OEH - Bilaketa

6 emaitza record bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (6)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
goien.
Onom.: In Aezquoien. (1007) Arzam 258. Echeuerçe Goyheneche. (1366) Ib. 258. Fortun Iñiguez de Ibarguen. (1452) Ib. 258. Los de Ybargoen. (1475) Ib. 258.
sense-1
I. (Adj. superlativo).
azpiadiera-1.1
(Lar, , H; goihen H), goen, guen (H).
(El) más alto (sentidos prop. y fig). "Sumo, lo más alto" Lar, . "(El) sumo bien, onik goiena" Lar. "Empyreo, Cielo, Zeru goiena " Ib. "Le plus haut, le plus élevé" H. v. goren. Tr. Más frecuente al Sur. Los septentrionales (Dechepare, CatLan, Laphitz (45) e Inchauspe (Hil 226)) usan goihen. En autores meridionales goien es la forma más usual. En DFrec hay 16 ejs.
Deklaratü üken zien Zerü Goihenetik. CatLan 40. Aingiruei ta sanduei ematen diogute adorazio apalena [...] ta Jangoikoai goiena guzien gañetik. (28). LE-Ir. Eszelenzia edo gainde onegatik zor diogu onore ta onrarik garaiena, goiena ta andiena. AA III 336. Zeru guen edo altubenetik euren barreneraño. Astar I app., LXI. Gogora ekarri al deitekean gauzarik goien ta miragarriena. CatBus 13. Guzien artean da Ignazio goiena. Aran SIgn 214. Anzuelako kale goena gora zijoan. Apaol 117. Poesi goienaren arnasez. Or Mi III. Erriko andrerik goienetarikoak. Lab EEguna 69. Bainan JEL argia goihen, / jautsi baita Euskadira, / argiturik bizi dira. (Interpr?). Mde Po 33. Lur orreri ondo bai ondo begiratute alik goien emonazoten deutsie. Akes Ipiñ 21 (tal vez errata por geien ). Zure argiak, Andre goien, / gaindu beza nere gau beltz illuna. "Alta señora" . Gazt MusIx 133. Mailla goiena artu dute. NEtx LBB 115.
v. tbn. Añ CatAN 17. JanEd I 23. Bv AsL 166. AB AmaE 439. Lh Yol 22. Aitzol in Laux BBa VI. Lab EEguna 69. Zait Plat 156. Goen: Zab Gabon 65. Olea 113.
azpiadiera-1.1.1
(Precedidendo al sust.). Cf. Kk Ab II 58: Yuan ziran ba bijak Goenkalera (Somera kalera).
Berzeak oro izan dira / bere goihen gradora. E 253. Argatik egongo da / goien prezioan. JanEd I 23. Naikoa adierazten digute zer abere-mueta zebiltzan Goien-paleolitos [='Paleolítico superior'] aroan. JMB ELG 38. Goien-solutré garaiko lurmalla batek estaliak arkitu bait-ziran. Ib. 33. Prantziko ego-sartaldera, berriz, Goien-pirene eta Goien-garonatik beruntz mardul isuri zan. Ib. 64. Otarrak bere goen ertzean daramana da ustai au. Garm EskL I 56.
azpiadiera-1.1.2
(Con suf. de comparación).
Munduko ontasunak eta ospea oro baino goihenago, preziosago, iraunkorrago zen gauza. Mde Pr 292.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (V, G, AN, Sal, R; goihen S; Gèze, Dv (S)), goen (V, G, AN, Sal, R), guen (V-gip, G-azp) Ref.: A ( goien, goen ); Lrq ( goihen ); Iz ArOñ; Gte Erd 138, 266; Elexp Berg ( guen ); ZestErret ( guen ) .
(Precedido a menudo de gen. o tema nominal nudo). Parte alta, parte superior, cima. "Colline, sommet" Dv. "Extremo superior" A. " Goixenian, en lo más alto" Iz ArOñ. " Soro barrena ta goena (V-gip, G-azp)" Gte Erd 138. " Goienera igo duenean (G-azp)" Ib. 266. "Goia. Soro guenian eztabil ardiik " ZestErret. v. gain, gailur. Tr. Documentado desde el cantar de Bretaña; a partir de mediados del s. XIX no lo encontramos al Norte
Islaren goienean. CantBret 11. Ezen hau duk gure fede / sainduaren goihena. EZ Eliç 133. Elizako ere beloa goihenetik zolalano zatikatü. Bp II 49. Zerúra infernúko bideas, goiengartára bide beitirákoas. LE ( in BOEanm 195 ). Urruntik ezagun ziren goihen eta mendi batzu hodoietan galtzen zirenak. Dv RIEV 1931, 557. Jarri ezazu bakoitzaren dirua zakuaren goienean. Ur Gen 44, 1 (Dv gainean, Ol, Bibl a(h)oan). Badoha etxe goihenerat. Laph 91. Bide-goen ortara allegatu zanean. Zab Gabon 69. Ronzesballesko mendi guena negarrez dago. AB AmaE 449. Goienean Jesukristo zegoen. Arr May 48. Abade bigaz topez tope egin genduen ortxe solo-goienean. A BGuzur 123. Kipula-korda bat baño ezer ez egoan, eta bera etxearen goenean, giltzez itxiriko gela batean. Or Tormes 37. Beiak moztu daben zelai-gueneko / pagadi zaarrean. Gand Elorri 193. Goiena baño gorago deus ez da. (AN-ulz). Inza NaEsZarr 1048. Maria goienera eldu zanean, asi ziran [ontziak] tiraka. Etxabu Kontu 200. Aldaparen goienean koska izan oi da. BAyerbe 138. Erori omen zen goien batetik beeko orma ondora. Ostolaiz 165.
v. tbn. AB AmaE 435. Balad 192. Ag Kr 20n. A Ardi 37. Kk Ab I 63. JMB ELG 76. SMitx Aranz 175. Erkiag Arran 121. NEtx LBB 72. Uzt Sas 96. Goen: Izt D 179. Apaol 66. Ldi BB 126. Munita 69. Erkiag BatB 47. Guen: Erkiag BatB 46.
azpiadiera-2.2
2. (V-ple-arr-oroz, G ap. A ; SP, Aq 154, H; goihen Dv), goen (Sal ap. A ; Dgs-Lar 6), guen (V-m ap. A ; Dv (V)).
Nata. " Goien, goihen, graisse de lait, crème" SP. " Ezniaren guena " Mg PAbVoc 229. v. gain (I, 14).
Baldin karitatea esne bat bada, debozionea haren goiena da. SP Phil 11 (He 10 goihena ). Guena ona bada mantekia bere izango dala. Ur Dial 81 (It bikaña, Dv gaina, Ip gaña ).
azpiadiera-2.3
3. guen (V; Mg PAbVoc, ) Ref.: A; Etxba Eib .
Fin, final, límite, término; extremo. " Goien quiere decir 'cabecera o supremo o último, final'" IC II 243 (en la explicación del nombre Ibargoyen). "Fin, término o lo exterior de la cosa. De aquí multitud de apellidos tomados por las circunstancias de la casa. Ibaiguen, fin del rio. Ibarguen, término de la ribera. Uriguen, fin del pueblo" Mg PAb 229. " Batzuen eta bestien lurren guena, mugarrixegaz agiritzen da " Etxba Eib. Tr. Documentado sobre todo en textos vizcaínos aunque tbn. lo encontramos en algún guipuzcoano. Aparte de un ej. de goien en RS y otro de goen de D. Aguirre (que tbn. emplea guen ), todos los demás son de guen .
Urteeen goienean jopua jaubeen aldean. RS 286. Urtiaren guenian emona baño zerbait geiago eskatubaz. CrIc 84. [Jaungoikua] da gustijen guena, azkena edo fina. Astar I 26. Araia mendian, Gipuzkoaren guenean eta Arabako probinziaren gertuan. Izt C 112. Alan lora ederrak / illen gueneko / sortaturik Amari / pozik eskintzeko. Ur MarIl 125. Guena. (tít.). A BeinB 93 (v. tbn. Ag AL 169). Oni oraintxe parkatu, Iauna, / eldu-orduko guena. Azc PB 31. Azkenik etzeukala, azken guztien bukaera ta goen. Ag G 205. Alkar iguintzen duten guenen uste argi-argia eukitzea biarrekoa da. Zink Crit 18. Ziñaldari onena orra or kukua, / epail-guena zaintzen onenetaikua. Enb 178. Oneik jazokunoik ixan biar dira aurrenik; guena, baña, ezpaitozube oindiño. Arriand Lc 21, 9. Goenean doblatu ta soka bat pasata, ari tiratzen zioten ixteko. BBarand 13. Azpillaldeko soroak dauka / goenen sasizko esia. Insausti 120.
azpiadiera-2.3.1
" Guen (V-m), el bolo superior, último de la fila" A.
azpiadiera-2.4
4. Dios, el más alto. "Celui qui est supérieur, le chef, le premier" H.
Hori düdanian entzüten ordian niz ni khexatzen, / makhila handia har eta ala Goihena jüratzen. Casve SGrazi 108.
azpiadiera-2.5
5. "(BN, S), altura" A.
Bi milla metroko goiena bitartean sortzen omen da [biri-belarra] . Zendoia 157.
azpiadiera-2.6
6. "Nubarrón" A Apend.
azpiadiera-2.7
7. (goihen T-L).
Récord.
Maillu botaka, [...] Pierre Colnard kirolari aipatuak gainditu du Frantziako goiena. Herr 8-8-1968, 3.
sense-3
III . (Adv).
azpiadiera-3.1
Como máximo.
Au da goien dezakena (deabruak). 'Esto es lo más que puede hacer' . (28) LE-Ir.
azpiadiera-3.1.1
Como mucho.
Geien batzen giñanian, berrogetamar goien. Gerrika 147.
azpisarrera-1
GOIENA JO.
Tocar techo, llegar a lo más alto. " Arbola orrek goiena jo du (G-nav, AN-gip-5vill)" Gte Erd 288.
Txerriaren kurruxkak goiena jo dute. Or Eus 136. Ez ote du ioko laister goiena gure izkuntzak? Or ( in Gazt MusIx 12s ). Esapide-gaitasunez goiena jotzen du gaztel-olertitzan. Gazt MusIx 67. Oraindikan jo gabe / gaiñera goena [Iñaki Perurenak] . Insausti 275.
azpisarrera-2
GOIENAZ, GOIENAZ ERE.
Como mucho. " Goienaz illaute bat egon da (AN-5vill)" Gte Erd 134. v. GOIENEZ, GORENAZ (ERE), GEHIENEZ.
Berrogei urte goienaz ere, yende langile oietakoa dirudi. Izeta DirG 44.
azpisarrera-3
GOIEN-BARREN.
azpisarrerakoSense-3.1
a) (S; goen-b. G, guen-b. V-m) Ref.: A ( goienbarren, goen-barren ); A EY III 309; Gte Erd 288 .
" Goen-barren, los límites" A. " Guen-barrenak (V-m), goi-barrenak (V-ple), los límites, la parte más alta y la más baja" A EY III 309. " Arbola orrek goen barrenak eman ditu (G-azp)" Gte Erd 288.
Badakite plazako / zirkilluen berri; / orren goien-barrenak / ongi dira neurri. Ud 62. Ispillu garbi nintzala iduri zitzaidan, saietsik, sorbaldarik, goien-barrenik gabe. Or QA 178.
v. tbn. Zait Plat 87.
azpisarrerakoSense-3.2
b) " Goen-barren (R), arriba y abajo. Goenbarren zabilelarik, abere kori turrunbero kortan larrutu zen (R-uzt)" A. "(BN-ciz), desordenadamente" A.
azpisarrerakoSense-3.3
d) "(BN-baig), de haut en bas. Goienbarren begiratu " Lh.
Sainduari behatzen dio goihen-barren. Lf Murtuts 10.
azpisarrerakoSense-3.4
e) De cabo a rabo.
Bakotxari erraiten diozka erran beharrak oro goien-barren, ahoan bilorik gabe. Herr 18-9-1958, 4.
azpisarrera-4
GOIEN-BARRENIK.
De arriba abajo.
Alde aldera lana berdinduz / okerka goien barrenik. Or Eus 303.
azpisarrera-5
GOIENEAN (guenean Mg PAbVoc 229, , H).
Al final. "(Al) postre" .
Guenian ernegaurik, erabagi eban burubari bakia emotia Judasek legez bera urkatuta. Mg CO 190. Gozo eta bigun iragoko da zure estarritik, baña guenian sugiak legez jango deutsu zeure barruba. Astar II 130. Garaiti Ave Maria bi eta guenean Aita Santuaren izenean Aita gurea ta Ave Maria. EL2 228s. Guenian gaste batek aitatu eban arratsalde artan Arribildik ez urrin egin biar zan erromerija. Kk Ab I 34. Eta guenian, amurru bizittan bigurtu zan etxera. Otx 167. Guenean [...], bere lagunak uzteko unea eldu yaka. Erkiag BatB 197. Eta guenean [...] Jainkoaren eskuetan izten dau bere arnasa. Onaind STeresa 110.
azpisarrera-6
GOIENEKO.
azpisarrerakoSense-6.1
A) (Adnom.).
azpiadiera-1.1
a) (V ap. A ).
Más alto; superior, supremo.
Ekusi zuan beñ eskallera bat lurretik Zeruraño iristen zana; gora, ta beera zebiltzan an Aingeruak, eta goieneko mallan zegoan Aita Zerukoa. AA I 527. Goieneko prezioa. AA II 166. Oraiñ ordea kapillaetan biurtua, lenengo dala esan degun sala nagusi goieneko hura. Aran SIgn 3. [Bertute] danak-guztiyak iduki izan zituen gureak goieneko mallan. Ib. 13. Bere birtute ta aberastasun goienekoetatik. Ag Serm 152. Guda Zaingoko Burukidea izango dute goieneko agintari. "Bajo la autoridad superior" . EAEg 10-11-1936, 261. Bildots-larruen goieneko saneurriak. Ib. 15-2-1937, 1069. Zu, ordea, goieneko ta ondoeneko, izkutueneko ta berteneko, ez baituzu azbegi ttipi-aundirik. Or Aitork 130. Bare egoan itsasoa, bare izadia, goieneko argiaren distirapen urretan pitxiztatua. Erkiag Arran 185. Errian egin zituzten illetak, goenekoak izan ziran. NEtx LBB 96. Jesusek berak ezarri zuen goi goieneko mailean. Xa Odol 274. Printzesa goeneko oiek. Berron Kijote 101.
azpiadiera-1.2
b) Último.
Gueneko arnas-ito ta atsankak. Erkiag Arran 79. Gueneko itsasoratean. Ib. 150.
azpisarrerakoSense-6.2
B) (Uso sust.).
azpiadiera-2.1
a) Parte más alta.
Egun batez, aurtxo zala, bere etxearen goieneko leku batean bere kideko batekiñ jostatzen zebillela. Arr May 30.
azpiadiera-2.2
b) Superior (jerárquico).
Bere menekoen aitzinean madarikatzen duten guratsoak eta goienekoak. Legaz 29.
azpiadiera-2.3
c) Dios.
Au aundia izango da, ta Goienekoaren Semea deittuko dute. Inza Azalp 48.
azpiadiera-2.4
d) "(G-to) el layador delantero" A.
azpisarrera-7
GOIENERIK BARRENERA (V-ger).
" Urtearen goienerik barrenera, del comienzo al fin del año" A Morf 697.
Gizon legunagorik lau ezaldira Gernikako Elizan urtearen goienerik barrenera sartzen. A Eusk 1920-1921 (I) 52.
azpisarrera-8
GOIENEZ.
azpisarrerakoSense-8.1
a) (AN-5vill ap. A ).
"A lo sumo" A. v. GOIENAZ (ERE).
azpisarrerakoSense-8.2
b) GUENEZ.
Por último, finalmente.
Guenez, beraiek aspertuko dira beren egikeraz. Goen Y 1934, 103. Guenez, dana aztertu ondoren, guretako batek itz egin zun. Zait Sof 168. Ta luzaroago egon eziñik, guenez aldegin eban Zuriñek. Erkiag Arran 158. Guenez, Arratsak (Vesper) zer lekarken [...] eguzkiak oartaraziko dizu. Ibiñ Virgil 79.
azpisarrera-9
GOIENGO (V-oroz ap. A ).
Superior; supremo. v. GOIENEKO.
Zeru goiengoaren argitasun saindua. Or Mi 139. Ain idazle bikain eta goiengo. Zait Plat 156. Oneri dagokio / goiengo kupula, / langillei zurrupatuz / izerdi ta odola. Ayesta 115.
azpisarrera-10
GOIEN-GOIEN.
azpisarrerakoSense-10.1
a) (En casos locales de decl. sing.). (Lo) más alto, parte más alta.
Zeru ederraren goien goienean jartzen diran Aingeruena. Ag Serm 172. Goien-goienian ageri zan jargoi izan diteken ederren bat. Urruz Zer 16. Baionako kartzelan ere, goien goienetako gela batean sartu ninduten. Or SCruz 124. Goien-goienean, nun ere baitzuen hunkitzen zeru urdina. JE Ber 80.
azpiadiera-1.1
Ta guztiaz jardutzen zan: edozein uskeria zala, goien goieneko burutsuen arloa zala. Anab Usauri 48.
azpiadiera-1.2
(Seguido de sust.).
Aizpa goazen, goazen, / goien goien salala. Balad 75.
azpisarrerakoSense-10.2
b) El Supremo, Dios.
Espelüxetan herriak / gure Goihen Goihenari / diala Garate lephuan / eskentürenko opari. Casve SGrazi 148.
azpisarrera-11
GOIEN-GOIENAZ (A Apend), GOIEN-GOIENEZ.
"Cuando más" A Apend.
Amar bat ordu goien-goienez / [abion] aien barruan sartuta. Auspoa 77-78, 280.
azpisarrera-12
GOIEN-GOIENEKO.
azpisarrerakoSense-12.1
a) (El) más alto.
Goien-goieneko prezioan. AA II 182. Baña ontarte ori andienetakoa izandu ezpazan, konta dezagun beste bat goien-goienekotzat. Aran SIgn 30. Bizierarik goien-goienekora iritxi arren, il-zorian jartzen naun naigabe aundi baten erdian bizi naizela. MAtx Gazt 33.
azpisarrerakoSense-12.2
b) Dios.
Hura izanen düzü handi, Goihen-goihenekoaren Semia dükezü. Ip Hil 70.
azpisarrerakoSense-12.3
c) (Lo) más alto, parte más alta.
Asi mendian goen-goenekoetatik eta beko ibai baztarreraño. Munita 115.
azpisarrera-13
GOIEN-GOIENENEKOAN.
Al máximo. Cf. goienen.
Aserturik Jangoikua goien goieniñekuan allegatu zen gizonen maliziyaz. LesakSerm 257.
azpisarrera-14
GOIENIK BARREN.
De arriba bajo. " Goienik-barren gaur-biarretan soro ori laiatu nai genduke (G-to)" A (s.v. gaur ). Cf. BARRENIK GOIEN; cf. tbn. GOIENERIK BARRENERA.
Goienik barren, denetan koka / apaizarenetik asiz. Or Eus 408. Nik zekiñat nola dagon [Naparroa], irauli-berria bainaun goienik barren guda aurre-aurrean. Or QA 82.
azpisarrera-15
GOI-GOIEN .
(En casos locales de declinación sing.). Parte más alta, (lo) más alto.
Goi goienetik begira zauden. Echag 224. Goi-goieneko alabak ere arrokiro erabili nai dutela ezpañetan [euskera] . Ldi IL 140. Gaur egunean zenbait artixta / dabiltza pitxiz jantzita / ta gizartean goi-goieneko / malla ura iritxita. Olea 166. Jesusek berak ezarri zuen goi goieneko mailean. Xa Odol 274.
goien
0 / 0 1 koska >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper