans preuve (je le devine sans le voir et sans preuve)" Lrq.
azpisarrerakoSense-19.2
" Gibelaz (BN-mix), en contra. Gomak aitzinan dagokikana, gibelaz jar eztakikan " A.
azpisarrera-20
GIBELAZ ITZULI (Dv), GIBELEZ ITZULI. Dar la espalda, abandonar.
Orduan gibelaz itzul zekién Iainkoa, eta abandona zitzan zeruko gendarmeriaren zerbitzatzera. Act 7, 42 (He itzuli, TB itzuri, Dv aldaratu). Gibelaz itzultzen zaika Iainkoari eta begitarteaz kreaturari. Ax 575 (V 369). Eni hitzeman eta gibelaz itzuli. ChantP 150. Beren herriari eta mintzaiari gibelez edo sahetsez itzuliak. HU Aurp 214. Diruari baizik ez dute eskerrik; eta hura eskuratuz geroz, itzul gibelaz, bertze aldi arte. HU Zez 35. Ihardets ditake Platonek ez duela nahi izan zahar hoieri gibelaz itzuli den gutienik. Lf ( in Zait Plat XX ).
azpisarrera-21
GIBEL-BEGIRATU.
Dana dala, gogoa betikoa da gibel-begiratuz . (retrospective). Zait Plat 70.
azpisarrera-22
GIBEL-BELDUR.
azpisarrerakoSense-22.1
a) (L, BNc ap. A; Dv, H).
Miedo, recelo. "Desconfianza" A.
Ezagutuz ezkinabiltzala gure onaren ondotik, behatuko zitzaizkigula lañokiago eta gibel-beldur handi-handirik gabe. Prop 1894, 20. Ezarri dugu hemen eta egun berriz ezartzen lañoki den gutieneko gibel-beldurrik, ez itzulikarik gabe. HU Zez 20. Gaiztakeriak berekin baitu gibel-bildurra, Salomonek diona. Or QA 71.
azpisarrerakoSense-22.2
b) (H, A).
"Desconfiado" A.
azpisarrera-23
GIBEL-BELDURTASUN. "Esprit de méfiance" Dv.
azpisarrera-24
GIBEL-BELDURTI (SP, Dv, H, A). Desconfiado. "Gibel-beldurtia da maliziatia" SP.
Gaixtoa bethi da gibel beldurti, eta gogan behartsu. Ax 432 (V 281; 448 (V 292)). Behartu zen mandarinen eta xinatar gibel-beldurtien amarruarekin gudukatu. Prop 1897, 274.
azpisarrera-25
GIBEL-BELDURTIKERIA. Desconfianza, recelo.
Gure bidariak gibelerat itzultzen ikhusiz, bere gibel-beldurtikeriak berriz hartzen hasi zituen. Prop 1899, 170.
azpisarrera-26
GIBEL-BELDURTITU. "Devenir méfiant, ombrageux" Dv.
azpisarrera-27
GIBEL-BELDURTU (Dv A). "Concevoir des craintes sur les suites d'une affaire" Dv.
azpisarrera-28
GIBEL-BERO. "Gibel bero batzu, quelques chauffer cul" SP.
azpisarrera-29
GIBELEAN (AN-egüés, B; Volt 10, Lar, Añ, Gèze (-ian); kibelean Lar). Ref.: Izeta BHizt; Bon-Ond 166. Detrás (de). "Atrás" Lar y Añ. Tr. Gral. en los dialectos septentrionales.
Tronoaren inguruan laur animal begiz betheak aitzinean eta gibelean. Apoc 4, 6. Aitzinean badu nondik lot, baiña ez gibelean. Ax 153 (V 101). Ezkerréko aldean [...] demonioak [...], alzinean urbil ya kontu erxtia; gibelean bere bizi guzia pasatudéna. LE ( in BOEanm 41 ). Bi zorro nausi handiak ezari dikuzu; / Bata gibelian / Bestia aitzinian. Arch Fab 185. Zertako guk gibelean / Karga alfer hori dilindan? Gy 69. Idiek eta behiek badute gibelean, buztanaren azpiko-aldean, ile izarra deitzen den seinale bat. Dv Lab 245. Büstana gibelin dü zakhürrek bezala. Xikito 9. Pupunak eta Maiderrek ezartzen dituzte gibelean kadira bat eta mahaintto bat. Ox 35. Biurria, gibelean eseri zen. Or Mi 62. Aurrean Baztan daukazu, gibelean Erro alde. Xa Odol 261. Bi korda kolierretik eta gibelean arbaxka bat. Etchebarne 26. Partizipioa edo partizipio itxurako ajutu hori, laguntzailearen aurretik doa, gibelean egon beharrean. MEIG VI 155.
v. tbn. (para autores guipuzcoanos y vizcaínos): Vill Jaink 69.
azpisarrerakoSense-29.1
(Tras gen.). Detrás de.
Enzun nezan neure gibelean boz handi bat. Apoc 1, 10. Zure gibelean den gizon hori. Ax 467 (V 303). Palazioko atari baten gibelean. LE ( in BOEanm 113 ). Sartzen da; atheak hesten dituzte haren gibelean. Laph 114. Urrundik ikhusten dut, ikhusten mendia, / Zeinaren gibelean baitut nik herria. Elzb Po 183. Berro horren gibelean eman gaiten. Barb Sup 55. Eize baimen aitzekiaren gibelean eiza ez dan beste zerbaitetarako erabilli baitditezke beroiek. EAEg 5-1-1937, 729. Phareta beltz hen gibelian hirotzen zirela. Mde Pr 49. Bere martiritzaren gibelean, bere hasarrearen gibelean, arima oso beltz bat ezkutatzen da. Arti Tobera 282. Arizale guziak oihalaren gibelean egonen dira eta zoin bere aldian agertuko. Lf ( in Casve SGrazi 12 ). Horra zergatik [...] emaiten nizan arbola baten gibelean. Etchebarne 71.
v. tbn. (para autores vizcaínos y guipuzcoanos) TAg Uzt 229. Zait Sof 186. NEtx Antz 152. Vill Jaink 165.
azpisarrerakoSense-29.2
(Tras tema nudo).
Horra non den pareta gibelean lehioetarik ikusten duela, ielosietarik behatzen duela. SP Phil 98. Beharri gibelean. Hb Esk 182. Sasi-gibelean. Elzb PAd 45. Burregoa ari zaiolarik bizkar gibelean bi eskuen estekatzen. HU Aurp 47. Bere bizar beltz ederrarekin, urrez apaindurikako luneta batzuen gibelean behakoa orozbat ezti eta hits. JE Bur 107. Haurrak etxe gibelean. JEtchep 19. Plaza zabaltto hartan, etxe gibelean. Larre ArtzainE 280.
v. tbn. (para autores vizcaínos y guipuzcoanos): Laux AB 92 (gibelan).
azpisarrera-30
GIBEL EGIN.
azpisarrerakoSense-30.1
a) (SP).
Dar la espalda. v. GIBELA EMAN.
Kibel egiok ekatxari. RS 466. Gibel egiok ekaitzari. O Pr 192. Gibel-egin atiari, bai, eta aurrekera barik, atze-atzeka sartu. Otx 56.
azpiadiera-1.1
(Con egin elidido).
Kibel ekatxari, bular aldionari. RS 239.
azpisarrerakoSense-30.2
b) (Dv, A).
"Retroceder" A.
Ez aintzin ez gibel egiteko eran. Or Aitork 111.
azpisarrera-31
GIBEL EGON. v. GIBELA EGON.
azpisarrera-32
GIBELEKO.
azpisarrerakoSense-32.1
(AN, L, BN, S ap. A; Lar, Añ, Dv). (Adnom.). Posterior, de atrás. "Trasero" Lar. "Gibeleko aldea, la partie, la côté de derrière" H. Cf. 2 gibeleko. Tr. De uso gral. en textos septentrionales y navarros.
Eta hura unziaren gibeleko aldean zetzan lo. Mc 4, 38. Harturen duzue hirur untza turmentina eta hura haur baten eskuaz idiari gibeleko aldetik sar diozozue. Mong 590. Búrua tieso golpátu ta erorikodá gibeleko aldéra. LE ( in BOEanm 692 ). Mokanesak iharaus ta gibelko aldian jo. FrantzesB I 26. Gure hutsak gibelekoan [zorroan] ditugu ezarten, / Besteren hutsak aldiz aitzinekoan ekharten. Arch Fab 185. Xutik hadi gibeleko bi zangoen gaiñean. Gy 42. Irina biltzen die lilien gañen gibeleko aztaparren herresta erabiltez. Ip Dial 12. Baratze gibeleko elhorri zuria. Elzb Po 184. Bi hiltzailek athe gibeleko khutxa baztertzen dute. Arb Igand 78. Lasterka bezala badoha beraz, etxe gibeleko sorrora. Barb Sup 98. Amak, makilekin, gibeleko aldea berotu. TP Kattalin 182. Aldarearen gibeleko erretaula handiaren zati margoztatuak. JE Ber 23. Altzineko aldeala leku pixka bat sukaldetako eta gibleko aldiala etzontzia lo egiteko. ZMoso 34. Antziñekuak nolako, gibelekuak alako. (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1618. Hartu ene bizikleta gibeleko bortatik. ArtzainE Larre 91.
v. tbn. (para textos vizcaínos y guipuzcoanos) TAg Uzt 191.
azpiadiera-1.1
Bistan da latinetik mailebatuekin silabaren bokal-aitzinekoetan behar zituztela izan istilurik garratzenak euskaldunek, ez bokal-gibelekoetan. MEIG VII 179.
azpiadiera-1.2
"Maliziarik gabe [...], gileko bortarik gabe (BN-ciz), orrek ez du gibeleko aterik, xaloa da (BN-arb)" Gte Erd 217.
azpisarrera-33
GIBELEKOZ AITZIN, GIBELEKOZ AITZINA. De espaldas. "Gibelekoz aintzina jarrie (B), [...] gibelekoz aintzin jarria da (BN-arb)" Gte Erd 275.
Aitak atorra xahar bat ezartzen zuen gibelekoz aintzin. Larre ArtzainE 58.
azpisarrera-34
GIBEL EMAN. v. GIBELA EMAN.
azpisarrera-35
GIBELENGO. "Último" Añ.
azpisarrera-36
GIBELENIK (Lo más) atrasado, que se queda más atras.
Nik beti ikusi ditut aihertarrak muslari, eta haur eta gazteak ez batere gibelenik. Larre ArtzainE 281.
azpisarrera-37
GIBELERA.
azpisarrerakoSense-37.1
a) (AN-egüés, B; gibelara SP), GIBELERAT (Dv) Ref.: Bon-Ond 166; Izeta BHizt.
(Hacia) atrás; (dejar) de lado. "Gan zaite gibelera" Izeta BHizt.

Zaute apurtxo bat bigelerat. "Teneos un poco atrás" . (Eugui, 1566) ReinEusk 63. Baina utziten dituzue gibelera Iainkoaren iujemendua eta karitatea. "Derrière" . Lc 11, 42 (Dv e IBk bazterrera(t) ). Aitzinerat, gibelerat, saihetserat edo norat nahi den beha dagoela. Ax 468 (V 304). Beha eztagoena aitzinara, lerra daite gibelara. O Pr 77. Abiatu ziren gibelerat eta erori lurrerat. He Io 18, 6. Azkain gibelera utzi ginuenean. Elzb PAd 35. Maiz gibelera behatzen du, bihotzak min egiten dio. Arb Igand 28. Gibelera beiratzen du, arras izitua. TP Kattalin 187. Urhats ttipi bat egin zuen gibelerat. JEtchep 116. Gutiak ziren gibelerat itzuli eta gehienak preso zauden. Ardoy SFran 249. Lauak airean itzultzen zen gibelera, Ahatsa xilora. Etchebarne 32. Nola baiones lagun bat eskapatu zen ikastegitik eta jandarmek ekarri zutela gibelerat. Larre ArtzainE 115. Ez diot inori gibelera begira geldi dadin eskatzen. MEIG VIII 54.
v. tbn. (Para autores guipuzcoanos y vizcaínos): TAg Uzt 68. Or Aitork 152. Anab Poli 110.
azpiadiera-1.1
Bereziki Eskual-herrian oro gibelerat gauden tonto batzu girela derasatelakotz. HU Zez 119.
azpisarrerakoSense-37.2
b) De nuevo ('volver a'). v. atzera, harzara.
Jainkoari eman diotzat; ez ditzazket gibelerat har; ez dut gibelerat hartzeko ez dretxorik, ez gogorik. Laph 197. Orizue gibelerat zuen arnoa! "Je vous rends votre vin!" . Barb Leg 143. Ezin eskuratu zuen gibelerat. Ib. 140. Ez, ez zira gibelerat ethorriko! Larz Iru 106. Ihesi joan zen jende gaixoa, eta gibelerat jin zelarik, bazterrak nola fundituak kausitu! Ardoy SFran 172. Eta behin emanik, egundaino gehiago gibelerat ez hartu. Ib. 283.
azpisarrerakoSense-37.3
c) A peor (el tiempo, un enfermo...).
[Medikuak] ezaguturik gibelera ari zela. Etchebarne 146. Aroak gibelerat egiten zuela. Larre ArtzainE 49.
azpisarrerakoSense-37.4
d) " Gibelara, non exposé au soleil" Lh. v. gibelai.
azpisarrera-38
GIBELERA EGIN, GIBELERAT EGIN (BN-arb ap Gte Erd; Dv). Volver hacia atrás, retroceder. "Reculer, rétrograder" Dv. "Auzia hasi orduko gibelerat egin zuen (BN-arb)" Gte Erd 274.
Humiliatzen da batere lotsatu gabe eta gibelerat egin gabe, pertseberatzen du. Jaur 112. Izerdia beheiti jauts laiteke eta arbolak gibelerat egin lezake aintzinatu behar bidean. Dv Lab 356s. Urrats bat behar baino aintzinago edo gibelerat egiten duena, galdua da! HU Zez 22. Heien zakur artzanorrek gibelerat egin zuten, erausi eta erausi. Barb Leg 124.
v. tbn. JEtchep 48.
azpisarrera-39
GIBELERAT ERAGIN. Hacer retroceder.
Hamar ezpadak ezteroie ürrhats bat gibelerat eraginen. Egiat 255.
azpisarrera-40
GIBELERAKO .
(Adnom. de gibelera ). " Gibelerako bidea, le chemin de retour" Dv.
Engrazik, ikararen eragiñez, gibelerako mugida bat egin zun. Etxde JJ 224.
azpisarrera-41
GIBELERAKOAN (Dv). A la vuelta. "En se retirant" Dv.
Gibeleratekoan, thira biraka ibiltzen dute soldadoek. Laph 66. Bidea labur iduritu zitzaioten gibelerakoan. Barb Sup 166. Pullita ahal baitzen gibelerakoan! Barb Leg 145n. Mezatik gibelerakoan igaiten ginuen [Oihamileko hegi] hura. Larre ArtzainE 13.
azpisarrera-42
GIBELERAT. v. GIBELERA.
azpisarrera-43
GIBELERATEKO. Camino, viaje de vuelta.
Baigorriko elizarainokoan bazoan behorraren trosta ontsa neurtuan. Gibeleratekoa ere bai Eiheralde ta Manexenerainokoan. Larre ArtzainE 89.
azpisarrera-44
GIBELETIK (AN-5vill-egüés, BN-arb; SP, Urt I 8, Lar, Añ, H, VocB; bigeletik AN-5vill; gibeleti S). Ref.: Bon-Ond 166; Lrq (gibeleti); Gte Erd 128, 288. Por detrás; de detrás. "Atrás de" Lar. "À la suite, par derrière" H. "Gibeletik jorratzen ari da (BN-arb)" Gte Erd 128. "Gibeletik aztalak jaten ari dira (AN-5vill), bigeletik aztalak jan nahi zition gaizki erranez (AN-5vill)" Ib. 128. "Zerbaiten bigeltik dabille ori (AN-5vill)" Gte Erd 288.
Osorik, othoi, iagiteko zuk idazu bidia, / izterbegiak eztagidan gibeletik irria. E 249. Eskaleraren ondoan [...] Beltranenaren gibeletik. (Lizoáin, 1599). ReinEusk2 145. Zamari hilari gibeleti olo. Saug 201. Gibeletik eztarraio / soldadu harmaturik. EZ Noel 88. Hurbildu zitzaioen gibeletik eta ukitu zuen haren arroba pertala. He Mt 9, 20. Eta nuen aditu ene gibeletik boz handi bat klaroin batena bezala. He Apoc 1, 10. Beste txarkeri-bekatu ta deshonrak isilka ta atze-gibeletik bezala egiten zaizkanak dira. Mb IArg I 260. Arzaia arrastraturik bere azienden gibletik. (Sal, 1780). FLV 2016, 77. Koki saldo bat gibeleti. ChantP 318. Gizon hori gibeletik ikhusiz iduritzen zitzaidan ez zela saratarra izan behar. Elzb PAd 4. Azkenean, ororen gibeletik gelditu nintzen, zango batekin ezin jarraikiz. StPierre 18. Eskalea aien gibeletik doa. TP Kattalin 183. Ordu berean, athe gibeletik heldu, entzuten dute boz bat. Barb Leg 24. Mendi-gibeletik. TAg Uzt 107. Haren gibeletik ibilia zen neska gazte baten ixtorioa. JEtchep 51. Zango puntetan zaizko / etorri biphilik, / aizkora eskuetan / ixil gibeletik. Larz Senper 102. Zer? Eskualdunak gibeletik... hor ere? Ardoy SFran 12. Aitzinetik ederki, eta gibeletik autsiki. (BN-baig). Inza NaEsZarr 2418. Hauen gibeletik biziki fite heldu zen otoak berriz hauen otoa [jo] . Etchebarne 116. Emazte baten zaiari gibeletik tiraka. Larre ArtzainE 81.
v. tbn. (para autores guipuzcoanos y vizcaínos): Ldi UO 29. Etxde JJ 95. Osk Kurl 212. Ibiñ Virgil 73.
azpisarrera-45
GIBELETIKAKO. "Qui vient de derrière" Dv.
[Formakuntza] horren faltan, beti gibeletikako lan bat dut egina kantuz eta notetan ikasten. Larre ArtzainE 166 (Interpr?).
azpisarrera-46
GIBELEZ. v. GIBELAZ.
azpisarrera-47
GIBELEZ AITZIN. Al revés.
Eskuratzen ahal dituen puska-muska guziak ezartzen ditu azpikoz goia, gibelez-aintzin, nehork ezin berezizko heinean. EGAlm 1895, 43. (ap. DRA)
azpisarrera-48
GIBEL-GOGO.
Segunda intención, intención oculta.
Frantzian aspaldiko urthetan egin tiela lege... erlijionari aitziko gibelgogoz eta jatzarkuntez... ezin ukhatia da. ArmUs 1893, 2 (ap. DRA , que traduce "aversión, animadversión"). Gibel-gogorik, ez eta gibel-xederik gabeko leialtasun bat halakoa, non deus ez baitzuen gordetzekorik. HU Aurp 107.
azpisarrera-49
GIBEL-JALE. v. gibeljale.
azpisarrera-50
GIBEL-KARGA.
azpisarrerakoSense-50.1
a) (S ap. Lrq; H).
"Arrière charge, opposé à aitzin-karga" H. "(Charge) dont le centre de gravité est trop en arrière" Lrq. v. ATZERA-KARGA.
azpisarrerakoSense-50.2
b) Remiso, renuente. "Qui répugne à quelque chose" H (que cita el ej. de Mst).
Hañ ekharri [...] gaiza ederren ikhusteko, hañ gibel-karga gaiza aphal eta mesper[e]txusen besarkatzeko. Mst IV 7, 2 (SP flako ).
azpisarrera-51
GIBEL-KORDA. Segunda intención.
Gibel-kordarik gabe erraiten daukuzu ez zarela kontent ditutzuen buruzagiez. Herr 18-15-1916 (ap. DRA ; tanto el mes como el año son obviamente erróneos).
azpisarrera-52
GIBEL-MASTA. "Mât d'artimon" T-L.
azpisarrera-53
GIBEL-OLDAR. "Réaction" T-L.
azpisarrera-54
GIBEL-SO. Mirada retrospectiva, mirada hacia el pasado.
Denbora aitzina beitoa, jenter eta gaizer gibel-sorik egin gabe. (S). Eskual 20-6-1913 (ap. DRA ).
azpisarrerakoSense-54.1
Hori deitzen dute gibel-soa. Zineman usu baliatzen dena da [...], lehen pasatu den gertakaria orai agitzen balitz bezala emaiten dute ikusliarren bixtarat. Lf ( in Casve SGrazi 17 ).
azpisarrera-55
GIBELTXEAGO. Un poco más atrás. "Bigeltxigo (AN-5vill)" Gte Erd 259.
azpisarrera-56
GIBEL-UHATX. "(S), pet, vesse" Lh.
azpisarrera-57
GIBEL UTZI. Dejar atrás, dejar de lado.
Gibel oraikoz üzten dügülarik [...] Jesüs-Kristen doktrina luzaz eta barnago. Bp I 21. Norat hintzan ihes jina, / gibel utzirik atsegina, / hegaztina? Ox 171. Utzirik gibel eme bero'ta / gizon mozkorren multzoak. Mde Po 80.
azpisarrera-58
GIBEL-XEDE. Segunda intención, intención oculta.
Gibel-gogorik, ez eta gibel-xederik gabeko leialtasun bat halakoa, non deus ez baitzuen gordetzekorik. HU Aurp 107.
azpisarrera-59
GIBEL-ZULO. "Gibel-zilo (Sal), eufemismo para designar 'el ano'" A. "Eskua olioztaturik eta gatza barnean dela gibel-zilotik anka-kurutzealartio sartzen beitzaie ta ongarri ta zikin guzia eskuz elki" Ib. (s.v. erraietako).
gibel
<< gehien 0 / 0 goxo >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper