Harremana

    OEH - Bilaketa

    70 emaitza ugaldu bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 txit.
    tradizioa
    Tr. Documentado ya en Lazarraga (txitez ), es usado por autores guipuzcoanos y (en algo menor medida) vizcaínos; al Norte lo hallamos en CartEsp, Harizmendi, CartUrruñ, Etcheberri de Sara, Goyhetche y Mirande. La forma propia de la tradición guipuzcoana es txit y la de la vizcaína txito (aunque hay ejs. de la primera en algunos autores de este dialecto). Harizmendi emplea la forma xit, aunque en los demás textos septentrionales se documenta txit. En CartEsp hay <chait>, que podría interpretarse tbn. txait, o bien tratarse de un error. En DFrec hay 20 ejs. de txit y 7 de xit, todos ellos meridionales.
    sense-1
    1. (V, G, S; VP , Lar, Mg PAbVoc, Añ, VocBN .(S)Dv, H (<ch-> V, G)), txito (V-m-gip; Lar, Añ, Izt 77r, H (<ch-> V)), xait, xit (SP, Lecl, HeH Voc (s.v. xitzea)→A) Ref.: A (txit, txito); Iz ArOñ (txitto) .
     (Precediendo a un adj., part. adjetivado, adv. o expresión adverbial). Muy. "Fort" SP. " Gizon txit txikia, enano" VP 35r. " Sartu txit barrunbera, penetrar" Ib. 88r. "Muy, partícula de superlativo" Lar, Añ. "Acogióle muy bien, txit ondo artu zuen " Lar. "Carísimo, muy subido de precio, txit garestia, txit gora " Ib. "Sabe que rabia, [...] miuki txit onekoa da " Ib. "(Sin) número, [...] txit asko " Añ. "Enorme, [...] txit andia " Ib. "Tout à fait, entièrement" VocBN. Leiçarraga (Decl ã 7v) da guziz y xit como equivalentes suletinos de hagitz. Según el editor hay txit en el Urteco de Lizarraga de Elcano.
    Jente asko presunero dagoela eta justizia egiten duela xait andiro. CartEsp 451. Obedient, pazient eta xit karitatetsu. Hm 227. Itsas-uhinok halaber / badira miragarri, / Iauna xit areago da. Ib. 84. Nola baki Marrukok jaiten / soñua txito dulzero. BBizk 4. Ei da txito baliente. Ib. 21. --Interjekzionen sinifikantzak zenbat dira? --Txit hainitz. ES 370. Arako Dabidek esan zituen bezelakoak, txit asko jakiñak. Lar SAgust 7. Atzodanik noazki; orañagotik; ez txit anziñatik. Lar Cor 152. Txit tristeagoak atera biar nituke nik. MandatSerm 120. Ofizioa txit ederkiro egin zuen. Cb Just 120. Nere kulpaz, nere kulpaz, nere kulpa txit andiaz. Ub 166. Eldu zan bein Jesu Kristogana txito estu ta larri gizon bat. Mg CO 114 (CC 128 txit). Asko ta txito asko zirian. Añ LoraS 11. Kastidadea da birtute bat jaunaren txit gogokoa. AA II 134. Inos bere ez edo txito gitxitan. fB Ic II 227. Txit antziñatik asko zezakean uriak lurra jo du. FrantzesB I 167. Eukan frantzes zitalak / Fernando guria / gugandik txito urrin. FrantzesB II 29. Bildotxa zegoan txit / mardul, biribilla. It Fab 32. Denborale guztiz otz eta txit euritsuan. Izt C 455. Txit trankill bazaudezke. Gy 44. O emakumeen artean txit ederra. (G). CantCS 1, 7 ((V) guztiz . Testigu izango da / txit sarri denbora. Afrika 52. Jaungoiko txit goratuaren aotik. Ur BulaG 531. Otoitz txit arretazkoan. Aran SIgn 21. Bere gaizki egiñaz / txit ernegatua. Xe 354. Munduaz txit gutxi ezagutuak. Bv AsL 87. Guztiz atsegin, txito gozuak. AB AmaE 386. Txit aserratua. Ib. 201.
    ( s. XX) Itz guztiak txit arretaz entzun. Ag G 60 (v. tbn. Kr 220). Besoak txito adoregabeak zeuzkan. Ib. 200. Zer diozu? --Ondo, ta zu? --Txit ondo. Baneukan zu ezagutzeko gogua. Alz Txib 100. Txarriak urten deusku txito koipetsua. Enb 184. Soñekua txit apaiña. MendaroTx 32. Naiz, itxuraz, ez den lagun txit lodia. Ldi UO 22. Italia txit atsegingarri zitzaion. Etxde JJ 238. Esan zuen hamabost urteko andere gazte txit ausart batek. Mde Pr 94. Txit epelki esaten. Or Aitork 206. Unadatxu txit laburrean. Erkiag BatB 139 (Arran 148 txito). Lagun egiten txit erreza zan. Uzt Sas 130. Txit ongi pentsatu ondorean. Berron Kijote 63. Geren kurpillak erabilitzen / egon gaitezen txit trebe. MMant 44. Leku txit berezia. MEIG IX 106.
    v. tbn. CatBurg 3. DurPl 80. VMg 43. Gco II 61. Zav Fab RIEV 1907, 531 (532 txito). Echag 203. Lard 544. Bil 156. Arr GB 136. Zab Gabon 78. Sor Bar 20. PE 58. Ud 138. Noe 30. JanEd I 83 (II 19 txito). EusJok II 77. Urruz Urz 58. AzpPr 114. Etxeg in Ag AL 6. Moc Damu 12. Iraola 97. Urruz Zer 23. Ill Testim 3. ArgiDL 48. EusJok 76. Jaukol Biozk 19. Enb 36. Tx B II 80. Y 1933, 10. JMB ELG 48. ABar Goi 23. EA OlBe 41. SMitx Aranz 212. Txill Let 46. Basarri 46. Arti MaldanB 216. MAtx Gazt 100. Lab SuEm 192. Onaind in Gazt MusIx 145. Txito: Cb CatV 101. Oe 156. Zuzaeta 115. CrIc 155. JJMg BasEsc 212. Afrika 126. Balad 198.
    azpiadiera-1.1
    (Usado como superlativo en títulos honoríficos). "Eminentísimo, dictado de cardenales, eminentisimoa, txit garaia " Lar. "Excelentísimo, tratamiento, [...] txit geidiatia " Ib.
    Komunioko Sakramentu txit santua. CatBurg 37. Trinidade txito Santua. Cb CartV 22 ( Eg II 107 txit ). Birjiña txit Santa Doloreetakoaren onran. AA II 4. Jaun txito argitu edo ilustre Don Franciso Longa [...] armen agintarijari. Astar II III. Altarako Sakramentu txito Santuan. CatBus 18. Bilguma txit goitiaren saria. (1880). JFlor . Ekauten Bilguma txit geidiatiari. (1879). Ib. Maria dontzella txit garbiaren sortze oben gabiaren onran. Bv AsL 200. Birjiña txit errukitsua. Arr May 31. Diputazio txit goituaren aurrean egindako sermoia. Ag Serm 408. Trinidade txit Santaren aurrera. Goñi 28. Diputazio txit goituak biar dan erabakia gai oni emango dio. ForuAG 319. Emen naukozu, bakaldun txitto argi ori. " Maestrissimo Signore" . Otx 176 (169 txit ). Gobernadore Jaunei: [...] Jaun Garai-garaia. Ene Jaun txit Garaia. NEtx Nola 12. Akizako gotzai txit agurgarri Clement Mathieu Iaunari. Or Aitork 5.
    v. tbn. Aran SIgn 18. Legaz 44. ArgiDL 51. Txito: Añ LoraS 159. fB Ic III 281. JJMg BasEsc 23.
    azpiadiera-1.2
    (Colocado encabezando el sintagma nominal). "(Está muy) acreditado en su lugar, [...] txit izen andikoa " Lar. "(Es) parecidísmo a su padre, [...] aitaren txit antz andia du " Ib.
    Erakuts zarela / xit Ama fidela. Hm 161. Txit estadu gaiztoan. Cb Eg III 322 (CatV 110 txito). Txit emakume eder bat. GavS 11. Txito leku askotan. CrIc 173. Saulek txito asiera ona eban. fB Ic III 368. Txit mutil sendoa. It Fab 110. Txit aomen andikoa. Izt C 57. Txit ardura andiarekin. Lard 480. Terziyo euskaldunak / txit mutill azkarrak. Afrika 47. Gurutze santuari txit jaiera aundia diot. Zab Gabon 67. Gaxuak txit boza polita du. Iraola 122. Txit abegi ona egin zioten. Ag G 116. Txit umore onekuak. MendaroTx 36. Txit biotz oneko zala. Or Aitork 228. Txit basarri apartetan. Uzt Sas 184. Akats bat aurkitzen diot bakarrik, baina txit akats larria. MEIG I 207.
    v. tbn. Echag 220. PE 105. Ud 100. Noe 23. Bv AsL 61. Apaol 26. EusJok 126. JanEd II 68. ABar Goi 29. Canc. pop. in BBarand 64. Txito: Mg CO 65. JJMg BasEsc 182.
    azpiadiera-1.3
    (Colocado tras adj. o adv.). "(Le) admitirá muy mal, gaizki txit artuko deu " Lar.
    Bazter guztietan era batean ta luzaro txit hitzegin zana. Lar DT CCXIV. Laster txit eta argiro gauzak ikasteko. Cb Just 86. Eta nola gorde zuen Israeldarrak heren itza? --Gaizki txit. Ub 34. Erraz txit egin ditzakeanak. AA III 307. Guztia da ona txit gorotza egiteko. It Dial 50. Irabazten dituzte alogera onak txit. Izt C 55. Iru iturri eroso txit. Ib. 91. Handia txit dago haren podorea. Gy 132. Polita txit arpegiya. Bil 85. Gelditurik biak ordutik Ignazio ta bere Lagunkida-ganako zaletuak txit. Aran SIgn 104.
    azpiadiera-1.4
    (Colocado tras un verbo copulativo). "(Este) enfermo está muy postrado, galdua, indarkaiztua dago txit " Lar. " Ederra da txit " H.
    Nola ezti zalea naizen txit. It Dial 10. Gauza jakiña eta egiazkoa da txit. Izt C 142. Zerua garbia zegoan txit. Lard 20. Moruen perdidia / andia zan txito. Afrika 128. Bere bizitza emateko prest zegoala txit. Aran SIgn 28. Gauza bearra da txit, gaur etxe ontatik alde egitea. Ill Testim 20. Itziarko mendibideak gaiztoak baitira txit. Etxde AlosT 13. Laua ta zabala da txit. Txill Let 111. Arroak dira txit. Ibiñ Virgil 98.
    azpiadiera-1.4.1
    Pena dugu txit ezin explikatuz zuen letra. CartUrruñ 135.
    azpiadiera-1.5
    (Precediendo a vb. y adj.).
    Uts egiten txito da errez. fB Ic III 365. Pinto erbi-zakurra / txit zan eiztaria. It Fab 154. Txit dala soil eta urria. Izt C 18. Txit dirala bulardetsuak. Lard 199. Txit zan baso itxia mendi onetan. Zab Gabon 85. Gurasuak txit zituan aberatsak. Bv AsL 44. Duana emateko txit / du gogo txarra. Noe 55. Gurekiñ nork siñistu txit dala aztutzen? AB AmaE 408. Txit bainaiz / artarako motza. Ldi UO 47. "Zerubide" au txit da polita. Txill Let 22.
    v. tbn. Arrantz 90. JanEd I 16.
    sense-2
    2. (Lar, Añ), txito (Añ), xit (SP) .
    (Con vb.). Mucho, grandemente, en gran medida. "Beaucoup [...], grandement" SP. "(Es) gusto estar al sol, en el campo, &c., atsegin da txit &c. " Lar, Añ. "(Me) huelgo de, me huelgo que, [...] nai det txit " Lar. "Sobremanera, adverbio" Añ.
    Han xit zaika laket. Hm 199. O! Zu andre guztien ohore ta edertasuna / badakit ta nai det txit, guziak gallentzen dituzula. Lar STomas 2. Txit aflijitu zan. Cb Just 73. Alako bat Jesu-Kristok berak txit erreprenditu zuen Ebanjelioko parabola batean. Gco II 85. Ala gertatu da ta / gaude txit pozturik. FrantzesB II 62. Txito alkarri dautsee, kristinaubak, inor gaiti deungaro esatiak, ta inoren deungaro esana entzutiak. fB Ic II 194. Isak txit zartu zan. It Fab 242. Ikasleak txit arritu ziran. Lard 387. Txit aplakatuko du / indar geiegiya. JanEd I 84. Txit poztu zan. Bv AsL 126. Amodioaren señale hura Jesukristori gogoan txit sartu zitzaion. Arr May 201. Beldur naiz, osaba, elduko ote naizen, nik txit opa izanagatikan. Apaol 76. Moxalak txito ugaldu zaizko. Ag G 365. Zeruen konsejuak / txit goguan artu. MendaroTx 198. Otxandari txit atsegin zitzaion Matxin okerrerako griñaz etortzea. Etxde AlosT 22. Txit atsegin zintxatazan. Gand Elorri 178. Bakartade soilla ez yakan txit atsegin. Erkiag BatB 35. Ansolak Felliniz dioenak txit arindu dit lana. MEIG I 173.
    sense-3
    3. (A, que cita a Lard).
    Del todo. "Enteramente" A. v. TXITEZ.
    Juizioa txit galdu eta batere ezin bera gobernatu eta zuzendu ditekean moduan. Gco II 60. Ezin iñor Zeruan sartu diteke txit garbitu [...] artean. Ib. 18. Gatz au txit urtu dan orduan. "Enteramente" . It Dial 88 (Ur guztiz, Dv ongi, Ip osoki). Etzitzaiozkan txit jartzen. Lard 373. Alik-eta odei argi-eder bat erdian jarrita, [Jesus] txit ezkutatu zitzaien arteraño. Ib. 479. Fedea illten ezpada txito / Euskaldunaren biotzian. AB AmaE 68. Lan-sare nastuak txito ebakitzean. Ag G 256.
    sense-4
    4. xito (Ht VocGr, Dv). "Plusieurs, asko, haiñitz, xito" Ht VocGr 404. "Plusieurs" Dv.
    azpisarrera-1
    TXITEKO (txitoko H <ch->, que cita a Astar). Muy.
    Elduten zara denda txitoko eder batera. Astar II 135.
    azpisarrera-2
    TXITEZ.
    azpisarrerakoSense-2.1
    a) Cmpletamente, del todo.
    Txitez guztiau galdurik. Lazarraga B16, 1181r. Ya-ia kasi txitez il naiz. Ib. B16, 1200v.
    azpisarrerakoSense-2.2
    b) (Lar, H (<ch->), A (que cita a Ur)). Muy. "Agasajóme muy mucho, txitez ondo artu ninduen" Lar. "Bonísimo, [...] txitez ona" Ib. "Txitez ederra" H.
    Guztiak dirade txitez santuak. Lar SAgust 12. Arrotzakin ere txitez beraa diranak. CatBurg 45. Arrigarriak, itsusiak, ta txitez asko dira nere kulpak. Cb Eg II 80. Egia txitez izugarri bat. Cb Eg III 319. Txitez jaun andi, berez manua [...] ta gozoa. Ib. 330. Labea zegoen txitez erazekia. (Dan 3, 22). Ur ( in BOEg 1478 ). Matsaren emakaia / pozkida osua, / almen pare gabia / txitez doatsua. JanEd II 10.
    azpiadiera-2.1
    "(Es muy) sufrido, txitez da iritxia" Lar.
    azpisarrerakoSense-2.3
    c) Mucho, en gran medida. "Sobremanera, adverbio, txitez" Añ.
    Txitez naiko det iltzea, ta nere odol guztia isurtzea, Zeu orrela ez ikusteagatik. Lar SermAzc 50. Sentenzia onen golpeaz txitez antsiatu zan. Cb Eg III 226.
    azpisarrera-3
    TXITEZKO.
    azpisarrerakoSense-3.1
    a) (V, G ap. A; Lar, H (<ch->); txitozko V ap. A; Izt 56v). "Intime, xitezkoa. Intime ami, xitezko adiskidea" Ht VocGr 376. "Beneficentísimo, txitezko ongillea" Lar. "Txitezko andiak, grandes sobremanera" A. "Txitezko [...] ederra" H.
    Argi txitezko ederrak. Lar SAgust 5. Andre txitezko santari. CatBurg 25. Deseo txitezko andia. Cb Eg II 61. Txitezko debozio andiaz. Cb Eg III 339. Izango direala ikusgarri txitozko itzalak. Añ EL2 44.
    azpisarrerakoSense-3.2
    b) (Adj.). "Superlativo, txitezkoa, guzizkoa" Lar. "Superabundancia, [...] iori txitezkoa" Ib.
    Ama Birjiñaren debozio txitezkoa zuen donzellak. Cb Eg II 208. Ama laztana animako garbitasun txitezkoaz onratzen zuen. Arr May 37.
    azpiadiera-2.1
    (Lar, A (que cita a Cb)). (Grado) superlativo.
    Latiñez Superlatiboa ta euskeraz Guzizko edo Txitezko izena derizana guk era bitan degu. Cb EBO 34.
    azpisarrerakoSense-3.3
    c) (Adj.). "(Es muy) apreciable, es muy para ello, [...] enterokoa, guztizkoa da, txitozkoa, atarakoa da" Añ.
    Deboziño ontzi txitozkoa. Añ EL2 241.
    azpisarrerakoSense-3.4
    d) (Sust.). Perfección.
    Ainbeste urtean neabilk ezagutu naiez gure hizkuntza miragarriaren txitezkoak, ta etzeatiek oraindikan osoro ezagutu. Lar Cor 300.
    azpisarrera-4
    TXIT-TXITEZ. Mucho, en gran medida.
    Neska-berbea nenzuanean / txitxitez alteradurik. Lazarraga B21, 1199r.

    txit

    txit
    << txar 0 / 0 ugaldutxo >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper