OEH - Bilaketa

69 emaitza taka bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
keinu.
tradizioa
Tr. La forma kheinu es propia de la tradición septentrional (keinu en algunos textos modernos, nasal palatal en Axular, etc.); kinu, usado en el s. XIX por autores vizcaínos (y en alguna ocasión por Lardizabal), es frecuente tbn. entre los guipuzcoanos a partir de aprox. 1920; inversamente, entre los vizcaínos, a partir de esta misma época tbn. hay algunos ejs. de keinu . Hay además geñu en Larremendi, y gainu y ginu en dos versiones (de Urdiain y Olazagutia, respectivamente) de una canción (v. infra KEINU EGIN). En DFrec hay 11 ejs. de keinu y 2 de keiñu, todos ellos meridionales.
etimologikoa
Etim. Préstamo románico; v. DCECH s.v. ceño II y guiñar .
sense-1
1. (AN-erro, L, B, BN; VP 80v, Lar, Añ, H, VocB; kh- S; SP, Ht VocGr, Lecl, Arch VocGr , VocBN (-eñu), Gèze, Dv, H), kinu (V, G; H), ginu (H), jeinu (Hb (+ jeñu)), geñu, gainu (G-nav) Ref.: A (keiñu, kiñu); A Apend (gainu); Iz ArOñ (kíñu); Etxba Eib (kiñua); Holmer ApuntV (kinu); Elexp Berg (kiñu); Gte Erd 149 .
Gesto; seña, signo; guiño. "Signe d'œil ou de tête" SP. "Signe de l'œil" Ht VocGr 424. "Grimaces" Ib. 368. "Gesto", "guiñada", "mueca" Lar y Añ. "Señas" Lar. "Signe, kheñü" Gèze. "Museko kheinuak" H. Aunque Azkue da keiña (V-gip, Gc, L) como var. de keinu en los derivados, no localiza en G ni V-gip keiñada, keiñatu, etc. (tal vez se trate de confusión con kiña-).
Moment batez eta begi kheinu batez. 1 Cor 15, 52 (TB kheinu, Ker kiñu; He begi-kolpe, Dv begi itzuli, Ol begikliskan, IBe begi itxi-ireki, Bibl begia hets artean ). Kheñu batez [...] / manuak eragiten. EZ Man II 133. Zuk egiten derauezun kheinurik tipienera obedient. Harb 73. Batzutan gehiago egiten du kheiñuak mihiak baiño. Ax 318 (V 211). Begi kheinu bat aski baita haren graziaren ardiesteko. SP Phil 356. Lehorrerat hurbildu [g]abe aski izanen da keiñu bat edo siñale bat egitea; Lohiko xalupa aterako zaie. CartUrruñ 135. Galdetu behar du zenbait zeinalez edo kheinuz bederen. CatLav 313. (V 156) Beren geñu, sisiñu, begiratze lotsabageakin. Lar SermAzc 54. Besteren kheñürik mendreniala plegatzia. Mst III 49, 5. Etzuten ekusi aren keñu bat ere. Mb IArg I 223. Noiz ikhusiren duzuen ene kheinua. Lg I 310. Bere borondatiaren kiñu batera zain bagagoz [...] bere gurariko edozein gauza egiteko. CrIc 55. Eizariak ez zioen igarri begien kiñuai. VMg 66. Arpegiko keñu, buru-makurketa eta beste farragarri asko. Lard 460. Lauarekin hiruaren keinua! (jugando a las cartas). Elzb Po 207. Atzeskuaren kinuak. Azc PB 71. Aiek deadarrak eta keñuak pañueluakin! Goñi 114. Eztiat nai etxean gaztien arteko kiñurik ta txutxu-putxurik. Ag G 147. Bere begitarte biziaren keinu eta yestuak ikusirik. Zub 111. Neure irri-kiñuba. Laux AB 43. Nere barne-eragiñak adierazteko keiñuak billatzen nitun. Or Aitork 16. Ahoa bilduz mintzo zen soldadoa, dena sinfonia, dena keinu. JEtchep 84. Atz keiñu batzu elkarrekin trukatu. Osk Kurl 198. Etxean, berriz, bazkalondoan [...], dana jalkiko ziguken, apaizaren itz, keñu ta guzi. Ataño TxanKan 87. Eder aotik erion autua, keiñu ta eskuketa apaiñez ornidua. Onaind STeresa 12. Asi dira [musean] gezur ta egi; baita kiñu txikiak ere. TxGarm BordaB 33.
v. tbn. Gç 88. ES 382. Ch III 5, 4. He Phil 289. Egiat 173. EusJok II 128. Arr May 63. Jnn SBi 160. Zerb Artho 42. Inza Azalp 120. Mok 19. Anab Usauri 43. Laux AB 92. Iratz 194. Mde Pr 80. Txill Let 140. Gand Elorri 215 (98 kiñu). Izeta DirG 75. Zait Plat 146. Vill Jaink 133. MAtx Gazt 84. Lasa Poem 80. Casve SGrazi 136. Kinu: Mg CC 109. Añ EL2 224. ArgiDL 27. Txill Let 82. Bilbao IpuiB 80. Ibiñ Virgil 53. MEIG IX 120 (en colab. con NEtx). Kiñu: Zuzaeta 68.
sense-2
2. (G-goi-azp; Añ (G, AN); kh- H), kinu (A, que cita a Mg) Ref.: A; Gte Erd 173 .
"Amenaza" . "Amago" A. Cf. KEINU EGIN (b).
Deba erre-keiñua. Or SCruz 71. Begira egozanei [ontziak] tirabira egiteko keiñuak zirala iruditu-erazoaz. Erkiag Arran 163. Izeba Martinak esku librea zuan. Keiñua bai ugari, baiña miñik ez. JAzpiroz 137.
sense-3
3. Titileo. "Tic" Lh.
Izarraren kiñua. Ag G 2. Izartxoen keinua. MEIG II 143.
v. tbn. Zendoia 172. Kiñu: Jaukol Biozk 47. Zendoia 121.
azpiadiera-3.1
(Ref. al intermintente del coche).
Eta nun asten da auto ori, tiki-taka, ango argia ta ango kiñua, ta mantxotzen. Zendoia 217.
sense-4
4. "(BN-mix), poquitín. Keiñu bat, un poquito" A.
Bethi laguntza, lan keinu batean truk. JE Bur 106.
sense-5
5. " Kheñu (S), indice. Denbora-kheñiak (Eskual), les indices du temps. Leheneko denbora kheñiak okherturik dira xahu (Eskual)" Lh.
sense-6
6. Simulacro.
Operazionearen keinua baizik etzuten ardura egiten, larrua bakarrik ebakiz. JE Med 39.
sense-7
7. "Intento, tentativa; empresa, obra, realización. Etxonan ori leenengo kiñuan billau (V)" Gketx Loiola.
Bejondaiola gure A. Manzisidor-i bere keñu eder auxe. Lek Egan 1956 (3-4), 108 (hablando de una biografía de S. Ignacio).
azpisarrera-1
BELAUN-KEINU. Movimiento de la rodilla.
Bala usu lotzen zuten belaun-keiñuz, eta atzera yaurti. Or Mi 109. Lasto batzuk bereiziko ditue, eta belaun-kiñuz gerrikoa egotzi ondoren, kibiztoz lotuko diote. TAg Uzt 80.
azpisarrera-2
KEINU BATEAN. "Kiñu baten, en un momento, en un instante. Bere partia jaso ebanian, kiñu baten utseratu zittuan bere ondasunok" Etxba Eib. v. supra ej. de begi keinu batez en Leiçarraga.
azpisarrera-3
KEINU-EGILE (keñugille Lar). "Gestero", "señero" Lar.
azpisarrera-4
KEINU EGIN. (AN-ulz; Urt (kh-), VP, Lar, Añ, Dv (kh-), H; kinu e. V-gip; Añ). Ref.: Iz Ulz; Etxba Eib (kiñu eiñ); Elexp Berg (kiñu).
a) Hacer un gesto, hacer una señal. "Adnictare, khéñu egiñ" Urt I 212. "Keñu egin, guiñar el ojo" VP 80v. "Guiñar" Lar y Añ. "Kéñu in nioten, les hice guiño" Iz Ulz.
Ixilzera eskuaz kheinu egin ziezon. Lç Act 21, 40 (Dv, IBe kheinu e., Ker kiñu e.; He kheinatu). Begiaz kheiñu egin diazon. Ax 318 (V 211). Ihardetsi izan zuen Paulok, kheinu eginik gobernadoreak mintza zedillala. He Act 24, 10. Keñu egin zio oní Simon Pedrok. LE Io 13, 24. Alkarri kinu eginda. fB Ic II 178. Asten zaio korutik eskukin keñu egiñez. Zab Gabon 62. Keinu egiten dio emazteari eskuz eta begiz. HU Zez 57. Buruz keinu egin zuen hunek ezetz. JE Bur 134. Keñu egin zaiotenean [...] jaurtigi dituzte burni astunak. Ag EEs 1917, 202. Bi begi urdiñak, ixilikan, baietz keiñu egiten ziotelarik. Lh Yol 17. Walther-ek kiñu dagio. Goen Y 1934, 180. Hitz-hartuak ere ziren, urrundik keinu eginen zutela mokanes xuriekin. Lf Murtuts 20. Bai buruz keiñu egin, arrazoi neukala. Or QA 195. Gazteenak kiñu egin omen zion zigarroa emateko. BAyerbe 149.
v. tbn. Lard 507. Laph 232. Alz STFer 142. Barb Sup 82. Const 25. FIr 141. Lek EunD 26. Ir YKBiz 443. Lrq Larraja RIEV 1935, 138. Mde Pr 104. Erkiag Arran 29. JEtchep 109. Zait Plat 108. Larz Iru 62. Lab SuEm 174. MEIG IV 83. Kinu e.: Or Tormes 17. NEtx Antz 116. SM Zirik 65. And AUzta 101.
(Con el vb. elidido).
Ark niri gainu, nik ari gainu (G-nav). A CPV 1028. Batek kiñu, besteak atximur. Ataño TxanKan 154.
v. tbn. A EY IV 183 (ginu).
(Con determinantes).
Besoaz egiten dio keinia. Arch Fab 143. Kheiñu bat egiten dio. Gy 71. Isilltzeko kiñua eginda. Lard 518. Keinu bat apezpikuak egin zion Arruntzako erretorari, jarraik zakion. Zerb Ipuinak 663. Hogoita hamekaren keinua egiten zakotela. Barb Sup 38. Diru kiñua egiñaz. Lab EEguna 95. Begiaz baiezko kiñu bat egiñik. Etxde AlosT 26. Maxio-kiñu zegioen izarrak. TAg Uzt 250. Ezpaiñekin da begiekin alako keiñu bat egin zuan. JAzpiroz 179. Beso luze bat atera eta gelditzeko kiñuak egiñez. Zendoia 217.
v. tbn. A Ardi 66. Alz Ram 123. Zub 105. Anab Usauri 41. Ldi IL 22. Mde HaurB 38. Erkiag Arran 90. JEtchep 85. Izeta DirG 74. Vill Jaink 130. Larz Senper 98. Lab SuEm 174. Casve SGrazi 138. IBk Act 21, 40.
b) Amenazar.
Sabrearekin edo ezpatarekin [elgarri] egiten diote keinu. HU Zez 22. Bestera keiñu egiñez. Or Eus 305. Naal bat atera nuen eta keinu egin (L-sar). "Empuñando una navaja le amenacé". JMB Mund IV 108.
Hacer el gesto, el ademán, simular. "Jotzeko kheinua egin du, il a fait semblant de frapper" Dv.
Erreboltatzeko keinua egin dutelakotz, berehala saristatuak. HU Zez 210. Egiten omen zan San Pedroren irudia itxasora, uretara jaurti nai zutelako keñua. Eguzk RIEV 1927, 430n. Segari mardulak aurrera-kiñu berdiña egiten dute ebaki-ala. Or Mi 108. Norbaitek Etxarri edo Madoz aldera ioan-keiñu egiten dun. Or QA 141. Bere fusilla altxa ta tiro bat botatzeko kiñua egin zuan. Ugalde Iltz 40. Aidean karobira botatzeko keñu egiten zuten bakoitzean. Ataño TxanKan 101.
azpisarrera-5
KEINU ERAGIN. Hacer hacer una seña.
Begiari kiñu eragiñaz. Ag Kr 144.
azpisarrera-6
KEINU-MEINU. Guiño, seña.
Irri itendióte / keñu meñuéki. LE Kop 94. Kheinu-meinu hoiek urrundik ikhustean. Elzb PAd 5.
azpisarrera-7
KEINU-MEINUKA. v. keinuka.
azpisarrera-8
KEINUZ. (Lar, H; kh- SP, Urt; geinuz R-uzt ap. A).
a) Por señas. "Abnutare, kheñuz maiz ukhátzea" Urt I 34. "Eskuz naiz geiñuz naiz eleka edo iragoz dei egitan da (R-uzt)" A (s.v. dei).
Ezen kheinuz aditzera emaiten zerauen. Lç Lc 1, 22. Tinta eta papera khinuz [seguramente errata por kheinuz] / zituen erakharri. EZ Noel 165. Hasi zeizkidan niri neroni aditzera emaiten, lehenbizian kheinuz eta aieruz, eta gero azkenean klarki eta agerriz. Ax 15 (V 6). Kheinuz galdegiten zioten. ES 159. Hanitzetan kheñuz ari zen. Arch Gram 12. Keñuz bedere adierazo zezala. Lard 365. Mutil bi keiñuz non asten direan. Or Eus 25. Naiz kiñuz ere esan / nai degun berbera. Insausti 59. Besterik erakusten digute keinuz eta zeinuz. MEIG VII 28.
v. tbn. AstLas 34. Const 40. Lek EunD 51. Ir YKBiz 88. Zerb Gerlan 56. Iratz 194. Zait Sof 59. Osk Kurl 147.
"Abnutivus, kheñuzko ukhátzea" Urt I 33.
b) Mirando disimuladamente.
Her-iauna otoiez dagoenean botoiari, keinuz dauke uheari. "Il guigne le bâton". O Pr 228.
c) De modo simulado, fingiendo.
Gu biôk ere keiñuz gaitezen eseri; / uste beze gu ere jaten garala ari. Or Eus 284.
keinu
<< jarrai 0 / 0 kontzepzio >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper