Harremana

    OEH - Bilaketa

    72 emaitza udara bilaketarentzat

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    kendu.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. La forma más usual es k(h)endu; los suletinos emplean khentü (kendü que aparece en Constantin (23) es una errata por khentü de la ed. original, Eskual 14-5-1926, 3). Hay ekendu en algunos septentrionales y navarros: OrorbSerm (109), un texto de Pamplona de 1811 (FrantzesB I 91), ErroSerm (264), CatB (47), Laphitz (16), CatAe (46), ZugSerm (301), Etchamendi (72), F. Irigaray (139), Arradoy (SFran 269), Xalbador (Odol 225), Etchebarne y Larre (ArtzainE 276); tbn. lo usa el guipuzcoano Echagaray. La forma gendu se encuentra en textos alto-navarros meridionales (un doc. del s. XVI, Beriayn, Aleson (28), FLV 1989, 102 (Munarriz, s. XVIII), y en salacencos (ZarSerm 162), CatSal (47), ZMoso 37); gentu en los roncaleses (CatR 55, Mdg 131). El rad. es ken, excepto en Eguiateguy que emplea la forma khent . En DFrec hay 351 ejs. de kendu .
    sense-1
    1. (V, G, AN, L, B, BN; Lcc, Mic 8v, VP 29r, Lar, Añ, Dv (V, G), H; kh- BN; SP, Urt I 24, Ht VocGr, Lecl, Dv, H), kentu (kh- S; VocBN , Gèze), gendu (AN-burg, Ae, Sal), gentu (R), ekendu (B, BN, Ae; -kh- T-L), ikendu (A (que cita a Lcq)) Ref.: Bon-Ond 159; A ( gen, gendu, gentu, ken, kendu, khentü, ekendu ); EI 346; Lrq ( khent ); ContR 519; Iz ArOñ; Etxba Eib; Gketx Loiola ( -sobre ); Holmer ApuntV; Elexp Berg; Gte Erd 2, 10, 23, 30, 81, 104, 169, 194, 213, 224, 235 .
     Quitar; arrebatar; apartar. "Desarraigar", "quitar", "arrancar" Lcc. "Descercador, zerkua kenzaiten duena " Ib. "Chasser" Ht VocGr. "Ôter" Ib. 394. "Effacer" Ib. 351. "(Quitar el) sombrero, txapela kendu ", "afeitar, quitar la barba, bizarra kendu ", "desheredar [...] primeza kendu " Lar. "Ajusticiar, justiziaz bizitza kendu " Añ. "Revolver, inquietar, perturbar, bakea kendu " Ib. "Es de los pocos verbos que se usan en V en imperativo sin el derivativo -tu, -du " A. " Atsegile bat badud ezpaidoked gendu (R)" Ib. " Mia gentu ziózun áutik (R-uzt)" ContR 526. " Españako Konstituzioa [...] kendu (V-gip, G-azp-nav, AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 2. Leiçarraga (Decl ã 7r) da khenzia como equivalente suletino de abolitzea. Gentzea que aparece en Voltoire (102) se trata probablemente de una errata. v. edeki. Tr. De uso gral., aunque algo menos frecuente entre los suletinos (no aparece, p. ej., en Belapeyre).
    Ehon ere gaitzik ezta zuk khen eztirozunik. E 109. Orduan dioste Pilatek Iuduei, Huna zuen Regea. Baina hek oihu zegiten, khen, khen, kruzifika ezak. "Ôte, ôte" . Lç Io 19, 14s (He, LE, Dv, Ker, IBk, IBe k(h)en(du); TB, EvS idekazu, Ol alde ori ). [Zure graziak] kenduko diraust kulpa guztiak. Miserere 333. Inork ezautu ez legianzat, kendu eben bere jaztekoak. Lazarraga A, 1147r. Kundizio kurelok nai bekizu / onezkero zeurganik kenzaitea. Ib. A17, 1186v. Mutil gextoak kendu deike argia. RS 136. Itzik batere añaditu eta gendu bage. Ber Doc 84v. Hark khenduko du konfrariatik [kulpanta] . Harb 442. Ezta asko intenzione ona izaitea, baiña behar da [...] okhasinoa ere eskusatu eta khendu. Ax 403 (V 262). Kenduten dituzala [umeak] pekatu egiteko okasino guztietarik. Cap 98. Kenzaiteko mantxa. VJ 11. Baldin B khendurik ezar badadi U. ES 161. Sekülakoz egoitz eta biziaren librütik khen enazazün ber. Mst III 17, 3. Gero usadio ori kentzen erraz ezta. Cb Eg III 362. Gosea kentzera. Añ LoraS 176. Ez kendu náies, bai eman náies. LE Ong 28v. Gogoak dionari / bizia ekendu. Echag 162. Zerekin zorra kendu etzutelako. Lard 397. Ez dabeela [...] itxi eta laketuko kendu dagigubela [...] forubetatik bat bakarra bere. (1864). BBatzarN 205. Aphezeri khendua izan zaiote paga. Elsb Fram 161. Haren bihotzetik kentzen dütü lotsak oro. Ip Hil 43. Etzuan berealakoan amaituko, Ana Josepak itza kendu ezpalio. Ag G 266. Esnia zelan kendu / etxeko danontzat. Enb 161 (v. tbn. en un contexto similar Sor Bar 105). Begiak kentzen diozkate ardi guzieri. Barb Leg 146. Beren gabardinak kendu zituzten. JEtchep 85. Eztula kentzeko. NEtx LBB 204. Euskalkien galerak arrazoia ken diezaioke Atlas honi. MEIG VI 136.
    azpiadiera-1.1
    Egia da (ez diot iñori ezer kendu nai). GavS 7. Ezkontzari ezer ere kendu gabe, geiago balio du garbitasunak. Bv AsL 91. Lizardi hautatuko genduke askok, inori ezer kendu gabe, euskal lirikaren ezaugarritzat. MIH 175.
    v. tbn. SMitx Aranz 155.
    azpiadiera-1.2
    Sacar (un provecho, ganancia).
    Zenbaterañoko ondasunak kentzen diozkaten arraintan Gipuzkoatarrak itsaso ezopeari. Izt C 204. Ebaki gabe ere onthasunetik khentzen diote [kofoinari] . Dv Lab 299. Burnibide guziaz batera baliatzea bear-bearrezkoa da, beroiei al dan gantza guzia kenduz. "Obtener una mayor eficiencia" . EAEg 30-10-1936, 170.
    azpiadiera-1.3
    Exceptuar.
    Danak vascongaduak, bi edo iru euzkeldun kendu ezkero. Kk Ab I 18. Zu ta ni kenduta, beste nori dagokio au? Zait Sof 35. Xenpelar kendu ezkero, Errenderiak eman ditun bertsolarietan [...], onena Juan Krutz izan dek. Ataño TxanKan 79s. Lapurtarra [...] bertan behera utzia dute, Iratzeder edo kentzen badugu. MIH 122.
    v. tbn. Ag G 19. A Ardi 67. Ldi IL 106. Munita 59. Erkiag Arran 18. SM Zirik 62. Osk Kurl 205.
    azpiadiera-1.4
    Deshacer(se), desaparecer.
    Elurra an kentzen zuan udara aldean. BasoM 84.
    azpiadiera-1.5
    (Con dat.). Quitarse (el sombrero) ante. " Abadiari txapela kendu biar dautsezu bitara ulertzen dana da; edo abadiari buruan daukona kendu, edo norbere txapela erantzi abadiaren aurrian" Kk Ab II 70.
    Txapela kendutzeko / tabernariyari. JanEd I 39. Txapela kendu bear zaietek ta aien esanera makurtu. Lab EEguna 85.
    azpiadiera-1.6
    Tomar prestado. "Lo prestado. Itxuli zetsan aurretik kendua " Etxba Eib. " Kendutakua, hablando de dinero, lo prestado. Kendutakua, bere sarixakin, izentautako orduan itxuli zetsan " Ib.
    sense-2
    2. (V, G, AN, L, BN, Ae, Sal; Lar, Añ, Izt; kh- SP, H), kentu (kh- S), ekendu (Ae), gendu (G-nav, AN-larr), gentu (R-uzt) Ref.: Ort Voc; EI 345; Lrq ( khent ); Etxba Eib .
     Apartarse, quitarse; desaparecer. " Khen hortik, ôte-toi de là" SP. "Apártate de ahí, ken adi ortik " Lar, Añ. "Apartarse, alde egin, kendu; pekatu egiteko bidetik kentzen eztanak " Izt. " Begixen aurretik kentzia " Etxba Eib. Tr. Ref. a personas, aparece generalmente en imperativo (en otros contextos sólo hallamos ejs. en Leiçarraga y Arrantz ).
    Hura khen zedin haién agerritik. Lç Lc 24, 31 (Oteiza kendu; He joan, TB desagertu, Dv suntsitu, Ol, IBk itzali, Ker, IBe ezkutatu ). Kendu ez zaiteala presenziatik. Miserere 333. Gen akit ortik, borratxo dollor xarrori. (Urraúl, 1578). ReinEusk2 120. Ken zatez ene begietarik. Lazarraga A, 1152r. Ken akit orrean. Ib. A, 1152r. Kasi eukan gax guztia kendu jakan. Ib. A, 1142v. Khen adi hemendik, Norteko haize galgarria. SP Phil 488. Neke gustia kendu jat. Acto 446. Khen adi hortik eta arthik adi itsasorat, egiñen da. He Mt 21, 21. Bat-batean kendu ziran andik arbol eder [...] ta aitz guziak. Mb IArg I 376. Ken, ken ortik: kanpora demonioak. Cb Eg II 190. Khen akit aitzinetik. Xarlem 695. Ken niganik. Mg CO 198. Bere plantxatik trena / orduan zan kendu. PE 120. Etxetik kentzen dira / oso animoso. Arrantz 101. Kendu zakidaz, gizonak, emendik; ken ken. A BeinB 79. Ken adi ortik eta itsasora alda adi. Ir YKBiz 382. Laster kendu yakozan berba ta barre-gureok. Bilbao IpuiB 125. Ken zaite aurretik. NEtx LBB 43.
    v. tbn. Arg DevB 62. AstLas 33. Astar II 138. Zav Fab RIEV 1907, 95. Añ EL2 170. Etch 278. Lard 385. Dv LEd 70. Ag G 292. Enb 57. Or Mi 121. Otx 15. Lek EunD 41. Anab Poli 28. Arti MaldanB 191. Erkiag BatB 44. Ayesta 41.
    sense-3
    3. Cobrar. "(Vc, G), exigir, llevar un precio. Zeinbat kendu deutsue txatal orregaitik? (V-ger)" A.
    Dirua kentzen da itsu-soinuan, / danbolinean bat bere ez. Azc PB 71. Bakunak-eta eurrez emoten dira, dirurik bape kendu barik. ForuAB 107. Automobillak gelditu eragiten dituzte, ta jabeari diru pizka bat kentzen diete. ForuAG 357. Aberesendatzalleak eman beza agiria, sosik iñori kendu gabe eman ere. EAEg 24-11-1936, 377. Iru milla pezeta kendu zidan. Etzegoala merkeago ibiltzerik esan. Insausti 32.
    azpiadiera-3.1
    " Aitari khendu diotzit hogoi libera, je me suis fait donner vingt francs par mon père" Dv.
    Bati [Iñaziok eta haren lagunek] khentzen diote urrhea, bertzeari zilharra. Laph 181. Aurrezki Kutxaren bateri dirua kenduta, gero atzera biurtzeko. Etxabu Kontu 107.
    sense-4
    4. Sacar (ventaja). " 18 segundu kendu dizkio (G-goi-azp, AN-gip, BN-arb), bost minutu(re)n aldea kendu dio (G-azp-nav, AN-gip)" Gte Erd 1.
    Bentaja kendu nion / zortzi bat minutu. EusJok 87. Lau pitxarra sagardau, danontzako, bost treiñeruen bitartea kendu ezetz! Zubk AGuzur 90. Neu baño askoz obea zan korrikalariari jokatu eta lau buelta kenduta. Albeniz 98. Berrogei ta bat segundoko aldea kendu zidaten. Ib. 169.
    v. tbn. Basarri 93. Osk Kurl 167.
    sense-5
    5. (AN-larr).
    "Vencer. Leitzarrak kendu dio Aisoarrari " Asp Gehi.
    sense-6
    6. "Ez du harri hori lurretik jasoko: ez dio harri horri ondoa kenduko (G-azp), ezetz kendu lurrari arri ori! (AN-gip-5vill, B)" Gte Erd 180.
    Kantatutako bertsoak liburu batean baleude, gazte ta indartsua baaiz ere, ez ioke lurrari kenduko. Ataño TxanKan 14.
    azpisarrera-1
    BEGIAK KENDU.
    Apartar la vista. "Apártate, begiak kendu gauza txarretatik " Izt.
    Ken ditzadala zugandik nere begiak. Lar SAgust 14. Toki batetik begiak kendu bage. Mb IArg 284. Zimurtuak agertzen zituan ispilluagandik emakume batek begiak kendu oi zituan bezala. AA III 422. Lanbide oietan guzietan begirik kendu etzuten, ez aldegin ere. Lard 465. Zakurrari begirik kendu gabe. Ag G 310. Eztautsie begirik be kenduko ganetik. Kk Ab II 135. Aren irudiari begiak kentzeke. Erkiag Arran 83. Aingeruk eztin begirik kentzen, Yolanda. NEtx LBB 149. Artistari begirik ez kendu, ba. MEIG IX 133 (en colab. con NEtx).
    v. tbn. Cb Eg III 291. Astar II 137. It Fab 69. Inza Azalp 78. Or Mi 90. Auspoa 100, 134 (ap. ELok 318). SM Zirik 88. Basarri 28. Osk Kurl 198. Etxba Ibilt 472. Berron Kijote 189.
    azpisarrera-2
    BURUTIK KENDU.
    Quitar(se) de la cabeza, (hacer) olvidar. " Burutik uztea, khentzea, tirer, se tirer de la tête, renoncer, se désister" Dv. Tr. Encontramos la forma indet. burutarik en Añibarro.
    Nork daki zenbat egin zuen Josephek bere anaiak sosegerazteko ta zuten beldurra burutik kenzeko. Mb IArg I 335. Etsaiak ori burutik kendu. Cb Eg II 188. Zonbat nahi den gizona bere zentziari tinko, auziaren galtziak dereio bürütik khentzen uste zian züzena. Egiat 225. Ezpekizu burutarik kendu egun guztian Yesukristo yuez aserratuaren gogoa. Añ EL2 36. Amesetako gauza loiren bateri eder-eretxi badeutsazu eta burutarik kenduteko aleginik egin ezpadozu. Ib. 145s. Ezin ezelanbere kendu eban burutik, betiko galdurik eguala. Ur MarIl 17. Tamar, ezin poztuz eta artutako lotsa burutik ezin kenduz, egun gitxiren epean il zan. Lard 194. Xede horren haren burutik khentzeko alfer izan ziren othoitzak eta nigarrak. Laph 50. [Begitazio] aiek burutik kentzeagatik, zorakeriak zekaizkien liburu bat irakurten jarri zan. Arr May 77. Egun guztian ezin izan dot bere gomutea burutik kendu. Ag Kr 224. Gogoetan ari zen Manex, nork eman ote zuen holako berria eta zer xedetan. Burutik etzitzakon kentzen herriko norbaiten yukutria zela. Zub 63. Badakie neskatilla batzuk orrelako asmoak alkarri burutik kentzen. Erkiag Arran 63. Neronek galdu det alaba, zeukan senargaia burutik kendu ta bere ondagarri izango zuan senarra borondatez kontra artu-araziaz. NEtx LBB 27.
    v. tbn. AB AmaE 136. HU Aurp 50. Ill Pill 7. Inza Azalp 116. Mok 9. Or Mi 85. Lek EunD 43. Izeta DirG 52. Gazt MusIx 143. MAtx Gazt 84. Burutikan kendu: JAIraz Bizia 120. Uzt Sas 278.
    azpisarrera-3
    EZIN KENDUZKO.
    " Ezin-khenduzko, qu'on ne peut ôter" Dv.
    Mahatsarnoarekin edanik ezin khenduzkoa baita [zeguta] . SP Phil 354 (He 357 eziñ erremediatuzkoa ). Ezin khenduzko dohaina du. Hb Egia 113. Zorionaren gutizia ezin kenduzko horrek. Lap 43 (V 23). Gose ezin kenduzkoa. Vill Jaink 131. Aritzen baiginen [landare hiek] neskato gazteen iletara tiratzen. Lotzen dira ezin ekenduzko heinean. Etchebarne 60.
    azpisarrera-4
    GOGOTIK KENDU.
    Quitar (algo) de la cabeza.
    Nere asmo on hau niri gogotik kenzeko. Mb IArg I 97. Hari bere Jainko Jaunaren amodioa gogotik kentzen ahal zionik. Jnn SBi 36.
    v. tbn. JJMg BasEsc 247. Lard 44. Bv AsL 222.
    azpisarrera-5
    GORPUTZA KENDU (Añ ( A )).
    "Acceso, acto carnal: [...] andreari gorputza kendu " Añ.
    azpisarrera-6
    KEN.
    azpisarrerakoSense-6.1
    a) (Interj. de repulsa o negación). "Quita, interjección" Lar. Cf. supra ejs. de ken con valor imperativo.
    Eken, eken --erran zue bekatariak--; gori eztokegu ein, bekatu baita. A Aezk 198.
    azpisarrerakoSense-6.2
    b) Menos (en el enunciado de una resta). "Menos, ken edo gutxitu " EEs 1931, 109.
    9 - 5 = 4 [...] irakurriko da: 9'ri bost ken ta 4. Zenb 45.
    azpisarrera-7
    KENDU ERAGIN, KENERAGIN (kh- Urt II 410).
    Hacer quitar. v. kenarazi.
    Axe buruti kendu eraitiarren. fB Ic III 329. Kendu eragiteko gogotik Luisi jesuita izatia. JJMg BasEsc 224.
    azpisarrera-8
    KENDU-EZIN.
    Imposible de quitar.
    Atz Donea deritxon ezaugarri kendu-ezin bat ariman ezartzen dabelako. KIkV 84. Idatzi egin eban Santa Teresak, eta ídatzia or geldítzen, ikurratz kendu-eziña lez. Onaind STeresa 127.
    v. tbn. KIkG 67.
    azpisarrera-9
    KENDU-IPINIAK .
    (Pl.). " Kendu-iminiak, postizos (V-ger)" A Apend.
    azpisarrera-10
    KENDUKERAN.
    Al quitar.
    Urune kendukeran, tarrataden bat egin-da, jantzi-ezin? Bilbao IpuiB 14.
    azpisarrera-11
    KENDUXE .
    (Forma con suf. -xe, de valor aprox.).
    Lekhu irauliak arhatu, zikhinak khenduxe eta eraiten duzu arthoa bezala hezkurra. Dv Lab 329. Ditegunak [Fueroak] kenduxe. Or SCruz 35.
    azpisarrera-12
    KEN HORTIK.
    "Jaque <x->, en el ajedrez, jakea, altxa ortik, ken ortik " Lar.
    azpisarrera-13
    KENTZEKE.
    Sin quitar.
    Bere sudurretik beatzak kentzeke. Berron Kijote 224.
    v. tbn. Erkiag Arran 83. Kentzeka: SM Zirik 88.
    azpisarrera-14
    KENTZEKO.
    (Animal, ganado) para carne. " Txal oiek kentzeko dira (G-goi), aretxe oiek kentzeko dira (AN-gip)" Gte Erd 149 (junto a haragitako, okeletako, etc., de otras zonas).

    kendu

    kendu
    << jasa 0 / 0 kobrantza >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper