1. (AN-5vill, L, B, BN; Dv, H (L, BN); hor- Urt II 268, VocBN , Dv, H, orz- AN, BN, S; Saug Voc , Aq 995 (AN), VocBN ), ortziadar (L, BN, S; -rz- BN-lab), oltzadar (B, BN; Lar, Dv (que cita a O), H; -lz- AN; A, VocB ; holtz- SP→A, H), ozadar (S; Gèze, H (S), Foix), otsadar (BN, Ae; A Apend (s.v. otsots); os- BN-bard; Dv (BN-bard)), ortzeder (AN-5vill; Lh), oltzader, altzadar, olzaldar, antzaar (AN-5vill), eltzaor (B), otzar (B) Ref.: VocPir 87; A (oltzadar, ortzadar, orzadar, orziadar, osadar, otsadar, ozadar); A Aezk 597; Bähr ArcGp; Lh (ortzadar, ortziadar, ozadar); Echaide Nav 39; Satr VocP; Izeta BHizt .
Arco iris. " Orzanza, igurziria [...], iduri du orzeazanza eta agian orzea heuskara zaharrian zerua erran nahi zen, hala erraiten da, orzkorri da, zerua gorri denian, orzadarra zeruko adarra, orzezki " Saug Voc . " Orzadar, arc-en-ciel et par la traduction littérale: branche de nuage" VocBN . Cf. HeH Mt 16, 3n: "Holtza, eskuara zaharrez hedoia erran nahi da, eta aurkhitzen da hitz hautan: hortz-adarra edo holtz-adarra, hortzia edo holtzia, hortzantza edo holtz-azantza". Cf. Vill Jaink 22: "Ortzadar / ostadar, ozkarbi, ortzegun / ostegun, ortziral / ostiral eta beste olako ba-ditugu, sustrai berberakin eratuak". v. ostadar. Tr. Documentado desde Leiçarraga en textos septentrionales (tbn. en algún baztanés como Echenique). Al Sur lo emplean algunos autores cultos del s. XX. La forma general es or(t)zadar (con aspiración inicial en Larreguy, Hiribarren y Darthayet). Hay hol(t)zadar en Etcheberri de Ziburu (junto a hortzadar ), Voltoire, Haraneder y Goyhetche (en éste último sin aspiración); ozadar en Inchauspe y Olabide; oltzader en TB; otsadar en Moguel (en boca del de Baigorri); altzadar en Echenique y olzaldar en Prop .
Aingeru borthitz bat zerutik iausten zela, hodei batez inguratua zeinen buruan baitzén orzadarra. Lç Apoc 10, 1 (Dv, BiblE ortzadar, He holzadar, TB oltzader, Ip, Ol ozadar, Echn altzadar; Ur (G) uztargi, Ur (V) ustarku, Ker ostarku). Holzadarrak zeruan arratzian denbora ona irakusten du. Volt 166s. Laihonpeko holtz adarra. EZ Man I 83 (II 112 holz-adar). Maiestatez betherik da / iautsiko hedoiean / hortzadar koloretsua / diduriken batean. EZ Noel 128. Goiz orzadar, arrats iturri. "L'arc en ciel" . O Pr 200 (v. tbn. el mismo ej. en Mg PAb 172 otsadar, en boca del de Baigorri, y en Darthayet 430, en la var. hortzadar). Nahi izan zuen hortz-adarra balia zadin batasun haren seinaletzat. Lg I 33. Ez hauguia ezarri hiri / Inguru lepoan oltzadarra iduri / Xerrenda bat ehun koloretakoa? Gy 226. [Pilota] altxatzen da zerurat, hortz adar bezala, / Arkurik ederrena egiten duela. Hb Esk 214 (v. tbn. el mismo ej. en Zerb Azk 67 ortzadar). Jartokiaren inguruan bazen ortzadar bat esmeraldaren itxurakoa. Dv Apoc 4, 3. Oihal zathi eder bat olz-aldarraren kolore guziekin. Prop 1897, 283. Ortzadarraren margo dirdiragarriak oro. ADonostia Itzald II 10. Oltzadarrak dituen kolore guziak jauntzietan eta... begitartean. Zerb Metsiko 189. Itxas-umiak ikusi naiaz, / Ortzadar ziar une batian / Igon nai dabe an ibilteko. Enb 49. Baso bat, ortzadarraren margo guziak nahastekatzen zaizkon edari batez bethea. JE Ber 71. Ortz-adarra gauerdian? Goen Y 1934, 187. Oltzadarra edaten, ene kalitxa eihartzen. (BN-mix). A EY I 166. Itsas-irrintzin, Ortzadar-lore / Zuen bi bihotz maiteri. Iratz 170. Pariseko karrikak dirdiratzen zuten argi bizi aiekin elurren artean ortz-adarra iduri. Izeta DirG 97. Ortz-adar ori agertzen zaiku [...], / bere zerutar koloreakin / zillarrezko ta urrezko. Xa EzinB 76. Urrezkoa da aren adatsa; paradisu, aren bekokia; ortzadar, aren betazalak. "Arcos del cielo" . Berron Kijote 148. Goizeko hortzadarrari badarraiko zer nahi uri. EZBB I 133.
v. tbn. Herr 13-11-1958, 1.

2. "(AN), ceño" A, que cita a Araquistain, pero en éste sólo encontramos ortzadarka (q. v. ).