Harremana

    OEH - Bilaketa

    317 emaitza piztu bilaketarentzat

    Sarrera buruan (12)


    Sarrera osoan (305)

    Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
    goiburua
    1 muin.
    tradizioa
    Tr. Documentado en todos los dialectos, excepto en suletino. Al Norte se encuentra a partir de principios del s. XVII. Al Sur, además de por Lazarraga (en un ej. de sdo. no seguro), es usado desde principios del s. XIX. La forma mejor documentada es muin (o muiñ ), seguida de muñ . Al Norte hay fuin en Argaignarats (DevB 183), Haraneder, Goyhetche (-uiñ- ), Hiribarren (Esk 36) y J.B. Etcheberry (Zeruari 171, ap. DRA ), y fuñ en Etcheberri de Ziburu (tbn. fuiñ- ) e Iratzeder (155). Pouvreau y Duhalde diferencian fuin 'seso' y muin 'médula, meollo'. Hay además mun en D. Agirre, y (en un ej., junto a los frecs. muin y muiñ ) en Orixe, y muina (tema nudo) en J. Etchepare (junto a muin ) y Tapia-Perurena (EEs 1927, 28 muña ). En DFrec hay 49 ejs. de muin y 2 de mun .
    etimologikoa
    Etim. Para su posible etimología y su relación con (g)un, etc., v. FHV 150s.
    sense-1
    1. (G-bet-nav, AN, B, Ae; Arch VocGr, Dv, H; -uiñ Ht VocGr 313, VocB ; -uñ- Lar, Añ, Lcq 40, H), mun (G-azp-nav; VP,Lar, Añ, H), muina (-uñ- Ae), fuin (SP, Lar, Dv, H (+ -uñ-), Darric ap. DRA .) Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 209; A; Iz Ulz (muñek), Als (munak); Echaide Nav 95.
    Seso(s); cerebro. " Fuinik ez izaitea, n'avoir point de cervelle" SP. " Munen tokia, mollera. Munak bete etzaizka orandik, aún no tiene cerrada la mollera" VP 62v. " Garuña, otros dicen solo muña; pero es más descriptiva la primera, porque significa la sustancia o tuétano de la parte superior, garai-uña; muña no especifica el paraje. Uña, una o muña tienen el mismo significado" Mg in VMg 102. " Zure oihu minek fuina iharrosten darotet " H. " Fuinetako min, mal de cabeza (Darric)" DRA . Cf. muna en Echaide Orio 127. Cf. VocNav s.v. munes y muña. v. 1 burmuin, BURUKO MUIN, KASKO-MUIN.
    Aranzezko khoroaz burua muiñetaraiño zilhatu [zeraukaten] . Mat 190. Fuñean egonen zaio orhoitzapen miñbera. EZ Man I 99 (56 fuiña). Gozatu naiz fuñera ethorri zaizkidan gogoeta desonhetztetan. EZ Eliç 150s. Fuineko errebelamendu guzietarik libraturik. SP Imit IV 1, 5 (Ch, Ol, Leon gogo). Tristezia gaixtoak [...] fuina zapatzen du eta tontotzen. SP Phil 466 (He 472 ispiritua). Fuineko khe gaixtoetarik. Ib. 345 (He 348 humore uherretarik). Oso-osoak supean ehortziak, [...] larruan, haragian, hezurretan, fuinetan, muinetan su. Dh 163. Zer buru ederra, dio, / fuiñez bethea balago! Gy 315. Fuiñez arin direnentzat. Ib. VII. Errotarri-puska batek muñak lertu ziozkan. Lard 133. Idi muinak. ECocin 4. Beriala etorri zan muñ-jotzalle edo katxeterua. Sor Bar 74. Burua lertzen ziolarik lazgarrizko odol ta muiñ txapasta ta ezur autsien karraskaren artean. Lh Yol 48. Burua nahasten denean, muñetako eta zenzuetako bideak trabatzen dire. FIr 188. Buru barrengo muñak arakatuta, lengo esaneri berriro eltzen zien. Anab Usauri 10s. Griña txarrekiñ muñak erotu / eta kemenak aulduta. MendaroTx 159. Azinda hilen muinak ikertzen zituzten. JE Med 40. Muñak urtu gabe. 'El seso' . Ldi BB 68. Itza labur-ebakia du yaun orrek, eta burua muñez ornia, dirudienez. Ldi IL 21. Oso muin urrikotzat yotzen nazu, gero! Ib. 93. Aari-giltzurrin, muin eta xerrak. Or Eus 230 (Tormes 39 mun). Labanaren kontua gogoratzeaz, nere muñetako korapillo bat ez dakit nola askatu dan. Zubill 60. Iturrien kantak, ixuri gozoan datozkit muiñetara. NEtx LBB 194 (Antz 109 muñ-). Muñek jan ttioi (dizkiote). (AN-larr) 'Azpi-jana egin diote, txorarazi dute' . Inza NaEsZarr 473. Jo eta jo, muinak urtu dizkiote. Mintzatzen ere ahaztu zaio. (In MEIG I 166 ). Askozaz ere gogorragoa da burezurra, barrengo muin-azalik gogorrena baino. MEIG VI 113.
    v. tbn. Ayerb EEs 1916, 15. Zait Plat 40. Muiñ: Vill Jaink 69. In MIH 217. Muñ- (pl.): LE Urt ms. 7v. Mg in VMg 101. Balad 221.
    azpiadiera-1.1
    Begi-muinetan ongi itsatsirik geratzeko.MEIG IX 92.
    sense-2
    2. (V-gip, G, AN, L, B, BN-baig, Sal; SP, Dv, H (+ -uiñ); muñ G-nav, AN, B, Ae; VP 60r, Lar, Aq 1086, Añ (G), Lcq 40, H), mun (V-gip, G-azp-nav, BN-ciz; Lar, Aq 1086, Añ (G), H), fuin (L-côte; vEys, Dv, H (+ -uñ, L)), muina (-uñ- Ae, Sal), muun (V-gip), muuñ (V-gip, AN-ulz). Ref.: Bon-Ond 139; VocPir 200; A (muin, muñ, fuiñ); Iz UrrAnz (muna), ArOñ (muuna); Etxba Eib (muiña); Echaide Nav 96; Elexp Berg (mun); Gte Erd 3.
    Médula, tuétano. "Cañada, muña, muna (G, AN)" Aq 1086. "Muinetaraino ikharatzea, tembler jusqu'aux os, jusqu'à la mœlle des os" H. "Tuétano" y "(G-to), cuerno interior o sustancia blanquecina que está dentro del cuerno, vulg. miojo" A. "Muna, médula, tanto ósea como espinal" Garate Cont RIEV 1933, 100. "Es completamente exacto, y bastante sorprendente, que en Sal se distingue siempre muña 'tuétano', con artículo muñara, de unak 'sesos'" VocPir 200n (cf. tbn. Echaide Nav 95 y 96). "Muiña guran, egun guztian egon da txakurra azurra apurtu ezinda" Etxba Eib. "Batzui gustatze jakue muna jateko" Elexp Berg. v. gun.     Tr. Documentado al Norte desde mediados del s. XVII. Al Sur es usado en el s. XX, generalmente en sdo. fig.
    Nigar egin ginezake fuña xukatzeraño. EZ Man I 114 (podría corresponder quizá a la 1.a acepción). Ase bekit arimori, / muin-urinez bezala: / neure mihiz kantatzeko / laudorio leiala. Hm 89. Heltzen da [Jainkoaren hitza] arimaren eta izpirituaren plegutaraiño, junturetaraiño eta fuinetaraiño. " Medullarum" . He He 4, 12 ( TB, Dv, IBk muin, Ol muñ-, Ker muiñ; Lç hun ). Berak zioen sarthu zela gizonaren errain eta fuinetan. Hb Egia 63. Ezur aundiak, muñ aundia. EZBB I 115. Garuntxoa muin mokor larrisko bat [da] . JE Med 38. Bizkar-hezurreko eta buru-hezurraren barneko muinan. Ib. 23 (tbn. 23 muinako zeluletan ). Ziotelarik gaizki eginak zeramala ifernura, / muinetaraino sartu zitzautan Jaungoikoaren beldurra. Xa Odol 214. Zure egina nauzu muina ta hezurra. Ib. 342.
    azpiadiera-2.1
    (Fig.). Meollo. "Goazen harira (G-goi), goazen muinera (G-goi)" Gte Erd 3. v. funts.
    Banokerietan iaiotzen eta gurentzen diren gizonen bertute eta abantail ederrek eztute on iduri hutsa baizen, gozorik, muinik eta sailtasunik bat ere gabe. SP Phil 200 (He 202 gozorik eta ziñtasunik gabekoak dire ). Hauk dire meditazionearen funtsa, arima ta muina bezala. Dh 102. Irakurtzen dakiten dakiten guztiak eztakite bertan dagoan jakituriaren muna edo mamia bear bezela ateratzen. Ag Serm 387. Oro zeu zaralako, muin eta azala. Laux BBa 102. Lenaren muñak aldatu beza / baratz zarra baratz berri! " La esencia del pasado" . Ldi BB 152. Yetxi nazu lezera; / nork gere muñean dugun itzalera. " En lo íntimo de sí" . Ib. 162. Argatik estatutoaren muin izkutua askatasun-asmoa izatea. Ldi IL 24. Burnibideei [...] kalterik ez egitea: auxe da Agindu onen muña. EAEg 26-1-1937, 904. Sar bekit ots ori nere gogoaren muiñik barnenean. Or Poem 538 (537 muñ; v. tbn. Or QA 62 muñ ). Aztertu dezaiegun [koplei] barruko muña. Muña ta azala. Lek SClar 114. Bere muiñean ederraren tximist labur eta sarkor auek sentittu ez dituenak. Txill Let 31. Bizia bai da izkuntza guztien muña ta izate guztia. SM Zirik 7. Zain eta muin ulertu. Zait Plat 27. Izan ere, zoriona, bere muiñean, zer da? Vill Jaink 89. Ulermena det irakin, / gauzen muiña nundik / ote-diteken jakin. NEtx LBB 244. Euskalerriak bere muiñari / au maitasuna azaldu! Olea 71. Funtsez, ederki jaso du hitz bitan nik erantzun nuenaren muina. MIH 217. Ez da hain erraz herri bati mende luzeek eman dioten muina eta pentsabidea aldatzen. Ib. 120. Hizkuntza bat besterik ez da euskara, [...] baina beste edozein hizkuntzaren kidea, halaz ere, funtsez eta muinez. MEIG III 118 (123 muinez eta mamiz ).
    v. tbn. Inza Azalp 25. Etxde Itxas 85. Osk Kurl 30. Muiñ: Mok 8. TAg GaGo 77. Etxde JJ 214. Erkiag Arran 196. Onaind in Gazt MusIx 205. Ibiñ Virgil 45. Muñ: A Ardi 51. SMitx Aranz 37. Baxurko Jesus 73 (ap. DRA). BAyerbe 185. Muña (det.): BEnb NereA 208.
    azpiadiera-2.1.1
    (Con reduplicación intens.).
    Auziaren muin-muiñean gaude. Vill Jaink 90. Muiñ-muiñetiko azalpen sendo ta egiñaren bidez. Gazt MusIx 59.
    azpiadiera-2.2
    (Como segundo miembro de compuestos).
    Zazpi ezpata zorrotz / biotz-muñean, / ta alare, zutik zaude / gurutz-aurrean. Jaukol Biozk 100. Barru-muñeko gauean. " n la noche de mi profundo centro" . Ldi BB 116. Ikusiko al zenitun negu-muñean, aritza adar utsetan. Ldi IL 109. Eusko-muin utsezko ikuskizun [ori] . Ib. 65. Ez zadan itz garratzik / mingain ta lumetan, / Iaun au ezti daukadan / nik barne-muinetan. " En las médulas de mi interior" . Or BM 122. Atsegiña dok bixitz-muina. " El secreto de la vida" . Laux AB 75 ( BBa 70 bijotz muin ). Orduko aren nai-muiña etzenun bete. Or Aitork 114. Miren bera gezurtara ta abandonatu, dena sentitzen dut errai-muñean. Txill Let 106 (67 barne muñ- ). Arraza-muiña eta izkuntza / maita itzatzu barrendik. Olea 225. Orra gure gaztañaren ondamena. Iroitua baizegon. Biotz-muña ustela. Ataño TxanKan 215. Euskal kutsua badario, barren muinetarik dario, ez axaleko edergarrietarik. MIH 115 ( MEIG I 80 barne-muin- ). Formari lotu baikintzaizkion lehenik, zentzu-muinean sartu aurretik. MEIG VIII 109. Hori da lanaren arrazoi-muina. MEIG IX 128 (en colab. con NEtx).
    v. tbn. SMitx Aranz 85. Etxde JJ 211. Zait Plat 105. MAtx Gazt 30. NEtx LBB 244.
    sense-3
    3. mun (V-m ap. A). Planta joven.
    Leku ona Bikuña, / soloan-soloan muiña. Lazarraga B34, 1207r (la interpr. no es segura).
    azpiadiera-3.1
    (V, G ap. A), mun. " Muin, púa, germen" A. v. 2 min, ernemuin. Cf. VocNav s.v. muin-ziza.
    Patata ernetzen danean, ganaduari eman baño len, munak kendu bear zaizkio, beneno txar bat, [...] munetan biltzen zaiolako. Oñatibia Baserria 82.
    sense-4
    4. "Espermaceti, balearen munak " Lar.
    sense-5
    5. "(Endospermum), albumen: es la parte de la almendra que rodea al embrión y está compuesta de un tejido celular lleno de fécula o mucilago que disolviéndose en agua sirve para nutrir al embrión cuando germina, [...] muña, que quiere decir seso" Lcq 31.
    sense-6
    6. Savia. " Muñ (G, ANc, Lc), tuétano, savia" A.
    Arrotz elertietan poesi zelaiak zeken eta elkor dakuskigu. Ez soroak larratz daudelako, noski, gun-muña zekendu zaiotelako baizik. "Su savia se ha secado" . Aitzol ( in Laux BBa IV ). Baita ere azkenik asmoa burutu, / ta Lizarrari muiña ondotik igartu. NEtx LBB 258.
    azpisarrera-1
    BIZKAR-MUIN (BeraLzM). Médula espinal.
    Bizkar-muina. Izenak salatzen duen bezala, bizkar-hezurraren barnean kokatzen da. JE Med 25. Magnesia, buru eta bizkar-muinetan ausarkisko kausitzen dena. Ib. 77. Odolaren gorabeherak, baita gure garaun eta bizkarmuinean gertatzen diren gertari ezkutuagoak. MEIG VI 116.
    azpisarrera-2
    BURUKO MUIN.
    Cerebro. v. 1 burmuin.
    Amorio desordenatuak itsuturik eta haren buruko huna nahasirik <-sarik-> eta kordokaturik. Tt Onsa 43. Larrurik bage ta soildurik aren kalaber ta buru guzia, ta aurpegiko begi-ezpañak eta buruko muñak materi loi ta ar egiñak. Mb IArg I 223. [Kolerak] berotzen dü odola, panpaka arierazten bihotza, khordokatzen zaiñak eta bürüko fuiña. Arch Gram 34. Al banu, eskuta batez sar nazake buruko unen erdi-erdian gore uskararen mintza moldia dena gisa; baia ez doked. Mdg 148. Ezurrak miñez puskatu biar, / urtu ber buruko munak. Auspoa 39, 52.
    azpisarrera-3
    ERI-MUIN. "Eri muñ (BN-baig), yemas de los dedos. Erimuiñetan zumez joiten ginitun jaun errientak, el señor maestro nos pegaba en las yemas de los dedos" A.
    azpisarrera-4
    HEZUR-MUIN (-uiñ B ap. A; VocB)). "Tuétano" A.
    Hemen ezur-muinetaraino ikharatzen. Dh 167. Fedea, bere amaren esnearekin edan izan du. Haren odolean da, eta hezur fuinetan. Lap 27 (V 15). [Tigreak] lazta bat sartzen diotela hezur-munetan. Barb Sup 182. Lurra iraultzen ginduan gizonkiro, ezur-muiñak igartu arteo. Or Mi 94. Bait genekien sorterrizale zela hezur muinetaraino. Mde Pr 294. Griñaren garra euren ezur-muiñetan piztu-ala. Ibiñ Virgil 99. Negu-mineko hotzikara hezur-muinetan nabaitzen. MIH 318. Erdiets dezakegulako ustea hezur-muinetaraino sartua dugu. Ib. 393.
    v. tbn. MEIG VIII 105.
    azpisarrera-5
    IZAN-MUIN, IZATE-MUIN. Ser, esencia.
    Meituago diran eta garbituago, animaren izan-muina areago ukitzen diezu. Or QA 182. Gai honen izan-muin egina. "Motor y motivo del tema fundamental" . MEIG IX 127. (en colab. con NEtx) Bide egiteko daukan eraren izate-muina. "Más que la substancia de la forma en que se abre paso" . Ib. 130 (en colab. con NEtx; v. tbn 140).
    azpisarrera-6
    KASKO-MUIN. Cerebro.
    Zer duk hire kasko muñan. Ox 103. Dena adimendu eta argi litaken kasko-muin hortarik legea, nahi-eta-ez, zentzuzkoa larioke. Lf ( in Zait Plat XVI ).
    azpisarrera-7
    MUIN-HAR. "Cénure, fuinar" T-L.
    azpisarrera-8
    MUIN-GAIN (mungain G-goi, L). Ref.: A; Lh. "Mungaiñ, parte blanda del cráneo" A. "Mungain, dessus du crâne" Lh.
    azpisarrera-9
    MUINIK GABE. Descerebrado, tonto. v. muingabe.
    Zaldiak, ezbaitzen arras fuiñik gabe, / baderroie: [...]. Gy 274.
    azpisarrera-10
    MUIN-OINAZE. "Muiñ-oñazea (V, G), fuin-oinhazea, maladie des moutons qui a son siège dans le cerveau et qui leur cause une sorte de stupeur: elle est différente du tournis" H. Cf. muinoze.
    azpisarrera-11
    MUIN-TORRONPILO. Tumor cerebral.
    Behar ere, muineriak edo muin-torronpiloak ez dira egun guziez gertatzen. GAlm 1962, 61.

    muin

    muin
    << mugimendu 0 / 0 nagusitu >>

    Egoitza

    • B
    • BIZKAIA
    • Plaza Barria, 15.
      48005 BILBO
    • +34 944 15 81 55
    • info@euskaltzaindia.eus

    Ikerketa Zentroa

    • V
    • LUIS VILLASANTE
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

    Ordezkaritzak

    • A
    • ARABA
    • Gaztelako atea, 54
      01007 GASTEIZ
    • +34 945 23 36 48
    • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
    • G
    • GIPUZKOA
    • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
      20018 DONOSTIA
    • +34 943 42 80 50
    • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
    • N
    • NAFARROA
    • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
      31002 IRUÑEA
    • +34 948 22 34 71
    • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

    Elkartea

    • I
    • IPAR EUSKAL HERRIA
    • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
      64100 BAIONA
    • +33 (0)559 25 64 26
    • +33 (0)559 59 45 59
    • baionaordez@euskaltzaindia.eus

    Euskaltzaindia

    Hizkuntza baliabideak

    Azkue Biblioteka eta argitalpenak

    Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.

    Orokorrak

    • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
    • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
    • +34 944 158 155
    • info@euskaltzaindia.eus
    z-library z-lib project
    Casino siteleri arasında yerinizi alın, kazançlı çıkmanın keyfini sürün! Heyecanı kaçırmayın.
    © 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper