OEH - Bilaketa

31 emaitza sagardotegi bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
txanda.
tradizioa
Tr. Txanda es la forma propia de la tradición meridional (xanda en Iztueta, tanda en J.J. Moguel, Arrese Beitia, Etxaburu y Gerrikagoitia). Hay xainde en Goyhetche y en un ej. de EgunO. En DFrec hay 50 ejs. de txanda y 29 de tanda.
etimologikoa
Etim. Para la inicial tx-, v. FHV 187s.
sense-1
1. (V, G; Lar, (G), Izt 119r, H (<ch-> G, L), Zam Voc), xainde (L; Hb), xainda (L, BN, S; Hb, H, Lander (ap. DRA )), tanda ( (V), Izt 119r, H), txaina (AN-gip), danda (H) Ref.: A; Lh ( xainda, xainde ); Garbiz Lezo 277; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Turno, vez, tanda. "Cada cual en su turno, zein bere txandan " Lar. "Turnar, alternar, aldia, txanda izan, euki " Ib. "Tour, tour de rôle, rang. Bakhotxa bere txandan, [...]. Ez besteri bere txanda kendu " H. "Tour. Bakoitza bere tandan " Ib. "1. tour, fois. Bakoitza bere dandan, chacun à son tour; 2. Danda biz dakart, je le porte en deux fois" Ib. "En régimen alternativo, el turno. Zure txandia etorri deiñian sartuko zara barrura bestiak bezela " Etxba Eib. " Txandia gorde, guardar turno. Mutill koskor bat ipiñi dot txandia gordetzen " Ib. Cf. VocNav: "Chanda, turno que se establece en los partidos de pelota para dar participación en el juego a más jugadores de los que ordinariamente intervienen. A chandas: a veces, a tandas, por turno. Vamos a jugar a la pelota a chandas (Ribera)". v. sanja, aldi. Tr. Documentado en autores meridionales desde principios del s. XIX, principalmente guipuzcoanos. Al Norte sólo se encuentra en Goyhetche, EgunO y Xalbador.
Ongi da besteri bere txanda kendu naiez ibiltzea? --Ez, Jauna, eta beragatik itxedon bear dio bakoitzak bere txanda edo aldiari. AA I 313. Gustoz entzuten ditue beren txanda datorkien artean; baña au datorrenean, eta Jaunaren itzak giarra ukitzen dienean [...]. AA III 423. Etorri izan ziran bada fenizioak [...] erromatarrak, godoak [...] bakotxa bere txandan. Izt C III. Etzaiozka aldamenetik kenduko [...], gau ta egun alkarri txanda emanaz serbitatzen dutelarik leialkiro. Ib. 240. Gure ondokoek bere xaindean gauza bera frogatuko dute. EgunO XI. Horla hirriz dagolarik / bere xaiñdea ethorririk; / atzemana da betbetan. Gy 222. Horra zer dudan eskatzen. / Orai zuri manatzea, / dukedan nere xaiñdea. "Qu'on me laisse précéder, a mon tour ma sœur la tête" . Ib. 229. Hunenbertze berek ezen, utzten diotenean, / haiñbertze haiek diote, hartzen bere xaindean. Ib. 86. Zakarias Apaiza zan, eta Jerusalengo Elizan bere txandak Jainkoaren serbitzoan egiten zituena. Lard 362. Txanponak ditu ta, en fin, zeruba irikitzen zait. Ai!! Noizbait izan biar zan nere txanda! Sor Gabon 47. Ikusiko da irago zala / txarren tandea / ikusiko da dongak ebela / jo azpia. AB AmaE 131.
( s. XX) Sentellas! Gure txanda etorriko aldek. Orduan ik ez, Martin, neuk erreko diat Bidaurreta. Ag G 339. Aguretxuaren txanda edo aldija ixan zanian. Kk Ab I 118. Txanda laister degu, / denak il biagu / urte gutxi barru. AzpPr 130. Aurrenekuan kasorik ez nik, / eldu da bigarrenian [...]. Irugarren txandan etorri eta / izpidia zan asiya. PE 86s. Irugarren txandan ere Oluak / eldu zion animoso, / amaika arroako arria / ibillia du airoso. EusJok 60. Mingaña isillikan / irukitzen lan da, / lenago zuena zen, / orain nere txanda. EusJok II 127. Lenengo etsaiak erromatarrak / bigarren txandan jentillak, / ta gero berriz frantzesarekin / izugarrizko batallak. Tx B II 54. Nere bertsuak aituxe dira, / orain gaztien txanda da. Tx B III 135. Kontzejal ere ez luke gaizki emango. Urrengo txandako gogoan artu bear degu. Lab EEguna 79. Txandaren eske kanpotik aurrak. "Piden turno" . Or Eus 340. Gazteluko agintariak lau izaten ziran eta iruna illabeteko txandak izaten zituzten urtean. ArgEgut 1934, 17. Itxasoratzeari buruz txanda estu bat ezarri bezate, legorreratu zarrenak diranak lenengo lekuetan ipiñiaz. EAEg 15-1-1937, 811. Historiak hala nahirik, nausiok beren txandan jopu bilakatu ziren. Mde Pr 250. Amabostean bein igo oi duk eta biar dik txanda. Etxde JJ 6. Bezperan, goxean goxeti, mutil koskorrak urteten deude aterik-ate [...]. Gau illunkeran, ostera, mutil nausien txandea da. Akes Ipiñ 20. Opiziala, bigarrena, txanda zuala arrapatu zuan ekaitzak. Anab Poli 62. Eta gu gizon egin orduko, mutillak ikasi eben, eta gure txandia saltoan pasau da. And AUzta 96. Orain zuen txanda da! Ia ontzen dezuen uriko gizonen marka. NEtx LBB 167. Eztegu zertan egonik / esperantza juanda, / orra nozpait alletu / itxusien txanda. Auspoa 77-78, 272. Atzera alde al dan azkarren / kontseju batzuk emanda, / bañan etxian bizi danentzat / beti lanerako txanda. Uzt Sas 121. O Gipuzkoa maitatu zaitut eta maitatzen oraindik, / bainan nik zutan nahigabeak noiznai hemendik ta handik; / esan ba ene bihotzari zuk itxaron dezaken txandik, / ala nai dezun behin betikotz aldegitea zugandik. Xa Odol 269. Ala iraun zuan bi urte ta geiagoan, kintak eraman da eraman. Eta iritxi zan gure txanda ere. BAyerbe 68. Aurreko txandakuek brigadetara aldatzen ziarduen. Gerrika 131.

v. tbn. Xe 290. EE 1884a, 11. Zam RIEV 1907, 427. Alz Ram 86. Lab EEguna 94. Ir YKBiz 2. TAg Uzt 261. SMitx Aranz 153. MAtx Gazt 72. Salav 84. Etxabu Kontu 155. Tanda: Etxabu Kontu 153. Gerrika 83.
sense-2
2. tanda (L, BN, S, R), danda (G-azp, BN; VocBN , H (BN)) Ref.: A ( danda, tanda ); A Apend ( danda ); Lrq ( tanda ) .
Plazo. "Pac, l'un des termes d'une obligation payable en plusieurs portions et à divers délais" VocBN . "Terme, époque d'un paiement qui s'effectue par portions, à plusieurs fois. Laur dandetan pagatzeko zorra, dette payable en quattre termes" H. "Uno de los plazos de una obligación pagadera en varias porciones" A.
sense-3
3. Vez, ocasión. " Bigarren aldiz egiten da ikastaro hau [...], ikastaro au bigarrenez egiten da, [...] bigarren txandan (AN-gip)" Gte Erd 82. Tr. Documentado en autores guipuzcoanos.
Erretiratu ziran, ez beldurtiak eta desleialak ziralako [...] baizikan aurreragoko txandan Beraren Magestadearen Buruzarietatik ikusi izan zituzten begirune illun ta laburtasunen bidez, beren biotz nobleak minberatuak zeuzkatelako. Izt C 384. Laugarren aldian zijoan ezkontzeko asmotan [...]. Lengo iru txandetan ezkondugabe gelditua zan, senargaia orditurik azaltzen zalako. Moc Ezale 1899, 8b. An ikusi genduen anaitasunak esaten digu garbi, oraingo txandan euskalzaleen lanak ez dirala alperrik galduko. RIEV 1907, 324. Panamako mugan arkitu zitun indio batzuek gauzak gordetzen zizkaten. Aiek gordetzen zizkaten bitartean, beste lau bost txandetan geiago ekarri eta Medellinerako egokierak antolatzen zitun. JAIraz Bizia 73. Mayi, iguinduta atera zen aurreko txandan etxetik eta etzun gogorik izango noski berriz ere olako nahastetan murgiltzeko. Etxde JJ 147. Urrengo txandan etorri zanean, Eñautek bakarka itz egin naia agertu zion. Ib. 201. Baño eztakit oraingo txanda ontan [...], danak berdin il biar ote degun. Jainkuak Guarda! Anab Poli 63 (en boca de un marinero durante una tormenta). Juanbeltz Onegintza-gurutzea irabazita zegoan uretatik bost mutil koskor, bost txandetan, bizirik ateratzeagatik. Ib. 19. Sasoi batean [plaza] ez zan naikoa zetozen ganbelu guztiak batean artzeko. [...] Oraingo txandan banaka batzuk besterik ez zan ikusten. Anab Aprika 97. Baño nagusia ez-ta-bai gelditzen zala igarri ta bigaren txandan galdetuta baietz esan nion. Ib. 95. Gure bidea Sarkaldera, eguzkia polliki-polliki jetxi ta itxutzen ginduela. Bearnetarrak bi txandetan esan zidan nekatuta zijoala. Ib. 82.
azpiadiera-3.1
Momento.
Daigun bada, bi aurkituten dirala eriotzako tandaan, bata mundutaarra, ta bestia erretirau, ta mundu gorrotokua [...]. JJMg BasEsc 159s.
azpiadiera-3.2
" Lengo txandan, el otro día" (G-bet, comunicación personal)
sense-4
4. (AN-ulz ap. Iz Ulz ), tanda (R, S ap. Lrq ; H (L, BN)) Ref.: A ( tanda ); Lrq ( tanda ); Iz Ulz .
"Troupe, certaine quantité réunie de gens, de bêtes. Gizon, abere, uso... tanda handia, grande troupe d'hommes, de bêtes (quadrupèdes), de pigeons, etc..." H. "Muchedumbre" A. "Troupe" Lrq. " Guk ere bi txanda azi ttugú, beño mixtos: ollánda ta ollásko " Iz Ulz (s.v. azi ).
sense-5
5. " Danda, auzo-lan (G-azp)" A Apend.
sense-6
6. Etapa.
Aldika erreko dabe bide arloa. Hortigosaraiño izango da lenengo txanda. Onaind STeresa 44.
azpisarrera-1
MUNDUKO TXANDA v. mundu.
azpisarrera-2
TXANDA HARRAPATU.
" Txanda harrapatzen lanak, elkarrizketa batean, hiztunek elkarri hitz egiteko tarterik edo unerik eman edo utzi ezinda. Esapide hau hiztunak oso berritsuak direnean erabiltzen da. Txanda harrapatzen izate zan lanik txarrena " ZestErret.
azpisarrera-3
TXANDA HARTU (V-gip, G-azp) Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg; ZestErret .
Coger la vez; coger hora. " Txandia artu, entrar en turno. Gaur txandia artu dot bixarko, hoy he tomado turno para mañana" Etxba Eib. " Artu dot medikuandako txandia " Elexp Berg.
Andiki bat ezkonduten danean, zelan egoten dira alberrietako oilloak sanyea edo txandea artuten andiki-etsera sartuteko? A BGuzur 138. Gau eta egun izketarako / txandarik artu ezin zan. Auspoa 123-4-5, 129. Esaten detsa uezabak morroiari: --I, ba al dakik au zer bedar klase dan? --Ez --diño morroiak. [...] Andik lasterrera, bere txandia arturik, morroiak diño: --Zu, uezaba [...]. SM Zirik 29. Aurrez txanda artu biar. Gerrika 215.
azpisarrerakoSense-3.1
(Con dat.). Tomar el relevo.
Pelotarien baratz goxoa / gaur zu zaitugu, Erasun [...] / Aurrera, gazte, ea osabari / txanda artutzen diozun. MMant 91.
azpisarrerakoSense-3.2
(En contextos negativos). Dar abasto.
Ta beriala asi ziran Xixiliren ondotik. Ordu arte iñork begiratu ez baziyon, bazeukan ordubantxe nork begiratuba. Ezin txanda artu, gizona. Alz Txib 84. Golfo guziyak ujuka noski / eziñ arturikan txandik. Tx B II 46. Laster urreratu zan jentia, eta an euazen makiñonduan txandarik artu ezin da. SM Zirik 46. Gure aberri maite ontara, alkarri txanda ezin arturik zetozek ezbearrak. Ataño TxanKan 31. [Bolatokian] ere geienean izaten uan norbait; igande ta jaietan, berriz, txandarik ezin artu-ala. Ib. 211. Nik lan asko egiten nuan illuntzetan eta astearen azkeneko egunetan ille apainketan edo burua edo lepoa garbitzen, txandarik artu eziñean. Albeniz 64. Mañu ta biok bertso kantari / geure gustoko lanian. / Txandarik ere artu ezinda / egundoko jardunian. Auspoa 282, 189.
azpisarrera-4
TXANDA EGIN .
(Con sociativo). Turnarse (con).
[Beste asko] badatoz Meza nagusietara; zergatik etzera zu-ere etorriko? Zergatik txanda ez dezu egingo etxekoakin? AA III 411. --Aurreko urtian gertatu zitzairan Ernanira jun biarra adiskide baten bidez, eta aurten Pasaira beste batekiñ kunplitzera. --Bai, batekin ta bestekin ondo irukitzeko txanda egin biar. Sor Bar 68. --Txanda egiten dute beraz lugartzakin? --Bai, jauna. Lugartzak billatzen dute eguzkiya, ta bariak eta karakolak estalkiya edo bustiya. Ib. 62s. Opizial bat labak laurden gutxiagotan jeikitzen zan beste opizialarekin labetan txanda egiteko. Anab Poli 41s.
azpisarrerakoSense-4.1
(Aux. trans. tripersonal). Relevar (a alguien en una tarea).
Kaskazuriren Otxanda, / ark egiñen dio txanda. " La hará turno en el pandero, Otxanda" . Or Eus 167. --Ementxen ats egin bear diagu. Gañera txanda ere egin bear didak. [...]-- Txanda? --Jeixten lagundu eidak beintzat, nekatu nauk eta. Lek EunD 24s.
azpisarrerakoSense-4.2
Illunbistan, txanda egitera beste batzuek etorri ziran. Alkain 155. Alako [saski] bat artu batek, txurrarekin bete, besteak gora atera ta ustu albora. Bekoa nekatzen zanean, txanda egin. BBarand 37s. Amar kilometrotara, bakoitzak asi aldiko kilometrotik kilometrora txanda edo releboa egiñez. Albeniz 171.
azpisarrera-5
TXANDA EMAN.
Relevar, dar el relevo.
Lau edo bost pillotari aldia, bata bezin bestea ikusgarriagoak alkarri pillota arian xanda ematen ziotela. Izt D 165. [Erleak] elkarri txanda emanez / etorri-joanean; / erregiña bakarrik / etxe barrenean. Ostolaiz 143.
azpisarrerakoSense-5.1
" Txanda eman eziñik ibilli (elkarri), elkarrizketa batean, hiztunek alkarri hitz egiteko-tarterik edo unerik eman edo utzi ezinda. Esapide hau hiztunak oso berritsuak direnean erabiltzen da. Alkarri txanda eman eziñik ibilliko ziñaten ba? " ZestErret.
azpisarrera-6
TXANDA ESKATU.
" Txanda eskau [...], une jakin batean zerbait egiteko (medikuarengana joateko, adb.) ordua eskatu" ZestErret .
azpisarrera-7
TXANDAKO.
De turno.
Inprimidu zedilla euskeraz eta erderaz bere tandako Diputadu Jaunaren berbaldija. "El discurso del señor Diputado de turno" . BBatzarN 237. Besigua txandan eroaten eben: gaur batek, biar besteak [...]. Gabon egunean bakarrik danak eroaten eben besigua, ta orduan txandakoa be ba-zanarentzat egun andia izaten zan egun a. Etxabu Kontu 117.
azpisarrera-8
TXANDAN (txainan AN-gip ap. Garbiz Lezo 278 ).
Por turnos, a turnos, alternativamente. v. txandaka.
Ezagutzen dot denporak txandan / txar eta onak dirala. AB AmaE 23. Beroneri txandan dagozkion gaiak eskuetaratuko zaizkio. "En turno" . EAEg 28-10-1936, 158. Beren urteroko joan-etorria egin oi dute, ontarako txandan artuta dauzkaten egunetan. AEmil AndreM 26. Txandan dabilkizu erromes-billera / penitentziketan gauetik goizera. SMitx Aranz 146. Jendea ondo ezitze ori / a zer nolako lana dan, / txoperren bizkar ez bota dana; / danentzako dator txandan. Basarri 170. Preso zeuden gizon abek egunero ateratzen zituzten, banaka-banaka txandan [...] plaza batera. Salav 74. Egunero txandan jarduten giñan lan ontan. Ib. 84. Mutilla, nexkaren ondora etorriko da berriro, bertsoak biak txandan esateko. NEtx LBB 195. Edateko ur billa joanda, jende pilloa egoten zan, txandan artuaz. Etxabu Kontu 209. Auzoak bata besteari txandan lagundu bearra izaten zan. Albeniz 38. Nere eskultura gehienetan, "bai" eta "ez"-a txandan ibili ohi-dira. MEIG IX 137 (en colab. con NEtx).
v. tbn. LzM EEs 1912, 119. MMant 20.
azpisarrerakoSense-8.1
Orain Ekiak bidez / aker-izla du txandan inguru / argi-aldia mozten. " Ya Febo inclina el paso / al resplandor Egeo, ya del día las horas corta escaso" . Gazt MusIx 113.
azpisarrerakoSense-8.2
Elkarren txandan gizonen eran / urratu bage bidea / atsedenik ez [basurdeak] . " Sin remudarse como los hombres en abrir su camino" . Or Eus 397.
azpisarrera-9
TXANDAN TXANDAN.
Por turnos, a turnos.
Uda berria joan zan, / bere kuku soñuakiñ, [...] Kanpoak gorriz jantzirik / txandan txandan dijoaz. AB AmaE 395. Sagardotegi zarretan etzan / sartu kanpoko oiturik. / Txandan, txandan gonbita, / orixe zan polita, / danak ondo alkarturik. Basarri 155. Sukaldera sartu ta txandan-txandan kontu-kontari asiko itun. Ataño TxanKan 191.
azpisarrera-10
TXANDAN UTZI.
Dejar, pasar la vez, el turno (a alguien).
Beorrak txandan mutillak utzi. "El mozo conductor deja la vez a otro" . Or Eus 339.
azpisarrera-11
TXANDA-PASA EGIN (V-gip).
"Adelantarse en una cola o perder la vez en la misma. Aldamenera begira nagola txandapasa ein ddoste. [...] Medikuana joan bia neban, baiña txandapasa ein dot; urrengoan joango naiz " Elexp Berg. Cf. VocNav s.v. chanda pasa.
azpisarrera-12
TXANDA UTZI.
Pasar la vez.
Katu-erdian zeudeken geienak, bero-bero jarriak, alkarri txanda utzi nai ezik. Ataño TxanKan 155.
azpisarrera-13
TXANDAZ.
azpisarrerakoSense-13.1
a) (Lar, (G), H (<ch->)).
"Turnar, alternar, [...] aldizka, txandaz ibilli " Lar, . "À tour de rôle, tour à tour" H.
azpisarrerakoSense-13.2
b) A cambio, en respuesta.
Hari nintzenean on egiten hiri, / egiñ derautaka, dio, xaiñdez niri / korrado batenik xoilki? / Hoa! nere egoitzatik yalgi hadi bertan. Gy 313s. Harentzat guziak trabaillatzen dire. / Harenganik xaindez, orok hartzen dute / bere mantenimendua. Ib. 195. Plazer egiñen dautazu / ethorri nahi baduzu / bihar xandez nere etxera. Ib. 36.
txanda
<< tirrin-tarran 0 / 0

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper