OEH - Bilaketa

612 emaitza planta bilaketarentzat

Sarrera buruan (8)


Sarrera osoan (497)

Emaitza kopurua 500 elementura mugatua
Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
ebaki.
tradizioa
Tr. La forma ebagi la emplean los autores vizcaínos (además de algunos pocos guipuzcoanos como J.I. Arana e Insausti) y ebaki el resto (tbn. ebaki en Enbeita). La forma ebai se encuentra en la versión de Zavala de una fábula de J.A. Moguel, y ya en el s. XX, en los vizcaínos Enbeita, Lauaxeta, Kirikiño y Gerrika (289) y los guipuzcoanos Anduaga, Lekuona, Insausti (34) y en textos de bersolaris (Noe 112, EusJok 139 y EusJok II 72). Epaki en Larramendi, Iztueta y J.I. Arana. En cuanto al sustantivo verbal, en casi la totalidad de los vizcaínos se encuentra, aparte de ebagite (y ebaite ), y desde principios del s. XIX (antes sólo en Landuchio), la forma ebate , que tbn. emplean algunos guipuzcoanos (Lizardi, Uztapide, EusJok 122, Basarri 82, AZink 38, Albeniz 203); la forma ep(h)aite- la emplean Axular (junto a ebakitze ), Oihenart, Etxeberri de Sara, Larramendi (Carta a Mb 279), Duvoisin (Lab 97), Inchauspe (junto a ebakitze ), HerVal , Barbier y J.B. Etchepare. La forma del radical entre los septentrionales es gralmente. ebaki, aunque hallamos ebak en Chourio, Eguiateguy, Duvoisin (Lab 376) y Elissamburu; ephait se encuentra en Inchauspe. Unicamente en Oihenart se documenta una forma de conjugación sintética: debaka . En DFrec hay 61 ejs. de ebaki y 5, vizcaínos, de ebagi.
sense-1
I. (Vb.).
azpiadiera-1.1
1. (G, AN, L, BN, S, R; Volt 66, SP, Urt I 42, Ht VocGr 343, VP 27r, Lar, HeH Voc, Gèze, H), ebagi (V; Lcc, Mic, , Dv (V)), ebai (V-ger-gip), epaki (Lar, H), baki (AN-ulz) Ref.: Bon-Ond 157; A ( ebaki, ebagi ); AEF 1921, 47; SM EiTec1; Etxba Eib ( ebagi, ebatia ); Iz ArOñ ( ebái ); Iz UrrAnz ( ebagi ); Iz Ulz ( baki ); Gte Erd 81 .
Cortar, cercernar, quitar cortando. "Derrabar, cortar" Lcc. "Cortar" Mic, A. " Ebakitzea, couper, trancher, décoller, ébrancher" SP. "Couper" Volt, Ht VocGr, Dv. "Cercenar, quitar, cortar" Lar. "Derrabar [...] buztan epaki " Lar. "Cercenar" . "Talar, cortar árboles" Ib. "Degollar, [...] burua kendu, ebagi " Ib. " Ebakitzea, moxtea, zathi edekitzea zenbait ahodun tresnaz" HeH Voc. " Ebak, ebakitze, ebaki, [...] couper" Gèze. "Au sens général, couper, retrancher, trancher, tailler. Hondotik zuhaitza ebakitzea " H. " Ion Done ebaki, St. Jean à la tête tranchée" Ib. " Buztana zakhurrari ebakitzea " Ib. " Fulanok atxurrei kirtena ebai deutse (se dice cuando alguno se ha trasladado del caserío a la calle) (V-ger)" AEF 1921, 47. " Epaikixa zuzen erabilli, bixkor da ondo ebateko. Engraniak eitxeko, moduluakin fresadorian agiñak ebagi " SM EiTec1. " Arbola ebatia, olak ataratzeko, corta de árboles para sacar madera" Etxba Eib. " Ebái, ebáte(r)a, cortar. Ebági " Iz ArOñ. " Baki dú eskuñéko eskúe " Iz Ulz. Tr. Lo hallamos en todas las épocas y dialectos.
Idoki zezan [ezpata] hura, eta io zezan Sakrifikadore subiranoaren zerbitzaria, eta ebaki ziezón eskuineko beharria. Io 18, 10 (He, LE, TB ebaki; Dv, Ol, Leon, Or, Ker, IBk, IBe moztu, EvS muztü ). Baldin hi naturaz basa zen olibatik ebaki izan bahaiz, eta natura kontra oliba onean xarthatu bahaiz. Rom 11, 24. Hi ere [adarra] ebakiren aiz. Ib. 11,22 (He ebakia izanen zare; Dv moztua izanen zare ). Ebagi deutso / belaarria baterik / lanternea / eskuan eroeanari. Lazarraga (A29) 1200v. Ageri da etzenduela [zuhaitza] osoki eta ondotik ebaki. Ax 465 (V 302). Bagadek oraiño burua / Ebaki balerotate. 195. Ebaki zerien büria. Bp II 122. Fruitu onik ekhartzen ez duken arbola guzia izanen da ebakia. He Mt 3, 10 (Samper ebakrik; Echn moztua ). Ebaki zioten eskoieko besoa. Mb IArg II 303. Usadio txarrai berneak ebaki. Cb EBO 20. Orduan ebaki zion burua beraren ezpataz. Lg I 279. Martirek izatu dituzte buruak ebakiak. Mih 100. Besteai ebakitzen zizten oñak eta eskuak. Ub 115. Zeure éskuak edo zeure bégiak ematen baizu galbide, atra, ebáki, apárta zeuregánik. LE ( in BOEanm 679 ).
( s. XIX) Gozuago dira aza ta okela zati eskuz ebagi, [...], ta jaten dirianak. Mg PAb 54. Ebakitzen dio ezker belarria. Mg ( in VMg 98 (en la versión de Zavala RIEV 1909, 29 ebaiten ) ). Ebagi egizu iko ori, zetako itxiko dogu doarik lurra jaten? LoraS 13. Jesusen gorphutzetik laidotsuki ebakiak izatea. Dh 257. Aginekin ebagiko dot neure miina. fB Ic III 304. Ebaten deutseez bularrak. JJMg BasEsc 232. Ezpatiagaz ebagi eutsan erropiaren puska bat. Ib. 179. San Paulori buruba ebagi eutsan ezpatia. Astar II 51. Aunditsuak otzak badira obe da ebakitzea. It Dial 79 (Ip ebakitzia ). Esku bat ebagiten badeustee, beste bat geldituten jat. Ur MarIl 12. Ora bati beharriak ebaki ziotzaten. Gy 142. Eskuiko eskuak bekatura bazaramazki, ebaki ezazu. Lard 380. Zuaitz bati besanga bat ebaki zion. Ib. 133. Errege-jantziaren ertza ebaki zion. Ib. 174. Hark ebaki buruetarik ixuri odola. Hb Egia 63. Urhats gaixtoetarik begratzeko, oinak ebaki niotzoke. Dv LEd 261. Urthe oroz adar aphalenak ebaki zatzu ondotik. Dv Lab 358. Auxe zan [...] bere zeloarentzat egoak ebagitzea bezela. Aran SIgn 58. [enbat txori] mokua ebakita mutu dedan jarri! AB AmaE 405. Oñ bat ebakitzen badidate, geratzen zat bestea. Arr May 22. Jainkoak Adami lotarik emeki / Sahetsetik zion hexur bat ebaki. Zby RIEV 1908, 206. Burua ebak zezan Gobernadore dohakabeari. Elsb Fram 78.

( s. XX) Brotoin egoxtenteinak [...] iror edo laur urtetakuan ebakitandra. Mdg 131. Astoren bati buztana ebaki. Ag G 61. Pedrok bere ezpataz ebakitako belarria. Inza Azalp 61. Arrosa mardul arroa, / nere beatzez ebaki nuan. Jaukol Biozk 80. Bularrak ebai eutsezan. Enb 90. Ler beltzen abarrak ebaki ta txikitzera yoan ziren. Or Mi 90. Ankak ebai biar yakozala. Kk Ab II 47. Eskubak kondo-kondotik ebagittia. Otx 176. Aurreko urtean argitaratutako idazkiak ebaki ta bialdu bitza Euskaltzaindira, argitara emandako eguna adiraziaz. Ldi IL 99. Zuaitzetatik palmadarrak ebaki. Ir YKBiz 375. Aritz guztiak ondo-ondotik ebaki. Munita 43. Azkenekotz biktima bihotzean joiten du eta haren burua ebakitzen. Mde Pr 78. Beste egun baten, lotsa bako bat zala-ta, auzoko astoari belarriak ebagiko eutsazan. Bilbao IpuiB 247. Gallegu mordoren bat piñu ebaten. SM Zirik 23. Loreok loretu baiño / leenago ebaten. Gand Elorri 52. "Enciclopedia Espasa"ko tomo batetik santuak ebagiten. Osk Kurl 40. Mingaina ebaki, burua larrutu, oin-eskuetako beatzak moztu. Zait Plat 101. Esku ta oñak ebaki, begiak atera... MAtx Gazt 48. Ondoren, bular bat ebakita [Agedari] . NEtx LBB 367. Dan-danak irakurtzen nebazan, eta etxean gorde, ebagi ta kuadernuetan ipinteko. Alzola Atalak 76. [Keixe onduari] adar bat ebagita. Gerrika 16.
azpiadiera-1.1.1
(G-azp; SP, Urt I 42, Lar, VocS , , Dv, H), ebagi (V-ger-ple; ), ebai (V-m), epaki (Lar, (G), Dv, H) Ref.: EAEL 267 .
Cortar, dividir con un corte. "Tailler" SP, VocS , Dv. "Trinchar" Lar, . "Desmembrar [...] gorputza bizakaietan ebaki " Lar. "Diviser un tout en parties, séparer. Lau zathitara ebakitzea " H. " Ebagi egurra batu dosuena " (V-ple). EAEL 267.
Haren irudi ederrori begietan ehoki, / harzaz orhit nadinian, bihotza doat ebaki. E 153. Bi aldetara ebakitzen duten arma zorrotzei. EZ Man I 44. Ganibet berbatek debaka ogia eta erhia. O Pr 179. Egurra ebakitzen / nekatu ta ondoan. Echag 29. [Ogia] ebakita, bere Apostoluai eman zien. Lard 440. Hiruretan ebaki zaitan armarik gabe bihotza. ChantP 212. [Lugartza] erdi erditik ebaki det. Sor Bar 43. Telegrafuen ariyak gerri gerritik bi zeladore ebaki ditu. Iraola 116. Batek ebagiten dau ogia. Ag Kr 48. Labana eskuetan zuala lukainka ebakiaz. Ag G 131. Tokatu zaigu zerraz egurra / ebakitzen ikustia. EusJok 122. Maiaren ertzera arrimatu ziren eta ogia ebaki zuten. Or Mi 6. Gero arrautza prejituk arrozarekin [...]; gaizki ebakitako aragia ta arekipe izeneko goxoa. JAIraz Bizia 41. Ogia ebagi ordean, ez dau ba atzamar bat ebagiten? Bilbao IpuiB 166. Egur-ebaten. Akes Ipiñ 50. Gaztaren gisa ebaten dezu / jartzen dizuten egurra. Basarri 82. Ogia ebakitzeko. And AUzta 43. Okhela aiztoz ebakiten etzekielako [adarra joten genion] . Osk Kurl 85. Ardo ixurkorra aizkoraz ebakitzen eta aintzirak oro izotz gogor biurtzen dira. Ibiñ Virgil 101. Ogia ebaki eta jaten asi giñan. JAzpiroz 107. Baiña zuk amabiak [enborrak] / aurrena ebagiak. Insausti 262 (cf. ebaki ib. 172). Liburuen orriak ebaki gabe, zenbat kritika ez ote dira egin eta egiten? MEIG I 214 (v. tbn. orriak ebaki EArzdi in Kk Ab II 5).
azpiadiera-1.1.1.1
"Degollar, (V) iduna ebagi [...] (G) lepoa ebaki " . " Lepu ebai, cortar el cuello" Iz Als.
Oiei lepoa ebaki. Cb EBO 10. Samia ebateko. JJMg BasEsc 231. Gillotinaz gorriak zuri ebagi arren samia. AB AmaE 190. Sabre muthitsarekin lephoaren ebakitzea. Elsb Fram 79. A ze atsegiñez ebagi bear eutson samia olloari kutxillo-sartada batez. Bilbao IpuiB 259. Eskuz, lepoa ebakitzeko kiñua egingo du. NEtx LBB 204.
v. tbn. Mg in VMg 102. fB Ic II 283. Lard 543.
azpiadiera-1.1.1.2
Cortar (una cuerda, etc.).
Orduan jendarmesék ebaki zitzaten batelaren khordák. Act 27, 32 (Dv, Ol, IBk, IBe ebaki, Ker ebagi; He pikatu, TB hautsi ). Bear neuskio zankazanak ebagi. Acto 138. Korapillo au [...] nik epaki gabe askatu det. Lar SAgust 10. Ebak'eztezagün gure nabelaz, kürkürü üngüratzen gütiana. Egiat 224. Ebagi daizuzala nire arimeko katea gogor astunak. EL1 95. Itxeki zan soka batetik, eta arkitu zuen zinzilika zegoala. Bereala ebaki zioen soka, eta artean bizi zan. AA II 194. Mastaren lokarriak edo sokak ebaten. Echta Jos 203. Ebakirik amarrak. Ill Testim 27. Ebagi eben soka ori. Kk Ab II 43. Gaztelan ibilli arren, euren sendiyaren, euren erriyaren lokarriya ezeben ebagiten. Ib. 163. Zilborarren kordela ebaki ondoren. Arti Ipuin 82. Tiroakin ebaki sokia. And AUzta 54.
azpiadiera-1.1.1.3
(Ref. a telas). Cortar. "Cortar a resbalón con navaja o tijera; oiala ebaki " VocB .
Satin ebakia. Volt 266. Joslaak artuten dabee / Eun ateria, / An da artazijakaz / Zuzen ebatia. Mg PAb 147. Soñekuak josi, edo ebagi biar diranian, ezin azertau leiz mutill batzuk. JJMg BasEsc 193. Ez ekijan ez josi, ez ebaten. Ur MarIl 102. Amak soñeko baten gaia eman zion. Alaba zer egiñ etzekienean geratu zan, zerren [...] soñekoa ebakitzen eta josten ere etzekien. Arr May 120. Neure kortako manta zarra manta orrentzat ebagi. A BeinB 53. Olako [gorantza] bat egin gurarik, miesa ebagi, albainddu, ta soñian aztertu edo estu-zabalian neurrijak artu guraz. Otx 124. Hemendik moztu, hortik ebaki, hango urratua pasaratu eta hemen adabakia ipini, ez da Berlangak gogoan zeukan soinekoa ezagutuko duenik. MEIG I 192.
azpiadiera-1.1.1.4
Arerioak laster oi dautse / guda-lerrua ebagi. Enb 40. Erritxoaren eskuialdeko soroak ebakitzen ditun bidetik. TAg Uzt 151. Zokotik zokorako lerro onek ez ote du ebakitzen azal bakoitza bitan? Zait Plat 69.
azpiadiera-1.1.1.5
Cortar (el mazo de cartas). v. infra EBA.
Kartak eio / ta ebagirik. Zav Fab, RIEV 1907, 536.
azpiadiera-1.1.2
(L, BN, S, R-uzt; VP 84v, Arch VocGr, VocBN , Gèze, Dv, H), ebagi (V), ebai (V-gip), epaite- (-ph- S; SP), baki (AN-ulz) Ref.: A ( ebagi ); Lrq ( ebaki, ebakite, ephaite ); AtSac 62, 63; Iz ArOñ ( ebái ); Iz Ulz ( 296 ); Holmer ApuntV ebagi; Elexp Berg ( ebagi ) .
Segar. " Ephaitea, couper le blé, moissonner" SP. "Ce verbe s'emploie exclusivement pour les corps élastiques, tels que froment et fourrages sur pied qu'on coupe: ebaki dugu ogia " VocBN . "Faucher, ephañ, ebak " Gèze. " Belharra, sorhoa ebakitzea " H. " Garíxak ebáteko daukou oindio " Iz ArOñ. " Gari ebate(r)a, ebáten, a cortar trigo" Ib. " Góizeko lauetako yéiki eta tíra, iretzebakitzéra " Iz Ulz 444. " Bedarra ebaitzera noia " Elexp Berg. "Uberan, infinitiboa berdina den arren, ebaten, ebatera esaten da" Ib. En AxN se explica arrontatzeko haiotza (574) por ebakitzeko aizkona.
Maiatzean berarra luze da eta sendo, egitaiaren ortzak ebagi leidi ondo. RS 268. Makur izanagatik egiteia, xuxen epaiten du lastogeia. O Pr 306. Ogi epaiten. O Po 50. Belharra sorhoan dailliak ebakiz geroz bezala. Tt Onsa 100. Landa zabal hetan ephaiten haritzeko. ES 193. Zoritu horduko ebakitzen dituela jabeak garagarrak. Mb IArg II 178. Bero anditan ebaten dira ta egin azauak. Mg PAb 151. Neke da zalkea ebakitzen danean, ogi biurtzea. AA III 573. Nork garia noiz ereiñ / eta noiz ebaki. It Fab 190. Alan ereiteko zelan jorratuteko ta ebagiteko. "Segar" . Ur Dial 62s (Dv e Ip ephaiteko ). Urite denean, ebakitzen dute belharra zohitzerat utzi gabe. Dv Lab 125. Igor ezazu zure dallia, eta ephait ezazü, jin beita ephaiteko ordia. Ip Apoc 14, 15. Guk belar geio ebaki eta / bestiai eman jokua. PE 36. Belar epaiten egun bat. HerVal 20v. Bedarra ebateko. A BGuzur 154. Ebagi sendo bedarra. Echta Jos 194. Iratze ephaiten. Barb Sup 128. Zeñek ira geiau ebai. Enb 174. Bedar txar oro ebaki. Ib. 47. Gari-landa ttipi batzu, berriki ebakiak. JE Ber 17. An ageri duzu / leiardi baten, / okotz-masailletan / belar-ebaten. Ldi UO 39. Semeak ebaitten utzi, eta [...] irten nauk menditik. Lek EunD 45. Segaz allurbea ebakitzen. TAg Uzt 152. Gari ebaiten, arbi ereiten ta belar-lanetan. And AUzta 65. Gabak izarrak zituan / bedar ebagi ta / ardi galduen ganean. Gand Elorri 125. Ogiak [...] zonbeit egunen buruko epaiterat jinak. JEtchep 46. Naiz belarra ebateko / garaia izanik. Uzt Sas 111. Iñistorra ebakitzera. BAyerbe 73. Lorategiko bedarrak ebagi. Gerrika 30.
v. tbn. Sor Bar 77. Tx B I 233. NEtx LBB 22. Ataño TxanKan 219. JAzpiroz 16. BBarand 15. Zendoia 193. Insausti 82. Albeniz 19. Ebagi: DurPl 69. AB AmaE 417. Azc PB 288. Osk Kurl 92. Ebate-: Akes Ipiñ 55. Bilbao IpuiB 120.
azpiadiera-1.1.2.1
(Lar, H), ebagi (V-arr-gip; (V)), epaki (Lar, (G)).
Rasurar; cortar (el pelo). "Rapar el pelo" Lar. "Descañonar en la barba, illerneak, illerroak epaki " Ib. "Trasquilar [...] (V) ullea ebagi, (G) illea epaki " . " Ilea ebakitzea " H. "Bardiñ esaten dogu ulia ebagi edo ulia moztu " Etxba Eib. " Naikua izan eban ulia ebagitzia (ebatia) indarrak galtzeko " Ib. " Illea ebagi (V-arr)" Gte Erd 81.
Behar ditu bere gathibutasuneko arropak erauntsi, bere behatzak motztu eta bere buruko illeak ebaki. "Rogner ses ongles et raser ses cheveux" SP Phil 20 (He 19 moxtu [...] eta ebaki). Atheratzen badira, edo bizarra kokotzetik, edo illeak burutik, nekhez bihurtuko dira sekulan; baina xoilki motzten badire, bai eta nabalaz ebakiten, berriz eta sarri sortuko dira. "Si on le coupe seulement, voire, qu'on le rase" . Ib. 225 (He 227 pikatzen [...] edo moixten ). Zure buruko ille gaistoak, edo zuzen ez dabiltzan zure oroitzapen ta gogorazio guztiak ebakitzea. Mb OtGai III 311. Lenengo malla da buruko illea ebaki ta koroa egitea. Ub 218. Bizar erdi-ebakiakin. Lard 190. Illea ebaki ezkero, indarrak iges-egingo liket. Ib. 145. Uliek "alagarson" edo ebaite. Kk Ab II 53. Arpegiko sasi antzerako bizarra ebagi ostean. Erkiag BatB 122. Astero bizarra ebakitzen bainun. Ataño TxanKan 117. Tolosara joaten zan bizar ebakitzera. JAzpiroz 134. Bizarra ere ebakitzen zuan. Albeniz 48.
azpiadiera-1.1.3
( VocBN , H), ebagi ().
Hender, rajar, sajar, herir (haciendo un corte). "Herir, haciendo llaga", "sajar" . "[S'emploie] pour les blessures qu'on se fait par mégarde dans ses membres: haur horrek ebaki du erhi bat " VocBN. "Blesser, se faire, faire une blessure" H.
Barberak penatzen du, ebakitzen du, odol husten du [eria] . Ax 277 (V 185). Axetxu oz bat sarzaiten da bentanatik ebagiten dauela surrak. Mic 12r (cf. infra el ej. de JAIraz). Sudurra ebaki, muturra odolzu. O Pr 414. Hura sendatzea denbor luzeko ta oñaze gogorrezko lana zela ta bazter-etako aragia ebaki ta urratu bage, aren lokarririk ezin atera zitekela. Mb IArg II 14. Eskintzen du [...] korputza azotez ebakia izaiteko. Mg CC 249. Ebagi jat buruba; odola darijat arpegiti beera. Mg PAb 76. Adoretan dodaz zeu ebagi zaituezan aranza ta untzeak! EL1 210. Ebakitzen dio lanzetaz, ta ipintzen du senda ditekean eran. AA III 598. Ea iñor il, ebagi edo yo dozunez. EL2 143. Ebagi ta birrindu eutseezan Yesukristori aragi guztiak. Ib. 123. Ezurretaraño azotez ebaki. Lard 512. Lantzaz saiets artea ebagirik. AB AmaE 449. Lotutzen zuan gerriko latz batekin larrua ebakitzeraño. Bv AsL 43. Azotez ebaki. Xe 323. Lenbiziko zarraztakoan, nagusi, beatzek ebaki. "Je me blesse" . Or Mi 112. Aizto andi bategaz ebai ein biar izan eben narrua. Kk Ab II 77. Etxe artan otzak ebaki bearrean. JAIraz Bizia 82s (v. tbn. hotzak ebakirik Azurm HitzB 56). Matrailla alderik alde ebakia uzten zien. NEtx LBB 41. Arek, zuk pagatutako zapata-larrua autsi zuan bai, baiña zuk gorputzeko larrua ebaki diozu. Berron Kijote 58. Ojalateagaz eskuak ebagita. Etxabu Kontu 94. Gurdi-gurpil zorrotz aiek dana ebaki eta lokatza seguro. Insausti 81.
azpiadiera-1.1.3.1
"Fendre. Untziak ura ederki ebakitzen du " H.
Zeruko Aingeru ederrak / Airea ebak-azue. 76. Ontzixka ura ebakiz zoaien. Or Mi 117. Zidar utzezko arraun miok / ebai begije itxas zabala. "Tienen que cortar el mar inmenso" . Laux AB 33. Ziztualdi berriak ebaki zun aizea an urrean. TAg Uzt 165. An botatzen du burua uretara [...]; bai erraz, bizkor eta txairo ebakitzen zula ura! Ib. 40. Ixtu arrigarrian uiñak ebakiz doa. Zait Sof 126. Estigi onztian zioan urak ebakiz. Ibiñ Virgil 117. Bere egoekin eguratsa ebakiz. Ib. 78. Sai zar aundi bi dabiltzaz jirabiraka, ixilik, zeru baketsuko aizea ebagiten. Alzola Atalak 83.
azpiadiera-1.1.3.2
" Bideko elurrak ebakitzen ari dira (G-azp)" Gte Erd 81.
azpiadiera-1.1.4
Cortar (el paso, el camino).
Errazago baita kolerari bidearen ebakitea. SP Phil 255. Zelan dendatuten dirian [azeriak] zelatetako, bidiak ebagiteko [ardijai] . Mg PAb 110. Murru gogorretan bidea epakirik sartzen dira urak Erri barruan. Izt C 89. Etsaiari ebakitzen zion bidia, bere biotzian sartu etzedin. Bv AsL 54. Atzean zoakola ea ebaki ahal zezaiokeen ihesia. Arti Tobera 279.
azpiadiera-1.1.5
" Bidea ebaki = abrir camino (V-gip, G-azp-goi, AN-gip, B). [...]. Errero bordaraño pista ebaki dute (V-arr, AN-gip), elur aundia dago eta bateonbat balego bidea ebakitzeko! (G-azp)" Gte Erd 81.
Uriaren gordegarri dauden murru gogorretan bidea epakirik sartzen dira urak Erri barruan. Izt C 89. Orrek [duro] aitara ere / ebaki ditu bidiak, / modu orretan eamanak ditu / bi milla durio neriak. PE 147. Nork ebaki ote dizkie [putzu] auei itsasorañoko beren bideak? Inza Azalp 31. Erromatar gogolantzeak Euskalerriko landa eta lurralde agirietan indar aundia artu zuan, bideak ebakiaz eta egipenak ugalduaz. JMB ELG 101. 1933-garren urtean ebagi zan bide au. Akes Ipiñ 8. Gazte diranei zuek bideak / bai pulamentuz ebaki. Olea 131. Baso oietan zear, bide zabala ebaki berria dago. AZink 153. Bideak ebaki eta bide berriak egiten, urte pare bat edo orrela pasa nituan. Albeniz 34.
azpiadiera-1.1.6
Roturar.
Bi aldiz ebaki ondoan, lurra iraultzen da. Dv Lab 97. Errez dute ebakiko arro dagon lurra. Or Eus 131. Lurra ebakiz ildo-bizkarrak iasotzen dituanak. Ibiñ Virgil 71.
azpiadiera-1.1.7
Dividir, repartir.
Ebakitzen erreinuak, Probintziak, eta izendatzen aietan Ordenako legiaz araura buru egin biar zutenak. Bv AsL 164.
azpiadiera-1.1.8
Circuncidar. Cf. Lar: "Circuncidar, bollajiran epaki, inguruan ebaki". v. ingurebaki.
Zortzigarren egunean ethorri ziren haurraren ebakitzera. HeH Lc 1, 59 (Lç zirkonziditzera, Dv ingurephaitera, Ker erdaintzera ). Gure bihotzaren zirkonziditzia edo ebakitzia. CatS 99.
azpiadiera-1.1.9
Tajar.
Lumen bat izango alda, / Ondo ebagia, / Ipinteko gaur emen / Jazo dan guztia. AB AmaE 180. Luma urrezko bat ondo ebagita / eskribidu eutsen burtzainai. Azc PB 360.
azpiadiera-1.1.10
Ikusten dira arkaitz batzuek goitik bera ebakiak. Bv AsL 183.
azpiadiera-1.1.11
Cortar(se), cruzar(se).
Elkar-ebakitzen duten bidexkakin. Ibiñ Virgil 88.
azpiadiera-1.2
2. Tallar, esculpir.
Eztraukak eurorri eginen imajina ebakirik, ez ezeinere figurarik. Ins D, 3r.
azpiadiera-1.3
3. Excavar.
Ezar zezan bere monument berri arroka batetan ebakia zuenean. Mt 27, 60 (He zilhatu, BiblE zulatu ). Josek berak arrian ebakitako il-obia. Ir YKBiz 511.
azpiadiera-1.4
4. (Lar, (G)), ebagi ( (V)), epaki (Lar).
Cortar, suspender. "Atajar, cortar, suspender" Lar, .
Ebaki behar du elkharrekiko ibilte berezi edo partikular guzia. SP Phil 307. Munduko soberaniak ebaki behar ditu. Ib. 417. Ebak orduan solas alferrak. Ch IV 12, 4. Santuaren aita jolas ori ebakitzera erten oi zan. Cb Just 87. Ebagi biar dira okasio donga ta ezagunak. Mg CO 242. Onek, gatxa beriala ebagiko jakala; bestiak, luzatuko jakala. Mg PAb 83. Ebagiten danean beingoan [...] urte askotako adiskidetasuna. LoraS 27. Ebagiko dozu benturaz kanpora urten nai daben ekanduba. Astar II 92. Lotsa ondikozkoak niri / Loa ere daut ebakitzen. Gy 116. Eskubide [...] ori errotik ebagi nai dabe. Eguzk GizAuz 170. Bi astetan [gaitzak] ebaki zigun koplariaren bizitza. NEtx LBB 291. Berehala ebakiko lukete noski eztabaida. MIH 89.
azpiadiera-1.4.1
Cortar (la palabra, el discurso, etc.); interrumpir.
Juana Marik ebagi eutsan berbaldia, ta ittandu eutsan. Echta Jos 94. Mikallak, aria ebakiaz: --Ixo, Paula, ixo. Ag G 293. Nere errua? --ebaki zion sututa Piarresek. Etxde JJ 13. Atariko orma-gañera igota, kantua ebakitzen du, esanaz: "Oñatiarrok: Zertan zabiltzate alperrik errogatibetan?". NEtx Antz 53. Egon aphur baten, --ebagi zuan Mocotyk. Osk Kurl 29. Orixe da esateakoa, alkate jauna, --ebagi eutsan Peru Lustreputx zapatariak. Erkiag BatB 12.
azpiadiera-1.4.2
(Fig.). Acortar. En AxN se explica ephaitera (123) por ebakitzera.
Deliberatu zuen Iainkoak ere hei biziaren laburtzera, eta hogoi urtheren denboraren gutitzera eta ephaitera. Ax 123 (V 81).
azpiadiera-1.5
5. (S-saug; , H), ebagi (V; Mg Nom (s.v. erabaki ), H) Ref.: A ( ebagi ); Lh .
Decidir, resolver, fallar; juzgar. " Zelian hola ebakirik züzün (S-saug)" Lh. Cf. ebatzi. v. erabaki.
Ebagiten dau, nortzuk gure artian artu biar dabeen eriotzia. Mg PAb 212. Basuen azterrenak ateraten ta ebaten [...] zeinbat burdi ikatz daguan arlo edo saill andi baten. Ib. 48. Duda aldi batzubetan ebagiko dau neke andi baga. Mg CO 21. Ikasi bear da ipui onekin ebakitzen auziak mugonez. VMg 5. Zeinbatek / ez yoek / gauzak ebaten alan? Zav Fab, RIEV 1907, 533. Ebaki zuan [...] bere Aita-lena gauza guzietan iduritzia. Bv AsL 141. Utsa dan ala ez nere amets ori, zuk bakarrik ebaki dezakezu. Lh Yol 19. Neroni juez ipiñi eta / ekin zioten pleituan, / [...] / nik ez dakit ba oien bertsuak / nola ebakiko dituan. Tx B 145. Arek auzia ebaki die. "El ha dirimido el pleito" . Or Eus 208. Aiek ebaki zuten lêndanik / txangoa itsas-egira. "Tenían determinado" . Ib. 381. Auzi au geroak ebakiko du. Ldi IL 111. Eztiat auzi orrekin geiago jarraitu nai. Ebaki dezagun, beraz. Etxde JJ 71. Gizonek ez dute ongi ebakitzen lengo mendetako auzirik. Or Aitork 65. Berehala ebakiko lukete noski eztabaida. MIH 89.
azpiadiera-1.6
6. (G, Sal ap. A ; H), ebagi (V ap. A ).
Pronunciar, articular; componer. "Composer, arranger" H. " Ebaki hitzak (Sal), articular palabras" A.
Konfusione gabeko obrero, artezki egiaren hitza ebakiten duála. "Detaillant" . 2 Tim 2, 15. Suiet batzuk presentatzen darotzkitzut humilki, / zein baititut hobe ustez hitz lothutan ebaki. EZ Man I 7. Lenengo utsa da aringa edo berbak ondo ebagi baga zeñatutia. CrIc 9. Ebakiko ditu itzak guk bezela. Mg CC 80. Berbak [...] ebagi ezin dituzana gitxika ta nekez baño. Mg CO 271. Zuk egingo dozu Bizkaiko euskera berba zeure erri ta aldereetan ebaten dan legez. Mg PAb 195. Beste izkelgi askotan, maite, gizon, bildur, ilak, itsasoa [...] ebaki oi dalako. A Ardi VI. Gaztelera txukun, ondo ebagia egiten eban. "Gentil y bien cortado" . Or Tormes 105. Itztxo bakar bat ebagi barik / suari begi-begira. Lek EuskOl 1931, 64. Itza labur-ebakia du yaun orrek, eta burua muñez ornia. Ldi IL 21. Gerta bailiteke neurtitz laburrak astiroago ebakiz geiago irautea. "Si productius pronuntietur" . Or Aitork 331. "Madalen!", ebaki eben mutillen ezpaiñak. Erkiag Arran 69. Azkenengo itzok ebaki zituen. Zait Plat 109. Dardaraz ebagitako itz-itzok. Onaind STeresa 110. "Ez du, ez zuen, etc.", ebakitzea (ahoz esatea!!) dotoreagotzat hartu du zenbaitek. MIH 104. "Oguzi" irakurria dut "(ahoz) ebaki" adierazteko. MEIG VII 35.
azpiadiera-1.7
7. (H), ebagi ().
Destruir, romper, destrozar. "Destruir" . "Déchirer, mettre en lambeaux" H. v. hebaindu (2).
Nire buruba miñez ebaten daukat. Mg PAb 76. Proximuaren pama ona, [...] ebagiteko, ezainduteko, ta ostikopetuteko. fB Ic II 205. Tximista arraie batek ebakiko al dau ostatu(b)au! Sor AuOst 89. Jota ebagi, aurrera, aurrera, ea mutillak! AB AmaE 443. Goitar ezpataz ebai zenduna / Luzbelen gudaroztia. Enb 113. Nekearen nekez ebagita egozan. EEs 1928, 12. [Aideplano batzuek] beren ametralladorakin ebakitzen zituzten [...] trintxera-zuloak. Salav 89. Goseak ebakitzen nago; baño otzak oraindik askoz geiago. PMuj Noni 39. Nahi banauzu akabatu / --jo, ebagi, bihurritu, hestekatu, / torturatu... Azurm HitzB 49. Bena gitik lan gogorrak / osoki gü ebakitzen! Casve SGrazi 86.
azpiadiera-1.8
8. Cortarse, turbarse, aturdirse.
Txorrotzegi artzen badira, lotsatu, bildurtu ta ebakiko dira. Cb EBO 62.
azpiadiera-1.9
9. ebagi (V-m), ebai (G-goi).
Cansarse, rendirse de cansancio. "(V-m), tronzarse, rendirse de cansancio" A. " Ebaita nago, estoy rendido de cansancio" (G-goi, comunicación personal)
azpiadiera-1.10
10. "(R-uzt), prohibir" A.
azpiadiera-1.11
11. (A DBols), ebai (V-gip).
"Cortar la pelota, ebaki pelota " A DBols. "Cortar, rasear la pelota" Elexp Berg.
sense-2
II. (Sust.).
azpiadiera-2.1
1. (G; Dv (G), H), ebagi (V), ebai (G-goi-nav), baki (AN-ulz) Ref.: A ( ebaki, ebagi ); Iz Als ( ebaiyak ); Iz To ( ebakiya ); Iz Ulz ( baki ); Etxba Eib ( ebagi ); Arin AEF 1980, 66 .
Herida, corte; surco, hendidura; cesura. "Coupure, entaille, incision, section, blessure faite par un instrument tranchant. Ebaki bat egin diote zuhaitz horri " H. " Ebagixa eiñ dot atzapar aundixan " Etxba Eib. " Ebaia eiten daneen oliokin ondo busti " Arin AEF 1980, 66. Sg. Azkue, como sust. significa tbn. "resolución", pero no se documenta en los textos en esta acepción. v. ebakidura. Tr. Documentado en textos meridionales de los ss. XIX y XX.
Ebakientzat, zaurientzat eta golpeentzat ez da ura baño oskai oberik. It Dial 77 (Ur epai, Dv, Ip p(h)iko ). [...] gorputzaren zatian ganibitaz ebaki bat egitea. Lard 17. Zauriak edo ebakiak olio-ardoakin igortzi. Ib. 412. Zauriz, eratziz eta ebagiz odolduak. AB AmaE 452. Ebagi andi bat egin iakon buruaren erdian aitonari. Ag AL 86. Autubari ebagi bat emonaz, bere lagunakaz batzeko gurarija agertu ebanian [...] osoro asarratu zan. Kk Ab I 37. Ebakitik odola ta ura atera ziran. Inza Azalp 71. Neurtitzerdiko utsartea edo ebakia ez du beti-beti bereizten. Or EEs 1927, 193. Ikazkin-taia deritzan egurtxoan gurutzetxo, koska, ebaki ta zulotxoak egiten dituzte. RIEV 1928, 588. Ebagijak osatu yakozanian. Otx 121. Azkazalez egindako ildotxo eta ebakiak. JMB ELG 60. Aizkora ankerraren ebaki sarri-berritua. Ldi BB 98. Errenkadak, txokolatiak izan oi dituen ebakien antzera dituelako. Munita 70. Ardura andiagaz osatu eutsen atzamarreko ebagia. Bilbao IpuiB 177. Eberdi batez bigur jarri zan / egarri-ebaiz beterik. 'Partido en grietas sedientas' . Gand Elorri 143. Jo zuan buruaren erdian eta ebaki luze bat egin zion. Salav 12. Mintz biguñak urratuz, adabegian bertan [...] ebaki mear bat egiten da. Ibiñ Virgil 84. Baiña Mendizabalek / bigarren enborra / ordurako egiña / ebagi gogorra. Insausti 214.
v. tbn. Berron Kijote 53.
azpiadiera-2.1.1
Pausa.
Barkha ezadazu jauna minutu bateko ebagia. Osk Kurl 29.
azpiadiera-2.1.2
Trozo, pieza.
Ebaki bakotxaren azta unenbertzekoa, mando batek jasan añakoa. FIr 135.
azpiadiera-2.1.3
Recorte.
Ebakia igorri eztezakenak, bestela idatzirik biali beza. Ldi IL 99.
azpiadiera-2.2
2. (DvA).
Eunuco.
Badire ezen ebakiak bere amaren sabelean danik halako sorthu direnak, eta badire berak ebakitzat egin izan direnak. He Mt 19, 12 (Lç xikhiratuak, TB unukoak, Samper osatuak ). Badire beren buruak ebaki egin dituztenak zeruetako erresumaren ariaz. Dv Mt 19, 12 (TB unuko egin ).
azpiadiera-2.3
3. ebagi (V) Ref.: A; A Apend .
Pronunciación. " Ebagi onekoa, de buena pronunciación" A Apend. v. ebakidura (3).
azpisarrera-1
EBA .
(Fórmula usada para mandar cortar la baraja). "Se oyen todavía en ellos los imperativos indeterminados joka, juega [...] ,eba (V-ger), corta (o levanta las cartas)" A Morf 449. v. MOTZ (s.v. moztu).
azpisarrera-2
EBAKI-BELAR (G-azp, AN-5vill; ebai-, ebai-belar G-goi, ebagi-bedar V-gip, ebai-bedar V-gip) Ref.: Lcq 108; Iz ArOñ 39; Etxba Eib ( ebagi-bedarra ); Elexp Berg2 ( ebági bédar ); ZestErret .
"(Calendula officinalis); cast. caléndula oficinal, maravilla, flor de muerto [...]; en esta comarca unos le llaman balsamo-belarra y otros ebaki-belarra " Lcq. "Planta curativa que se aplica a las cortadas. Ostera juan zaitez eta ekarrirazu ebagi-bedarra, ebagixa eiñ dot eta " Etxba Eib. " Basoko ebai-belarra, ebaie eiten daneen, lotzeeko ona da (G-goi)" Arin AEF 1980, 66. " Chelidonimun majus, árnica, celidonia" Elexp Berg. v. BALTSAMU-BELAR.
azpisarrera-3
EBAKI-EBAKI EGIN (G-azp) .
(Intens. de ebaki ). " Ebaki ebaki eginda gelditu naiz (G-azp)" Gte Erd 211 (junto a ebaindu, de otras zonas). " Ankazaiñak ebai-ebai egingo dizkitzut! " (G-azp, comunicación personal)
Alako mutil-gizona berak ebaki-ebaki egin eta gero etxean tixiko il. Ugalde Iltz 42.
azpisarrera-4
EBAKI ERAGIN.
Hacer cortar.
Buruba kokotetik ebagi eragingo neutsula. Otx 17.
azpisarrera-5
EBAKI-EZIN.
Indivisible.
Tiniok gogorrak eta ebaki-ezinak balira, or genituzke kizi edo atomoak. Zait Plat 57.
azpisarrera-6
UR-EBAKI v. ur.
ebaki
<< donauskor 0 / 0 eder >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
z-library z-lib project
Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper