OEH - Bilaketa

409 emaitza talde bilaketarentzat

Sarrera buruan (61)


Sarrera osoan (348)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
hauspo.
etimologikoa
Etim. La alternancia hauspo /hausko podría explicarse interpretando el segundo como diminutivo, formado con el suf. -ko: de hauspo, que ocupa todavía áreas laterales, se habrá formado un diminutivo *hausp(o)-ko, de donde hausko . Cf. las formas con x (haxpo, auxko ) y fr. soufflet, donde -et puede muy bien ser diminutivo (FEW 12, 413, n. 13). Para la verosimilitud de un valor expresivo, compárese también la evolución de follis a fr. fou .
sense-1
1. (V-ple-arr-m-oroz-gip, G, AN, S; Lar, Aq 802, Añ, Gèze, Dv (V, G, S), H), hausko (AN-erro, L-ain, B, BN, Sal, R-uzt; SP, Urt Gram 26, Urt II 430, Ht VocGr 426, Arch VocGr (-ts-), VocBN , Dv, H, VocB ), hauspu ( Foix ap. Lh.), aispu (V-gip), haspo (V, G, AN, S; VP 4r, H (AN)), auxko (Sal), haxpo (S), euspo (V-ger), espo (V-ger), hautsko Ref.: A (aspo, ausko, auspo, auxko); AEF 1926, 16. Urkia EEs 1930, 8; Giese CasaS 13; Satr VocP (ausko); Iz Als , ArOñ (aispua, áuspo), UrrAnz (auspúa), Ulz (áuspua); Etxba Eib; Holmer ApuntV; Izeta BHizt2 (ausko); Elexp Berg; ZestErret .
Fuelle; barquín, fuelle grande usado en ferrerías o fraguas. "Soufflet de maréchal" SP. "Aspirat follis, hauskoak haize ematen du, aire hartzen du [...], hauskóa airatzen da, hauskoak haize egiten du" Urt II 430. "Entonación de fuelles, auspoak jasotzea", "afollar, soplar con fuelles, auspoaz atseman" Lar. "Follados, unos calzones antiguos, galtza zimur auspo gisakoak" Ib. "Errementari Argandakoa, berak auspoa, berak joa, berak plazara daroa" Ib. s.v. follar. "Auspoaz aizeman, afollar" Aq 802. "Soufflet" Gèze. "Soufflet. D'après SP, soufflet de forgeron et poumon. On emploie presque toujours ce mot du pluriel" Dv. "Soufflet, instrument à souffler le feu d'un foyer, d'une forge" H. "Auspoak jasotzea, altxatzea (lever), id. hauskoak hantzea (enfler), faire aller les soufflets, les rempler d'air" Ib. "Auxkoa bi arrano-magal xuntaturekin egiten zixun (Sal)" A. "Auspo. Sua aizetutzeko tresna (V-gip)" Urkia EEs 1930, 8. "El fuelle de cocina: buhadea. El fuelle de fragua es haxpua" Giese CasaS. "Attüneko hauskoetarat prest da, juaiten ahal da (BN-lab). Expression local qui sent dire que quelqu'un est sur le point de perdre une partie de balle, une partie de cartes (il est foutu)" Broussain ms. (ap. DRA). "Suteixan sua biztutzeko, auspuari gogor tira eiñ biar jako" Etxba Eib. "Arabakiñez betetako auspuok baztartuta obe dok konpresor bat erostia. Ba, konpresoriari zeaitxik (zergaitik) etxetzau (ez diagu) auspua deitzen?" SM EiTec2. Cf. VocNav: "Aspoa, fuelle del hogar (Cuenca)". v. SUTEGI-HAUSPO. Tr. Auspo es la forma empleada en la tradición meridional y hausko en la septentrional (hautsko en Etcheberri de Ziburu); en algunos autores guipuzcoanos de los ss. XIX y XX se encuentra la forma aspo .
Larrua du khe belzaren kolore itsusiko / eta hautsko hantuaren bulharrak iduriko. EZ Man I 98. Harotzaren sutegian, hauskoak haize emaitetik gelditzen direnean, badirudi eztela surik. [...] Ordea higitzatzu aphur bat hauskoak, eta ikhusiko duzu nola berehala berriz sua agertzen den. Ax 325 (V 215). Zenbat aide, aiskide paratzen dire sutan diskordias mi gaistoen txindiengatik, deabruain auspo madarikatuengatik? olako sutegietan zer arroituak! an malluen golpeak, emen suain bonbotsa, aratago limen arraskatzea; ta guzia dator auspoek an izateas, geldi beitez auspoak, ta guzia para leike soseguan. (228). LE-Ir. Urtzalliak [...] auspuak geratu ta atala gorituten imini, ta ezin esan beste zeregin ditu sutegijan. Mg PAb 126. Baña zelan lo egin leije emengo gabi-ots, auspuen illeta soñu, ta subaren argi zabaldute ta nosian beingo illundutiaz? Ib. 130. Oek dira gorrotoaren eta aserrearen sua erazekitzen duen aspoak. AA II 215. Hauskoa ethendu da, beruna suan iraungitu. Dv Ier 6, 29 (Ol, Ker auspo). Gabiaren kolpe-ots eta uraren eta aspoen zalapartak. Arr EE 1882a, 98. Bere bularra zizpuruka gora eta beera zebillen, ola baten auspoa bezela. Camp EE 1882a, 67. Organo auspodunak. Azc PB 179s. Arnasea artuteko / bere surzuloak / zirudien olako / sutegiko auspoak. Ib. 129. Aiuntamentu guztietan gaur / dago Sekretarioa, / Alkate Iaunen andikeria / puztuten daben auspoa. Ib. 361s. [Haroztegiko] auskoaren giderra. JE Bur 58. Hausko handiaren goiti-beheitia. Ib. 60. Arnasa estuz, sutegiko auspoen antzera puzka. Ag G 104. Sukalderako auspoa. Ib. 54. Urri ondar haizearen hauskoaren / beroa: / Andre zoro mokokari, haur ergelen / gogoa. Ox 100. Manu txikiren suteira jun naz / ikasteko errementari, / auspuai erain, maillubaz tik-tak, / emen nabil estu ta larri. Enb 165. Martxoak ausko, edo uri asko. GAlm 1957, 4. (ap. DRA) Nagusia aspo egiñik aizea ematen zuan bete-betean. Balentinen eta Benturaren pirripi ta txirolak! Poli atabalaria tente. Anab Poli 95. Auspuakin be ez ei zeuan arek [txerrikumeak] loditzerik. SM Zirik 59 (91 auspu). Zezen-larruzko auspoekin aizea artu ta eman ari dira. Ibiñ Virgil 111.
v. tbn. A BeinB 57. Aspo: Iraola 14. EgutTo 8-9-1918 (ap. DRA). Alz STFer 129.
azpiadiera-1.1
(Uso fig.).
Erlijioa izan da beti / gure elburuen bulkoa, / gure elburuen bulkoa eta / lei ederrenen auspoa. SMitx Aranz 177. Sinismenaren auspo ez-ezik. Ib. 97. "Auspo" onak dauzkala Euskal-herriak bere bertsolariak, aspaldi daki ori A. Zabalak. Euskarari haize garbi eta indartsua ekarri diola [...] Ferrando Airek, hori ere noski. Larre ( in Xa Odol 11 ). Onekin bukatzeko / artu det asmoa, / asi zaitelako / berotzen aspoa. Auspoa 39, 22. Martxoak hausko edo uri asko. EZBB II 57.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de compuestos).
Guri zagon [...] hausko giderraren erabiltzea. JE Bur 61. Zonbait aldiz famak bere bidea egiten du ausko-ukaldika. Herr 22-10-1959 (ap. DRA ). Auspo muturretik aizea ateratzen da indartsu. Zubiau Burd 102. Kontrapixu batek eskamela jasoaz, auspo zurrutada errezten du. Bi auspo dirala, batak putz egitean besteak zurrut dagi. Ib. 35. Egun baten, Elgoibarko auspu-konpontzalle bati bialdu ei zetsan errekaua, juateko Eibar-en ulexa lekutara, auspu bat euala konpontzeko da. SM Zirik 91.
sense-2
2. (V-m-oroz-gip, G; SP). Ref: A; Etxba Eib; Iz ArOñ; Elexp Berg; ZestErret. Pulmón. "Hauskoak, les poumons" SP. "Sin. birixak" Etxba Eib. "Auspuetako gatxa, enfermedad de los pulmones, tisis" Ib. "Auspua estutu xat ner" Iz ArOñ. "Antxitxiketalarixak, auspuak gogorrak biar dittu euki" Etxba Eib. "Lenago, auspuetako gatxakin jende asko illtzen zan" Ib. "En sentido figurado, pulmones. Auspua bastante izurrauta jaukat, erre be eitte juat eta" Elexp Berg.
Aldapako nekeak erasanda, arnasa estutzen asia zuan [...]; eta antxe tenk egin bear izan du aspoak lasatu bitartean. Mok 13. Orretara, aspoak lan-eta-lan, aunatu egiten da ibilkaria. Anab Usauri 121. Ttunttuna aparitara etxez-etxe doa / [...] arek ausporik badu, an ba da zangoa. "Si el flautista tiene pulmones, allí no faltarán piernas" . Or Eus 35. Eztarri ta bular edo auspo onak bear ziran an itzaldi mamintsuak egiteko. Erkiag Arran 137s.
azpiadiera-2.1
Beharria ezartzen delarik bulharraren sahetsetan, harat hunat aldatzen balin bada bularhauskoaren alderdi guzietarat, entzuten da.EGAlm 1898, 25 (ap. DRA). Sendoak zeuden oraindik artzai zarraren beso zaiñtsuak, txit azkarrak bere oñak, zindoak bere bular-auspoak. Ag G 1. Aztalak arin darabiltza, belaunak gozo, arnas-soiñurik gabe bular-aspoak. Mok 4. Gure birika-auspoai ondoen etortzen zaien aizea, zuaitzak garbitua da. Munita 138. Arpegia bai eukala ixetuta, gorri-gorri ordu erdi luzean biriki-auspueri aixea atara eragiñaz. Bilbao IpuiB 166.
sense-3
3. Acordeón. v. HAUSPO-SOINU.
Baserritxoetan musikalari mordo auen ordez auspodun batek ots egiten du. Auspo oni badakizute sermolari zaar batek zelako gaitzizena ezarri zion. A Y 1934, 9. Gazte talde batek jaso du nere orduko lana ta kitarrez eta auspoz lagunduta, or atera zaizkigu Euskalerri osora. NEtx LBB 293. Eta artu auspo txiki ura bizkarrean, ta martxa ara eta ona. Zendoia 127.
azpiadiera-3.1
"Merece consignarse el apodo que le aplicó a este instrumento un predicador tan celoso como ingenioso: inpernuko auspoa " A DEV. .
Txerren-auspoa. (Tít.). Enb 112. Gure aiton-amonak soñuari berari ere "inpernuko auspoa" deitzen zioten. MAtx Gazt 66.
azpisarrera-1
HAUSPOA BEROTU. Fatigarse, jadear. "Arnasa berotu. Elgetara orduko majo berotuko jakok auspua" Elexp Berg. v. ARNASA BEROTU.
Onekin bukatzeko / artu det asmoa, / asi zaitelako / berotzen aspoa. Auspoa 39, 22.
azpisarrera-2
HAUSPO-HAGA (V, G, AN ap. A). "Palo del fuelle en las fraguas" A. Cf. HAUSPO-TRABAILA.
azpisarrera-3
HAUSPO-ARDATZ.
" Aspoardaza, huso de los fuelles" GoiBur 260. "Dsde bergamazoia hasta la pusoia de aspoardaza" (1752). Ib. 260. "Eje de levas que acciona los fuelles" Zubiau Burd, que cita Mg PAb, donde, pág. 134, figura en una lista de instrumentos de ferrería.
azpisarrera-4
HAUSPO EMAN. Dar aire, soplar con un fuelle. v. hauspotu.
Eltzen dio aspo bati eta ekentzen dio Batixtak, gero besteari eta ekentzen dio berriz, eta azkeniz laugarren aspuakiñ dijua korrika lurrari aspo emanaz. Alz STFer 129.
azpisarrera-5
HAUSPO-ERROTA.
Rueda de ferrería. "Por la rueda u auspoerrota que ha hecho en la dicha herrería" (Oroz-Betelu, 1653). LexHNav I 40. "En el paraje que se halla la aspoerrota " (1752). GoiBur 261.
azpisarrera-6
HAUSPO-ESKU.
"Brazo o mano de fuelle" GoiBur 261. "Otros dos cellos para auspoescua" (1775). Ib. 261.
azpisarrera-7
HAUSPO-GILTZA.
"Iltze buruzabala, hauspoa josteko erabiltzen zen, baita larrua, oheko muelleak etab. josteko ere" ZestErret .
azpisarrera-8
HAUSPO-JOTZAILE. Acordeonista. v. hauspodun.
Azkenikan, txistulari eta aspojotzaileek soñu politik jo zuten. (AN). Herr 28-5-1959 (ap. DRA ).
azpisarrera-9
HAUSPO-MAIRA.
Tablón en el que se apoyan los fuelles de una herrería. "Se ha de poner una aspomaira" (1755). GoiBur 248.
azpisarrera-10
HAUSPO-PUJOI. "Auspo-puioi, tirador del barquín" A. "Tirador de barquín, accionaba los fuelles, sin agua" Zubiau Burd. Ambos lo toman de Mg PAb 134, donde figura auspo-pujoia en una lista de instrumentos de ferrería.
azpisarrera-11
HAUSPO-SOINU (PMuj). Acordeón. Azkue en su DEV propone el neol. auspozen ("de auspo ozen, fuelle sonoro"). v. supra (3).
Etxe aretan auspo-soñua entzuten zan, eta beraz batera barre-algara andiyak, iji ta aja ta ujujuak. Kk Ab II 160. Gero makiñabat zortziko geiago kantatu genitun eta azkenean mutil bat auspo-soñuarekin etorri zen. Etxde Itxas 209.
azpisarrera-12
HAUSPO SOINULARI. Acordeón. v. HAUSPO-SOINU.
Badantzuzute auspo soñularia, filarmonika? Ag G 190.
azpisarrera-13
HAUSPO-TRABAILA. "(V-arr-oroz-och), mango de los fuelles antiguos de fragua por el que se movía el fuelle horizontalmente, al revés del auspoaga, que lo hace mover de arriba abajo" A.
Auspo-trabailla batetik igon eban tellatura ta ortozik isil isiltxorik ioan zan balkoiraño. Ezale 1898, 211a.
azpisarrera-14
HAUSPO-ZIGOR (aspazigor GoiBur ).
Varilla del fuelle de una ferrería. "Dos fierros que llaman aspazigorras " (1817). GoiBur 262.
hauspo
<< 2 hargorri 0 / 0 1 hazitxo >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper