OEH - Bilaketa
5 emaitza ufada bilaketarentzat
goiburua
menderatu.
tradizioa
Tr. La forma general es menderatu (mendeatu en algunos ejs. de EusJok (24), Mendaro Txirristaka (324) y Txirrita (B I 97)). Hay benderatu en Mendaro Txirristaka, Larrakoetxea (EG 1959, 202), S. Martin (Zirik 9) y T. Etxebarria (Ibilt 485). En Aguirre de Asteasu y Txirrita hay ejs. de mendera, participio. En DFrec hay 67 ejs. de menderatu, todos ellos meridionales.
etimologikoa
Etim. Las etimologías latinas propuestas para mende- /menperatu y meneratu (lat. imperare, venerari ) no son necesarias. Pueden explicarse perfectamente con men /mende /menpe + -ra + -tu (cf. eskuratu, etxeratu, etc.).
sense-1
1.
(V, G;
VP
, Izt 114r, vEys, H, Zam Voc),
benderatu (-au V-gip, bendeatu V-arr),
mendeatu
Ref.:
A; Iz To (lana), ArOñ y UrrAnz (benderatu); Etxba Eib (benderatu); Elexp Berg (benderau); Gte Erd 79, 213, 274.
Dominar, someter; conquistar; vencer. "Sojuzgar" VP 63v. " Loak menderatu nindun (G-azp)" Gte Erd 213. v. menperatu, 1 meneratu.
Garaitzen dezu, lautzen ta menderatzen [nekea] . Lar Carta a Mb 278. Deabruak, aragiak eta munduak menderatuko zaitue. Gco II 81. Griña edo pasio eragabeak ezi edo menderatu. Gco I 432. [Etsaiak] ez dira sosegatuko zu mendera artean. AA III 573. Barauak, zilizio ta beste gorputza menderatzeko nekeak. Ib. 561. Zeren gaitzak osotoro mendera badu gorputza eziñ senda diteke mirari gabe. AA I 541. Menderatu ta eziten gaituzubeez Jangoikuak emon eutsubeen jakiturijagaz. JJMg Mayatz 24. Idisko izuak adarretatik oratu eta menderatu oi zituela. Izt C 247. Zedrongo Ibarrerañoko guzia menderatu zuten. Lard 542. Eta bereala menderatu zituen eta morrontzarik gogorrenean ogei urtez iduki. Ib. 124. Bilintxek etorri aundiya zeukan, beriala menderatu zuben beste bertsolariya. Bil 174. Mendera zazu zere burua. Aran SIgn 47. Txispaz ezin zana, itzez nai zuan menderatu. Bv AsL 215. Utzi pekaturako / dauden biziyuak / menderatu ez gaitzan / kondenaziyuak. Ud 131. Kanpeon ori or utzi emen du / ziaro mendeatuta. EusJok II 143. Gu menderatu ta euren legeen azpian ipiñi gura gaituelako. Ag AL 13.
( s. XX) Prantzian, eun gaizkilletik 72, edariak menderatutakoak izan oi dira. Ayerb EEs 1916, 31. Ezarian-ezarian biotz osoa menderatu zioten Peru-Fermiñi. Mok 8. Garaitu eta menderatuko ditugu aragiaren griña okerrak. ArgiDL 135. Errezildikan juan da / mutilla leiala, / eta bost benderatu / ditu beriala. MendaroTx 344. Idi oietxek mendera nairik / badaukazu zuk premia. Tx B 230 (v. tbn. I 174). Gaur menderatu genezaken Sunbilla. Or SCruz 111. Oraintxe ezin menderatu dut lemea, dio lemazainak. Or Mi 62s. Andre batek ez au menderatu, bañan ezta ik ere ireganatu. ABar Goi 55. Nola menderatu aizearen ufada? TAg Uzt 39. Menderatzen gaituzten zer-nolak. EAEg 30-12-1936, 685. Ire aragikerizko griñak ezin mendera badituk, alde egin zak. Etxde JJ 115. Bosten artean gizon bakarra errez menderatuko diagu. NEtx Antz 16. Etsaiak menderatzeko. Ib. 27. Menderatu zure griñak. MAtx Gazt 35. Norberak zer menderatzen duan obeki eta sail ura landu bear dualako. Vill Jaink 10s. Izan zituen bere lanak latiña menderatzen. Vill ( in Gand Elorri 18 ). Ardien eritasunak nola menderatu. Ibiñ Virgil 94. Erromatarrak Aigipto menderatu zutenean. Ib. 44. Emakume batentzat ba al da menderatutako senarra baiño jostaillu bitxiagorik? NEtx LBB 123s. Ederki menderatzen zituzten eskuarteko lan guziak. Ib. 94. Eni iduritzen, bere buruaz segur denak mendera dezazkela zainak. Xa Odol 63. Menderatu-berriak diran erresuma ta probintzietan. Berron Kijote 166. Francoren gudariak Bizkaia menderatu ebenean. Etxabu Kontu 197. Krispiñek bi oiñakin jo zuen indarrez gure Potzolo. Au bere zamak menderatu zuen ta [...] ia erori zan ortzaz gora. Ataño MLanak 132s. Emen dagoz Nevada Estaduko zuzendarien Batzar-Etxiak. Emen lasai ezarrita dagozan lekutik menderatzen dabe dana. Gerrika 214. Oso apustu polita izan zan. Erdi denboran berak ni menderatuta, buelta erdi bat artuta. Baña [...] azkenerako menderatu nituan. Albeniz 80. Ez ditu hitzak menderatu, hitzekin borroka bizian ari da. MIH 303. Giza mintzoak menderatu duen gailurrik garaiena. Ib. 174. Ez du ohiturak menderatuko. Ib. 299. Erazozpenak menderatzeko. MEIG III 91.
v. tbn. Ur MarIl 50. JanEd I 32 y II 118. Arr May 143. AB AmaE 44. Sor Bar 84. A BeinB 37. Urruz Urz 13. Itz Azald 191. Markiegi in Ldi IL 10. Zait Sof 124. SMitx Aranz 19. JAIraz Bizia 110. Ugalde Iltz 53. Izeta DirG 100. Anab Poli 28. And AUzta 112. Salav 26. Lab SuEm 190. Uzt Sas 163.
Dominar, someter; conquistar; vencer. "Sojuzgar" VP 63v. " Loak menderatu nindun (G-azp)" Gte Erd 213. v. menperatu, 1 meneratu.
Garaitzen dezu, lautzen ta menderatzen [nekea] . Lar Carta a Mb 278. Deabruak, aragiak eta munduak menderatuko zaitue. Gco II 81. Griña edo pasio eragabeak ezi edo menderatu. Gco I 432. [Etsaiak] ez dira sosegatuko zu mendera artean. AA III 573. Barauak, zilizio ta beste gorputza menderatzeko nekeak. Ib. 561. Zeren gaitzak osotoro mendera badu gorputza eziñ senda diteke mirari gabe. AA I 541. Menderatu ta eziten gaituzubeez Jangoikuak emon eutsubeen jakiturijagaz. JJMg Mayatz 24. Idisko izuak adarretatik oratu eta menderatu oi zituela. Izt C 247. Zedrongo Ibarrerañoko guzia menderatu zuten. Lard 542. Eta bereala menderatu zituen eta morrontzarik gogorrenean ogei urtez iduki. Ib. 124. Bilintxek etorri aundiya zeukan, beriala menderatu zuben beste bertsolariya. Bil 174. Mendera zazu zere burua. Aran SIgn 47. Txispaz ezin zana, itzez nai zuan menderatu. Bv AsL 215. Utzi pekaturako / dauden biziyuak / menderatu ez gaitzan / kondenaziyuak. Ud 131. Kanpeon ori or utzi emen du / ziaro mendeatuta. EusJok II 143. Gu menderatu ta euren legeen azpian ipiñi gura gaituelako. Ag AL 13.
( s. XX) Prantzian, eun gaizkilletik 72, edariak menderatutakoak izan oi dira. Ayerb EEs 1916, 31. Ezarian-ezarian biotz osoa menderatu zioten Peru-Fermiñi. Mok 8. Garaitu eta menderatuko ditugu aragiaren griña okerrak. ArgiDL 135. Errezildikan juan da / mutilla leiala, / eta bost benderatu / ditu beriala. MendaroTx 344. Idi oietxek mendera nairik / badaukazu zuk premia. Tx B 230 (v. tbn. I 174). Gaur menderatu genezaken Sunbilla. Or SCruz 111. Oraintxe ezin menderatu dut lemea, dio lemazainak. Or Mi 62s. Andre batek ez au menderatu, bañan ezta ik ere ireganatu. ABar Goi 55. Nola menderatu aizearen ufada? TAg Uzt 39. Menderatzen gaituzten zer-nolak. EAEg 30-12-1936, 685. Ire aragikerizko griñak ezin mendera badituk, alde egin zak. Etxde JJ 115. Bosten artean gizon bakarra errez menderatuko diagu. NEtx Antz 16. Etsaiak menderatzeko. Ib. 27. Menderatu zure griñak. MAtx Gazt 35. Norberak zer menderatzen duan obeki eta sail ura landu bear dualako. Vill Jaink 10s. Izan zituen bere lanak latiña menderatzen. Vill ( in Gand Elorri 18 ). Ardien eritasunak nola menderatu. Ibiñ Virgil 94. Erromatarrak Aigipto menderatu zutenean. Ib. 44. Emakume batentzat ba al da menderatutako senarra baiño jostaillu bitxiagorik? NEtx LBB 123s. Ederki menderatzen zituzten eskuarteko lan guziak. Ib. 94. Eni iduritzen, bere buruaz segur denak mendera dezazkela zainak. Xa Odol 63. Menderatu-berriak diran erresuma ta probintzietan. Berron Kijote 166. Francoren gudariak Bizkaia menderatu ebenean. Etxabu Kontu 197. Krispiñek bi oiñakin jo zuen indarrez gure Potzolo. Au bere zamak menderatu zuen ta [...] ia erori zan ortzaz gora. Ataño MLanak 132s. Emen dagoz Nevada Estaduko zuzendarien Batzar-Etxiak. Emen lasai ezarrita dagozan lekutik menderatzen dabe dana. Gerrika 214. Oso apustu polita izan zan. Erdi denboran berak ni menderatuta, buelta erdi bat artuta. Baña [...] azkenerako menderatu nituan. Albeniz 80. Ez ditu hitzak menderatu, hitzekin borroka bizian ari da. MIH 303. Giza mintzoak menderatu duen gailurrik garaiena. Ib. 174. Ez du ohiturak menderatuko. Ib. 299. Erazozpenak menderatzeko. MEIG III 91.
v. tbn. Ur MarIl 50. JanEd I 32 y II 118. Arr May 143. AB AmaE 44. Sor Bar 84. A BeinB 37. Urruz Urz 13. Itz Azald 191. Markiegi in Ldi IL 10. Zait Sof 124. SMitx Aranz 19. JAIraz Bizia 110. Ugalde Iltz 53. Izeta DirG 100. Anab Poli 28. And AUzta 112. Salav 26. Lab SuEm 190. Uzt Sas 163.
azpiadiera-1.1
Arian-arian [...], mendia menderatu ta gaña azpiratu zuten. Anab Usauri 121. Iturriotzko mendi-galdorra menderatu zuenean. TAg Uzt 84.
azpiadiera-1.2
Someter (a).
Agintari edo gidari ditugu[n]ai gere iritzi ta naitasuna menderatzen. Aran SIgn 47. [Arantzazuko Amandrea,] Oñaz ta Ganboarrak danok bat artuta / menderatzen dizugu aoz-bera ezpata. SMitx Aranz 33.
Agintari edo gidari ditugu[n]ai gere iritzi ta naitasuna menderatzen. Aran SIgn 47. [Arantzazuko Amandrea,] Oñaz ta Ganboarrak danok bat artuta / menderatzen dizugu aoz-bera ezpata. SMitx Aranz 33.
azpiadiera-1.3
(Part. en función de adj.).
Etsai menderatuentzat txit onak [zirudien] . Ag AL 24.
Etsai menderatuentzat txit onak [zirudien] . Ag AL 24.
sense-2
2.
(H),
benderatu (-au V-gip ap. Elexp Berg
).
(Aux. intrans.).Someterse, rendirse. "Aplacarse, sosegarse. Zuk segi ola, nere edadera orduko benderauko za " Elexp Berg. Tr. Documentado en autores occidentales desde principios del s. XIX.
Atsegiñetara menderatu bage. Gco II 64. Baldin Israeltaar batek goituten beeban [Goliat] Filisteuak menderatuko zirala. JJMg BasEsc 176. Titok bizia eskeñi zien bereala menderatzen bazitzaiozkan. Lard 546. Kastigu oiekin Juduak biguntzen etziran menderatzera. Ib. 544. Jainkoagana menderatu zan. 'Se rindió a Dios' . Aran SIgn 55. Griñak errazoiaren azpian eta errazoia Jaungoikoari menderaturik. Itz Azald 189. Euren gurasoai menderatuten ez jakezan semealabak. Ib. 94s. Zein ote duk au, aize ta itxasoa menderatzen zazkiok eta? Ol Mt 8, 27. Allanderi abagune guzitan menderatu zitzaion gizona. Etxde JJ 83. Poliki-poliki bizimodu berriari menderatu zitzaion. Ib. 182. Norbait oekide eukitzearren menderatuko zitzaion besterik ezean. Ib. 169. Zuri menderatuko ote zaizu urrutiko Thule? Ibiñ Virgil 70. Guzia harengana dator eta berari menderatzen zaio. MEIG IX 129. (en colab. con NEtx)
(Aux. intrans.).Someterse, rendirse. "Aplacarse, sosegarse. Zuk segi ola, nere edadera orduko benderauko za " Elexp Berg. Tr. Documentado en autores occidentales desde principios del s. XIX.
Atsegiñetara menderatu bage. Gco II 64. Baldin Israeltaar batek goituten beeban [Goliat] Filisteuak menderatuko zirala. JJMg BasEsc 176. Titok bizia eskeñi zien bereala menderatzen bazitzaiozkan. Lard 546. Kastigu oiekin Juduak biguntzen etziran menderatzera. Ib. 544. Jainkoagana menderatu zan. 'Se rindió a Dios' . Aran SIgn 55. Griñak errazoiaren azpian eta errazoia Jaungoikoari menderaturik. Itz Azald 189. Euren gurasoai menderatuten ez jakezan semealabak. Ib. 94s. Zein ote duk au, aize ta itxasoa menderatzen zazkiok eta? Ol Mt 8, 27. Allanderi abagune guzitan menderatu zitzaion gizona. Etxde JJ 83. Poliki-poliki bizimodu berriari menderatu zitzaion. Ib. 182. Norbait oekide eukitzearren menderatuko zitzaion besterik ezean. Ib. 169. Zuri menderatuko ote zaizu urrutiko Thule? Ibiñ Virgil 70. Guzia harengana dator eta berari menderatzen zaio. MEIG IX 129. (en colab. con NEtx)
azpiadiera-2.1
Rendirse de fatiga.
Baiña oso luzea eta puska bat menderatua iritxi nintzan mendigaiñera. AZink 154.
Baiña oso luzea eta puska bat menderatua iritxi nintzan mendigaiñera. AZink 154.
sense-3
3.
"Autorizar, aprobar y engrandecer menandetu, menderatu
"
Lar.
sense-4
4.
"(V-ger), pagar las deudas de una casa"
A.
azpisarrera-1
EZIN MENDERATUZKO.
Invencible; incontrolable. v. menderakaitz.
Badut, haatik, goganbehar bat, ezin-menderatuzkoa. MEIG IX 100.
Badut, haatik, goganbehar bat, ezin-menderatuzkoa. MEIG IX 100.
azpisarrera-2
MENDERA-SAMARTU.
Dominar algo, bastante.
--Nolatan da lana, Juan? --Mendera-samartu degu gaurkoa. NEtx Antz 13.
--Nolatan da lana, Juan? --Mendera-samartu degu gaurkoa. NEtx Antz 13.
azpisarrera-3
MENDERATZAKA.
Sin dominar, sin someter. "(G), independiente" A, que cita el ej. de Lard.
[Buruzari onek] Canaantar geienak menderatu zituen, baña banaka batzuek or-emen menderatzaka geratu zitzaiozkan. Lard 121. "Intentoaren erdia", noski, hor gelditu baitziren bizkaitar prestuagoak menderatzaka. MEIG V 92.
[Buruzari onek] Canaantar geienak menderatu zituen, baña banaka batzuek or-emen menderatzaka geratu zitzaiozkan. Lard 121. "Intentoaren erdia", noski, hor gelditu baitziren bizkaitar prestuagoak menderatzaka. MEIG V 92.
menderatu
-
menderatu. Tr. La forma general es mende...
-
Etim. Las etimologías latinas propuesta...
-
1. (V, G; VP , Izt 114r, vEys, H, Zam Vo...
-
Arian-arian [...], mendia menderatu ta g...
-
Someter (a). Agintari edo gidari ditugu[...
-
(Part. en función de adj.). Etsai mende...
-
2. (H), benderatu (-au V-gip ap. Elexp B...
-
Rendirse de fatiga. Baiña oso luzea eta...
-
3. "Autorizar, aprobar y engrandecer men...
-
4. "(V-ger), pagar las deudas de una cas...
-
EZIN MENDERATUZKO. Invencible; incontrol...
-
MENDERA-SAMARTU. Dominar algo, bastante....
-
MENDERATZAKA. Sin dominar, sin someter. ...
<< haize 0 / 0 pirrinta >>
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
