OEH - Bilaketa

471 emaitza te bilaketarentzat

Sarrera buruan (8)


Sarrera osoan (463)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
sen.
tradizioa
Tr. Documentado en textos guipuzcoanos y, sobre todo, vizcaínos. En DFrec hay 31 ejs., meridionales.
sense-1
I . (Sust.).
azpiadiera-1.1
1. (Lar, , Hb, H (V)).
Buen juicio, sensatez, razón, buen sentido. "(Es hombre de) cholla, sen onekoa da, buru onekoa. No tiene cholla, senik eztu " Lar. "Advertencia" Ib. "Cabecilla, de poco juicio, [...], senik bagea " . "Sens, bon sens, intelligence, connaissance" H. " Sen handiko gizona, homme de grand sens" Lh.
Gezurrak sen zuzenarekin aurrez-aurregi alkar jo ez dezatentzat. "Buen juicio" . Zink Crit 54. Sena balute, oarrez lebilzke. Ol Deut 32, 29 (Dv zuhur baleitez, Ker zentzuneko balitzaz, BiblE jakinduriarik balute). Emaztea sen aundiko ta lazo ederrekoa zan. Ol 1 Sam 25, 3 (Dv umo, Ker zuur, BiblE zentzudun ). Yainkoek gizonei eman dizkieten ogasunik bikaiñena duzu sena. Zait Sof 180. Senaz esanak. Ib. 180. Beraren senean balitz. Ib. 37. Aurrerakuntzak txalogarri dira ta senean dagoan gizonak ezin gaitzetsi leikez. Eguzk GizAuz 21. Ez dezagun sena galdu. Or QA 173.
v. tbn. Gand Elorri 74.
azpiadiera-1.1.1
Uso de razón.
Estualdietan, bere senean dagoan edozein gizaseme naiz emakumek bateatu daike. KIkV 87. (KIkG 69 ezaguera duan)
azpiadiera-1.1.2
(V, R; Añ, Izt 66r, H), zen. Ref.: A; SM EiTec1 144; Gte Erd 193. "Recobrarse de algún accidente, beragandu, (V) bere senera etorri " . "Estar en su juicio, en su ser natural, bere senean egon " Izt 66r. "Juicio [...]. Senean egon, estar en su juicio [...]. Bere senera etorri (Vc), volver en sí, recuperar los sentidos, recobrar el juicio" A. " Entzungo zenduen burdi-ardatzen txistua; iñoiz baitxa senetik-urtetzeko (senetik-urten, desconcertar, alteración del sistema nervioso) aña be " SM EiTec1 144. " Nire senetik urten nuen (V-arr), senetik urtenda ibilli naz (V-gip), senetik atera (V-arr)" Gte Erd 193 (junto a onetik, kontzetarik, baitarik, etc., de otras zonas).
Bere kantiagaz gozatuta, senetik atera ta zer egiten eban ez ekijala [...], atera eban konbentutik [...]. Ezkutau jakon txoritxuba, ta biurturik bere senera, uste eban iru ordu an igaro zitubala. JJMg BasEsc 88s. [Oleazinoia] geure senian gagozan artian emon deigubela. Astar I 241. Pekatuen lo zorrotik biurtu gaitezan gure senera. Zav Serm I 243. Bere senera etorri-orduan. Azc PB 160. Mari Andres ozta ta nekez beren senera etorri zan. A BeinB 77. Azkenerako, sena ta konorta galdu jakuzan. Ag Kr 92. Parka egiola pekatari ari ta osasuna ta sena biurtu egiozala. "Sano juicio" . Or Tormes 113. Emon eutsiezan ur-otzaz igurdiak eta bere senera ekarri eben. Kk Ab II 43. Zenera etorrena asi zan berbak soltatzen. SM Zirik 75. Gaurko zoraldi au eztela luzaro izango eta gizona bere senera biurtuko zaigula. Vill Jaink 27. Ardura gabe dagoen anima / ba dator bere senera. Gazt MusIx 83. Ixillik egona zan, bere onera etorri ezinda, baiña alako batean, bere senean jarri ta galdetu zion. NEtx LBB 178. Lau egun daroaz ilda lez [...]; biotz dardara latzak astindu dau ta ez dator bere senera. Onaind STeresa 47. Bere senean dan euskalduna / ez daiten alan lokartu. Ayesta 92.
v. tbn. Otx 24. Etxde AlosT 103. Erkiag Arran 110. Zait Plat 92. Alzola Atalak 57.
azpiadiera-1.2
2. Destreza, pericia, habilidad. "Tino [...]. Lat. peritia in agendo, collimando, &c." Lar.
Guda aiek ez zezaguzten Ixraeldarren gizaldietan guda-azterketaz sena azteko bakarrik. Ol Iud 3, 2 (Dv ohikunde, Ker trebetasun). Lur ontan gauzak tajuz egiten / beti izan degu sena. Basarri 69. 7, 8, 9 ta 10gn. aapaldietan sen aundiko azaltzen zaigu Fray Luis, jarraibideari aldegiñik. Gazt MusIx 67.
azpiadiera-1.3
3. (V-m ap. A Apend; Lar, H), zen (V ap. A, que cita a Ur).
"Nota, marca, señal" , "símbolo, señal, nota, divisa", "signo" Lar. "Señal, marca" A Apend. v. seña, seinale. .
Bere jarlekuba, zein dan erreiñuko aukera ta anditasunen sen ta ezaugarria. "El símbolo de las libertades patrias y el emblema de las glorias de la Nación" (1860). BBatzarN 231. Thau-ren sena maitagarri [...] eleizan bedeinkatua. Ag Serm 419.
azpiadiera-1.3.1
"Indicio" , "rastro, vestigio" Lar.
azpiadiera-1.4
4. Sentido corporal.
Gorputzaren senak, edo sentidubak dira arimako gatxen atiak, bidiak, edo sartulekubak. fB Ic III 275. Izketa ere aragi-sen berez dantzuzu. Or Aitork 89. Betoz gau-ibillian, batera, / doiñu naas bat egiñaz / eta senak oro txundituaz. Berron Kijote 154.
azpiadiera-1.4.1
Percepción sensorial.
Gizagogoa gorputzaren senetik lekora zerbaitek eragin dezakela. Mde Pr 323.
azpiadiera-1.5
5. (V ap. A; Zam Voc), zen. Estado; estado normal. " Sen baten dago beti gizon ori (Vc), ese hombre está siempre en un mismo estado" A.
Geure jenijuak [...] beti sen baten, biar baten, edo gauza baten, gobait egin bagarik, iraun ezin dabelako. fB Olg 15. Kreitu galarazoa atzera leengo senean iminteko. EL2 153. Iñok ezeukean esango [...] Tramana bera zanik [...], baña gero [...] biurtuten zan bere betiko senera. Ag Kr 133. Urtiak igaro ta / urtiak igaro, / ez zaartu, ez gaztetu, / sen batian dago, / zirkiñik egin barik [Izaro ugartea] . Enb 142. Iñoren onik ikus-eziñak / senetik urten eragin dautse. Ib. 61. Etorriko da [erlojua] bere zenera. Atzeratutakuak partzen diardu ta. SM Zirik 67. Txoria, leengo senera ta taiura itzuliaz, aintziña bezin pozkiro, iñoiz ez aiñako doiñu pozkorrak joten asia zan. Erkiag Arran 147. Gauzak artez ta euren senean badabiltz. Erkiag BatB 170.
azpiadiera-1.6
6. (V-gip, G), sena. Ref.: A; Elexp Berg; Gte Erd 171. Instinto. " Sen andia du txakur orrek (Gc)" A. "(L, BN) [?], instinct. Zakhurarren sena gaitza da " Lh.
Beren jatorrizko senarekiñ eta esperienziarekin ezagutzen dute [erleak] turmoiaren ondoren euria [...] etortzen dala. ErleG 64. Sen geiago dute [zakurrak] ta esker obea. Ag G 330. Beren elburua erakusteko sen bikaña ematen die [Egilleak gizonai] . "Instinto" . Zink Crit 11. Alabearrarekin batera jatorrizko senak ere elkar billa-arazirik. Mok 6. Baña Andra Mirenen sen zorrotz, argia! / Ikusi orduko barrendu guzia. Loram 132. Eragille bizkorra aiz, adiskide on, ta abagunearen sena dek argi. Ldi IL 38. Ordun asten dira esnatzen lenengoz sen-zirikak eta biozpeari ziztaka ekiten. TAg Uzt 52. Berezko senak aditzera eman zion [...] maite-sukarra garbia zala. Etxde JJ 238. Senak dute sena-tokia. Txill Let 55. Eskola-umea, eskolatik irtetetzean, sen batek eragiñik, saltoka asten den moduan. Vill Jaink 81. Gizarte-sen ori. Ib. 163. Jainko-sena bizi-bizia agiri zaigu [lehen-gizon] aietan. Ib. 30. Erriaren senak, ostera, iñoiz uts-emon arren, betiro ez dau ustel-egiten. Erkiag BatB 65. Neskatxak txikitatik, bera jabetu gabe, ama-egarria dakar, ama-sena. MAtx Gazt 29. Iupiter berberak erleai eman senari buruz mintzatzera. Ibiñ Virgil 110. Ez duzu unorearen senarik, Babetetxo! Lab SuEm 203. Nun-nai edozeiñ lani eltzeko / sena badu zegamarrak. Olea 157. Sena izaten baitu [zakurrak] / Jainkuak emana. Uzt Sas 114. Pizti guziak badutela beren sena edo jakinduria. BBarand 50. Oso sena aundikoa zan [zakurra] . Ib. 53. Bere senaz baliatu behar [Etxaide] nahi eta ez biderik zabalduko badu. MEIG II 128. Ehiztarien ihesi dabilen pixtiaren sena. MEIG IX 94. Plastika-sentipena daraman senean uste osoa dut. Ib. 140 (en colab. con NEtx).
v. tbn. Or Tormes 23. Lek Egan 1957 (3-4), 159. Basarri 151. Gazt MusIx 165. Onaind STeresa 22.
azpiadiera-1.7
7. "(V), carácter. Aitaren sena dauko, tiene el carácter del padre. Sen onekoa (V-arr-m), persona de buen carácter" A.
azpiadiera-1.8
8. "(V-arr-oroz-m), temple, sazón" A.
azpiadiera-1.9
9. "Proporción" Dgs-Lar 7.
sense-2
II . (Adj.).
azpiadiera-2.1
(V-m ap. A ; Lar, ).
"Advertido, despejado, despierto" Lar, . "2.º (V-m), juicioso; 3.º (?), despejado" A.
azpisarrera-1
SENA HARTU. "Ezagutzen dezu gizon au?, ¿conoces a este hombre? [...] Senik artzen diozu? ¿no te da algún aire, muestra, indicio de quién es?" Lar (s.v. seña).
azpisarrera-2
SENA EMAN. "Atinar, acertar" Lar. "Ezagutzen dezu gizon au?, ¿conoces a este hombre? Senik ematen diozu? [...] ¿no te da algún aire, muestra, indicio de quién es?" Ib. (s.v. seña).
azpisarrera-3
SENAK EMAN. "Senak emon (V-m), pensar, ocurrirse a uno, ofrecerse una idea. Senak emon deust (V-m), me ha ocurrido, he pensado" A.
azpisarrerakoSense-3.1
Bere senak ematen zion alderuntz artu zuan. "Donde le pareció." Berron Kijote 204.
azpisarrera-4
SEN-ARAURA.
Itun Zarreko zenbait asmakari [...] itzez itz arturik, erio zitzaizkidan berriro. Liburu aietan geienak sen-araura [= 'alegóricamente'?] adierazten entzunik, akar nengion ene buruari lengo etsipen artaz. "Spiritaliter" . Or Aitork 122.
azpisarrera-5
SENEAN. (V ap. A; Mg PAbVoc, H (que cita Mg CC)). a) "Senian ibilli, andar a tientas" Mg PAbVoc Izt 11v. "A prisa" A, que cita los ejs. de Mg.
[Konfesiorako esaminak izan bear du] kontuzkoak, arretaz eginak, ez itoka, ez arinka ta senian bezala. Mg CC 12. Lurrak biar dau giro ona, ez ibilli senian ta abespeluban, ta nos nai erein. Mg PAb 138.
b) "(V-gip), juiciosamente" A.
c) (Precedido de gen.). Como. v. SENERA.
Zeiñ utsak ziran gure orduak, [...] gure aurrean beti igezka doan keriza baten senean. Ag AL 101.
(Tras frase relativa).
Euskaldun guztiak adiskidetzat euki izango darue, Amando adiskidetzat dauken senean. Ag AL 127.
azpisarrera-6
SENERA (Precedido de gen.). Como.
Itzaiña baizen besterik etzan. Baña arroa andia, bizturiko zorri guztien senera. Ag Kr 136. Oñetako barri batzuk jantzi bear dituan ume baten senera egon zan. Ib. 166.
azpisarrerakoSense-6.1
(Tras frase relativa).
Gure arteko gauzetan geuk izan bear dogu nagusi, etxekoetan etxekoak izan bear daben senera. Ag AL 90. An da emen, onak eta txarrak, neure aitak esan eustan senera. Ib. 147.
sen
<< seinale 0 / 0 1 sendatu >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper