(V-m, G ap. A ; VP 80r, Lar, Dv (G), H (V, G)), gemen (BN-ciz-arb-baig ap. A; VocBN Dv, H (BN)).
Energía, vigor; fuerza de ánimo, valor. "Ahínco" , "ánimo, esfuerzo", "fuerza" Lar. "(Buena) apariencia, ninguna sustancia, itxura bai, ta kemenik ez " Ib. "Force douteuse ou affaiblie, énergie équivoque" VocBN . "Force morale, courage, vaillance" Dv. "1. force, vigueur; 2. énergie, force, puissance d'agir, activité; 3. force, courage" H. " Kemenik ez du, no tiene vigor, sustancia" SMuj EEs 1921, 94. Tr. Documentado en autores guipuzcoanos desde mediados del s. XVIII; a partir de finales del s. XIX tbn. se encuentra en vizcaínos y algunos septentrionales (en éstos, en la var. gemen ). En DFrec hay 32 ejs. de kemen, meridionales.
Betiko kemena, errua ta indarra Fernandori. Lar Fueros 8. Jainko poderoso, zeñen kontra iñork kemenik eztuen. Cb Eg II 67. Basoa jasotzeko kemena duan artean. AA III 368. Izuturik eta ezertako kemenik gabe geratuko zera. Ib. 459. Aunaturik, kemen bage, guztiz nekatua. Jauregui 239. Etzuten urreratzeko kemen eta indarrik izan. Lard 80. Hain dira ahulduak eta ezinduak nun deusen egiteko gemenik ez baitute. Prop 1880b, 144. Kuraitu zaitez arren, kemen artu Eloisa! AB AmaE 108. Kemen-gabe utzi, lurpean sartu egiñ, itzali ta ezerezten dituen tximist-orratza. Iñarra EE 1892b, 558s. Guduak emaiten deien gemen geroago handiagoa. JE Bur 104. Ziñ egiten det nere kemen guziz [...] su ta gar ibilliko naizela. EEs 1916, 52. Kemen aundiz gerturik dagoz / egiztuteko lan ori. Enb 66. Oraindik kemen aundiak dituzu biotz ortan. Lab EEguna 81. Leku oietan bizi diranei kemen igurtzi bat ematea on da noski. EAEg 4-5-1937, 1608. Kemen apur bat emango bazenida Eliseori bezala. Or QA 65. Ez bai-dute atsegin gizon izuti ta koldarrik, kemeneko gizona baizik. Anab Poli 129s. Atzo agertu yuen adore ta kemena galtzen ezpaiuek beintzat. Bilbao IpuiB 268. Iñoren asmo txarreri orrela eusteko kemenik ez badezu. MAtx Gazt 69. Ez zuen gemenik aski [...] bere meneko apezen bide onean gidatzeko. Lf ELit 143. Baña aren biotzak bazeukan kemena. Ataño TxanKan 14. Prailleak gero sermoi gogorra / izugarrizko kemenez. Insausti 109. Kemen berriz hasi behar dugun ikerketan. MEIG VI 133.
v. tbn. It Fab 70. Arr GB 77. Aran SIgn 6. Ag AL 145. A Ardi 124. Belaus Andoni 16. Zink Crit 51. Alz Ram 126. Jaukol Biozk 60. Inza ib. XV. Yanzi 211. MendaroTx 72. Y 1933, 2. Ldi IL 38. Eguzk GizAuz 66. EA OlBe 74. Zait Sof 13. SMitx Aranz 84. FLab in Munita 10. JAIraz Bizia 94. Etxde JJ 15. Txill Let 139. BEnb NereA 238. Basarri 28. Arti MaldanB 218. Ugalde Iltz 24. Vill Jaink 9. Erkiag BatB 14. Onaind in Gazt MusIx 145. Ibiñ Virgil 109. NEtx LBB 142. Olea 82. Uzt Sas 232. Azurm HitzB 38. Berron Kijote 55. Gerrika 261. Gemen: Leon Imit I 22, 6. GH 1935, 198.