OEH - Bilaketa

374 emaitza q bilaketarentzat

Sarrera buruan (0)

Emaitzarik ez


Sarrera osoan (374)

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
entzun.
tradizioa
Tr. Además de en(t)zun, las únicas formas documentada son in(t)zun y ün(t)zün, que se encuentran en textos mixanos: la primera en CatLan, la trad. de Alfonso Rodríguez (201) y Salaberry de Ibarrola (Mt 3, 17), y la segunda en Etchart (1.1v, 3.1r). En DFrec hay 524 ejs. de entzun .
etimologikoa
Etim. Para las distintas etimologías propuestas, v. FHV 114n.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (gral.; Urt I 112, Lar, Lecl, Gèze, Dv, H; -nz- Lcc, SP, VP 25v ( ensun ), Lar, , Archu VocGr , H), entxun (V-gip), intzun (BN-ciz; Dv, H), inzun, un(t)zun Ref.: A; Bon-Ond 158; Lrq; ContR 531; AtSac 40; Iz R 288; Etxba Eib; Holmer ApuntV; EAEL 18; Gte Erd 92 .
Oír; escuchar. " Zer esaten zuen entzun nion (G-goi-azp, B, BN-lab)" Gte Erd 92. v. 1 aditu. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. Las formas sintéticas de conjugación, documentadas ya en Dechepare, Leiçarraga (Ins F 8r), Lazarraga y Micoleta, parecen conservarse mejor en la tradición vizcaína; así, las encontramos en Moguel (PAb 82), Añibarro (EL 1 85), fray Bartolomé, J.J. Moguel, Astarloa (II 142), Zavala, Uriarte (MarIl 38), Arrese Beitia (AmaE 392), D. Agirre (Ioan 220), etc. Hay tbn. algún ej. en Lardizabal (200), y en algunos autores septentrionales (Larreguy, Arbelbide o Larzabal) se encuentra la forma fosilizada ba(da)ntzut (v. infra ). A partir de la tercera década del s. XX su empleo aumenta, sobre todo en el Sur. Para 'escuchar a alguien' los septentrionales usan exclusivamente el aux. trans. bipersonal; al Sur, desde mediados del s. XIX, se emplea generalmente el tripersonal, aunque parece que hasta esa época alternaban ambas construcciones (a menudo en un mismo autor), si bien predominando los ejs. del tipo entzun nauzu sobre los del tipo entzun didazu . Para -t(z)en entzun, mientras al Sur encontramos sólo ejs. con aux. tripersonal, al Norte hallamos tanto (p.ej.) hori erraiten entzun diot como hori erraiten entzun dut, abundando más tal vez el segundo tipo. Es general la expresión meza entzun, mientras que apenas hay ejs. de meza aditu (v. s.v. meza ).
Obato lagunetan zaituela Munsarasko seme lealok enzuten dot. fJZ 99. Harik eta danzuteno sentenzia gainian. E 63. Guk enzun dugu [Iesus] hori erraiten. Mc 14, 58 (He aditu baidugu [...] erraten, Dv aditu diogu erraten, Ol, Or e IBk entzun diogu esaten, Leon entzun dugu erraiten, Ker entzun geutsan esaten ). Eta akabatu zituenean bere hitz guziak populuak zanzuela, sar zedin Kapernaumen. Lc 7, 1. Tharrita zezaten bada pupulua eta hiriko gobernadoreak gauza hauk zanzuzkitenean. Act 17, 8. Au danzuan puntuan. Lazarraga A26, 1199v. Ene laztana, enzun nagizu. Ib. A7, 1171v. Nanzuzu, zaoz geldirik. Ib. A10, 1175v. Benzu munduak ene deadarra! Ib. B15, 1185v. Letra haur ezkiribatuz geroz enzun dut duk de Umena ere hil dela. CartEspBN 449. Zegik ezer hendorea, enzun artean bestea. RS 73. Meza enzuten duenak. Ber Trat 60r. Urrenak entzunen du aparteko soñua. EZ Man I 135. Iakinez gero, enzunez gero, eta entzunari iabeturik, bere gaiñera hartuz gero. Ax 313 (V 208). Banzuk <-s-> mutil. "Oyes mozo" . Mic 12r. Nik zuen azturak et' atunak / Gu baitan orano ez enzunak / Argiratu tut ilhunbeti. O Po 47. Ene auhenak entzunik. 71. Herots handi Zelütik jiten zen bat enzün zien. Bp II 71. Ezin ikhas ditezke eta ez jakin baizik entzunez. ES 140. Meza entzun bage irten zebanak. OA 151. Meza enzutera. El 62. Entzunak izanen garela. He Gudu 41. Neke beitzaie lürreko gaizetzaz mintzatzen entzütia. Mst III 4, 4. Itz egizu, enzungo zaitut. Cb Eg II 129. Hitz hauk gora, eta bere dizipuluek entzuteko bezala erran zituen. Lg II 225. Zer egin behar dü zerbait medisenzia inzün dienak? CatLan 98. Enzun eidazu. EL1 170. Jainkoaren itza entzutetik igesi ez dabillen jendea. AA III 408. Adizatzu ta entzun nere deiak. Dh 89. Guztiak dakuseela ta dantzubeela. fB Olg 71. Entzun nagi konfesinoian. JJMg BasEsc 55. Errespeturekin entzun ondoan Kofesorraren abisuak. CatLuz 35. Nik entzünik düdanaz. Etch 514. Obeto entzuna izateko. Ur MarIl 18. Jainkoaren otsa entzun zuten. Lard 4. Kuidado gabe egon ziñezke, / beriak entzungo ditu. PE 80 (v. ENTZUTEKOAK ENTZUN). Haren mintzoaren entzütiari jauzi zen haurra Elizabethen sabelian. Ip Hil 78. Behar dautzuet erran zer entzunik nagon. HU Aurp 181. Zuk entzun zeutsan lapur onari / goiko zorion-eskea. Azc PB 30. Entzuizu, Mari lotsagabe. Ag Kr 170. Len entzun gabeko mintzura. A Ardi 109. Ene amari entzun diot [...] eskualdun kanta bat. Barb Sup 106. Entzunak entzun, bethi nindagon: / saindurik hor bizi dea? Ox 22. Botz ederraren entzütia gatik. Const 28. Entzunagaz batera. Enb 146. Ba-zentzutela iduri zitzaioneko esan zien. Or Mi 88. Mintzatu baino lehen, badaki entzuten. JE Ber 47. Ori ere entzutekoak giñan. ABar Goi 41. Haren aipua entzun zuen. Mde Pr 88. Asko entzutzen dira gure errian. SM Zirik 82. Ta ondiño baltzena entzuteko ago. Bilbao IpuiB 14. Aspaldi du ez dutala aphez baten elerik entzun. JEtchep 74. Liburu bat euskeraz egiten ari nintzela entzun zuanean. Vill Jaink 7. Ara joan artean, ni maldizio gutxi entzuna izango nintzan. BAyerbe 53. Aren itzak entzunda / piska bat erotu. Ayesta 23. Ez dituela Jainkoak entzuten gure kaltetan diren otoitzak. Larre ArtzainE 291. Ipui hori, entzunaren entzunez edo, lizunduxea ageri da. MEIG I 154.
azpiadiera-1.2
2. (V-ger-och-m-gip, BN-baig ap. A ).
Oler, percibir olores. v. aditu.
Otsoen usaiña entzun orduko. And AUzta 66. Ol-usaia entzuten da. Vill ( in Gand Elorri 16 ). Egundoko erre-usaia entzuten det. NEtx LBB 177.
sense-2
II. (Part. en función de adj.).
azpiadiera-2.1
1. (V) Ref.: A; Etxba Eib .
Famoso, conocido.
Eragin daijuegun euskeraz berba Q. Curcio, Salustio, Tito Libio, Tacito ta Ciceroni, zeintzuk dirian enzunenak. Mg PAb 202. --Zer bertute graziareki batean ematen dituzte Sakramentuak? --Irur enzunenak bertze guzien artean, eta dire Bertute Teologalak. CatAN 44s. Espainako baztar entzun onetan. fB Ic I IV. Ondo entzunak dira antxiña Kristinaubak egin oi zitubeen penitenzija luze ta gogorrak. JJMg BasEsc 271. Arako San Bernardoren erregu jakin ta entzuna. Ur MarIl 18. Lumadun eskribatzalla aiñ entzunak. AB AmaE 63. Aita Francok bere "Erantzuera errikorretan", ain ezagutuak eta entzunak diranetan dakarrena. Itz Azald 116. Pinturen Musagan billatu ditut ainbeste bidar izentautako Iaunaren Bestiruditzea [...], Madonna di Foligno ondo entzuna. Ag Ioan 203. Euskalerri guzian entzuna da "Lakuntzako Pertza". Or Eus 250n. Pastranako prailetegi entzunera. Gazt MusIx 143. Ain entzuna dan Maria Gorettiren zinea. MAtx Gazt 60. Itxas bion bitartian dago Jordan ibai entzun ori. Gerrika 254. Bilboko medikurik entzunenak. Ib. 103.
azpiadiera-2.2
2. (S ap. Lrq ; Lh).
" Gizun entzüna, homme compétent" Lrq.
Lizarrag' eta Larramendi / Irakasle hain entzunak. Zby RIEV 1909, 400. Haritxabalet jaun apez entzünaren adiskide bezala. Const 28.
sense-3
III. (Sust.).
azpiadiera-3.1
1. Atención.
Au da bada, neure entzula onak, sermoe onetako nire ustia, ta zeubeen entzun onaren geija. fB Ic I app., 5.
azpiadiera-3.1.1
"Se emplea en sentido de obediencia, docilidad. Seme batak ez eukan entzunik; bestia berriz, entzun onekua " Etxba Eib. Cf. infra ENTZUNIK GABEKO, ENTZUN ONEKO.
azpiadiera-3.2
2. (H (V)).
" Entzun ona, bonne renommée" H.
azpiadiera-3.3
3. (H).
Oído, sentido del oído.
azpisarrera-1
BADANTZUT.
azpisarrerakoSense-1.1
a) (S; H; baantzut Sal; H, bantzut H, bantxut G-azp, L, BN, mantxut BN) Ref.: A ( badantzut, baantzut, mantxut ); A Morf 730; Gketx Loiola ( bantxut ) .
Sí, ya oigo (usado como interj. para responder a una llamada o para mostrar atención). " Badantzut, je vous écoute" H. " Bantxut!, ¡presente! Respuesta al pasar la lista" Gketx Loiola.
Entzun zuen, lotarik, boz bat bere izenaz deitzen zuena. Ihardetsi zion: badantzut. Lg I 252. --Ene arreba Juana! --Badantzut, anaia jauna. JanEd I 132. Badantzut, adiskidea. Arb Igand 25. Badantzut, iauna. Or QA 153. --Errazu, Julia? --Mantxut. Herr 10-3-1959 (ap. DRA ; la ref. es incorrecta). Bantzut, jauna. Larz Senper 30.
azpisarrerakoSense-1.2
b) (baantzut Hb, H, bantzut Hb, H, mantzut BN-baig, mantxut BN-baig; Lh).
" Mantzut, ¡qué dice!, respuesta a algo que no se ha entendido. Mantxut, en tono familiar" Satr VocP.
--Han dago zure buruaren aphaintzeko korona bat ederra. --Badantzut, jauna? --Korona eder bat han dagola zuretzat. EGAlm 1897, 29.
azpisarrerakoSense-1.3
c) (A) .
(Sust.). Respuesta.
Dei hunari badantzut huna. SGrat 5.
azpisarrera-2
ELKAR ENTZUN.
Entenderse, compenetrarse. " Algar untsa entzuten die (BN-arb, S)" Gte Erd 302. v. ELKAR ADITU.
azpisarrera-3
ENTZUN-BEHAR.
Lo que hay que oír (referido a palabras desagradables).
Nikanor-en entzun-bearrak! Erkiag BatB 192. Gure oraingo entzun-bearra / ezta izango makala! MEIG I 41.
azpisarrera-4
ENTZUN-BEHARREKO.
(Lo) que debe oírse.
Jakitunen esanak entzunbeharrekoak omen dira ezjakinonetatik urruti badabiltza ere. MEIG I 170.
azpisarrera-5
ENTZUN-EGARRI.
Ansioso de oír.
Barneko musika naiz entzun-egarri. Or Poem 531.
azpisarrera-6
ENTZUN-EHI.
"Facile à entendre" Lrq.
azpisarrera-7
ENTZUN-ENTZUN EGIN.
"Norbaitek esaten dizuna entzun, norberak ezer erantzun gabe. Bronka, sermoia, erretolika luzea... gehienetan. --Ze moduz mitiñian? --Ba, entzun entzun ein juau ta kalera " Elexp Berg. " Gaztetan etxian zenbat bronka berandu aillegatziagatik. Guk, entzun-entzun eiñ da oera " Ib.
azpisarrera-8
ENTZUN ERAGIN (Urt II 351).
Hacer oír. v. entzunarazi.
Neurtitz onetxek entzun eragin eutsezan auzokoai. A BeinB 46. Belarririk sor da gorrenari entzun eragiñ artean. Ag Kr 70. Bere Abenda-egija / Ludi gustijan entzun-erain dau. Enb 124. Atsegingarri izango ez zazkitzunak entzun-eragiteko. Zait Sof 180. Soiñu pozgarriak entzun eragiñaz. Erkiag Arran 33.
azpisarrera-9
ENTZUN-ERANTZUN.
Conversación.
Onetarako bertako Gobernua ta Espainiakoa entzun-erantzunetan eidabilz. Ezale 1897, 8a.
azpisarrera-10
ENTZUN-EZIN.
azpisarrerakoSense-10.1
a) Inaudible.
Belarriz entzun-ezin eta begiz ikusi-ezin dan lezeraño. Zait Sof 94.
azpisarrerakoSense-10.2
b) Sordera.
Makal zegoen, ba, entzun-ezin pixka bat bai, baiña, esateko, ondo. Zendoia 79.
azpisarrera-11
ENTZUN-GAUZA.
Objeto de la audición.
Belarriak berez geiago irauten du [...] bere entzungauzari erne egoten. Or QA 131.
azpisarrera-12
ENTZUNIK GABEKO.
"Desobediente. Entzunik-bako umia badogu beintzat diabru au! " Etxba Eib.
azpisarrera-13
ENTZUN-NAHI.
Deseo de oír.
Belarriak ez dida barkatzen bere entzun-nai ortan. Or QA 137. Kaixo, arreba, emen natorren / umore onez kantari [...] / Idukiko den entzun-naia ta / zer kontatua ugari. MMant 161.
azpisarrera-14
ENTZUN ONEKO.
"Obediente, dócil. Seme oso entzun onekua gure nausiña " Etxba Eib.
[Dama] entzun onekua maitte eban senarrantzat. Etxba Ibilt 462.
azpisarrera-15
ENTZUN-ZALE.
Aficionado a oír. Cf. entzule.
Bardiñeko berotasun zorua agerturik bere sermoi entzunzaliandako. Etxba Ibilt 463.
azpisarrera-16
ENTZUTEKO (Dv; -tzeko V-gip).
Digno de ser oído (algo o alguien). " Entzutzekua atara daben musikia " Etxba Eib. v. entzungarri (2).
Gelditu gura badau puska baten gugaz emen, enzungo ditu enzutekuak. Mg PAb 173. Entzutekoa izaten zan euren arteko eztabaidea. Ag Kr 79. Entzutekoa zan, ta parrez lerregin-bearrekoa, ango aria. Ldi IL 49. Zuek entzun bear dituzuen entzutekoak! Zait Sof 92. Entzutekoa predikatzen. "Il fallait l'entendre prêchant" . Ardoy SFran 136. Entzutekuak ziran / trikitilariak. Uzt Sas 317.
azpisarrerakoSense-16.1
Zure hats beherapenak enzutekoak dira. " Exaudibilis" . SP Imit I 24, 1 (Ol entzungarriak ).
azpisarrerakoSense-16.2
(Lo) que debe ser oído.
--Zoin Meza enzütekoago dügü? --Nork bere Parropiakoa. Bp II 10.
azpisarrera-17
ENTZUTEKOA ENTZUN, ENTZUTEKOAK ENTZUN.
Escuchar una reprimenda.
Nik entzungo neukez entzutekuak! A BGuzur 148. Areik entzun eben entzutekua! Otx 24. Gautxoriak entzun zituan entzutekuak. SM Zirik 29.
azpisarrera-18
EZ-ENTZUN EGIN (), EZ-ENTZUNA EGIN, EZ-ENTZUNARENA EGIN.
"Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" . v. ENTZUNGOR EGIN. Cf. Barb Leg 24: Gure gizonak alegia eta ez entzun egiten du.
Egiten diogu menturaz ez entzunarena. Jnn SBi 172. Ezentzun edo entzungor eginda. Ag Kr 83. Jesusek arri ez entzuna egitten zuan. Inza Azalp 128. Pernandok ez entzun egin zuen. Muj PAm 43. Aitaren akarrari ez entzun egiñaz. Etxde AlosT 63. Ez-entzun egiñaz. NEtx Antz 140. Ez dizue ez-entzun egingo. Or QA 162. Biotzaren abotsari ez-entzuna egin nionean. Txill Let 136. Ez-entzunarena eitten irauntzen ebala bere aitzen emon gura guztieri. Etxba Ibilt 476.
azpisarrerakoSense-18.1
Ez egijezu arren nire erreguei ezentzunik egin. Ur MarIl pró.
azpisarrera-19
EZ-ENTZUTEKO.
" Lurrak be ez entzutekuk (-kuak) esan, decir barbaridades, perrerías" Etxabu Ond 106.
Entzutekoak izaten ziran euren destañazko esanak... edo ez entzutekoak. Ag Kr 67.
azpisarrera-20
EZIN ENTZUN BATEAN.
"Arrazoina edo oiuka arizanak, bakotxa berea gogoan geldituak adiarazteko, ezin entzun batean dirade " FIr 158.
Ezin entzun batean ziran, bakoitzak berea gogoan. Zait Plat 151.
azpisarrera-21
EZIN ENTZUNEKO, EZIN ENTZUNEZKO (Dv).
Inaudible.
Ipar-aize baten soiñu ezin entzunekoz, zeruaren zola [...] urdiñez gantzutua agiri zan. Erkiag Arran 182.
entzun
<< endelgu 0 / 0 erabat >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper