OEH - Bilaketa

471 emaitza te bilaketarentzat

Sarrera buruan (8)


Sarrera osoan (463)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
itxoin.
tradizioa
Tr. Aparece en textos meridionales desde mediados del s. XVI. En su primera documentación, y en autores como Micoleta (itxozu ), Capanaga (etxozu ), Larramendi (itxok (s.v. aguarda ), itxozu (SAgust 11)), Mendiburu (itxozu, itxozue ), Lizarraga de Elcano (etxi ), Aguirre de Asteasu (III 424 itxozu ), Arrese Beitia (itxok ), T. Agirre (itxoidazu ) y D. Agirre (itxoidazu ), se documentan sólo formas de imperativo, empleando por lo demás formas de part. como itxaron, itxadon, etxeden, itxedon etc. AxN explica igurikazu (239), por itxozu (pero itxeden, etxeden ). Cf. Lar (s.v. esperar ): "Este verbo, itxedon, etxeden tiene unos irregulares en el imperativo. Espérate: itxok, itxon, itxozu, igurikazu; esperaos, itxozue, itxozute, igurikazue " Lar. En cuanto a la distribución de variantes, las formas con e- inicial se documentan sólo en Capanaga, Lizarraga de Elcano y Pello Errota (etxoin ). Hay participio itxan en Moguel (que emplea tbn. el imper. itxaizu ) y fray Bartolomé; itxain en S. Martín y T. Etxebarria e itxon en Guerrico, Apaolaza, Kirikiño (que emplea tbn. el imper. itxaik ), Lizardi, Orixe y A. Barriola (en éstos tres últimos junto con itxoin ). El participio itxoin comienza a documentarse desde el primer cuarto del s. XX y es con diferencia el más empleado a partir de esa época. En cuanto al sustantivo vbal. son generales las formas en -te y el único ej. en -tze corresponde a San Martin (Zirik 121). En DFrec hay 17 ejs. de itxoin, y 4 de etxon, estos últimos de B. Larrakoetxea.
sense-1
1. (V-gip, G, AN-larr), itxon (V-m, G-goi; Añ), itxan , itxain (V-m-gip; VocCB), itxaun (V-ger), itxein (V-gip), etxon (V-arr-oroz), etxoin (V-gip), etxa(i)n , etxein (V-gip), etxi . Ref.: VocZeg 285; A (itxain, itxaun, itxon, etxan, etxon); Iz UrrAnz (itxoiñ); Asp Leiz; Zam Voc; Etxba Eib (itxain); Gte Erd 171; Elexp Berg (itxain, itxein, itxoin, etxoiñ). Las formas con palatal fricativa que figuran en Harriet son, sin duda, inferidas por el propio lexicógrafo y no se documentan en los textos.
(Aux. trans.; en los ejs. documentados, salvo excepciones (v. infra ejs. de PE y Gerrika), el complemento va siempre en dativo cuando se trata de seres animados y en absoluto para el resto de los casos (cf. sin embargo infra Gte Erd 171)). Esperar, aguardar. "Aguarda, itxok, itxon, itxozu; aguardaos, itxozute" Lar. "Aguarda un poco, itxozu piska bat" Lar y Añ. "Aguarda: (c.) itxozu, itxo, itxon" Añ. "Plusieurs formes contractées du même verbe [ixadon, ixaron, etc.] sont en usage: ixok, ixokala, attends, espère, que tu attendes, espères (toi homme), ixon, ixonala [...] (toi femme), ixozu, [...] ixozute" H (s.v. ixadon). "Itxaaizu pizkaten, aguarde V. un momento" A. "Itxaintzen egon giñan ordubete baño geixaguan" Etxba Eib. "Gosiak bazan, jateko itxaintziak biurtzen eban friztixa bildurgarri baten" Ib. "Autobuseri etxoten nao (V-arr)" Gte Erd 171. "Emen etxeingo dotsut (V-gip), Eztitxuri etxongutsegu (V-arr), amari etxoten daoz (V-arr), medikuak gaixoak etxoten euki deuz (V-arr), Eztitxuri itxoin egin bearko diogu (G-azp)" Ib. 171. v. itxaron, itxoegin, atxoin.
Itxok, itxok, nik erareine [?] derukat berze ile bat. (Améscoa, 1556). ReinEusk2 91. Itxozu atera daida kontua. "Aguarda". Mic 14v. Etxozu eta iakin dagizu. "Esperad y sabréis". Cap 140. Baña itxozu, etzen emen bukatu [...] egin zuen milagro guzia. Mb IArg II 323 (343 itxozue). Etxi oraño! (59). LE-Ir (v. tbn. 159, 160, 238). Itxan dagijala puska baten. Mg PAb 160 (73 itxaizu). Itxon dit, beragana deitu nau. Gco I 396. Eta jendea zegoan itxoten Zakariasi. Brunet Lc 1, 21 (Oteiza itxotzen <ichocten> Zakariasi; Ol, Ker, IBk, IBe -ren zai(n)). Neskatxak urte biyan / etxoin nezala, / ordurako ederki / prestatuko zala. PE 65. Itxok, itxok puskaten. AB AmaE 97. A mutil, itxaik, noruntz ua? Kk Ab II 54 (58 itxon). Itxoidazu antxe. TAg Uzt 200 (tbn. itxoidazu en Ag AL 97). Plazan itxoingo dizutet. Etxde JJ 203. Semearen erantzuna itxoin zun. Ib. 71. Mezian azkena itxain gabe. Etxba Ibilt 460. An zijoan neskatxa ur lasterrak eramana. Mutillak itxoin gabe jokatu zuan bere bizia. NEtx LBB 53. Agindu eustan Bilbon nora eruan ur ori analizetara, eta itxoin negiola bere zeaztasunari. Gerrika 129. Esne-zalea andik asten zan esne jasotzen ere. Etzuan itxoiten. Albeniz 27.
v. tbn. CatElg 76v (itxok). Moc Damu 34. Ill Pill 11. Alz Ram 40. Lek EunD 45. Or Eus 344. Ldi IL 109. Lab EEguna 93. Ir YKBiz 510. ABar Goi 27. Ol Gen 8, 10. Zait Sof 79. SMitx Aranz 155. Izeta DirG 41. Ugalde Iltz 67. Zait Plat 104. Ibiñ Virgil 74. Uzt Noiz 130. Itxon: Apaol 41. Ldi BB 46. Or Mi 21 (57 itxok). ABar Goi 47. Itxain: msOñ 151v. SM Zirik 78. Itxein: Osk Kurl 65.
sense-2
2. Esperar, tener esperanza de, confiar en.
Jaungoikagandik prinzipalmente itxon bear degu gure nekearen frutua. Gco I 424. Bazekiyagu zer itxon dezakegun guztiyak ire anaiagandik. Apaol 25. Onik itxoiteari atariak itxi. Inza Azalp 115. Orrela ez dala yazoko itxoiten, ez zaitut aolkatuko. Zait Sof 187.
azpiadiera-2.1
(Con ines.).
Itxoizu Iaunagan. "Espera en el Señor" . Or Aitork 390 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).
sense-3
3. Espera; descanso, reposo. " Etxéiñ bat eiñ: una espera; atxéiñ bat eiñ " Iz ArOñ. Cf. etxon.
Lanean jardun ondoren jo ta ke, artu bear du atseden. Itxoin txiki ta kera apur bat egiñaz, lasaitu egin bear du. MAtx Gazt 56.
azpisarrera-1
ITXOINEAN. "Itxaiñean (V-m), a plazos" A.
Ez da noraezekua pozimuari eskatuten dabena itxanian edo plazuban beti emotia. Baina noraezekua da, itxanian emon jakolako, emon jakon baino geijago ez artutia. fB Ic II 110 (v. tbn. más ejs. en la misma pág.).
azpisarrera-2
ITXOIN-LEKU. "Itxai-lekua: eskillaa-buruko itxai-lekua: el descanso de la terminación de las escaleras" Iz ArOñ.
itxoin
<< itxaron 0 / 0 itxulastu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper